Updated on 1 Απριλίου, 2025
Ναπολέων Λαπαθιώτης Νυχτερινό
|
Μονάχη η φλόγα του κεριού μου, |
|
|
|
Απόξω έν' άγρυπνο φεγγάρι |
|
|
|
Και το βαρύθυμο φεγγάρι, Σημειώσεις από τον Κωνσταντίνο Μάντη https://latistor.blogspot.com/2012/01/blog-post_09.html Η θλίψη που διακατέχει τον ποιητή είναι το βασικό συναίσθημα που διατρέχει ολόκληρο το ποίημα και παρουσιάζεται στον αναγνώστη μέσα από τη συσχέτισή της με τη φλόγα του κεριού που τρεμοσβήνει και την εικόνα του φεγγαριού. Το ποίημα αυτό του Λαπαθιώτη, που ακολουθεί τις αρχές του συμβολισμού, έχει περιορισμένο ουσιαστικά εννοιολογικό περιεχόμενο και λειτουργεί κυρίως ως μια προσπάθεια υποβολής της ψυχικής διάθεσης του ποιητή. Αναλυτικότερα: Στην πρώτη στροφή ο ποιητής παρουσιάζει την κεντρική εικόνα του ποιήματος, τη φλόγα ενός κεριού που τρεμοπαίζει, έτοιμη από στιγμή σε στιγμή να σβήσει. Τα στοιχεία με τα οποία περιγράφεται η φλόγα αντικατοπτρίζουν την ιδιαίτερη συναισθηματική κατάσταση του ίδιου του ποιητή, μιας και η φλόγα του κεριού αποτελεί το σύμβολο που μας δίνει παραστατικότερα την ψυχική του αυτή κατάσταση. Η μοναχική φλόγα, που μοιάζει να προσμένει το τέλος της, σαν φοβισμένη ψυχούλα, δεν είναι παρά ένα καθρέφτισμα της μοναξιάς και της βαρύθυμης διάθεσης του ποιητή που αισθάνεται την ψυχική του δύναμη και συνάμα το δεσμό του με τη ζωή να λιγοστεύει ολοένα και περισσότερο. Η πεισιθάνατη διάθεση του ποιητή, είναι σύμφωνη με το γενικότερο κλίμα της γενιάς του, που τη χαρακτήριζε ο ψυχικός κάματος και μια δυσκολία προσαρμογής με την πραγματικότητα της ζωής -και θα βρει το 1944 την τραγική της επαλήθευση με την αυτοκτονία του ποιητή. Στη δεύτερη στροφή παρουσιάζεται η εικόνα του φεγγαριού που θα λειτουργήσει ως συμπληρωματικό σύμβολο στην προσπάθεια του ποιητή να παραστήσει την ψυχική του διάθεση. Οι εικόνες που περιγράφει ο ποιητής διαδραματίζονται σε «νυχτερινή» ώρα -απ’ όπου και ο τίτλος του ποιήματος- και, όπως με τη φλόγα του κεριού, έτσι και στο φεγγάρι ο ποιητής αναγνωρίζει στοιχεία που επί της ουσίας αντικατοπτρίζουν τη δική του κατάσταση. Το φεγγάρι, που δίνεται με το αόριστο άρθρο «ένα φεγγάρι», σαν να επρόκειτο για ένα οποιοδήποτε φεγγάρι, γίνεται απ’ τον ποιητή αντιληπτό ως άγρυπνο, τονίζοντας εδώ την αγρύπνια του ίδιου του ποιητή, που ξενυχτά μη δυνάμενος να υπερνικήσει τα συναισθήματα θλίψης που τον ταλανίζουν. Το άγρυπνο φεγγάρι με κόπο προσπαθεί να χαθεί, να κρυφτεί, στο ατελείωτο χάος του σύμπαντος. Η αίσθηση του ποιητή πως το φεγγάρι νιώθει την ανάγκη να κρυφτεί, δεν είναι παρά μια προβολή των δικών του συναισθημάτων και της δικής του ανάγκης να κρυφτεί απ’ τις δύσκολες υποχρεώσεις της πραγματικότητας. Η ψυχική κούραση του ποιητή τον καθιστά ανίσχυρο να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα της ζωής. Η προσοχή του ποιητή στρέφεται και πάλι στη φλόγα του κεριού, που φτάνοντας στο τέλος της ζωηρεύει ξαφνικά με τις ύστατες αναλαμπές της. Οι τελευταίες αυτές αναλαμπές της φλόγας, ερμηνεύονται απ’ τον ποιητή ως το ψυχομαχητό της, ως οι τελευταίες δοκιμές της να κρατηθεί στη ζωή, όπως θα έκανε ένας ζωντανός οργανισμός. Το κερί όμως είναι ετοιμοθάνατο, καθώς το σβήσιμο της φλόγας είναι πια δεδομένο. Στην καταληκτική στροφή του ποιήματος ο Λαπαθιώτης συσχετίζει το βαρύθυμο φεγγάρι, που έχει καταφύγει στη σιωπή χρόνια τώρα, και το κερί του που σβήνει με τη σκοτεινή του ψυχή. Το σκοτείνιασμα της ψυχής του ποιητή τονίζεται περισσότερο μέσα απ’ την εικόνα του κεριού που έχει σχεδόν σβήσει και του θλιμμένου και άτονου φεγγαριού. Χωρίς να υπάρχει αιτία, σχολιάζει ο ποιητής, και οι τρεις -η ψυχή του, το κερί και το φεγγάρι- είμαστε πολύ λυπημένοι. Οι τελευταίοι αυτοί στίχοι περιέχουν το βασικό μήνυμα του ποιήματος, την έντονη δηλαδή λύπη του ποιητή, που δόθηκε ήδη με παραστατικότητα και υποβλητικότητα μέσα από τη συσχέτισή της με τη φλόγα του κεριού και με το θλιμμένο φεγγάρι. Στο ποίημα αυτό πέρα από τη επίδραση του συμβολισμού, εντοπίζουμε και στοιχεία ρομαντισμού: - Στα ποιήματα του ρομαντισμού υπάρχει διάχυτη μια αίσθηση μελαγχολίας και απαισιοδοξίας - Υπάρχει μια ιδιαίτερη επιμονή στο «εγώ» του δημιουργού, ένας έντονος ατομικισμός και εγωκεντρισμός - Ο ρομαντισμός αρέσκεται στη χρησιμοποίηση υποβλητικών σκηνικών, όπως είναι για παράδειγμα τα νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία. - Ο ρομαντισμός επίσης δίνει έμφαση στο συναίσθημα, στην υπερβολή και στο συγκινησιακό. Αρχές του συμβολισμού: 1) Το εννοιολογικό περιεχόμενο του ποιήματος πρέπει να περιοριστεί στο ελάχιστο. 2) Βασικά στοιχεία του ποιήματος είναι η μουσικότητα και η υποβλητικότητα. Αυτό σημαίνει πως ο ποιητής προσπαθεί να υποβάλει τις ψυχικές του διαθέσεις δίνοντας στο ποίημά του έναν τόνο μουσικό, που εξαρτάται από την ακουστική ποιότητα των λέξεων και την κατάλληλη τοποθέτησή τους. 3) Υπάρχει συσχέτιση αντικειμένων και ψυχικών καταστάσεων∙ τα αντικείμενα δηλαδή εκφράζουν τις ψυχικές καταστάσεις, γίνονται σύμβολά τους.
Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα, γιος του Λεωνίδα Λαπαθιώτη, αξιωματικού του ελληνικού στρατού με καταγωγή από την Κύπρο, που έφτασε ως τον βαθμό του στρατηγού και έγινε υπουργός Στρατιωτικών μετά από συμμετοχή του στο κίνημα στο Γουδί, και της Βασιλικής Παπαδοπούλου, ανιψιάς του Χαρίλαου Τρικούπη. Σε ηλικία δέκα ετών μετακόμισε με την οικογένειά του στο Ναύπλιο, όπου τέλειωσε το σχολείο, έμαθε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά, ενώ παρακολούθησε επίσης μαθήματα πιάνου και ζωγραφικής. Το 1905 γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, από όπου αποφοίτησε κανονικά, δεν άσκησε όμως ποτέ το επάγγελμα του δικηγόρου. Την ίδια χρονιά κι ενώ ήταν μόλις δεκαεφτά χρόνων δημοσίευσε στον Νουμά το ποίημα Έκσταση. Το 1907 υπήρξε ιδρυτικό μέλος του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ, στα δέκα συνολικά τεύχη του οποίου δημοσίευσε δεκαέξι ποιήματα ως το 1908, οπότε το περιοδικό έκλεισε και ο Λαπαθιώτης άρχισε τη λογοτεχνική και δημοσιογραφική συνεργασία του με την εφημερίδα Εσπερινή και το περιοδικό Ελλάς του Σ. Ποταμιάνου. Τον ίδιο χρόνο γνωρίστηκε με τον Χρηστομάνο και τον Σικελιανό. Ακολούθησαν συνεργασίες του με τα περιοδικά Δάφνη και Ανεμώνη (1909-1910) με την εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα (από το 1924) με το περιοδικό Η Διάπλασις των παίδων (1925), με το περιοδικό Μπουκέττο (1931), με τη Νέα Εστία (1933 - όπου δημοσίευσε μεγάλο μέρος του λογοτεχνικού του έργου), την Πνευματική Ζωή (1938) και τα Νεοελληνικά γράμματα (1940). Το 1917 συμμετείχε στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας και υπηρέτησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Μετά τα Νοεμβριανά γεγονότα του 1920 κατέφυγε για λίγο καιρό με την οικογένειά του στην Αίγυπτο, όπου γνωρίστηκε με τον Καβάφη. Το 1937 πέθανε η μητέρα του και τρία χρόνια αργότερα ο πατέρας του, ο θάνατος του οποίου είχε καταλυτική επίδραση στη ζωή του ποιητή. Η μοναδική ποιητική συλλογή που εξέδωσε ήταν η Τα πρώτα ποιήματα (1939). Εθισμένος στις ναρκωτικές ουσίες αναγκάστηκε να ξεπουλήσει τη βιβλιοθήκη του και αυτοπυροβολήθηκε το 1944 στο σπίτι του στα Εξάρχεια. Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ξεκίνησε την ενασχόλησή του με την ποίηση με σαφείς επιρροές από το ρεύμα του αισθητισμού (νεανικά του πρότυπα στάθηκαν οι Walter Pater και Oscar Wilde). Δημοσίευσε μανιφέστα για τον αισθητισμό και προσπάθησε να αντιδράσει στο ασφυκτικά συντηρητικό κλίμα της εποχής του με τολμηρούς στίχους και προκλητικές εμφανίσεις. Η θλίψη που χαρακτήριζε τη ζωή του τον οδήγησε στα τελευταία χρόνια του σε συμβολιστικές επιλογές με έντονα μελαγχολικό τόνο και σταθερή πάντα την επιμελημένη μορφή των ποιημάτων του. Έγραψε επίσης λογοτεχνικές μεταφράσεις και θεατρικά έργα (Νέρων ο τύραννος [1900], Η τιμή της συζύγου [1901], Τα μεσάνυχτα ως το γλυκοχάραμα [1908]) και ασχολήθηκε με το λογοτεχνικό δοκίμιο και τη μουσική σύνθεση.
Πηγή: Ε.ΚΕ.ΒΙ Εργογραφία
Ι.Ποίηση • Τα πρώτα ποιήματα· Επιλογή. Αθήνα, Πυρσός, 1939. • Τα ποιήματα · Εισαγωγή, σχόλια, παρουσίαση Άρη Δικταίου. Αθήνα, Φέξης, 1964. ΙΙ.Μεταφράσεις • H.G. Wells, Η μηχανή που τρέχει μες στο χρόνο. Αθήνα, Βασιλείου, 1921. • Gide Andre, Όσκαρ Ουάιλντ. Αθήνα, Φλόγα, 1944. ΙΙΙ.Θέατρο • Νέρων ο τύραννος · Δράμα εις δύο πράξεις. Αθήνα, 1901. ΙV. Αυτοβιογραφικά κείμενα • Η ζωή μου · Απόπειρα συνοπτικής αυτοβιογραφίας · Φιλολογική επιμέλεια Γιάννης Παπακώστας. Αθήνα, Στιγμή, 1986.
|