Posted on October 4, 2023
Ενότητες 1-4: ερωτήσεις από το βιβλίο και ανάλυση κειμένων βιβλίου
Κεφάλαιο 1, ενότητα 1η: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
- Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των φιλοσοφικών προβλημάτων – ερωτημάτων; Γιατί χαρακτηρίζονται οριακά, θεμελιώδη και έσχατα;
Τα φιλοσοφικά ερωτήματα και τα προβλήματα που αυτά θέτουν φαίνεται να ασκούν πάνω μας μια παράξενη γοητεία, να μας προξενούν δέος και αμηχανία ή μπορεί και να μας εκνευρίζουν όταν οδηγούμαστε σε αδιέξοδο. Η γενικότητα, αλλά και ο παράδοξος χαρακτήρας τους μας κάνουν να νιώθουμε ότι θα υποστούμε ένα είδος “νοητικής κράμπας”, εάν ασχοληθούμε μαζί τους. Η ενασχόληση με αυτά τα ερωτήματα μας βοηθά να διερευνήσουμε τα όρια της ανθρώπινης σκέψης, δηλαδή να καταλάβουμε μέχρι πού μπορούν να φτάσουν τα λογικά και τα εννοιολογικά μας εργαλεία. Γι’ αυτό και μπορούμε να αποκαλέσουμε τα ερωτήματα αυτού του είδους οριακά, θεμελιώδη ή έσχατα.
ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
Σχολιασμός κειμένων:
- Βιμ Βέντερς, Τα φτερά του έρωτα: Το ερώτημα ενυπάρχει στη φύση του παιδιού και εκφράζει την απορία του. Η απορία αυτή ενσαρκώνει αντικειμενικά, ανεξάρτητα δηλαδή από το βαθμό επίγνωσης του κάθε επί μέρους παιδιού, τη ζωτικότητα της ύπαρξής του.
Ludwig Josef Johann Wittgenstein, 26/4/1889 – 29/4/1951, Αυστριακός φιλόσοφος
- Λ. Βιτγκενστάιν, Αφορισμοί και εξομολογήσεις: Οι φιλόσοφοι θέτουν κι αυτοί ερωτήματα, όχι για να δώσουν ή να πάρουν πληροφορίες, όπως μπορεί να συμβαίνει με τα κοινά ερωτήματα που μπορεί να διατυπώνει ένας ενήλικος, αλλά για να σκεφτούν το «γιατί» και το «τι». Το σκέφτονται όμως; Προκαλούν τη σκέψη να σκεφτεί τον εαυτό της, δηλαδή να σκεφτεί φιλοσοφικά. Το φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι δεν έχει αρχή και τέλος παρά έρχεται να μας υπενθυμίσει πως δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε, όταν βρισκόμαστε σε αμηχανία ή μπροστά σε ένα πρόβλημα. Τι σημαίνει αυτό; Απλώς να ξανασκεφτούμε αυτό που έχουμε σκεφτεί. Να σκεφτόμαστε δηλαδή πώς να σκεφτόμαστε.
- Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Α 2, 982b121:O θαυμασμός και η απορία παρώθησαν τους ανθρώπους να φιλοσοφήσουν. Τα φαινόμενα, τα οποία ανάγκαζαν ή αναγκάζουν τον άνθρωπο να τα θαυμάζει, είναι συνήθως αυτά που δεν κατανοούνται με την πρώτη ματιά ή λογίζονται παράδοξα. Τέτοια παράδοξα φαινόμενα ποικίλουν ανάλογα με την περίπτωση. Υπάρχουν αυτά που εμφανίζονται μπροστά του, δηλαδή τα μικρά, άμεσα και προφανή, αλλά και τα φυσικά φαινόμενα και όλα εκείνα τα μεγάλα, για τα οποία ο άνθρωπος προοδευτικά απορεί και σχηματίζει την ιδέα ότι έχει άγνοια γι’ αυτά. Πώς ξεφεύγει κανείς από την άγνοια; Με το να φιλοσοφεί. Προσπαθεί να παρατηρήσει, να ερμηνεύσει, να εξηγήσει, να κατανοήσει τα φαινόμενα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να οργανώσει τη σκέψη και να μάθει να καλλιεργεί την ικανότητα για θεωρητικές συλλήψεις. Τέτοιες θεωρητικές συλλήψεις εντάσσονται στη λογική αναζήτηση της αλήθειας. Προκειμένου να αναπτύξουν αυτή τη λογική διαδικασία αναζήτησης της αλήθειας, οι φιλόσοφοι δεν διστάζουν να θέτουν υπό αμφισβήτηση τις προσωπικές τους πεποιθήσεις και να έρχονται σε αμηχανία. Αμηχανία στη φιλοσοφία είναι εκείνη η κατάσταση που μας δημιουργεί προβληματισμό και μας κάνει να προχωρούμε μπροστά.
- Ρόμπερτ Μούζιλ, Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες
Η φιλοσοφία δεν συνδέεται με οποιαδήποτε αγοραία αντίληψη ή κοσμοαντίληψη, ειδικά στην εποχή μας όπου με περισσή σοβαροφάνεια διατυπώνονται διάφορες ρηχές απόψεις ή θεωρίες, αλλά παρά τη ρηχότητά τους δεν διστάζουν να διεκδικούν απόλυτη παραδοχή. Η διαφορά της φιλοσοφικής σκέψης και του φιλοσοφικού λόγου από την επιπόλαια γνώμη, η οποία θέλει να αυτοχαρακτηρίζεται φιλοσοφική, έγκειται στο ότι η φιλοσοφία καλλιεργεί περίσκεψη, προβληματισμό, δημιουργική αμφιβολία και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία. Απεναντίας, ο δογματικός διαποτισμός της σκέψης δεν έχει καμιά σχέση με τη φιλοσοφία, ακόμη και αν δεν φείδεται να την επικαλείται. Η φιλοσοφία συνεπώς είναι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα του ανθρώπινου νου, η οποία αφορά τον κάθε άνθρωπο, αλλά συγχρόνως απαιτεί απ’ αυτόν ως προϋπόθεση ορθής χρήσης της να εξασκείται συστηματικά και να δοκιμάζονται στην πράξη τα αποτελέσματα αυτής της εξάσκησης. Τέτοια αποτελέσματα είναι η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, η συνέπεια λόγου και έργου, η διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα, η καλλιέργεια αυτογνωσίας, η κριτική και αυτοκριτική στάση.
κεφάλαιο 1 ενότητα 2η: ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
- Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας;
- Διασάφηση γενικών εννοιών
- Aιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων
- Διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης του κόσμου και της θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν
- Καθοδήγηση της πράξης και οργάνωση του τρόπου ζωής μας
ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Σχολιασμός κειμένων:
- Ρενέ Ντεκάρτ, Λόγος περί της μεθόδου:
Τι μπορεί να ακούσει κανείς από τους φιλοσόφους; Το πιο αλλόκοτο και το πιο απίστευτο. Άραγε οι φιλόσοφοι μιλούν για αλλόκοτα και απίστευτα πράγματα, τα οποία μπορεί να θεωρούνται αδιανόητα για τον κοινό νου και κατ’ επέκταση να απορρίπτονται ως παράλογα; Μπορεί και αυτό να συμβαίνει για ορισμένους ανθρώπους, οι οποίοι συγχέουν τον βαθύ προβληματισμό με τη δική τους αδυναμία να σκεφτούν και έτσι εύκολα καταφεύγουν σε αρνητικές κρίσεις για ό,τι δεν καταλαβαίνουν. Σε κάθε περίπτωση, η φιλοσοφική δραστηριότητα δεν είναι κάτι το στατικό και το περιορισμένο, αλλά προχωρεί στην ενασχόληση και με το πιο απίστευτο.
- Καρλ Γιάσπερς, Εισαγωγή στη φιλοσοφία
Η φιλοσοφία οδηγεί τον καθένα σε ένα δρόμο συνεχούς προβληματισμού, μεθοδικής ανάλυσης και κατανόησης, ερωτηματικής στάσης. Κάθε απάντηση που δίνει για τα μικρά και μεγάλα προβλήματα της ζωής και της επιστήμης είναι μια διάνοιξη σε νέα ερωτήματα.
- Πλάτων, Ευθύφρων
Η φιλοσοφική συζήτηση και γενικότερα μια σοβαρή διαλογική αντιμετώπιση ενός πράγματος δεν εξαντλείται στην απαρίθμηση επί μέρους χαρακτηριστικών ή γνωρισμάτων του, αλλά στον προσδιορισμό της έννοιάς του, η οποία είναι το γενικό ή καθολικό στοιχείο και αποτελεί κριτήριο για να αποφαινόμαστε κάθε φορά τι είναι το ένα και τι είναι το άλλο πράγμα ή η μια και η άλλη ιδέα και αντίληψη.
- Τόμας Νάγκελ, Θεμελιώδη φιλοσοφικά προβλήματα
Ένα από τα σοβαρά καθήκοντα της φιλοσοφίας είναι να κατανοεί πίσω από μια κοινή αντίληψη ή έννοια μια βαθύτερη σκέψη, η οποία τίθεται ως διερώτηση: τι είναι αυτό, τι είναι το άλλο; Τι σημαίνει αυτό, τι σημαίνει το άλλο κ.λπ.; Η φιλοσοφία, κατ’ αυτόν τον τρόπο, αναζητεί το νόημα που συνέχει μια πράξη, μια ενέργεια, μια σκέψη, μια άποψη, μια ερευνητική δραστηριότητα, εν τέλει μια στάση ζωής. Στη συνάφεια τούτη διερευνά και την ηθική υπόσταση όλων αυτών και προσφέρει στον άνθρωπο αυτή τη διερεύνηση και εκείνη την αναζήτηση ως μέθοδο ή τρόπο για να μεθερμηνεύει και να κατανοεί περαιτέρω τη θέση του μέσα στον κόσμο.
- Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια
Η φιλοσοφία δεν είναι μόνο θεωρητική αναζήτηση ή ηθική διδασκαλία, αλλά και η θεωρία που καθοδηγεί και οφείλει να καθοδηγεί την πράξη. Έτσι χρειάζεται να οργανώνουμε την πράξη με βάση συγκεκριμένους σκοπούς και με καθορισμένους τρόπους, τους οποίους συλλαμβάνουμε πρώτα θεωρητικά και ανάλογα σχεδιάζουμε την εκπλήρωσή τους. Για παράδειγμα, όταν θέλουμε να γίνουμε ενάρετοι, δεν επιζητούμε απλά και μόνο διάφορους ορισμούς περί αρετής ή αντίστοιχες ηθικές εντολές αλλά διερευνούμε την αρετή σε σχέση με τον σκοπό που θέτουμε: δηλαδή να γίνουμε ενάρετοι· και ακόμη σε σχέση με τους τρόπους που πρέπει να ακολουθήσουμε για να υλοποιήσουμε αυτό τον σκοπό.
κεφάλαιο 1 ενότητα 3η: ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
- Ποιοι οι κλάδοι της φιλοσοφίας και τι εξετάζει ο καθένας;
μεταφυσική ή οντολογία = αντικείμενό της είναι η βαθύτερη υφή της πραγματικότητας, προσπαθεί δηλαδή να καταλήξει σε μια γενική θεώρηση του τι υπάρχει
γνωσιολογία = αντικείμενό της είναι η γνώση -οι δυνατότητες, οι πηγές, τα είδη, οι μέθοδοι απόκτησής της
πρακτική φιλοσοφία = αντικείμενό της είναι οι αρχές που πρέπει να ρυθμίζουν τις πράξεις μας και να μας καθοδηγούν στην οργάνωση της ζωής μας
περιλαμβάνει την ηθική, την πολιτική φιλοσοφία, αλλά και την αισθητική.
Επειδή στην πρακτική φιλοσοφία μιλάμε συνήθως για αξίες που μας κατευθύνουν και που θέλουμε να πραγματώσουμε, πολλοί ονομάζουν αυτόν τον βασικό κλάδο φιλοσοφικής αναζήτησης και αξιολογία.
Λογική = αντικείμενό της είναι το πώς πρέπει να σκεφτόμαστε, για να σκεφτόμαστε σωστά, H λογική θα μπορούσε να θεωρηθεί ξεχωριστός κλάδος της φιλοσοφίας, για τους περισσότερους όμως φιλοσόφους αποτελεί κυρίως το όργανο της ορθής νόησης, που είναι απαραίτητο όχι μόνο για κάθε μορφή φιλοσοφικής δραστηριότητας, αλλά και για όλες τις επιστήμες.
ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ: ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Σχολιασμός κειμένων
- John Locke (Τζων Λοκ): Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση
Σύμφωνα με τον Λοκ πολλά σκουπίδια φράζουν το δρόμο της γνώσης. Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή την τοποθέτηση πρέπει να δούμε τη σημασία της λέξης σκουπίδια: τη μεταφορική σημασία της λέξης σκουπίδια δεν τη χρησιμοποιεί μόνο ο Λοκ, αλλά όλοι οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή. Λέμε για παράδειγμα: σκουπίδια της πολιτικής, της κουλτούρας, της γνώσης κ.λπ. και εννοούμε ότι κυριαρχούν σαθρές, ρηχές ή στρεβλές αντιλήψεις στον ένα ή τον άλλο τομέα της γνώσης, της σκέψης, της πολιτικής, του πολιτισμού, της ζωής κ.α και όλες αυτές οι σαθρότητες περνούν για περισσή γνώση ή επιβάλλονται από διάφορους δοκησίσοφους [=κενόσοφους] ως επιστημονική γνώση. Τόσο στρεβλές ή σαθρές είναι που συσκοτίζουν την πραγματική διάσταση των πραγμάτων και εμποδίζουν έτσι τον άνθρωπο να έχει σαφή εικόνα για αυτά. Με βάση αυτή τη διαπίστωση συνεχίζει ο Λοκ: ενάντια σε τέτοια σκουπίδια γίνονται φιλότιμες προσπάθειες από καλοπροαίρετους μελετητές, δασκάλους, γενικώς από ανθρώπους που θέλουν να σκέπτονται. Όμως μπορεί να φωτισθεί περισσότερο ο δρόμος της γνώσης, αν όλες αυτές οι φιλότιμες προσπάθειες ενισχύονται από μια σαφή χρήση των επιστημονικών όρων, γενικότερα από μια αποσαφηνισμένη παραγωγή νοημάτων και από μια κατανοητή γλώσσα που θα καταλάβαινε και η ίδια τι θέλει να πει, αλλά και θα επέτρεπε και στο συνομιλητή να καταλάβει καλύτερα. Βασικό δίδαγμα του συγκεκριμένου κειμένου είναι τούτο: κριτήριο της αληθινής γνώσης είναι ο βαθμός κατανόησής της και ο συγκεκριμένος της χαρακτήρας: το συγκεκριμένο αντιμετωπίζεται μόνο συγκεκριμένα. Δεν έχει καμιά σχέση με την αλήθεια μια ομιχλώδης επίκληση διαφόρων εξεζητημένων ή ακραίων επιστημονικών όρων για να φαίνεται κανείς ότι κατέχει τη γνώση. Η ακατανοησία είναι τεκμήριο επιπόλαιης ανάγνωσης και ακόμα πιο επιπόλαιης αφομοίωσης· δεν έχει καμιά σχέση με την επιστημονικότητα, γιατί γνώρισμα της τελευταίας είναι να εξασφαλίζει υψηλό βαθμό κατανόησης και ευρύτερης συνεννόησης.
1.3.2. Επιχειρήματα
- Τι είναι το επιχείρημα; Πότε ένα επιχείρημα είναι έγκυρο και πότε όχι;
επιχείρημα είναι: μία ή περισσότερες λογικές προτάσεις (προκείμενες) που καταλήγουν σε μία τελευταία, η οποία προκύπτει ως λογικό συμπέρασμα από τις προηγούμενες επιδιώκει: την απόδειξη ή αναίρεση μιας θέσης
- η διαδικασία οργάνωσης των προκείμενων, ώστε να καταλήγουν στο συμπέρασμα λέγεται συλλογισμός.
- Για να είναι ένα επιχείρημα έγκυρο, πρέπει οι προκείμενες να είναι αληθείς, και το αληθές συμπέρασμα να προκύπτει αναγκαία από αυτές.
Παράδειγμα 1ο
όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί,
ο Σωκράτης είναι άνθρωπος,
άρα ο Σωκράτης είναι θνητός
- a. ένα επιχείρημα δεν είναι έγκυρο, όταν, οι προκείμενες είναι αληθείς, αλλά το συμπέρασμα είναι ψευδές,
Παράδειγμα 2ο
μερικοί άνθρωποι είναι φιλόσοφοι,
ο Θεμιστοκλής είναι άνθρωπος,
άρα ο Θεμιστοκλής είναι φιλόσοφος
b. ένα επιχείρημα δεν είναι έγκυρο, όταν, παρ’ όλο που οι προκείμενες είναι αληθείς και το συμπέρασμα συμβαίνει να είναι αληθές, ωστόσο το συμπέρασμα δε συνάγεται αναγκαία από τις προκείμενες.
Παράδειγμα 3ο
μερικοί άνθρωποι είναι φιλόσοφοι,
ο Σωκράτης είναι άνθρωπος,
άρα ο Σωκράτης είναι φιλόσοφος.
Κεφάλαιο 1 ενότητα 4η: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
- Για ποιους λόγους αμφισβητείται η αξία της φιλοσοφίας; Να αναφέρετε παραδείγματα φιλοσόφων που διώχτηκαν.
- τα φιλοσοφικά ερωτήματα μας φαίνονται στην αρχή παράξενα και μας προκαλούν μια ιδιάζουσα αμηχανία ή και διανοητική δυσφορία.
- ο απλός άνθρωπος κουράζεται ή ενοχλείται, όταν τον καλούμε να σκεφτεί σε βάθος για ζητήματα αφηρημένα, που δε φαίνεται να έχουν άμεση σχέση με τη ζωή του.
- η φιλοσοφική αναζήτηση μοιάζει άσκοπη, εφόσον κατά κανόνα δεν καταλήγει σε απτό αποτέλεσμα και τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα.
- η φιλοσοφική σκέψη φαίνεται απρόσιτη
- η φιλοσοφία θεωρείται χάσιμο χρόνου και οι σχολαστικές συζητήσεις περί φιλοσοφικών προβλημάτων θεωρείται ότι είναι άχρηστες και καθυστερούν ή και εμποδίζουν την πράξη.
χαρακτηριστικά παραδείγματα δίωξης ή και καταδίκης φιλοσόφων
- του Αναξαγόρα (για αθεΐα),
- του Σωκράτη (για εισαγωγή στην κοινωνία “καινών δαιμονίων” και για “διαφθορά των νέων”),
- του Πλάτωνα (αιχμαλωσία στη Σικελία, όπου είχε προσπαθήσει να διδάξει φιλοσοφία στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Β΄),
- του Τζορντάνο Μπρούνο (καύση στην πυρά λόγω αιρετικής διδασκαλίας),
- του Σπινόζα (αφορισμός από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ),
- του Καντ (απαγόρευση του βιβλίου του για τη θρησκεία από την πρωσική λογοκρισία),
- του Μπέρτραντ Ράσελ (φυλάκιση λόγω της εναντίωσής του στη συμμετοχή της Βρετανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο).
Πώς περιγράφει ο Πλάτωνας τη μοίρα του φιλοσόφου;
Ο Πλάτων -έχοντας ίσως στον νου του την καταδίκη του δασκάλου του και τη δική του πικρή εμπειρία στη Σικελία- περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τη μοίρα του φιλοσόφου που προσπαθεί να στρέψει και τους συνανθρώπους του, οι οποίοι, ζουν μέσα στην άγνοια, στη μελέτη της φιλοσοφίας.
Τον παρομοιάζει με δεσμώτη στο βάθος ενός σπηλαίου, ο οποίος κατορθώνει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, να βγει από το σπήλαιο και να δει το φως του ήλιου. Όταν επιστρέφει στο σπήλαιο, για να διδάξει την αλήθεια σε όσους βρίσκονται ακόμα δεμένοι και έχουν μπροστά τους μόνο είδωλα της πραγματικότητας, εκείνοι δε θα τον πιστέψουν, θα προτιμήσουν να μείνουν στην πλάνη τους και θα τον προπηλακίσουν, ίσως μάλιστα απειλήσουν να τον σκοτώσουν (όπως συνέβη και με τον Σωκράτη).
Δείτε το σχετικό βίντεο εδώ ή εδώ.
ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Σχολιασμός κειμένων
- Πλάτων, Γοργίας 484c-486a
Στο παρόν απόσπασμα ο Καλλικλής παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα να εκφέρει μια κρίση για τη φιλοσοφία. Σύμφωνα με αυτή την κρίση, η φιλοσοφία ασκεί μια δικαιολογημένη γοητεία στους νέους και συνιστά ωραίο επίτευγμα για αυτούς, επειδή ασκεί πάνω τους μορφωτικό και παιδευτικό ρόλο. Όταν όμως εξακολουθεί κανείς να την παίρνει στα σοβαρά και κατά την ώριμη ηλικία του, τότε οδηγείται στην καταστροφή: αποχαυνώνει το πνεύμα του, αποκόπτεται από την κοινωνική και πολιτική δράση και περιθωριοποιείται.
Ο Καλλικλής συζητά με τον Σωκράτη και εκπροσωπεί εκείνους τους ανθρώπους που αναγνωρίζουν ως κίνητρο της κοινωνικής και πολιτικής δράσης την επιβολή των ισχυρών επί των ασθενέστερων· κάτι δηλαδή που συμβαίνει και στις δικές μας σημερινές κοινωνίες του άκρατου χρησιμοθηρισμού και ωφελιμισμού. Ως όργανο για την επίτευξη αυτής της επιβολής προκρίνει τον ρητορικό λόγο, δηλαδή τον ρητορισμό, και όχι το φιλοσοφικό λόγο. Γι’ αυτό, οι παραπάνω αρνητικές απόψεις του για τη φιλοσοφία στοχεύουν στην υπεράσπιση της εδραίας θέσης του περί του δικαίου του ισχυροτέρου.
Αυτές οι απόψεις αντιτίθενται στις φιλοσοφικές απόψεις περί ισότητας και δικαιοσύνης, τις οποίες υπερασπίζεται ο Σωκράτης. Μάλιστα τις σωκρατικές θέσεις περί ισότητας τις θεωρεί κατασκευή των ασθενέστερων, των ανίσχυρων πολιτικά και κοινωνικά ανθρώπων. Κατ’ αυτό το πνεύμα, η αμφισβήτηση της αξίας της φιλοσοφίας από τον Καλλικλή έχει ιδιοτελή κίνητρα· γι’ αυτό και οι πιο πάνω απόψεις του εξορίζουν τη φιλοσοφία από την κοινωνική και πολιτική σκηνή και ανοίγουν δρόμο για να επικρατήσει το δίκαιο του ισχυροτέρου. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις δικές μας εποχές: όσο απομακρύνεται η κοινωνία από τη φιλοσοφία, τόσο γίνεται θύμα ή θύτης ιδιοτελών συμφερόντων.