Ελληνικά

TEXNHTH NOHMOΣΥΝΗ

γιατί-η-τεχνητή-νοημοσύνη-πρέπει-να-εν-562045057

Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να ενταχθεί στο σχολικό πρόγραμμα

Γιατί δεν πρέπει να καθυστερούμε άλλο την ουσιαστική ένταξη της τεχνητής νοημοσύνης στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.

 

Σε πολύ λίγο, μια τεχνολογία θα παίρνει αποφάσεις για τις ζωές όλων μας –σημαντικές αποφάσεις, όπως το αν αξίζουμε ένα δάνειο, μια άδεια, μια επιβράβευση, κάποιο προνόμιο, μια θεραπεία ή και μια ποινή–, αλλά η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου προτιμά να μην τη γνωρίζει. Μια τεχνολογία γενικού σκοπού, σαν το ρεύμα, ετοιμάζεται να μπει καθολικά στις ζωές μας, αλλά εμείς μάλλον σφυρίζουμε αδιάφορα. Είναι προφανές ότι ελάχιστοι έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα του ζητήματος, γι’ αυτό και οι συζητήσεις στη δημόσια σφαίρα για την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) είναι ανύπαρκτες. Στη θέση αυτού του διαλόγου έχουμε βάλει μερικές καρικατουρίστικες απόψεις για τα ανθρωπόμορφα ρομπότ. Αυτά σκέφτονται όσοι θέλουν να νιώθουν ότι είναι κάπως συντονισμένοι με την εποχή.

Η γνώση είναι δύναμη

Όπως ήταν αναμενόμενο, τα τελευταία χρόνια στα εκπαιδευτικά πράγματα της Ελλάδας έχει γίνει ένα είδος μόδας η ρομποτική. Ιδιωτικά σχολεία, εκπαιδευτήρια και εξειδικευμένα ιδρύματα οργανώνουν σεμινάρια, ομίλους και εργαστήρια ρομποτικής, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά όλων των ηλικιών. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση υπάρχουν επίσης αξιόλογα σχετικά μαθήματα. Η τάση αυτή, φυσικά, δεν μπορεί παρά να είναι κάτι θετικό για το συλλογικό παρόν και το μέλλον μας, καθώς η γνώση που συνδέεται με τις αναδυόμενες τεχνολογίες αποτελεί θεμέλιο ευημερίας. Για το δημόσιο σχολείο, ωστόσο, και συγκεκριμένα για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η ρομποτική είναι ακόμα ένα μεγάλο ερωτηματικό, καθώς απαιτούνται σημαντικοί πόροι και εξειδίκευση, που δεν προκύπτουν στο κενό. Φέτος προβλέπονται οι όμιλοι και τα σετ ρομποτικής στο δημόσιο σχολείο, αλλά προφανώς αυτό δεν αρκεί, κάτι που όμως θα το δούμε στην πράξη. Το βέβαιο ωστόσο είναι ότι, για να λειτουργήσει οποιοδήποτε σχέδιο τεχνολογικής κατεύθυνσης, απαιτούνται ευελιξία, συνεχής επικαιροποίηση, διαρκής ανασχεδιασμός, μεγάλη επένδυση και οργανωμένη δράση, που θα πρέπει, πάνω απ’ όλα, να πλαισιώνεται από ένα συνολικό όραμα για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα. Για να σκαρφαλώσεις στο κύμα της τεχνολογικής επανάστασης, πρέπει να γίνεις κι εσύ ο ίδιος νερό, καθώς η τεχνολογία ρέει διαρκώς, αλλάζοντας.

Για τον γραμματισμό στην ΤΝ τα πράγματα είναι πιο θολά, καθώς η κοινή γνώμη είναι διχασμένη, λόγω άγνοιας και σύγχυσης. Αναφορικά με τα ρομπότ, μπορεί να υπάρχει μια γενικευμένη ανησυχία, αλλά οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι αποτελούν το μέλλον. Για την ΤΝ, όμως, υπάρχει ο καταγεγραμμένος φόβος ότι αυτή τελικά θα υποτάξει τον άνθρωπο. Τα ρομπότ μπορούν να είναι υπό τον έλεγχό μας, αν όμως εξοπλιστούν με υπέρτερη της ανθρώπινης νοημοσύνη, τότε θα τα απορρίψουμε και αυτά. Η πλειονότητα πιστεύει σε μύθους που έχουν καλλιεργηθεί από ταινίες επιστημονικής φαντασίας και αγνοεί ότι είναι εντελώς απίθανο να δούμε εμείς ή τα παιδιά των παιδιών μας μια πραγματική υπερνοημοσύνη να ζει δίπλα μας. Όταν συνειδητοποιήσει κάποιος ότι δεν είναι αυτός ο κίνδυνος της ΤΝ, τότε είναι πιο πιθανό να πεισθεί πως η τεχνολογία αυτή είναι πραγματικά το παρόν και το μέλλον, καθώς σύντομα θα διέπει κυριολεκτικά τα πάντα. Ένας πιο ρεαλιστικός κίνδυνος που φέρνει η ΤΝ είναι η αδιαφάνεια των αποτελεσμάτων της, το ότι μπορεί να μας στερήσει αύριο κάτι χωρίς να καταλαβαίνουμε το γιατί. Ένα αυτοματοποιημένο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, για παράδειγμα, θα μπορούσε να μας στερήσει ακόμα και την ελευθερία μας. Για τον λόγο αυτόν πρέπει να μάθουμε αμέσως περί τίνος πρόκειται.

Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι το να μπει η ΤΝ ως γνωστικό αντικείμενο στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι κάτι αυτονόητο και επείγον. Οι Έλληνες μαθητές έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τους αλγόριθμους στην Α΄ Λυκείου, μέσα από ένα ξεπερασμένο εγχειρίδιο «εφαρμογών πληροφορικής», και συνεχίζουν ως το τέλος του σχολείου κατανοώντας λιγότερα και από τα βασικά. Αυτό πρέπει να αλλάξει, υποστηρίζει η UNESCO, και προσφέρει στα κράτη έναν οδηγό για όσους λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις, με χρήσιμες πληροφορίες και κατευθύνσεις για το μέλλον της εκπαίδευσης. Η πρωτοβουλία προέκυψε μετά τη «Συμφωνία του Πεκίνου για την τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαίδευση», που υπογράφηκε από όλα τα κράτη-μέλη της UNESCO το 2019 και εντάσσεται στον «Τέταρτο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης», που είναι η ποιοτική εκπαίδευση για όλους. Ο οργανισμός αποτιμά οικονομικά το πεδίο της ΤΝ στην εκπαίδευση στα 6 δισεκατομμύρια δολάρια ως το 2024. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι στον συγκεκριμένο τομέα θα γίνουν παγκοσμίως τεράστιες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις – και εδώ θα μπορούσε φυσικά να συμμετάσχει και η Ελλάδα.

Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να ενταχθεί στο σχολικό πρόγραμμα-1

Ασφαλιστικές δικλίδες

Τα τρία ερωτήματα που θέτει η UNESCO αναφορικά με την ΤΝ στην εκπαίδευση είναι ουσιαστικά. Το πρώτο αφορά τον ρόλο της στην ενίσχυση της εκπαίδευσης: Πώς θα χρησιμοποιηθεί αυτή η πανίσχυρη τεχνολογία με τρόπο εποικοδομητικό ώστε να συνδράμει στο έργο των εκπαιδευτικών; Ποια εργαλεία θα μπορούσαν να βοηθήσουν πραγματικά το εκπαιδευτικό έργο; Τα εκπαιδευτικά chatbots και τα λογισμικά συνεργασίας δασκάλου και ΤΝ είναι καλές ιδέες, που βρίσκονται σε φάση πειραματισμού. Αλλά υπάρχουν και άλλες εφαρμογές, οι οποίες προσφέρουν ακόμα πιο ενδιαφέρουσες λύσεις.

Το OU Analyse, για παράδειγμα, είναι ένα σύστημα μηχανικής μάθησης που εντοπίζει έγκαιρα τους μαθητές οι οποίοι κινδυνεύουν να αποτύχουν στις εξετάσεις τους. Δουλειά του είναι να ενημερώνει τόσο τους ίδιους όσο και τους καθηγητές τους, ώστε να λάβουν την απαραίτητη στήριξη, ενώ ο βασικός του στόχος είναι η βελτίωση των επιδόσεών τους.

Το δεύτερο ερώτημα, ηθικής τάξης αυτό, είναι ίσως το πιο καίριο: Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε την ηθική, συμπεριληπτική και αμερόληπτη χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση; Κάτι καθόλου αυτονόητο, καθώς η τάση των αυτοματοποιημένων συστημάτων είναι να αναπαράγουν τις μεροληψίες και τις αδυναμίες των ανθρώπων οι οποίοι τα προγραμματίζουν. Το καλοκαίρι του 2020 ξέσπασε στο Ηνωμένο Βασίλειο ένα μεγάλο κύμα αντίδρασης ενάντια στους αλγόριθμους, με αφορμή ένα λογισμικό αξιολόγησης μαθητών. Εξαιτίας της πρώτης καραντίνας για την αντιμετώπιση της Covid-19, το βρετανικό Υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να χρησιμοποιήσει έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης προκειμένου να βαθμολογήσει τους μαθητές που είχαν διακόψει τα διά ζώσης μαθήματά τους. Ως αποτέλεσμα, μια πολύ μεγάλη ομάδα αυτών βρέθηκαν με χαμηλότερους του αναμενομένου βαθμούς. Οι διαμαρτυρίες ήταν ακαριαίες: «Θέλουμε να μας βαθμολογούν οι καθηγητές μας και όχι απρόσωποι αλγόριθμοι», ήταν το σκεπτικό. Αν δεν φροντίσουμε, λοιπόν, για την ακεραιότητα, τη δικαιοσύνη, τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την ασφάλεια της ΤΝ στην εκπαίδευση, θα υπονομευθεί ακόμα περισσότερο η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντί της, κινδυνεύοντας να στερηθούμε τα οφέλη της.

Το τρίτο ερώτημα που θέτει η UNESCO αφορά τη μεγάλη εικόνα που αρχίζει να σχηματίζεται μπροστά στα μάτια μας: Πώς μπορεί η εκπαίδευση να προετοιμάσει τους ανθρώπους ώστε να ζήσουν και να εργαστούν μαζί με την ΤΝ; Ο κίνδυνος της απώλειας θέσεων εργασίας εξαιτίας της αυτοματοποίησης είναι υπαρκτός. Ο κίνδυνος κάποιοι να μείνουν πίσω, επίσης. Χρειάζονται διορατικές πολιτικές που θα προετοιμάσουν το έδαφος γι’ αυτό που έχει ήδη ξεκινήσει να συμβαίνει. Η ΤΝ μπορεί να είναι μια τεράστια ευκαιρία να κοιταχτούμε στον καθρέφτη συλλογικά και να πάρουμε εποικοδομητικές αποφάσεις για τον τρόπο με τον οποίο θέλουμε να ζούμε. Θα μας απελευθερώσει από πολλά δεσμά, αρκεί να την αντιμετωπίσουμε με τη δέουσα σοβαρότητα και προσοχή.

Τώρα είναι η ώρα

Κανείς δεν λέει ότι είναι μικρές οι προκλήσεις που θέτει η ΤΝ στην εκπαίδευση. Και κανείς δεν μπορεί να πει ότι η ηθική των δεδομένων και οι αλγοριθμικές μεροληψίες θα αντιμετωπιστούν με διακηρύξεις και οδηγούς. Θα χρειαστούν προστατευτικές ρυθμίσεις και συγκεκριμένα σχέδια. Η UNESCO καλεί όλους όσοι παίρνουν αποφάσεις να κινητοποιηθούν. Όταν γίνεται χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση, θα πρέπει να αξιολογούνται τα αποτελέσματά της και η εκπαιδευτική κοινότητα να εκτιμά ποια θα είναι η επίδραση των νέων εργαλείων στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Ποιο μοντέλο θα είναι πιο κατάλληλο; Μπορεί να μην αντικατασταθεί ο καθηγητής ή ο δάσκαλος από τη μηχανή, αλλά είναι βέβαιο ότι τα τεχνολογικά εργαλεία θα αλλάξουν τη δουλειά του. Ποια, επιπλέον, θα είναι η επίδραση της ΤΝ στους διδασκομένους; Ήδη, η ευρεία αλληλεπίδραση με τις μηχανές επηρεάζει βαθιά την εκπαιδευτική διαδικασία. Όλα αυτά είναι υπό διερεύνηση παγκοσμίως. Τώρα είναι η στιγμή που θα πρέπει να μπουν κανόνες, να διαμορφωθούν καλές πρακτικές, να γίνουν πειραματισμοί και να μοιραστεί η γνώση. Καλοί οι εκπαιδευτικοί όμιλοι και τα σετ ρομποτικής, αλλά εδώ χρειάζεται μια ολιστική τεχνολογική εκπαιδευτική πολιτική, η οποία θα συμπεριλαμβάνει δυνητικά τους πάντες, καθώς οι εφαρμογές της ΤΝ αρχίζουν να μπαίνουν στη ζωή όλο και περισσοτέρων.

Το παράδειγμα της Φινλανδίας θα μπορούσε να αποτελεί έναν καλό οδηγό. Πριν από τρία χρόνια η χώρα υιοθέτησε το επονομαζόμενο «πρόγραμμα του 1%». Αν εκπαιδεύσουμε το 1% του πληθυσμού μας στην ΤΝ, σκέφτηκαν οι Φινλανδοί, θα έχουμε μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων οι οποίοι θα μπορέσουν να βοηθήσουν σημαντικά στην εξέλιξη της ΤΝ στη χώρα. Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε και το διαδικτυακό μάθημα Elements of AI, που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά και είναι διαθέσιμο σε όλους. Τα αποτελέσματα αργούν να φανούν, αλλά ήδη έχει αρχίσει κάτι να κινείται. Η εκπαίδευση στην ΤΝ και η εκπαίδευση με την ΤΝ είναι ένας στόχος που υπερβαίνει τις ψηφιακές δεξιότητες, καθώς αφορά την ουσία της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και οργάνωσης. Μεγαλώνοντας ένα παιδί, του εξηγούμε τι είναι το ηλεκτρικό ρεύμα και πώς πρέπει να το αντιμετωπίζει. Το ίδιο θα κάνουμε για την ΤΝ. Όταν βάζουμε στο σπίτι μας την Alexa ή οποιονδήποτε άλλο ψηφιακό βοηθό, θα πρέπει να εξηγούμε στα παιδιά μας τι συμβαίνει. Και αν δεν ξέρουμε εμείς πώς να το κάνουμε, πρέπει να ξέρει το σχολείο. Διαφορετικά, θα το κάνει κάποιος επιτήδειος. Γι’ αυτό, και για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι άμεση προτεραιότητα να ενταχθεί ο γραμματισμός στην ΤΝ στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ακόμα δεν είναι αργά.

 

****

Πριν ένα χρόνο, εάν κάποιος με μια «γυάλινη μπάλα» μας έδειχνε προφητικά τι θα συνέβαινε μέσα στο 2020, κατά πάσα πιθανότητα θα μέναμε με το στόμα ανοικτό. Παράλληλα, εάν μας περιέγραφε πως γίνεται πλέον η διδασκαλία, πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, άτυπη, φροντιστηριακή κ.ο.κ. μάλλον θα τον χαρακτηρίζαμε υπερβολικό. Και όμως ήρθε η πραγματικότητα…

Η αλλαγή στην εκπαίδευση, η εκπαιδευτική τεχνολογία – #EdTech ήρθε για να μείνει. Έγινε ταχύτατα, μαζικά, ολιστικά και για πρώτη φορά παγκοσμίως αποτέλεσε το καλύτερο εφαλτήριο για «εκπαίδευση για όλους».

Η εκπαιδευτική τεχνολογία είναι η μεγάλη ευκαιρία ώστε μαθητές σε απομακρυσμένα μέρη, μαθητές με αναπηρίες ή άλλες μαθησιακές δυσκολίες να έχουν ίση πρόσβαση στη γνώση. Ποτέ στο παρελθόν η μάθηση δεν είχε γίνει τόσο αυτόνομη  από την τοποθεσία τώρα που οι κλειστές αίθουσες ανά την υφήλιο ήταν και συνεχίζουν να είναι μια πραγματικότητα. Ακόμη και σε μαθητές με περιορισμένη πρόσβαση στο διαδίκτυο ή εκτός σύνδεσης η μάθηση είναι πλέον εφικτή!

Τρεις είναι οι βασικές τεχνολογίες που θα αλλάξουν τον τρόπο που οι επερχόμενες γενιές θα μαθαίνουν:

  1. Επαυξημένη και εικονική πραγματικότητα

Επιτυγχάνοντας εκπληκτικά ποσοστά αλληλεπίδρασης, βιωματικότητας και μετάδοσης πληροφοριών το VR-AR είναι το next big thing. Ζωντανεύοντας έμβιους οργανισμούς που έχουν εκλείψει ή προσφέροντας μια περιήγηση στην αρχαία Αθήνα, η παραδοσιακή διδασκαλία μελλοντικά δείχνει να χάνει τη μάχη, απέναντι στις τεχνολογίες αυτές

  1. Παιχνιδοποίηση – Gamification

Τα βασικά οφέλη του gamification στην εκπαίδευση είναι να κάνουν τη μάθηση διαδραστική και πιο ελκυστική, προσθέτοντας αρχές και στοιχεία παιχνιδιού σε μαθησιακές ενότητες, αντικείμενα κ.λπ.

  1. Τεχνητή νοημοσύνη

Η τεχνολογία AI μπορεί να ωφελήσει τους μαθητές επιτρέποντάς τους να μάθουν έξω από την τάξη με προσωποποιημένο υλικο-μάθηση  καθιστώντας τη μάθηση πιο ελκυστική και προσαρμόζοντας υλικό που ταιριάζει στο άτομο. Για παράδειγμα, μέσω της μηχανικής μάθηση μπορεί να δημιουργήσει εξατομικευμένες σειρές ασκήσεων μαθηματικών για ένα μαθητή Λυκείου.

Εκπαιδευτικές εφαρμογές υπήρχαν εδώ και αρκετά χρόνια. Ωστόσο, εν μέσω Covid19 ολόκληρη η εκπαιδευτική κοινότητα, γονείς, μαθητές και φοιτητές ήρθαν σε επαφή με κάποια από αυτές. Κάτι το οποίο, ενδεχομένως, να συνέβαινε μόνο για τις επερχόμενες γενιές ή τους νεότερους εκπαιδευτικούς και φυσικά σταδιακά.

Ποια είναι όμως τα εργαλεία και οι εφαρμογές που «αγαπήθηκαν» από χιλιάδες εκπαιδευτικούς ανά την υφήλιο και το επόμενο διάστημα αναμένεται να αποτελέσουν μόνιμο βοήθημά τους; Ενδεικτικά ορισμένα από αυτά:

https://www.gonoodle.com/: Ένα υπέροχο εργαλείο για διασκεδαστικές κινητικές δραστηριότητες

https://edpuzzle.com: Ελέγξτε εάν οι μαθητές παρακολουθούν τα βίντεο σας, πόσες φορές παρακολουθούν κάθε ενότητα και αν κατανοούν το περιεχόμενο.

https://crosswordlabs.com: Δημιουργήστε τα δικά σας σταυρόλεξα για μαθησιακούς σκοπούς!

https://www.postermywall.com: Ψηφιακές αφίσες και υλικό

https://el.padlet.com/: Δημιουργήστε όμορφους πίνακες, έγγραφα και ιστοσελίδες που διαβάζονται εύκολα και είναι διασκεδαστικό να συνεισφέρετε σε αυτά

https://www.tinytap.it  είναι για τους γονείς που θέλουν να μετατρέψουν το χρόνο οθόνης του παιδιού τους σε μια ανεξάρτητη μαθησιακή εμπειρία και όχι μόνο

https://www.classdojo.com/: Συνδέοντας την τάξη, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.

Φυσικά η λίστα είναι ανεξάντλητη και διαρκώς εμπλουτίζεται με νέες εκπαιδευτικές εφαρμογές που αναδύονται παγκοσμίως.

Απαραίτητη προϋπόθεση για το Education 4.0 είναι πλέον οι ψηφιακές δεξιότητες, το reskilling & upskilling κάθε εμπλεκόμενου στη μαθησιακή διαδικασία, και φυσικά η ένταξη σχετικών μαθημάτων και η καλλιέργεια αντίστοιχων δεξιοτήτων σε όλα τα τμήματα εκπαιδευτικών των ΑΕΙ.

Η επόμενη ημέρα για όλες τις μορφές και τις βαθμίδες εκπαίδευσης αναμένεται εντελώς διαφορετική και είναι υποχρέωση όλων μας, αυτήν την απότομη αλλαγή να την εκμεταλλευτούμε ως ευκαιρία παρέχοντας περισσότερες μαθησιακές ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές και επιτυγχάνοντας βέλτιστα μαθησιακά αποτελέσματα.

Νέες τεχνολογίες, εκπαίδευση & πανδημία: Η επόμενη ημέρα και οι καινοτόμες εφαρμογές του EdTech που πρέπει να γνωρίζεις

Εχει θέση η τεχνητή νοημοσύνη στα σχολεία;

Η «βόμβα» του ChatGPT έσκασε φέτος και στα σχολεία, δημιουργώντας το ερώτημα πώς μπορεί να αξιοποιηθεί, ώστε να μην καταλήξει να είναι ένα εκσυγχρονισμένο «σκονάκι» ή ένα εργαλείο για λίγους.

 

 

Το ίδιο το ChatGPT, όπως ακριβώς περίμενα, μου λέει αμέσως ότι ως μεγάλο γλωσσικό μοντέλο μπορεί να διαδραματίσει σοβαρό ρόλο στην εκπαίδευση των εφήβων, παραπέμποντάς με σε συγκεκριμένα παραδείγματα. Οι δάσκαλοι μπορούν να τροφοδοτούν το ChatGPT με τις εργασίες των μαθητών κι εκείνο με τη σειρά του να τους παρέχει προσωποποιημένη ανατροφοδότηση. Μπορεί να γίνει ένας εικονικός σύμβουλος των μαθητών, ο οποίος θα τους βοηθήσει να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη, να κάνουν έρευνα, να εξασκηθούν σε ξένες γλώσσες και να μάθουν να γράφουν πιο δημιουργικά. 

Ο νους μου μπαίνει στον πειρασμό να σκεφτεί άμεσα μέτρα. Μήπως να ξεκινούσαμε μια γρήγορη επιμόρφωση των καθηγητών μας στο ChatGPT; Μήπως, επιπλέον, να προτείναμε στην κυβέρνηση να συμβουλεύεται εφεξής και το ChatGPT για την εκπαιδευτική της πολιτική; Η αρχή μόλις έγινε. Πριν από λίγες μέρες, στις προγραμματικές της εξαγγελίες η κυβέρνηση ανακοίνωσε την εισαγωγή μαθήματος τεχνητής νοημοσύνης στα σχολεία.

«Η εκπαιδευτική κοινότητα έχει ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης στα χέρια της, το οποίο, όπως και κάθε άλλο εργαλείο, έχει δυνατότητες αλλά και περιορισμούς», μου λέει η Μαρία Γλύπτη, φιλόλογος στο 1ο Γενικό Λύκειο Μαρκοπούλου. «Ο εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει από ένα μεγάλο φάσμα τη δραστηριότητα που ταιριάζει στο μάθημα, στους μαθησιακούς στόχους που θέτει, στον χρόνο που διαθέτει, στην ηλικία των μαθητών του, στην κοινωνική ή εθνική προέλευση και στις μαθησιακές ιδιαιτερότητες που έχουν. Οι δυνατότητες είναι τόσες όσοι και οι χρήστες». Αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνεται από ολοένα και περισσότερους δεκτικούς εκπαιδευτικούς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και ισχυρές αντιστάσεις, δεδομένου ότι βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή αυτής της τεχνολογικής αλλαγής.

Εχει θέση η τεχνητή νοημοσύνη στα σχολεία;-1
(Φωτογραφία: Imagezoo / Getty Images / Ideal Image)

Hλεκτρονικός βοηθός;

Ο Άρης Λούβρης, καθηγητής πληροφορικής και διευθυντής του 1ου ΓΕΛ Ζωγράφου, έθεσε στους μαθητές του, εν είδει πρότζεκτ, μια εργασία με θέμα την τεχνητή νοημοσύνη στην καθημερινότητά τους, και κάποιες ομάδες έκαναν χρήση του ChatGPT για να τη φέρουν σε πέρας. «Αυτό που τονίστηκε ήταν το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων των κειμένων και των εικόνων που παράγονται από τις εφαρμογές της επονομαζόμενης παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Οι μαθητές και οι μαθήτριες εκτίμησαν θετικά το γεγονός ότι ασχολήθηκαν με ένα επίκαιρο θέμα και δόθηκε έμφαση στο ότι το συγκεκριμένο προϊόν δεν είναι κάτι που αναδύθηκε τον τελευταίο χρόνο, αλλά είναι αποτέλεσμα εργασίας πολλών ετών». Ο κ. Λούβρης πιστεύει σε μια πιο διαθεματική προσέγγιση, πέραν του αυστηρού πλαισίου της πληροφορικής, αν και αυτό προϋποθέτει περισσότερο χρόνο προετοιμασίας από πλευράς των διδασκόντων. «Σε γενικές γραμμές, το ChatGPT θα μπορούσε να απελευθερώσει τη δημιουργικότητα των μαθητών στη διατύπωση ερωτήσεων που ενδεχομένως να προκύψουν από πλευράς του μαθητικού δυναμικού», σημειώνει.

«Οι εκπαιδευτικοί», επισημαίνει η κ. Γλύπτη, «μπορούν να το αξιοποιήσουν ως έναν ηλεκτρονικό βοηθό που θα τους βοηθήσει να οργανώσουν την ύλη, να κάνουν πλάνο μαθήματος, να βρουν ποικίλες διαδραστικές ασκήσεις, να προβούν σε διαφοροποιημένη διδασκαλία και προσωποποιημένη αξιολόγηση. Το ChatGPT μπορεί να κάνει τη “βαρετή δουλειά” και οι μαθητές να προχωρήσουν στον προβληματισμό και στην κριτική αξιολόγηση των απαντήσεων που λαμβάνουν, στον έλεγχο των πηγών και στην επιβεβαίωση των πληροφοριών. Μπορεί να γίνει ένα εργαλείο προώθησης της συζήτησης και της συνεργατικής μάθησης».

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο κ. Κώστας Καρπούζης, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πιστεύει ότι «τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα όπως το ChatGPT μπορούν να σταθούν δίπλα στους μαθητές, αλλά και τους καθηγητές, προσφέροντας το προσαρμοσμένο περιεχόμενο που μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της one size fits all προσέγγισης», αναφέροντας συγκεκριμένα παραδείγματα. «Μία από τις πιο χαρακτηριστικές δυνατότητες του ChatGPT είναι η επεξήγηση ενός επιστημονικού φαινομένου ή ενός ιστορικού γεγονότος με τέτοιο βάθος και λεξιλόγιο που να ταιριάζει σε συγκεκριμένο ακροατήριο. Για παράδειγμα, μπορείτε να ζητήσετε από το ChatGPT να εξηγήσει το φαινόμενο της φωτοσύνθεσης σε έναν μαθητή 10 ετών ή σε έναν μαθητή Λυκείου: στην πρώτη περίπτωση, το περιεχόμενο που θα σας προτείνει η μηχανή θα μιλάει για τις βασικές λειτουργίες της χλωροφύλλης, της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα από τον αέρα και νερού από το έδαφος και την παραγωγή γλυκόζης, ενώ για τους μεγαλύτερους μαθητές το κείμενο θα διανθιστεί με αναφορές στους χλωροπλάστες, στη διάσπαση του νερού και στη χρήση του υδρογόνου και των ηλεκτρονίων για να ολοκληρωθεί η διαδικασία. Κι αν θέλουμε να απευθυνθούμε σε έναν μικρό μαθητή που του αρέσει το Κ-Pop συγκρότημα των BTS, το ChatGPT μπορεί να μας γράψει τους στίχους για ένα σύντομο τραγούδι, με αναφορές στο super hit Dynamite: «Oh, like chlorophyll, we’ll shine so bright / Capturing sunlight, in our souls ignite / With every breath, we take in stride / Photosynthesis, our source of life». Ή, για μια μαθήτρια που έχει γεμίσει τους τοίχους του δωματίου της με αφίσες του Λιονέλ Μέσι, το ChatGPT θα παρομοιάσει τον συνδυασμό ευκινησίας και ακρίβειας του Αργεντινού ποδοσφαιριστή με τον συνδυασμό του διοξειδίου του άνθρακα με το νερό για την παραγωγή γλυκόζης. Μπορεί το παραγόμενο περιεχόμενο να μην προχωρά σε μεγάλο βάθος, αλλά το να τραβήξουμε το ενδιαφέρον των παιδιών προς την επιστήμη είναι εξίσου σημαντικό σ’ αυτές τις ηλικίες και μπορεί να αποτελέσει μια στέρεη βάση για τη συνέχεια στις μεγαλύτερες τάξεις».

Εχει θέση η τεχνητή νοημοσύνη στα σχολεία;-2
(Φωτογραφία: Imagezoo / Getty Images / Ideal Image)

H σημασία των καλών ερωτήσεων

Ο οργανισμός The Tipping Point (TTP) είναι μια ιδιωτική πρωτοβουλία που φέρνει σε επαφή μαθητές απ’ όλη την Ελλάδα με μέντορες απ’ όλο τον κόσμο, οι οποίοι μπορεί να είναι από καλλιεργητές μανιταριών και κτηνοτρόφοι του διπλανού χωριού μέχρι μηχανικοί της NASA και ερευνητές στο CERN. Μέχρι σήμερα, πάνω από 750 σχολεία και κοινότητες, από τον Φουρφουρά της Κρήτης και τη Χάλκη έως την Άρτα, την Καλαμάτα και τον Έβρο, έχουν ενταχθεί σε προγράμματα και δράσεις του TTP, με την υποστήριξη 1.700 και πλέον εκπαιδευτικών και την πολύτιμη συνεισφορά 2.000 μεντόρων, δίνοντας τη δυνατότητα σε 40.000 μαθητές/-τριες να εμπνευστούν και να συνδεθούν με τη σύγχρονη αγορά εργασίας από την άνεση της τάξης τους.

«Τον Ιανουάριο του 2023, δηλαδή λίγο μετά την εμφάνιση του ChatGPT», μου λέει η συνιδρύτρια του οργανισμού, Αμαλία Κωνσταντακοπούλου, «αποφασίσαμε να εντάξουμε το ευρύ δίκτυο του TTP στη νέα πραγματικότητα που δημιουργεί η δυναμική είσοδος εργαλείων παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (GenAI) στην καθημερινότητά μας και στην εκπαιδευτική πράξη, σχεδιάζοντας μια πιλοτική δράση με τίτλο Ψηφιακές/οριζόντιες δεξιότητες στην εποχή του GenAI. O στόχος του προγράμματος είναι η καλλιέργεια μιας υγιούς σχέσης του ανθρώπου με τις GenAI μηχανές, μέσα από την κατανόηση των δυνατοτήτων αλλά και των περιορισμών που τις συνοδεύουν, καθώς και η ενίσχυση της δεξιότητάς του να θέτει κανείς καλύτερες και πιο στοχευμένες ερωτήσεις και να αναπτύσσει οριζόντιες δεξιότητες, όπως η κριτική σκέψη, που μπορούν να συντελέσουν ουσιαστικά στην παραγωγική και ασφαλή συνεργασία ανθρώπου-μηχανής».

Σύμφωνα με την κ. Κωνσταντακοπούλου, η εκπαιδευτική κοινότητα έχει ανταποκριθεί πολύ θετικά έως τώρα. «Δεν μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια στις εξελίξεις. Θα ήταν σαν να επιμέναμε οι μαθητές να χρησιμοποιούν μόνο εγκυκλοπαίδειες, παρόλο που ήταν διαθέσιμες οι μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο». Το ζητούμενο στην εποχή της υπερπληροφόρησης είναι η ανάπτυξη οριζόντιων δεξιοτήτων, όπως η επίλυση προβλημάτων και η δημιουργικότητα. Το σημαντικότερο, σύμφωνα με την κ. Κωνσταντακοπούλου, είναι οι μαθητές να μάθουν να διατυπώνουν καλές ερωτήσεις. «Οι εποχές μάς καλούν να θέσουμε το ερώτημα στο επίκεντρο της μαθησιακής διαδικασίας, καθώς αποτελούν τον τρόπο επικοινωνίας μας με τις μηχανές παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης που εισέρχονται δυναμικά στη ζωή μας. Εμείς θέτουμε ερωτήματα (εντολές, prompts) και αυτές απαντούν/παράγουν το υλικό που τους ζητάμε. Όσο καλύτερο είναι το ερώτημα, τόσο καλύτερη ποιότητα θα έχει και το υλικό που θα προκύψει από την αλληλεπίδρασή μας με τη μηχανή, με έναν φίλο, μια δασκάλα, με έναν μέντορα», επισημαίνει.

Για τον κ. Λούβρη, το μεγάλο αγκάθι της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης είναι η οικειοποίηση έργων πνευματικής ιδιοκτησίας, κάτι που «γενικά δεν δείχνουν να σέβονται οι μαθητές/τριες». Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. «Οι λάθος πληροφορίες», προσθέτει η κ. Γλύπτη, «το μη αυθεντικό, μεροληπτικό περιεχόμενο (π.χ. τα DeepFakes και η αλγοριθμική μεροληψία) και οι επιβλαβείς οδηγίες, η οικονομική ανισότητα, ο πληθωρισμός στα έργα τέχνης, ο πλαγιαρισμός και η εξαπάτηση στις αξιολογικές διαδικασίες και τέλος ο κίνδυνος αυτοματοποίησης των εκπαιδευτικών επαγγελμάτων» είναι μερικά ακόμα από τα ζητήματα που πρέπει να απασχολήσουν επειγόντως όλη την εκπαιδευτική κοινότητα. Αυτό το τελευταίο, ότι θα αντικατασταθούν οι καθηγητές από αλγοριθμικά μοντέλα, ακούγεται από ολοένα και περισσότερα χείλη. Ο κ. Καρπούζης, ωστόσο, είναι κατηγορηματικός: «Σε καμιά περίπτωση δεν μιλάμε για αντικατάσταση του καθηγητή ούτε καν για υποκατάσταση. Μιλάμε για έναν “ακούραστο” βοηθό, ο οποίος μπορεί εύκολα και γρήγορα να πειραματιστεί για εμάς και να μας προτείνει ιδέες και περιεχόμενο τα οποία μετά θα επεξεργαστούμε και θα επαυξήσουμε. Χρησιμοποιώντας ο εκπαιδευτικός τη φαντασία του, την κριτική του σκέψη και εξελίσσοντας την ικανότητα να θέτει καλύτερα ερωτήματα στη μηχανή, μπορεί να παράγει πολύ αξιόλογο εκπαιδευτικό υλικό σε συνεργασία με τις GenAI μηχανές».

«Εδώ δεν έχουμε υπολογιστές…»

Δεν μοιράζονται όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας την ίδια αισιοδοξία. Από συνομιλίες μου με καθηγητές διαφόρων ειδικοτήτων, συνάντησα από επιφύλαξη («είναι πολύ καινούργιο ακόμα») μέχρι και έντονο σκεπτικισμό («κάνει σοβαρά λάθη»). Και βέβαια, υπάρχουν μερικά ακόμα πιο θεμελιώδη και πάγια προβλήματα της δημόσιας εκπαίδευσης. Η φιλόλογος Μαρία Πλέσσα μόλις ανέλαβε καθήκοντα διευθύντριας στο 3ο ΓΕΛ Κορυδαλλού: «Εδώ δεν έχουμε υπολογιστές και προτζέκτορες στα σχολεία», μου λέει. «Στο σχολείο όπου μόλις ανέλαβα, δεν υπάρχει καν ίντερνετ στις αίθουσες και στο γραφείο το πρωί κόβεται. Ως αποτέλεσμα, δεν έχουμε ούτε τηλέφωνο. Ας το ακούσει αυτό ο πάροχος. Να λύσουμε λοιπόν τα ουσιώδη και μετά ευχαρίστως να μιλήσουμε για την τεχνητή νοημοσύνη. Όταν λύσουμε τα θέματα χρηματοδότησης, θα ασχοληθούμε και με τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις. Μας ζητούν στα νέα προγράμματα σπουδών να ασχοληθούμε σοβαρότερα με την τεχνολογία, χωρίς να έχουμε καν υπολογιστές. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη χρηματοδότηση που δίνει ο δήμος και τις κτιριακές ανάγκες κάθε σχολείου. Εδώ στον Κορυδαλλό, για παράδειγμα, συστεγάζονται τρία σχολεία κι ένα ΙΕΚ με κοινό μετρητή νερού».

Όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε ακόμη μια φορά μπροστά από ένα σταυροδρόμι και η αγωνία που μοιράζονται πολλοί εκπαιδευτικοί είναι να μην ακολουθηθεί το κακό παράδειγμα των προηγούμενων χρόνων με άλλες τεχνολογίες, στρέφοντας την προσοχή τους προς την πολιτική ηγεσία του αρμόδιου υπουργείου. «Η νέα συνθήκη», λέει η κ. Γλύπτη, «απαιτεί οριζόντια μέτρα: ενημέρωση των εκπαιδευτικών, εξασφάλιση πρόσβασης στα ψηφιακά εργαλεία στο σύνολο των σχολείων και νέες ρουμπρίκες αξιολόγησης. Το διακύβευμα είναι το δημόσιο σχολείο να μην είναι ουραγός των εξελίξεων». «Για να ωφεληθεί σωστά η εκπαιδευτική κοινότητα», επισημαίνει ο κ. Λούβρης, «θα πρέπει πρωτίστως το υπουργείο να δώσει έμφαση στην επιμόρφωση των διδασκόντων δευτεροβάθμιας σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και στη χρήση εφαρμογών που σχετίζονται με τον σχεδιασμό μαθημάτων, τη διοίκηση και την εξατομικευμένη διδασκαλία. Ειδάλλως κινδυνεύει η εκπαίδευση να μείνει σε ένα ακόμη πιο παρωχημένο στάδιο απ’ ό,τι είναι, και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής να μοιάζει με έφιππο που τρέχει πίσω από μια Φεράρι».

Έχοντας το προνόμιο της επαφής με πολλά σχολεία, η κ. Κωνσταντακοπούλου από το TΤP προτείνει να επιμορφωθεί άμεσα όλη η σχολική κοινότητα, να δημιουργηθεί ένα κατάλληλο νομικό σύστημα που θα προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών και να αναπτυχθούν ασφαλή συστήματα ΤΝ ειδικά για παιδιά. «Είναι αλήθεια», καταλήγει ο κ. Καρπούζης, «ότι μπορούμε να επιλέξουμε να μείνουμε στα βιβλία και στις εκπαιδευτικές μεθόδους που επιλέξαμε πριν από 30 χρόνια, απορρίπτοντας την τεχνητή νοημοσύνη, όπως κάναμε με τον Προγραμματισμό, τη Ρομποτική και το πειραματικό μέρος των Φυσικών Επιστημών. Πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι άλλα εκπαιδευτικά συστήματα αλλά και μαθητές στο δικό μας σύστημα εκπαίδευσης θα εξοικειωθούν με αυτές τις τεχνολογίες και θα είναι σε θέση να δρέψουν τους καρπούς τους. Είμαστε σίγουροι ότι θέλουμε να στερήσουμε αυτή τη δυνατότητα από τους μαθητές μας και να μείνουμε (και πάλι) πίσω;»

ΠΗΓΕΣ:

Mανόλης Ανδριωτάκης

https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/562526962/echei-thesi-i-techniti-noimosyni-sta-scholeia/

 

 

 

 

 

Αλλο λινκ για την τεχνητή νοημοσύνη

https://www.europarl.europa.eu/topics/el/article/20200827STO85804/ti-einai-i-techniti-noimosuni-kai-pos-chrisimopoieitai

Αφήστε μια απάντηση