Month: March 2025

RES PUBLICA

ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΣΗΜΙΝΑ RES PUBLICA 0 Comment

ΠΗΓΗ: https://blogs.sch.gr/garitatzis/2021/11/02/res-publica-2/

Η περίοδος της βασιλείας τελειώνει το 509 π.Χ. με την εξέγερση των πατρικίων και την απομάκρυνση των Ετρούσκων.

Το νέο πολίτευμα: δημοκρατία (res publica)

Η πραγματικότητα: αριστοκρατία, γιατί η εξουσία είναι στα χέρια των πατρικίων.

Για δύο αιώνες η Ρώμη θα είναι στο εσωτερικό της αντιμέτωπη με κοινωνικούς αγώνες: την σύγκρουση πατρικίων και πληβείων για τα πολιτικά δικαιώματα.

Στο εξωτερικό: η Ρώμη μέχρι τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. κυριαρχεί στην ιταλική χερσόνησο και αντιμετωπίζει τους Καρχηδόνιους στη Δυτική Μεσόγειο.

Ψηφιακή αναπαράσταση της αρχαίας Καρχηδόνας

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

Οι πληβείοι αγωνίστηκαν για περίπου 2 αιώνες για να αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα. Στις αρχές του 5ου αιώνα αναδεικνύουν μία νέα εξουσία: οι δήμαρχοι. Εκλέγονται για έναν χρόνο, και το κύριο έργο τους είναι να προστατεύουν του πληβείους από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων.

Κατά τα μέσα του 5ου αιώνα γίνεται καταγραφή του εθιμικού δικαίου: η Δωδεκάδελτος βάζει τέλος στις αυθαίρετες δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων. Επίσης συντελείται η κατάργηση του νόμου που απαγόρευε τον γάμο μεταξύ πατρικίων και πληβείων.

Κατά τον 4ο αιώνα οι πληβείοι αποκτούν το δικαίωμα να εκλέγονται ύπατοι (consul – consules) και να εκλέγονται «μέγιστοι αρχιερείς» (pontifex maximus)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Την περίοδο της δημοκρατίας το κράτος ήταν οργανωμένο με τις εξής εξουσίες:

  • τους άρχοντες
  • την σύγκλητο
  • τις εκκλησίες

ΟΙ ΑΡΧΟΝΤΕΣ

Οι σπουδαιότεροι άρχοντες στη Ρώμη ήταν:

  • δύο ύπατοι (consul-consules)
  • δύο τιμητές (censor-censores)
  • δύο δήμαρχοι (tribunus-tribuni)
  • οι πραίτορες (praetor-praetores)
  • οι ταμίες (quaestor-quaestores)
  • οι ανθύπατοι (proconsul-proconsules)

ΥΠΑΤΟΙ

  • εκλέγονταν για έναν χρόνο
  • είχαν όλες τις εξουσίες του βασιλιά
  • είχαν μεγαλοπρεπή εμφάνιση
  • ακολουθούνταν από 12 ραβδούχους (lictores)

Ρωμαίος ύπατος συνοδεία 12 ραβδούχων

Σε κρίσιμες καταστάσεις για το κράτος, οι ύπατοι εκλέγανε έναν δικτάτορα (dictator) για έξι μήνες, ο οποίος συγκέντρωνε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες του κράτους.

ΤΙΜΗΤΕΣ

Οι τιμητές εκλέγονταν για 18 μήνες και το έργο τους ήταν:

  • η τίμηση, δηλαδή η κατάταξη των πολιτών σύμφωνα με την περιουσία τους
  • η σύνταξη του καταλόγου των συγκλητικών
  • η κατάρτιση του προϋπολογισμού του κράτους
  • η επίβλεψη των ηθών: μπορούσαν να στερήσουν τα πολιτικά δικαιώματα από πολίτες με ανήθικη συμπεριφορά.

ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ

Η σύγκλητος αποτελούνταν από ισόβια μέλη (300), είχε νομοθετική και εκτελεστική εξουσία καθώς και δικαιοδοσία σε θέματα

  • οικονομικά
  • θρησκευτικά
  • εξωτερικής πολιτικής

Οι αποφάσεις της συγκλήτου είχαν ισχύ νόμου.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

Στη Ρώμη υπήρξαν τρεις εκκλησίες:

  • η φρατρική
  • η λοχίτιδα
  • η φυλετική

Η φρατρική ήταν η συνέλευση των πατρικίων.

Η λοχίτιδα ήταν η συνέλευση των στρατευμένων οπλιτών (πατρικίων και πληβείων). Εξέλεγε τους ύπατους, τους τιμητές και τους πραίτορες.

Η φυλετική ήταν αρχικά η συνέλευση των πληβείων. Μετά την εξίσωση των πατρικίων και των πληβείων ήταν η συνέλευση όλων των Ρωμαίων. Συγκεντρώνονταν κατά φυλές → ανάλογα με τον τόπο κατοικίας τους.

(Σημείωση: η παρουσίαση του θέματος σε Power Point με περισσότερο φωτογραφικό υλικό, χάρτες και τις πηγές των εικόνων μπορεί να αναζητηθεί εδώ και εδώ)

ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΣΗΜΙΝΑ ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ 0 Comment

Σύμφωνα με την παράδοση η Ρώμη ιδρύθηκε από τον Ρωμύλο, απόγονο του Αινεία το 753 π.Χ. Ο Ρωμύλος ανατράφηκε, σύμφωνα με την ίδια παράδοση μαζί με τον αδερφό του Ρώμο από μία λύκαινα.

Ρωμύλος και Ρέμος

Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε στη θέση της Ρώμης οικισμούς από τον 10ο έως και τον 8ο αιώνα π.Χ. Πιο πιθανό είναι να ιδρύθηκε από τους Ετρούσκους, οι οποίοι προχώρησαν σε σπουδαία έργα:

  • αποξήρανση των ελών της περιοχής
  • δημιουργία κεντρικού αποχετευτικού αγωγού
  • δημιουργία αγοράς στο κέντρο της πόλης
  • δημιουργία του μεγάλου ιπποδρόμου
  • ανέγερση του ναού του Διός στον λόφο του Καπιτωλίου

Θέση αρχαίας Ρώμης

Κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. οι κάτοικοι της Ρώμης επαναστάτησαν και έδιωξαν τους Ετρούσκους. Έκτοτε κυριάρχησαν στο Λάτιο και σταδιακά αντιμετώπισαν αποτελεσματικά τους γύρω λαούς. Σύμφωνα με την παράδοση, από την ίδρυση της Ρώμης το 753 π.Χ. έως το 509 π.Χ. κυβέρνησαν έξι βασιλείς, από τους οποίους κάποιοι φαίνεται να ήταν Ετρούσκοι.

Το Λάτιο (ιταλικά: Lazio, Λάτσιο) είναι σήμερα περιφέρεια της Ιταλίας. Ο όρος Λάτιο προέρχεται πιθανότατα από το αρχαίο «Latium», δοσμένο από τους Λατίνους, πρόγονους των αρχαίων Ρωμαίων που με τη σειρά τους διατήρησαν αυτήν την ονομασία λόγω του πλάτους της περιοχής («latus» στα λατινικά), που σήμαινε επίσης και «εύφορη χώρα».

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

Κατά την περίοδο της βασιλείας η ρωμαϊκή κοινωνία συγκροτείται από 3 τάξεις:

  • τους πατρικίους (patricius – patricii)
  • τους πελάτες (cliens – clientes)
  • τους πληβείους (plebeius – plebeii)

ΠΑΤΡΙΚΙΟΙ

Πατρίκιοι ήταν οι Ρωμαίοι που ανήκαν στις παλιές μεγάλες οικογένειες. Οι οικογένειες αυτές (μέλη και παρακλάδια) αποτελούσαν τα ρωμαϊκά γένη. Όλα τα μέλη ενός γένους ονομάζονταν πατρίκιοι λόγω καταγωγής από τον ίδιο πατέρα (pater), τον οποίο αναγνώριζαν ως αρχηγό.

ΠΕΛΑΤΕΣ

Πελάτες ήταν αυτοί που ζούσαν κοντά στους πατρικίους ως υπήκοοι και δεχόταν την προστασία τους. Ήταν κατά κάποιον τρόπο προστατευόμενοι. Πρόκειται μάλλον για τους προ-ϊταλιώτες κατοίκους, του Λίγουρες.

Η Λιγουρία σήμερα

ΠΛΗΒΕΙΟΙ

Πληβείοι ήταν οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν αναγκαστικά ή ήρθαν σε αναζήτηση καλύτερης τύχης.  Δεν είχαν κανέναν δεσμό με τους πατρικίους ή τους πελάτες, γι’ αυτό και ονομάσθηκαν πλήθος (plebs). Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και δεν επιτρεπόταν ο γάμος τους με γυναίκες από την τάξη των πατρικίων.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Αρχηγός του κράτους είναι ο βασιλιάς, ο οποίος είναι επίσης:

  • θρησκευτικός αρχηγός
  • ηγέτης του στρατού
  • ανώτατος δικαστής

Δύο σώματα ελέγχουν τον βασιλιά:

  • η σύγκλητος
  • η εκκλησία του λαού

Η ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ

Η σύγκλητος (senat) αποτελούνταν αρχικά από 100 και αργότερα από 300 μέλη. Τα μέλη της ήταν οι αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών. Η σύγκλητος ήταν  ο θεματοφύλακας των εθίμων και των παραδόσεων της Ρώμης. Μαζί με τον βασιλιά συγκαλούσαν την εκκλησία του λαού και επικύρωναν τις αποφάσεις της.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Η εκκλησία ήταν η συγκέντρωση των πατρικίων και των πελατών. Ονομαζόταν και φρατρική, επειδή οι πατρίκιοι συγκεντρωνόταν σε φράτρες. Η εκκλησία:

  • επικύρωνε ή απέρριπτε τις αποφάσεις του βασιλιά «δια βοής»
  • αποφάσιζε για πόλεμο ή ειρήνη
  • εξέλεγε τον βασιλιά

(Σημείωση: η παρουσίαση του θέματος σε Power Point με περισσότερο φωτογραφικό υλικό μπορεί να αναζητηθεί εδώ)

https://blogs.sch.gr/garitatzis/2019/08/18/idrysi-kai-organosi-tis-romis/

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ

ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΣΗΜΙΝΑ ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ, Χωρίς κατηγορία 0 Comment

[ΠΗΓΗ: https://blogs.sch.gr/garitatzis/2019/09/19/oi-metarrythmistikes-prospatheies/]

Οι μεγάλες κατακτήσεις των Ρωμαίων έφεραν:

  • κοινωνικές αλλαγές
  • αλλοίωση των ηθών
  • απομάκρυνση από προγονικές αρετές

Πρωταγωνιστής στην αντιμετώπιση της κοινωνικής και πολιτικής διαφθοράς ήταν ο Κάτων ο Τιμητής. Μετά την εκλογή του στο αξίωμα του Τιμητή (184 π.Χ.) επιχείρησε:

  • την κάθαρση της τάξης των συγκλητικών
  • την κάθαρση της τάξης των ιππέων

Ο Κάτων προσπάθησε επίσης:

  • να περιορίσει την πλεονεξία των συγκλητικών
  • και να ελέγξει την συμπεριφορά τους

Παρόλο που είχε ελληνική παιδεία, αποστρεφόταν στο τέλος καθετί το ελληνικό, γιατί πίστευε πως τα ρωμαϊκά ήθη αλλοιώθηκαν από τις ελληνικές συνήθειες και τον ελληνικό πολιτισμό. Οι προσπάθειες του Κάτωνα δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα μια και οι ελληνικές συνήθειες είχαν ριζώσει στην ρωμαϊκή κοινωνία.

ΤΙΒΕΡΙΟΣ ΚΑΙ ΓΑΪΟΣ ΓΡΑΚΧΟΣ

Ο Τιβέριος Γράκχος (Tiberius Sempronius Gracchus) εκλέχθηκε δήμαρχος το 133 π.Χ.

Πρότεινε τον αγροτικό νόμο, σύμφωνα με τον οποίο δεν μπορούσε κανείς να κατέχει πάνω από 500 πλέθρα (1 πλέθρο = ± 900 m²) με ανώτατο όριο τα 1000 πλέθρα αν είχε τουλάχιστον 2 παιδιά. (250 πλέθρα για κάθε παιδί).

Πρότεινε επίσης να μοιραστεί ο θησαυρός του βασιλιά της Περγάμου Αττάλου Γ΄, ο οποίος κληροδότησε το βασίλειό του στον ρωμαϊκό λαό, για να μπορέσουν οι ακτήμονες να αγοράσουν εργαλεία για την καλλιέργεια της γης.

Οι συγκλητικοί αντέδρασαν εξαγοράζοντας τις συνειδήσεις του λαού με αποτέλεσμα να αποτύχουν τα σχέδια του Τιβέριου Γράκχου, ο οποίος δολοφονήθηκε. Οι νόμοι του δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.

Ο αδερφός του Τιβέριου, Γάιος Γράκχος (Gaius Sempronius Gracchus) εκλέχθηκε το 123 π.Χ. δήμαρχος, 10 χρόνια μετά την εκλογή του αδερφού του, και συνέχισε το μεταρρυθμιστικό του έργο:

  • εφάρμοσε τον αγροτικό νόμο
  • προσπάθησε να περιορίσει τους συγκλητικούς και την δράση τους
  • ίδρυσε αποικίες και εγκατέστησε ακτήμονες
  • καθιέρωσε την διανομή σιταριού για τους φτωχούς στη Ρώμη
  • μείωσε τα χρόνια της στράτευσης
  • αύξησε τον στρατιωτικό μισθό
  • συγκρότησε δικαστήρια από ιππείς που δίκαζαν υποθέσεις αυθαιρεσιών των συγκλητικών
  • εμπόδισε με νόμο την επιλογή των επαρχιών από τους συγκλητικούς

Οι συγκλητικοί εφάρμοσαν εναντίον του Γάιου Γράκχου την ίδια τακτική, όπως εναντίον του αδερφού του Τιβέριου: εξαγόρασαν ένα μέρος του πλήθους και το έστρεψαν εναντίον του.

Ο Γάιος κινήθηκε ανοιχτά εναντίον της συγκλήτου, όμως η εξέγερση απέτυχε, οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος διέταξε έναν δούλο του να τον σκοτώσει το καλοκαίρι του 121 π.Χ.

Οι μεταρρυθμίσεις των Γράκχων στόχευαν:

  • στον έλεγχο της κοινωνικής ανισότητας
  • στην αποκατάσταση πολλών ακτημόνων
  • στην αποδυνάμωση των συγκλητικών

Το έργο των Γράκχων απέτυχε διότι η κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά τις κατακτήσεις δεν ευνοούσε τις αλλαγές.

(Σημείωση: η παρουσίαση του θέματος σε Power Point με περισσότερο φωτογραφικό υλικό μπορεί να αναζητηθεί εδώ)

Πηγή εικόνας των Γράκχων: https://la.wikipedia.org/wiki/Tiberius_et_Gaius_Gracchus

2.2 Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες

ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΣΗΜΙΝΑ 2.2 Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, ΤΙΒΕΡΙΟΣ ΚΑΙ ΓΑ ΙΟΣ ΓΡΑΚΧΟΣ 0 Comment

2.2 Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες

Οι κοινωνικές αλλαγές που έφεραν οι κατακτήσεις, ιδιαίτερα η αλλοίωση των ηθών και η απομάκρυνση από τις προγονικές αρετές, ήταν λόγοι που έκαναν ορισμένες προσωπικότητες να σκεφτούν ότι έπρεπε να ελεγχθεί αυτή η κατάσταση.

Κάτων ο Τιμητής. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κοινωνικής και πολιτικής διαφθοράς ανέλαβε ο Κάτων. Ήταν ένας μορφωμένος Ρωμαίος, που είχε πάρει μέρος σε πολλούς πολέμους και είχε διακριθεί σε ανώτατα αξιώματα. Είχε συντηρητικές απόψεις και ηθικές αρχές, γι' αυτό, όταν εκλέχτηκε στο αξίωμα του Τιμητή (184 π.Χ.), επιχείρησε την κάθαρση της τάξης των συγκλητικών και των ιππέων. Προσπάθησε με μια σειρά μέτρων να περιορίσει την πλεονεξία και να ελέγξει τη συμπεριφορά τους5.
Ο Κάτων είχε ελληνική παιδεία. Απέδιδε όμως την ευθύνη της αλλοίωσης των ρωμαϊκών ηθών στη διείσδυση των ελληνικών συνηθειών και στην υιοθέτηση του πολιτισμού των Ελλήνων. Είχε φτάσει στο ακραίο σημείο να αποστρέφεται καθετί το ελληνικό.
Η προσπάθεια του Κάτωνα, αν και είχε αγαθά κίνητρα, δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα, καθώς οι αλλαγές είχαν πλέον ριζώσει στη ρωμαϊκή κοινωνία.

Τιβέριος και Γάιος Γράκχος. Ο Τιβέριος Γράκχος όταν εκλέχτηκε δήμαρχος (133 π.Χ.), πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου, σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρεπόταν σε κανένα πολίτη να κατέχει ιδιοκτησία μεγαλύτερη από 500 πλέθρα* γης. Εάν μέχρι εκείνη την εποχή κατείχε περισσότερη γη, τότε θα μπορούσε να κρατήσει επιπλέον και από 250 πλέθρα για καθένα από τα δύο αρσενικά παιδιά του. Δεν επιτρεπόταν όμως σε καμία περίπτωση η κατοχή της γης να ξεπερνά στο σύνολο τα 1000 πλέθρα6.
Με το νόμο αυτό προβλεπόταν αναδιανομή της δημόσιας γης στους ακτήμονες. Όση γη θα επιστρεφόταν με την εφαρμογή του νόμου θα μοιραζόταν εκ νέου ανά 30 πλέθρα σε κάθε πολίτη που δεν είχε έγγειο ιδιοκτησία.
Εκτός από τον αγροτικό νόμο, τολμηρή πρέπει να θεωρηθεί και η πρότασή του για τη διάθεση των θησαυρών του βασιλιά της Περγάμου, Άτταλου Γ', ο οποίος, όπως είναι γνωστό, κληροδότησε πεθαίνοντας το κράτος του στο ρωμαϊκό λαό (133 π.Χ.). Ο Τιβέριος πρότεινε ο θησαυρός της Περγάμου να δοθεί στους ακτήμονες, για να αγοράσουν εργαλεία και να καλλιεργήσουν τα κτήματα που θα αποκτούσαν.
Η αντίδραση όμως των συγκλητικών και η εξαγορά των συνειδήσεων του λαού οδήγησαν στην αποτυχία των σχεδίων του Τιβέριου. Ο ίδιος δολοφονήθηκε. Το νόμο του, αν και δεν τόλμησαν να τον καταργήσουν, δεν τον εφάρμοσαν.

6. Ο Τιβέριος Γράκχος: Ένας υπερασπιστής των δικαιωμάτων του λαού

(Ο Τιβέριος Γράκχος) ήταν υπέροχος και ακαταμάχητος ρήτορας γιατί, όταν ανέβαινε στο βήμα και ο λαός συνωστιζόταν γύρω του, μιλούσε για τους φτωχούς:«Τα άγρια ζώα που ζουν στην Ιταλία έχουν φωλιά και το καθένα διαθέτει ένα λαγούμι στη γη για να κρύβεται και να κοιμάται. Εν τούτοις σε εκείνους που πολεμούν και πεθαίνουν για την Ιταλία, έμεινε μόνο ο αέρας και το φως και τίποτα άλλο...Με τα παιδιά και τις γυναίκες τους τριγυρίζουν ανέστιοι και άστεγοι. Οι στρατηγοί όμως τους λένε ψέματα, όταν τους προτρέπουν στις μάχες να χτυπούν τους εχθρούς για να διασωθούν οι τάφοι και τα ιερά. Ωστόσο, κανείς από τόσους Ρωμαίους δεν έχει ούτε βωμό ούτε προγονικό τάφο. Πολεμάει για την καλοπέραση και τον πλουτισμό των άλλων και ενώ τον αποκαλούν κυρίαρχο της οικουμένης, δεν έχει δικό του ούτε ένα βόλο γης.

 Ο Γάιος Γράκχος εκλέχτηκε δήμαρχος δέκα χρόνια μετά την πρώτη εκλογή του αδελφού του (123 π.Χ.). Οι μεταρρυθμίσεις του ήταν εμπνευσμένες από το έργο του Τιβέριου. Παράλληλα, όμως, επιδίωξε και να περιορίσει τη δράση της συγκλήτου.
Έθεσε σε εφαρμογή τον αγροτικό νόμο και ψήφισε μια σειρά νέων μέτρων που βελτίωναν τη θέση των ακτημόνων. Ίδρυσε αποικίες στις κατακτημένες περιοχές της Ιταλίας και εγκατέστησε ακτήμονες. Καθιέρωσε τη διανομή σιταριού για τους φτωχούς της Ρώμης. Μείωσε τα χρόνια της στράτευσης και αύξησε το στρατιωτικό μισθό.
Για να περιορίσει τις αυθαιρεσίες των συγκλητικών, προχώρησε στη συγκρότηση δικαστηρίων από ιππείς, που εκδίκαζαν υποθέσεις καταχρήσεων από τους συγκλητικούς και με άλλο νόμο εμπόδισε τη δυνατότητα που είχαν αυτοί να επιλέγουν τις συγκλητικές επαρχίες.
Ωστόσο, οι συγκλητικοί κατόρθωσαν να τον αντιμετωπίσουν με τον ίδιο τρόπο που εξουδετέρωσαν και τον αδελφό του, έστρεψαν δηλαδή ένα μέρος του λαού εναντίον του. Όταν ο Γάιος θέλησε να κινηθεί ανοικτά κατά της συγκλήτου, οργανώνοντας εξέγερση, απέτυχε. Οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος, για να αποφύγει την ατίμωση, διέταξε ένα δούλο του να τον σκοτώσει.
Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια των Γράκχων στόχευε στον έλεγχο της κοινωνικής ανισότητας, στην αποκατάσταση μεγάλου μέρους των ακτημόνων και στην αποδυνάμωση των συγκλητικών.
Η κατάσταση όμως που είχε δημιουργηθεί από τις μεγάλες κατακτήσεις δεν ευνόησε τις αλλαγές. Το έργο των Γρακχών ουσιαστικά απέτυχε. Διαμόρφωσε ευνοϊκές προϋποθέσεις για λίγους που ευεργετήθηκαν από τα μέτρα των Γράκχων και στη συνέχεια αποτέλεσαν μια νέα αρκετά δυναμική κοινωνική ομάδα.

3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας – Res publica

ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΣΗΜΙΝΑ 3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας - Res publica 0 Comment
3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας - Res publica

Η περίοδος της βασιλείας τελείωσε το 509 π.Χ. μετά από εξέγερση των πατρικών. Η πολιτειακή μεταβολή συμπίπτει με την απομάκρυνση των Ετρούσκων. Το νέο πολίτευμα που εγκαθιδρύθηκε οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν δημοκρατία (Res publica)· στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για αριστοκρατικό καθεστώς, αφού την εξουσία είχαν πλέον οι πατρίκιοι.
Για δύο περίπου αιώνες η Ρώμη κλυδωνίστηκε στο εσωτερικό από κοινωνικούς αγώνες μέχρι την εξίσωση των πατρικίων με τους πληβείους. Παράλληλα, στο εξωτερικό εγκαινίασε πολιτική κατακτήσεων. Μέχρι τα τέλη του 3ου αι. π.Χ. κυριάρχησε στην ιταλική χερσόνησο και αντιμετώπισε νικηφόρα στη δυτική Μεσόγειο τους Καρχηδόνιους.

Οι κοινωνικοί αγώνες. Οι πληβείοι αγωνίστηκαν δύο περίπου αιώνες για να αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. κατόρθωσαν να αναδείξουν μια νέα εξουσία, που εκπροσωπούσαν οι δήμαρχοι. Οι άρχοντες αυτοί που εκλέγονταν για ένα χρόνο είχαν ως κύριο έργο την προστασία των πληβείων από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων. Θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα. Είχαν το δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου, όταν αυτός προσέβαλλε τα συμφέροντα των πληβείων (veto)*. Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., οι πληβείοι με τους αγώνες τους πέτυχαν για πρώτη φορά την καταγραφή του εθιμικού δικαίου (Δωδεκάδελτος), αποτρέποντας έτσι τις αυθαίρετες δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων5. Σε μικρό χρονικό διάστημα καταργήθηκε ο νόμος που δεν επέτρεπε τους γάμους μεταξύ των δύο τάξεων. Μετά από σκληρούς αγώνες ενός περίπου αιώνα κατόρθωσαν να αποκτήσουν και πολιτική ισότητα. Τον 4ο αι. π.Χ. τους παραχωρήθηκε το δικαίωμα να εκλέγονται στο αξίωμα του υπάτου και αργότερα, στα τέλη του ίδιου αιώνα, το δικαίωμα να εκλέγονται στο αξίωμα του «μεγίστου αρχιερέως».

  

 

5. Η σημασία της Δωδεκάδελτου

Έχουμε λοιπόν δύο συνέπειες: Πρώτον, ο νόμος δεν παρουσιάζεται πλέον σαν αμετάβλητος και αδιαφιλονίκητος τύπος. Όντας ανθρώπινο έργο, αναγνωρίζεται ότι υπόκειται σε αλλαγές. Η Δωδεκάδελτος λέει: «Το αποτέλεσμα της τελευταίας ψηφοφορίας του λαού αποτελεί νόμο». Είναι το πλέον σημαντικό από τα κείμενα αυτού του κώδικα που έχουν απομείνει, και αυτό που επισημαίνει καλύτερα το χαρακτήρα της μεγάλης επανάστασης που έγινε τότε στο δίκαιο.Ο νόμος δεν είναι πλέον μια ιερή παράδοση. mos· είναι ένα απλό κείμενο lex, και εφόσον θεσπίστηκε με τη θέληση των ανθρώπων, η ίδια θέληση μπορεί να τον αλλάξει.
Δεύτερη συνέπεια είναι η εξής: Ο νόμος που αποτελούσε προηγουμένως μέρος της θρησκείας, και ήταν κατά συνέπεια πατρική κληρονομιά των οικογενειών, έγινε στο εξής κοινό κτήμα όλων των πολιτών. Ο πληβείος απέκτησε το δικαίωμα να τον επικαλείται και να προσφεύγει στη δικαιοσύνη.

Fustel de Coulanges, Η αρχαία πόλη, μετ. Λ. Σταματιάδη, εκδ. Ειρμός, σ. 466-7.
Η πολιτική οργάνωση. Την περίοδο της δημοκρατίας το ρωμαϊκό κράτος (Res publica) οργανώθηκε με τις ακόλουθες εξουσίες: τους άρχοντες, τη σύγκλητο και τις εκκλησίες.
Οι άρχοντες του ρωμαϊκού κράτους ήταν πολλοί.
Εκπροσωπούσαν την εκτελεστική εξουσία της πολιτείας. Οι σπουδαιότεροι ήταν: οι δύο ύπατοι, που εκλέγονταν για ένα χρόνο αρχικά, συγκέντρωναν όλες τις εξουσίες που προηγουμένως είχε ο βασιλιάς. Είχαν μεγαλοπρεπή εμφάνιση και ακολουθούνταν από δώδεκα ραβδούχους. Όταν η πολιτεία βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση, τότε για έξι μήνες όλες οι εξουσίες παραχωρούνταν σε έναν εκλεγμένο άρχοντα από τους υπάτους που ονομαζόταν δικτάτορας.
Μεγάλης σπουδαιότητας αξίωμα ήταν το αξίωμα των τιμητών. Ήταν δύο και εκλέγονταν για δεκαοκτώ μήνες. Ως έργο τους είχαν: 1) την τίμηση των πολιτών, δηλαδή την κατάταξή τους ανάλογα με τα περιουσιακά τους στοιχεία, 2) τη σύνταξη του καταλόγου των συγκλητικών, δηλαδή όριζαν ποιοι από τους άρχοντες είχαν το δικαίωμα να εισέλθουν στη σύγκλητο, 3) την κατάρτιση του προϋπολογισμού του κράτους και 4) την επίβλεψη των ηθών, δηλαδή είχαν τη δικαιοδοσία να στερήσουν τα πολιτικά δικαιώματα σ' όποιον πολίτη επιδείκνυε ανήθικη συμπεριφορά.

Υπήρχαν και άλλοι άρχοντες, όπως οι δήμαρχοι, οι πραίτωρες, οι ταμίες, οι ανθύπατοι, με μικρότερης σημασίας αξιώματα.
Η σύγκλητος εκπροσωπούσε την ιστορική συνέχεια του ρωμαϊκού κράτους. Αποτελούνταν από ισόβια μέλη (τριακόσια στον αριθμό), που προηγουμένως είχαν διατελέσει ανώτατοι άρχοντες. Ήταν σώμα με νομοθετική και εκτελεστική εξουσία και με μεγάλη δύναμη καθ' όλη τη διάρκεια της δημοκρατίας. Σπουδαίο ρόλο, ωστόσο, διαδραμάτισε και κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους. Είχε δικαιοδοσίες σε θέματα οικονομικά, θρησκευτικά και εξωτερικής πολιτικής. Οι αποφάσεις της, τα συγκλητικά δόγματα, είχαν ισχύ νόμου.
Στο ρωμαϊκό κράτος λειτούργησαν προοδευτικά τρεις εκκλησίες. Η φρατρική, που ήταν η συνέλευση των πατρικίων, έχασε τη δύναμή της την περίοδο της δημοκρατίας· διατηρήθηκε μόνο από σεβασμό στην παράδοση. Η λοχίτιδα ήταν η συνέλευση όλων των στρατευμένων πολιτών, πατρικίων και πληβείων. Οι αποφάσεις της παίρνονταν κατά λόχους. Εξέλεγε τους υπάτους, τους τιμητές και τους πραίτωρες. Η φυλετική στην αρχή ήταν η συνέλευση των πληβείων, μετά όμως την εξίσωση των τάξεων την αποτέλεσαν όλοι οι Ρωμαίοι. Συγκεντρώνονταν κατά φυλές, ανάλογα δηλαδή με τον τόπο της κατοικίας τους. Στη δικαιοδοσία της ήταν η ψήφιση των νόμων και η εκλογή των κατώτερων αρχόντων

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ

ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ ΑΣΗΜΙΝΑ Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ 0 Comment

3.3 Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της

Η ρωμαϊκή παράδοση ανάγει την ίδρυση της Ρώμης στο Ρωμύλο[1], απόγονο του Αινεία, που ήρθε στην Ιταλία από την Τροία μετά την πυρπόληση και την καταστροφή της από τους Έλληνες. Η ίδρυση της τοποθετείται στο 753 π.Χ. Ωστόσο η αρχαιολογική έρευνα αποκαλύπτει ότι στη θέση όπου ιδρύθηκε

[1]. Σύμφωνα με τους ρωμαϊκούς μύθους, αυτόν και τον αδελφό του Ρέμο μεγάλωσε μια λύκαινα.
η Ρώμη, υπήρχαν μικροί οικισμοί από το 10ο μέχρι τον 8ο αι. π.Χ. Είναι πολύ πιθανό η δημιουργία της να οφείλεται στους Ετρούσκους, οι οποίοι, αφού κατέλαβαν το Λάτιο τον 7ο αι. π.Χ., στη συνέχεια, προχώρησαν σε συνοικισμό των κατοίκων των γύρω περιοχών, όπως είχε συμβεί και στην Αθήνα2. Την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκαν σπουδαία έργα, όπως η αποξήρανση των ελών της περιοχής, ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός, η αγορά στο κέντρο της πόλης, ο μεγάλος ιππόδρομος και ο ναός του Διός στο λόφο του Καπιτωλίου, έναν από τους επτά λόφους που αποτελούσαν τη φυσική οχύρωση της Ρώμης. Στα τέλη όμως του 6ου αι. π.Χ. οι κάτοικοι της περιοχής επαναστάτησαν και έδιωξαν τους Ετρούσκους από την περιοχή τους. Έκτοτε οι Ρωμαίοι άρχισαν να οργανώνονται συστηματικά, να κυριαρχούν στο Λάτιο και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τους κατοίκους των γειτονικώνπεριοχών.
Η παράδοση αναφέρει ότι από την ίδρυση της Ρώμης και μέχρι τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. κυβέρνησαν έξι βασιλείς, μεταξύ των οποίων φαίνεται ότι κάποιοι ήταν Ετρούσκοι.
Την περίοδο της βασιλείας που διαρκεί ως το 509 π.Χ., η Ρώμη είχε την ακόλουθη κοινωνική και πολιτική οργάνωση:Η κοινωνική συγκρότηση. Η ρωμαϊκή κοινωνία την περίοδο της βασιλείας συγκροτείται από τρεις τάξεις: τους πατρικίους, τους πελάτες και τους πληβείους.
♦ Πατρίκιοι ήταν οι Ρωμαίοι που ανήκαν στιςπαλαιές μεγάλες οικογένειες. Οι οικογένειες αυτές με τα άμεσα μέλη και τα παρακλάδια τους αποτελούσαν τα ρωμαϊκά γένη. Όλα τα μέλη ενός γένους ονομάζονταν πατρίκιοι, γιατί κατάγονταν από τον ίδιο πατέρα, τον οποίο αναγνώριζαν και ως αρχηγό.
♦ Πελάτες ήταν αυτοί που ζούσαν κοντά στους πατρικίους ως υπήκοοι και δέχονταν την προστασία τους. Επρόκειτο μάλλον για τους προϊταλιώτες κατοίκους, δηλαδή τους Λίγουρες.

2. Η προέλευση των κατοίκων της Ρώμης

Έτσι από το τέλος του 6ου αιώνα η Ρώμη ζει με ένα πολίτευμα, που δημιουργήθηκε την εποχή της ετρουσκικής κυριαρχίας. Την ηγετική τάξη σχημάτιζε η τοπική αριστοκρατία, Ετρούσκοι και Ρωμαίοι, μερικές εκατοντάδες οικογένειες μεγάλων γαιοκτημόνων, εμπόρων και κτηνοτρόφων. Η αριστοκρατία αυτή δεν ήταν ούτε καθαρά ετρουσκική, ούτεκαθαρά ρωμαϊκή. Ανεξάρτητα πάντως από την καταγωγή τους, τα μέλη της μιλούσαν και έγραφαν Λατινικά. Αισθάνονταν πιο στενά δεμένοι με τις λατινικές παρά τις ετρουσκικές πόλεις. Και αν αυτό ισχύει για τους ευγενείς, δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο υπόλοιπος πληθυσμός στο σύνολο του ήταν καθαρά λατινικός, τόσο στην περιοχή της Ρώμης, όσο και στους μικρούς οικισμούς και στα χωριά της λατινικής πεδιάδας, τα οποία είχε προσαρτήσει η Ρώμη πριν, κυρίως όμως μετά την ετρουσκική κυριαρχία.

Μ. Rostovtzeff, Ρωμαϊκή ιστορία, μετ. Β. Κάλφογλου, εκδ. Παπαζήση, σ. 37.

Ένα από τα παλαιότερα ρωμαϊκά νομίσματα. Κόπηκε σε νομισματοκοπείο της Κομπανίας (μέσα 3ου αι. π.Χ.). Εικονίζει τη λύκαινα που θηλάζει το Ρωμύλο και το Ρέμο.

3. Η προέλευση των πληβείων

Οι Αρχαίοι δε μας φωτίζουν και τόσο για τον αρχικό σχηματισμό της τάξης των πληβείων. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι, κατά μεγάλο μέρος, σχηματίστηκε από αρχαίους πληθυσμούς που είχαν κατακτηθεί και υποδουλωθεί. Μας κάνει όμως εντύπωση η διαπίστωση του Τίτου Λίβιου, ο οποίος γνώριζε τα αρχαία έθιμα. πως οι πατρίκιοι κατηγορούσαν τους πληβείους, όχι γιατί προέρχονταν από ηττημένους πληθυσμούς αλλά γιατί δεν είχαν ούτε οικογένεια ούτε θρησκεία. Αυτή λοιπόν η μομφή που ήταν ήδη άδικη κατά την εποχή του Λικίνιου και που οι σύγχρονοι του Τίτου Λίβιου δε συμμερίζονταν σχεδόν καθόλου, πρέπει να ανάγεται σε μια πολύ παλαιά εποχή και να αναφέρεται στους πρώτους χρόνους της Ρώμης.

Fustel de Coulanges, Η αρχαία πόλη, μετ. Λ. Σταματιάδη, εκδ. Ειρμός, σ. 362.

Πορτρέτο συγκλητικού (περ. αρχές 1ου αι. π.Χ.). Η σύγκλητος από την εποχή της ίδρυσης της Ρώμης μέχρι και την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (τέλη 3ου αι. μ.Χ.) αποτέλεσε το σπουδαιότερο πολιτικό σώμα το οποίο καθόρισε την τύχη τον ρωμαϊκού κράτους. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

Πορτρέτο συγκλητικού (περ. αρχές 1ου αι. π.Χ.). Η σύγκλητος από την εποχή της ίδρυσης της Ρώμης μέχρι και την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (τέλη 3ου αι. μ.Χ.) αποτέλεσε το σπουδαιότερο πολιτικό σώμα το οποίο καθόρισε την τύχη τον ρωμαϊκού κράτους. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

 Σταδιακά αυτοί ήρθαν σε επιμειξίες με τους πατρικίους και συγχωνεύτηκαν σε μια τάξη.
♦ Πληβείοι ήταν όλοι οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης και των γύρω περιοχών. Όταν οι Ρωμαίοι καταλάμβαναν μια πόλη, υποχρέωναν τους κατοίκους της να μετοικήσουν κοντά στη Ρώμη. Πολλοί, εξάλλου, είχαν έρθει μόνοι τους στη Ρώμη σε αναζήτηση καλύτερης τύχης3. Δεν είχαν κανένα δεσμό με τους πατρικίους και τους πελάτες· γι' αυτό και ονομάστηκαν πλήθος (πληβείοι). Οι πληβείοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και δεν τους επιτρεπόταν να νυμφευτούν με γυναίκες από την τάξη των πατρικίων.Η πολιτική οργάνωση. Την περίοδο της βασιλείας αρχηγός του κράτους ήταν ο βασιλιάς, ο οποίος ήταν παράλληλα θρησκευτικός αρχηγός, ηγέτης του στρατού και ανώτατος δικαστής. Τις βασιλικές δικαιοδοσίες έλεγχαν δύο σώματα: η σύγκλητος και η εκκλησία του λαού. Τη σύγκλητο, που αποτελούνταν από εκατό και στη συνέχεια από τριακόσια μέλη, τη συγκροτούσαν οι αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών. Η σύγκλητος μαζί με το βασιλιά συγκαλούσαν την εκκλησία του λαού και επικύρωναν τις αποφάσεις της. Η σύγκλητος ήταν ο θεματοφύλακας των εθίμων και των παραδόσεων της Ρώμης4. Η εκκλησία ήταν η συγκέντρωση όλων των πατρικίων και των πελατών. Η εκκλησία αυτή ονομαζόταν και φρατρική, επειδή οι πατρίκιοι συγκεντρώνονταν σε τμήματα - τις φράτρες, όπως τις ονόμαζαν. Επικύρωνε ή απέρριπτε τις αποφάσεις του βασιλιά «διά βοής». Αποφάσιζε για ειρήνη ή πόλεμο και εξέλεγε το βασιλιά.

4. Η ίδρυση της λεγεώνας* και της συγκλήτου

Αφού κτίστηκε η πόλη, στην αρχή (ο Ρωμύλος) διαίρεσε όλο το λαό που είχε ενηλικιωθεί σε στρατιωτικά σώματα. Κάθε σώμα αποτελούνταν από τρεις χιλιάδες πεζούς και τριακόσιους ιππείς. Ονομάστηκε λεγεώνα. γιατί οι μάχιμοι ήταν οι πιο διακεκριμένοι απ' όλους. Στη συνέχεια τους άλλους τους ενέταξε στο δήμο και ονομάστηκε ο λαός ποπούλους. Εκατό ευγενείς έκανε βουλευτές και αυτούς τους ονόμασε πατρικίους και το σώμα αυτών σενάτον. Σενάτος σημαίνει ακριβώς γερουσία. Άλλοι αναφέρουν ότι οι βουλευτές ονομάστηκαν πατρίκιοι γιατί ήταν πατέρες γνησίων παιδιών, άλλοι όμως γιατί οι ίδιοι (οι βουλευτές) είχαν να επιδείξουν τους ίδιους τους τους πατέρες, πράγμα το οποίο δεν ήταν κοινό σε πολλούς, απ' όσους συγκεντρώθηκαν στην πόλη. Άλλοι πάλι από τη λέξη πατρονία, γιατί έτσι ονόμαζαν την προστασία και συνεχίζουν να την ονομάζουν μέχρι σήμερα...

Πλούταρχος, Ρωμύλος, 13.