KEIMENO
Πώς μπορώ να είμαι ευτυχισμένος;
Διότι αυτός που έχει τη γνώμη ότι κάτι είναι εκ φύσεως καλό ή κακό βρίσκεται σε διαρκή ταραχή2: όταν του λείπουν αυτά που θεωρεί πως είναι καλά, πιστεύει ότι τον καταδιώκουν τα εκ φύσεως κακά, και κυνηγάει, όπως νομίζει, αυτά που είναι αγαθά· όταν πάλι αποκτήσει αυτά που θεωρεί αγαθά, πέφτει σε ακόμη μεγαλύτερη ταραχή, από την παράλογη και πέρα από κάθε μέτρο έπαρσή του, και, από φόβο μήπως αλλάξουν τα πράγματα, κάνει τα πάντα για να μην χάσει αυτά που θεωρεί αγαθά3. Απεναντίας, αυτός που δεν ορίζει με βεβαιότητα ποια είναι εκ φύσεως καλά ή κακά ούτε αποφεύγει ούτε επιδιώκει κάτι με ζήλο, μένει γι' αυτό ατάραχος4 […] Έτσι λοιπόν, και οι Σκεπτικοί5 είχαν την ελπίδα ότι θα ανακτήσουν την αταραξία, κρίνοντας οριστικά την αναντιστοιχία μεταξύ των αντικειμένων της αίσθησης και των αντικειμένων της σκέψης, καθώς όμως δεν κατάφεραν να το επιτύχουν, κατέληξαν στην εποχή6· με τη σειρά της η αταραξία ακολούθησε ως σύμπτωμα την εποχή, όπως η σκιά ακολουθεί το σώμα7.
(Σέξτος Ἐμπειρικός, Πυρρώνειαι Ὑποτυπώσεις, Ι, 27 και Ι, 29)
(Σέξτος Ἐμπειρικός, Πυρρώνειαι Ὑποτυπώσεις, Ι, 27 και Ι, 29)
ΠΡΑΓΜΑΤOΛOΓΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧOΛΙΑ
- Ο Σέξτος Εμπειρικός ήταν γιατρός και έζησε τον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. Τα ιατρικά του έργα έχουν χαθεί, σώζονται όμως σε τρία βιβλία οι Πυρρώνειαι Ὑποτυπώσεις, όπου περιέχονται μια γενική έκθεση του Σκεπτικισμού και ανασκευές αντιλήψεων άλλων φιλοσοφιών. Οι ανασκευές αυτές υπάρχουν και στα έργα αυτού Πρὸς δογματικούς, Πρὸς ἠθικούς, Πρὸς μαθηματικούς. Ιδρυτής του σκεπτικισμού είναι ο Πύρρων ο Ηλείος, σύγχρονος του Αριστοτέλη. Αυτός δίδασκε πως η αληθινή φύση των πραγμάτων δε φανερώνεται σε μας και αμφισβητούσε τη δυνατότητα ορθής γνώσης, συνεπώς και ορθής πράξης. Yποστήριζε ότι για όλα τα θέματα υπάρχουν λόγοι αντίθετοι και ισοδύναμοι («ισοσθένεια»).
- Eκ φύσεως καλό ή κακό… ταραχή: εδώ ο Σέξτος υποστηρίζει πως η ανθρώπινη ταραχή οφείλεται στη λανθασμένη γνώμη ότι υπάρχει εκ φύσεως το «αγαθόν» και το «κακόν», ενώ αυτό είναι θέμα συμβάσεων και συνηθειών (νόμῳ). Οι Σκεπτικοί θεωρούσαν γενικά πως η ανθρώπινη επιθυμία οδηγεί στον φαύλο κύκλο της διαρκούς ταραχής.
- Αγαθά: ο άνθρωπος επιδιώκει αυτά που πιστεύει ότι είναι αγαθά εξαιτίας της έλλειψής τους. Η έλλειψη «αγαθών» οδηγεί στην επιθυμία απόκτησής τους, ενώ η μη δυνατότητα πραγματοποίησης φέρνει ταραχή. H απόκτηση «αγαθών» προκαλεί την ίδια και μεγαλύτερη ταραχή εξαιτίας του φόβου της απώλειάς τους.
- Aταραξία: το αίτημα της αταραξίας είναι η αρχή και το τέλος (σκοπός) της σκεπτικής φιλοσοφίας. Η επίτευξη της αταραξίας επιτυγχάνεται σε θέματα γνώσης και ηθικής με την «εποχή». H αταραξία είναι «σκοπός βίου» και συνδέεται με την ευδαιμονία.
- Σκεπτικοί: διακρίνονται στην αρχαιότητα σε Πυρρώνειους, που ακολουθούν τη διδασκαλία του Πύρρωνα, και σε Ακαδημεικούς, οι οποίοι ονομάζονται έτσι επειδή ανήκαν στην Ακαδήμεια του Πλάτωνα. Με τον Αρκεσίλαο (316-242/1 π.X.) και τον Καρνεάδη (214-129 π.X.), η πλατωνική Ακαδημία εισήλθε σε μια μακρά περίοδο σκεπτικισμού ασκώντας κριτική στους Στωικούς και στον δογματισμό τους. Οι Πυρρώνειοι δεν αρνούνται κατηγορηματικά ότι η γνώση είναι δυνατή, ενώ οι Ακαδημεικοί αρνούνται με έμφαση πως η γνώση είναι εφικτή. Περί το 200 μ.Χ. ο Σέξτος συστηματοποίησε τον Ακαδημεικό σκεπτικισμό.
- Εποχή: η «εποχή» ορίζεται από τους Σκεπτικούς ως διακοπή ή αναστολή της κρίσης. Χαρακτηρίζεται από τη μη συναίνεση ή συγκατάθεση σε δογματικές θέσεις που σχετίζονται με το πρόβλημα της δυνατότητας της γνώσης.
- Όπως η σκιά ακολουθεί το σώμα: στους Σκεπτικούς η ευδαιμονία ταυτίζεται με την αταραξία, που εμφανίζεται ταυτόχρονα με την «εποχή», δηλ. την αναστολή κρίσης. Εδώ η σχέση της εποχής με την αταραξία δίνεται με την εικόνα σώματος και σκιάς.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1 H στάση του σκεπτικού φιλοσόφου
Γι' αυτό λοιπόν λέμε ότι, ως προς τα ζητήματα γνώμης, ο τελικός σκοπός του Σκεπτικού είναι η αταραξία, ενώ ως προς όσα επιβάλλει η ανάγκη, ο μετριασμός των παθών. Ορισμένοι μάλιστα από τους διαπρεπείς Σκεπτικούς πρόσθεσαν σ' αυτά και την εφαρμογή της εποχής στα ζητήματα έρευνας.
(Σέξτος Ἐμπειρικός, Πυρρώνειαι Ὑποτυπώσεις, Ι, 30)
2 Η σχετικότητα του αγαθού
Δεν υπάρχει εκ φύσεως καλό ή κακό· αν κάτι είναι φύσει καλό ή κακό, οφείλει να είναι τέτοιο για όλους, ακριβώς όπως το χιόνι είναι κρύο για όλους. Όμως δεν υπάρχει τίποτα που να είναι για όλους καλό ή κακό· συνεπώς δεν υπάρχει φύσει καλό ή κακό. Διότι θα πρέπει να πούμε: είτε όλα όσα θεωρεί κάποιος καλά είναι όντως καλά είτε όχι καλά. Και δεν μπορούμε όλα να τα πούμε καλά, γιατί το ίδιο πράγμα, όπως η ηδονή για τον Επίκουρο, θεωρείται καλή, ενώ για τον Αντισθένη θεωρείται κακό· γιατί θα προκύψει ότι το ίδιο πράγμα είναι ταυτόχρονα καλό και κακό.
(Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων...συναγωγή, 9, 101)
3 Το αγαθό δεν ορίζεται
Οι Ακαδημεικοί και οι Πυρρώνειοι σκεπτικοί, οι οποίοι δε δέχονται ότι μπορεί να υπάρξει επιστημονική απόδειξη πάνω στα θέματα που ερευνούμε, λένε πως κάθε συγκατάθεση είναι οπωσδήποτε απερίσκεπτη και ενδέχεται να είναι και λαθεμένη· και επίσης ότι είναι αδύνατο να αληθεύουν όλες οι απόψεις που διατυπώνουν οι διάφοροι φιλόσοφοι για το καλό και το κακό, καθ' ότι αντικρουόμενες μεταξύ τους, και ότι μπορεί να είναι όλες εσφαλμένες, κι έτσι το αγαθό να μην ταυτίζεται ούτε με την ηδονή ούτε με την αταραξία ούτε με την αρετή ούτε με την ενάρετη δράση ούτε με οτιδήποτε άλλο έχουν πει οι φιλόσοφοι.
(Γαληνός, Περὶ ψυχῆς παθῶν καὶ ἁμαρτημάτων, 60-61)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Ποιο πλεονέκτημα έχει όποιος τηρεί τη διανοητική στάση της «εποχής», σύμφωνα με το κείμενο και το παράλληλο κείμενο (1); Mπορεί να ισχύει αυτή η στάση στην καθημερινή ζωή;
- Mε ποιο τρόπο προβάλλεται η σχετικότητα του καλού και κακού στο παράλληλο κείμενο (2); Eίναι η διάκριση του καλού και του κακού «φύσει» ή «θέσει», δηλαδή θέμα σύμβασης;
- Στο παράλληλο κείμενο (3) γίνεται λόγος για τη σχετικότητα της αντίληψης. Μπορείτε να θυμηθείτε άλλους φιλοσόφους της αρχαιότητας που έχουν μιλήσει για το ίδιο πρόβλημα και να αναφερθείτε στις απόψεις τους; (Βλ. κεφάλαιο 2: Σοφιστές και Σοφιστική κίνηση).
|