1. Ποιο είναι το βασικό θέμα της Φόνισσας;
Απάντηση:
Το βασικό θέμα είναι η κοινωνική καταπίεση της γυναίκας σε μια πατριαρχική, φτωχή κοινωνία. Η Φραγκογιαννού, θεωρώντας ότι η ζωή των κοριτσιών είναι μόνο πόνος και βάρος, οδηγείται στη δολοφονία τους ως «λύτρωση». Το έργο εξετάζει τα όρια ανάμεσα στην κοινωνική αδικία, την παράδοση και την ηθική διαστροφή.
2. Ποιοι παράγοντες διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της Φραγκογιαννούς;
Απάντηση:
- Η άθλια οικονομική κατάσταση της οικογένειάς της.
- Η προσωπική της βιωματική καταπίεση ως παιδί, σύζυγος και μητέρα.
- Οι πατριαρχικές αντιλήψεις του νησιού.
- Η πίστη σε μαγικές, δεισιδαιμονικές πρακτικές.
- Η έλλειψη μόρφωσης και η ένταση της μοναξιάς της.
Όλα αυτά την οδηγούν σε παρερμηνεία της πραγματικότητας και σε εγκληματικές πράξεις.
3. Ποια είναι η σχέση της με τα παιδιά;
Απάντηση:
Εμφανίζει διπλή στάση:
- Αγάπη προς τα παιδιά που υπέφεραν, επειδή θυμάται τον δικό της πόνο.
- Μίσος ή οίκτο για τα κορίτσια, που τα θεωρεί καταδικασμένα σε σκληρή ζωή.
Αυτή η αντιφατική στάση οδηγεί στη στρεβλή της «λογική» ότι ο θάνατος είναι λύτρωση.
4. Πώς παρουσιάζεται η κοινωνία της Σκιάθου;
Απάντηση:
Ως κλειστή, αγροτική και φτωχή κοινότητα, με ισχυρή παράδοση, θρησκευτικότητα, προλήψεις και έντονη ανισότητα φύλων. Η κοινωνία φαίνεται να διαιωνίζει τον πόνο των γυναικών, χωρίς δυνατότητα αλλαγής.
5. Ποιο ρόλο παίζει η θρησκεία στο έργο;
Απάντηση:
Η θρησκεία είναι παρούσα αλλά αντιφατική:
- Η Φραγκογιαννού τη χρησιμοποιεί για να δικαιολογήσει τις πράξεις της.
- Παράλληλα, φοβάται τη θεία τιμωρία.
- Το τέλος της δείχνει την αδυναμία της να σωθεί, ούτε στη θρησκεία ούτε στη νομοθεσία.
6. Τι συμβολίζει ο θάνατος της Φραγκογιαννούς στη θάλασσα;
Απάντηση:
Ο θάνατός της στα όρια στεριάς–θάλασσας συμβολίζει:
- τη μεταξύ δύο κόσμων θέση της (ζωής–θανάτου, ενοχής–λύτρωσης),
- την αδυναμία λύτρωσης,
- την τραγική της αποτυχία να ξεφύγει από το πεπρωμένο της.
7. Πώς λειτουργεί ο εσωτερικός μονόλογος στο κείμενο;
Απάντηση:
Φανερώνει τον ψυχισμό της ηρωίδας, τις αντιφάσεις της και τη σταδιακή της μετάβαση από τη λογική στη παραλογική δικαιολόγηση των φόνων. Βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει την τραγικότητα της μορφής της.
8. Γιατί η Φόνισσα θεωρείται συνδυασμός ρεαλισμού και ηθογραφίας;
Απάντηση:
- Ρεαλιστικό στοιχείο: Πιστή περιγραφή κοινωνικών προβλημάτων, φτώχειας, οικογενειακών σχέσεων.
- Ηθογραφικό στοιχείο: Απεικόνιση του τοπικού νησιώτικου περιβάλλοντος, των εθίμων, γλωσσικών ιδιωματισμών και καθημερινής ζωής.
Ο Παπαδιαμάντης τα συνδυάζει ώστε να δείξει τόσο το κοινωνικό όσο και το ανθρώπινο δράμα.
9. Τι αποκαλύπτει η σχέση της Φραγκογιαννούς με τον άντρα της;
Απάντηση:
Αποκαλύπτει την καταπίεση της γυναίκας, τον οικονομικό και ψυχολογικό έλεγχο που ασκεί ο άνδρας, καθώς και τη μοναξιά της Φραγκογιαννούς μέσα σε έναν αποτυχημένο γάμο. Αυτό εξηγεί μέρος της σκληρότητας και της δυσαρέσκειάς της.
10. Ποιο είναι το ηθικό δίλημμα που θέτει ο συγγραφέας;
Απάντηση:
Το έργο θέτει το ερώτημα:
Μπορεί η κοινωνική αδικία να «δικαιολογήσει» την εγκληματική πράξη;
Η απάντηση που δίνει ο Παπαδιαμάντης είναι ξεκάθαρη:
Καμία αδικία δεν μπορεί να νομιμοποιήσει την αφαίρεση ζωής — η ηρωίδα είναι τραγική, όχι δικαιολογημένη.
11. Ποιο γεγονός λειτουργεί ως αφορμή για να αρχίσει η Φραγκογιαννού να σκέφτεται τις δολοφονίες των κοριτσιών;
Απάντηση:
Ο θάνατος του νεογέννητου εγγονιού της και η αγωνία της κόρης της, που την οδηγούν να συλλογιστεί τη δύσκολη μοίρα των κοριτσιών.
12. Πώς δικαιολογεί μέσα της η Φραγκογιαννού τις πράξεις της;
Απάντηση:
Τις θεωρεί «λύτρωση» για τα κορίτσια από τη φτώχεια και την καταπίεση που πιστεύει ότι αναπόφευκτα θα ζήσουν.
13. Πώς παρουσιάζονται οι σχέσεις της με την οικογένειά της;
Απάντηση:
Είναι βασισμένες σε καταπίεση, φτώχεια και ανισότητα∙ έχει κακές αναμνήσεις από τον πατέρα και τον άντρα της, ενώ νιώθει βάρος από τις ευθύνες.
14. Ποια αντίφαση υπάρχει ανάμεσα στη θεοσέβεια της ηρωίδας και στις πράξεις της;
Απάντηση:
Παρότι επικαλείται τη θρησκεία, οι πράξεις της (φόνοι παιδιών) είναι εντελώς αντίθετες προς τη χριστιανική ηθική.
15. Πώς λειτουργεί το φυσικό περιβάλλον στο έργο;
Απάντηση:
Το φυσικό τοπίο (βουνά, θάλασσα, νύχτα) αντανακλά την ψυχική της κατάσταση και συχνά δημιουργεί ατμόσφαιρα φόβου, απειλής και εσωτερικής σύγχυσης.
16. Ποια είναι η σημασία της φτώχειας στην εξέλιξη της ιστορίας;
Απάντηση:
Η φτώχεια καθορίζει τις ζωές των χαρακτήρων, εντείνει την απόγνωση της Φραγκογιαννούς και αποτελεί έναν από τους λόγους που δικαιολογεί τους φόνους.
17. Ποια στοιχεία δείχνουν ότι η Φραγκογιαννού χάνει σταδιακά την επαφή με την πραγματικότητα;
Απάντηση:
Οι παραληρηματικοί μονόλογοι, οι παραισθήσεις, οι δεισιδαιμονίες και η αυξανόμενη αίσθηση καταδίωξης.
18. Τι αποκαλύπτει η στάση της απέναντι στα αγόρια;
Απάντηση:
Τα αγόρια τα θεωρεί χρήσιμα στην οικογένεια και λιγότερο καταπιεσμένα, γεγονός που δείχνει τη διαστρεβλωμένη της αντίληψη για το φύλο.
19. Πώς αντιδρά η τοπική κοινωνία στις πράξεις της;
Απάντηση:
Με καθυστέρηση αντιλαμβάνονται την ύποπτη δράση της, λόγω άγνοιας, προλήψεων και απομόνωσης των κοινοτήτων.
20. Ποια είναι η λειτουργία του τέλους, όπου η ηρωίδα πνίγεται στη θάλασσα;
Απάντηση:
Δείχνει την αδυναμία της να σωθεί είτε από τη θεϊκή χάρη είτε από τη δικαιοσύνη∙ ο θάνατός της συμβολίζει το αδιέξοδο της ζωής και της συνείδησής της.
ΣΧΟΛΙΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ – Η Φόνισσα
1️⃣ Απόσπασμα 1
«Και η Φραγκογιαννού ήρχισε να συλλογίζεται την μοίρα των κοριτσιών∙ τόσον άδικος, τόσον βαρύς ο βίος των θηλέων∙ όλη η ζωή των ήταν πόνος και βάσανον.»
Σχόλιο
Το απόσπασμα παρουσιάζει τον πυρήνα της ιδεολογικής διαστρέβλωσης της Φραγκογιαννούς. Ο συλλογισμός της ξεκινά από μια πραγματική κοινωνική αδικία — τη θέση των γυναικών σε μια πατριαρχική και φτωχή κοινωνία. Ωστόσο, η ηρωίδα οδηγείται από την κοινωνική παρατήρηση στη ψυχοπαθολογική «λύση» του φόνου. Η γλώσσα είναι φορτισμένη («άδικος», «βαρύς», «πόνος»), ενισχύοντας τον κοινωνικό προβληματισμό του έργου. Η σκέψη της λειτουργεί ως προοίμιο της τραγωδίας.
2️⃣ Απόσπασμα 2
«Η γραία εφοβήθη∙ ήκουσε ως να την εκαλούσαν από το βάθος της νυκτός∙ και εστράφη να ίδη αν ήτο κανείς όπισθέν της.»
Σχόλιο
Τονίζεται εδώ η ψυχολογική κατάσταση της Φραγκογιαννούς. Η νύχτα λειτουργεί ως σύμβολο ενοχής και απειλής, ενώ ο φόβος της δείχνει την εσωτερική της διάλυση. Η ακουστική εικόνα («ως να την εκαλούσαν») υποδηλώνει παραισθήσεις και φόβο τιμωρίας. Ο αφηγητής (ετεροδιηγητικός αλλά διεισδυτικός) αποκαλύπτει την ψυχική της ταραχή, προετοιμάζοντας την πτώση της.
3️⃣ Απόσπασμα 3
«Και η γραία συνέχισε τον δρόμο της∙ ήτο πλέον αποφασισμένη, και η καρδία της είχεν απολιθωθή.»
Σχόλιο
Το απόσπασμα αποτυπώνει τη στιγμή της ηθικής μετάβασης: από τη σκέψη στην πράξη. Η «απολιθωμένη καρδιά» αποτελεί μεταφορά που δείχνει τη συναισθηματική νέκρωση της ηρωίδας, την απώλεια ανθρώπινου αισθήματος. Η αποφασιστικότητα δεν είναι δύναμη αλλά παραίτηση από την ηθική. Ο Παπαδιαμάντης καταγράφει με λιτότητα την τρομακτική μεταμόρφωση της ηρωίδας.
4️⃣ Απόσπασμα 4
«Είδε το κύμα να φουσκώνει, και ήξευρεν ότι καμμία σωτηρία δεν υπήρχε πλέον, ούτε εκ θεού ούτε εξ ανθρώπων.»
Σχόλιο
Το τέλος της Φραγκογιαννούς συμβολίζεται μέσα από το στοιχείο της θάλασσας. Το φουσκωμένο κύμα λειτουργεί ως εικόνα τιμωρίας και αναπόφευκτου τέλους. Η διπλή άρνηση («ούτε εκ θεού ούτε εξ ανθρώπων») τονίζει το υπαρξιακό αδιέξοδο της ηρωίδας: δεν θα βρει λύτρωση ή συγχώρεση. Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί ως μηχανισμός κάθαρσης αλλά και ως ένδειξη της τραγικότητάς της.