ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ 2024

Updated on November 22, 2024

Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΑΚΑΛΩΦ (1788 – 1851)

Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ (1788 - 1851)

Συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας, με καταγωγή από τα Ιωάννινα, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ (1788-1851) είχε λάβει καλή μόρφωση, αναμίχθηκε σε μυστικές εταιρείες και κινήθηκε με μετριοπάθεια κατά την προετοιμασία της Επανάστασης. Συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια, αλλά μετά τη δολοφονία του αποσύρθηκε στη Μόσχα, όπου και έζησε την υπόλοιπη ζωή του.

Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο νεότερος από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1788. Ήταν γιός γουνέμπορου και έτυχε καλής εκπαίδευσης, αρχικά στον τόπο του και μετέπειτα στη Μόσχα και το Παρίσι όπου σπούδασε φυσικές επιστήμες. Ως μαθητής, φοίτησε στην Μουρουτσαία Σχολή των Ιωαννίνων, όπου πιθανολογείται ότι υπήρξε μαθητής του επιφανούς λογίου της εποχής Αθανασίου Ψαλίδα. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, σε νεανική ηλικία υπήρξε θύμα απαγωγής από τον γιο του Αλή Πασά, Μουχτάρ, με αποτέλεσμα μετά την καταβολή λύτρων και την απελευθέρωσή του να φυγαδευτεί στη Μόσχα όπου βρισκόταν ο πατέρας του.

Στη Μόσχα, πιθανότατα άλλαξε το επώνυμό του από Τσάκαλος που ήταν (κατά την επικρατέστερη ιστοριογραφική εκδοχή) σε Τσακάλωφ, εναρμονιζόμενος με τα γλωσσικά στοιχεία της περιοχής. Λίγο αργότερα, -χωρίς να είναι τεκμηριωμένος ο ακριβής χρόνος- μετέβη για σπουδές στο Παρίσι. Εκεί υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου κατά το 1809, μιας φιλανθρωπικού αλλά και υπόρρητα πολιτικού χαρακτήρα συσσωμάτωσης.

Το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο εγγραφόμενο στην παράδοση του γαλλικού Τεκτονισμού αποτέλεσε προδρομικό μόρφωμα της Φιλικής Εταιρείας, ενώ τα μέλη του ανέπτυξαν στενούς φιλικούς δεσμούς μυστικού επί το πλείστον χαρακτήρα. Τα μέλη του μάλιστα έφεραν δαχτυλίδι με τα αρχικά Φ.Ε.Δ.Α. (Φιλίας Ελληνικής Δεσμός Άλυτος).

Το 1814 ο Τσακάλωφ βρέθηκε στην Οδησσό όπου μαζί με τους Νικόλαο Σκουφά και Εμμανουήλ Ξάνθο προχώρησαν στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας (πιθανότατα καλοκαίρι ή αρχές φθινοπώρου του έτους), της οργάνωσης που έμελλε να διαμορφώσει τις προπαρασκευαστικές συνθήκες για την έκρηξη της Επανάστασης του 1821.

Ο Τσακάλωφ έλαβε τα πρώτα αρχικά «ΑΒ» ως διακριτικό μέλους της εταιρείας. Στα απομνημονεύματα του Εμμανουήλ Ξάνθου, όπως και σε μεταγενέστερες πηγές, ο Τσακάλωφ περιγράφεται ως ο πιο μετριοπαθής και εσωστρεφής από τα ιδρυτικά μέλη, γεγονός που τον οδήγησε σε άρνηση ηγετικών ρόλων και αποστολών στην Φιλική Εταιρεία, αλλά και ενεργειών που θα έθεταν σε κίνδυνο να αποκαλυφθεί το μυστικό εγχείρημα. Έτσι, ο Τσακάλωφ φαίνεται πως ήταν αρνητικός στη μεταφορά της έδρας της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη κατά το έτος 1818 και παρά το γεγονός ότι είχαν μεσολαβήσει 3,5 χρόνια ασθενικής δράσης της. Εντούτοις ο Τσακάλωφ θα μυήσει στην Εταιρεία, ταξιδεύοντας στην Πίζα, σημαντικές προσωπικότητες όπως τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας, τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Κωστάκη Καρατζά, γιο του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Ιωάννη Καρατζά.

Στις αρχές του 1822 ο Τσακάλωφ βρέθηκε στον επαναστατημένο Μοριά υπό τις εντολές του συντονιστή του Αγώνα εκεί Δημητρίου Υψηλάντη. Μετά την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια και την εκλογή του σε Κυβερνήτη της Ελλάδας, ο Τσακάλωφ διορίστηκε Γραμματέας του Γενικού Φροντιστηρίου (Υπουργείο Στρατιωτικών) στις 8 Μαΐου 1828. Ένα χρόνο αργότερα, συμμετείχε στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους (11/7- 6/8/1829) ως πληρεξούσιος Ηπείρου. Η ενεργός συμμετοχή του στην πολιτική διοίκηση και η ανάληψη θέσεων εξουσίας φαίνεται πως λήγει με τη δολοφονία και το τέλος της εποχής Καποδίστρια, εφόσον ο Τσακάλωφ αποσύρεται στην δεύτερη πατρίδα του Μόσχα, όπου και παρέμεινε έως το τέλος της ζωής του το 1851. Σύμφωνα με την σύγχρονη βιβλιογραφία, εκεί παντρεύτηκε και απέκτησε τρία παιδιά ενώ διατηρούσε, τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια της επιστροφής του, επαφές με τον Φιλικό Αντώνιο Κομιζόπουλο.

ΠΗΓΕΣ

Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Οι Φιλικοί, Ιστορική Βιβλιοθήκη: Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας, Αθήνα, Τα Νέα, 2009, σελ.43-60.
Λήμμα «Αθανάσιος Τσακάλωφ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τομ. ΙΣΤ΄, Πυρσός 1932, σελ. 908.
Αναστάσιος Γούδας, Βίοι Παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος Διαπρεψάντων Ανδρών, τόμος Ε΄, «Συνεταιρισμός», Τυπογρ. Χ.Ν. Φιλαδελφέως, Αθήνα 1872, σελ. 21-42.

**Ο Στάθης Παυλόπουλος είναι υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Leave a Comment

Posted on November 22, 2024

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΚΟΥΦΑΣ (1779 – 1818)

by ΚΟΥΝΤΡΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Νικόλαος Σκουφάς

Ο εξ Άρτης ορμώμενος Νικόλαος Σκουφάς υπήρξε εκ των πρωτεργατών της ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας, μαζί με τους Εμμανουήλ Ξάνθο και Αθανάσιο Τσακάλωφ.

Ο Νικόλαος Κουμπάρος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στο Κομπότι της Άρτας το 1779. Το χωριό του και η γύρω περιοχή, πριν από την Επανάσταση, ήταν τσιφλίκι του Μουχτάρ Πασά, γιου του Αλή Πασά.

Προερχόταν από οικογένεια της μεσαίας τάξης και διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στο Κομπότι από τον μοναχό Θεοχάρη Ντούια και στην συνέχεια στην Άρτα με δάσκαλο τον Κ. Δενδραμή. Το «Σκουφάς» ήταν παρατσούκλι, που του αποδόθηκε επειδή στα πρώτα του επιχειρηματικά βήματα στην Άρτα ασχολήθηκε με την κατασκευή σκούφων και καπέλων.

Το 1813 μετανάστευσε στη Ρωσία, όπου επιδόθηκε στο εμπόριο και συνδέθηκε με άλλους εμπόρους. Στενότερη φιλία ανέπτυξε στην Οδησσό με τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο, με τους οποίους συναποφάσισε την ίδρυση μιας οργάνωσης, που θα είχε ως σκοπό την απελευθέρωση της πατρίδας. Είναι η γνωστή Φιλική. Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε στην Οδησσό, στις 14 Σεπτεμβρίου 1814.

Αμέσως μετά οι τρεις ιδρυτές της επιδόθηκαν στο έργο της προετοιμασίας του Αγώνα. Ο Ξάνθος αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη με σκοπό να προετοιμάσει το έδαφος για την μύηση των ομογενών στην Φιλική Εταιρεία, ενώ ο Σκουφάς και ο Τσακάλωφ πήγαν στην Μόσχα, όπου, αφού τελειοποίησαν τον κανονισμό της, δοκίμασαν να αρχίσουν και αυτοί τις μυήσεις των εκεί ομογενών

Στην αρχή αντιμετώπισαν την δυσπιστία και την άρνηση πολλών, οι οποίοι θεωρούσαν το εγχείρημα ανεδαφικό και ανέφικτο. Όταν όμως στις 13 Δεκεμβρίου 1814 Σκουφάς μύησε τον Γεώργιο Σέκερη, που ανήκε σε ευκατάστατη και σεβαστή οικογένεια της Ρωσίας, οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας θεώρησαν ότι αυτή η μύηση θα ανέτρεπε το δυσμενές κλίμα.

Ο Σκουφάς «άνθρωπος με πολλήν ευαισθησίαν και πατριωτισμόν», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του ιστορικού Ιωάννη Φιλήμονος, συνέχισε με ενθουσιασμό το έργο του. Όταν ο Τσακάλωφ, ιδιαίτερα απογοητευμένος από την βραδύτητα τής εξάπλωσης της Φιλικής Εταιρείας, πρότεινε στον Σκουφά να εγκαταλείψουν τα σχέδιά τους, ο Σκουφάς θεώρησε ότι ήταν προτιμότερο να μεταφερθεί η έδρα της στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο μεγάλος αριθμός των Ελλήνων και η εξέχουσα θέση πολλών ομογενών, αποτελούσαν, κατά την άποψή του, ευνοϊκό παράγοντα για την προετοιμασία του Αγώνα.

Από τον Απρίλιο του 1818, όταν και οι τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη, η δράση του Σκουφά υπήρξε καθοριστική για την πορεία της οργάνωσης. Με δική του απόφαση και του Ξάνθου εντάχθηκε στην Φιλική Εταιρεία και μάλιστα σε ηγετική θέση ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος από την Ανδρίτσαινα.

Ο Σκουφάς υποστήριζε ότι η Πελοπόννησος ήταν η καταλληλότερη περιοχή και για την ανάπτυξη της Εταιρείας, αλλά και για την έναρξη του Αγώνα και, παρά τις επιφυλάξεις των δυο άλλων συνιδρυτών της, προγραμμάτιζε ταξίδι στη Μάνη για τον συντονισμό και την προετοιμασία τής Επανάστασης

Όμως δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει τα σχέδια του γιατί, ύστερα από βραχύχρονη ασθένεια, άφησε την τελευταία του πνοή στην Κωνσταντινούπολη, στις 31 Ιουλίου 1818. Ο θάνατός του υπήρξε βαρύ πλήγμα για την Φιλική Εταιρεία, για την επιτυχία της οποίας ο Νικόλαος Σκουφάς είχε αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις.

Το έργο του εκτιμήθηκε από τους συγχρόνους του και από τους μεταγενέστερους ιστορικούς του Αγώνα. Κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, «η Φιλική Εταιρεία υπέστη το δυστύχημα της αποβιώσεως τού Σκουφά» και στο επίγραμμα που συνέταξε αμέσως μετά τον θάνατό του ο λόγιος κληρικός Ζαχαρίας Αινιάν τόν συγκρίνει με τον αρχαίο Καλλικράτη.

Είμ’ υπό γαν φθισίμβροτον, οίμοι! τηλόθι πάτρης
Άργειος ταν κτίσεν ευ πάρος Αμφίλοχος
Οίμοι! γειναμένω δ’ απεκλώσατο μοιρ’ ολοή μοι
Μή δόμεναι θρέπτρα πάτριδι ηέ φίλοι.
Οίμ’ ως άχθομ’ οθ’ Ελλάδι ματέρι φάσθαι
ουκ έφθην γήθος, Καλλικράτας δ’ οιά περ.
Σώζεσθ’ ουν φίλοι Ελλάς σώζου φοίνικος δ’ απτού.
Κ’ου κυπαρίττοιο· έγρεο δ’ ως τάχιον.
Νυν μεν ιαύω νήδυμα βοσπορικώ εν ανάπλω
Ύστατα δ’ αυ δείξειμ’ Ελλάδος υία ένθουν.

Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/2046

Leave a Comment

Updated on November 22, 2024

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ 1772 – 1852

by ΚΟΥΝΤΡΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Εμμανουήλ Ξάνθος

Έλληνας έμπορος από την Πάτμο. Υπήρξε ο εμπνευστής κι ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, μαζί με τον Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ.

Εμμανουήλ Ξάνθος (1772 – 1852)

Ο εκ Πάτμου ορμώμενος Εμμανουήλ Ξάνθος υπήρξε ηγετική μορφή της Φιλικής Εταιρείας, από τα ιδρυτικά και τα πλέον δραστήρια μέλη της.

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γεννήθηκε το 1772 στην Πάτμο και σπούδασε στην τοπική Πατμιάδα Σχολή. Σε ηλικία 20 ετών μετανάστευσε στην Τεργέστη, όπου αρκετοί Πάτμιοι άκμαζαν στο εμπόριο και επιδόθηκε και ο ίδιος στο εμπόριο επί 18 χρόνια. Το 1810 εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, κοντά στον μεγαλέμπορο Βασίλειο Ξένη. Το 1812 ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη για εμπορικές υποθέσεις του Ξένη και τον επόμενο χρόνο στην Πρέβεζα και την Πάργα, με σκοπό την αγορά ελαιολάδου. Κατά την επιστροφή του μέσω των Επτανήσων μυήθηκε στη Λευκάδα στον τεκτονισμό.

Όταν επέστρεψε στην Οδησσό, έχοντας δεχθεί τις φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, συναισθάνθηκε περισσότερο από πριν την άθλια κατάσταση του υπόδουλου γένους των Ελλήνων και ίδρυσε μαζί με τους Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλοφ τη Φιλική Εταιρεία (14 Σεπτεμβρίου 1814), σκοπός της οποίας ήταν η απελευθέρωση και η κοινωνική αποκατάσταση της υπόδουλης Ελλάδας.

Για την καλύτερη εκπλήρωση του έργου του, τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους ο Ξάνθος εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου το κατάστημά του έγινε ουσιαστικά η μυστική έδρα της Φιλικής Εταιρείας. Μετά τη διεύρυνση του ηγετικού κύκλου της με την εισδοχή του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου (1816), του Αθανασίου Σέκερη (1818) κ.ά., ο Ξάνθος κατείχε στην ιεραρχία την όγδοη θέση.

Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας (μουσείο κέρινων ομοιωμάτων Π. Βρέλλη)Κατά τη σύσκεψη των μελών της Φιλικής Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη το 1818, ανατέθηκε στον Ξάνθο η προεργασία για την αναζήτηση μιας προσωπικότητας άξιας να αναλάβει την αρχηγία του αγώνα. Για τον σκοπό αυτό μετέβη στη Θεσσαλία με την εντολή να παραλάβει συστατικές επιστολές από τον «Φιλικό» Άνθιμο Γαζή, ο οποίος ήδη είχε μυήσει στη Φιλική Εταιρεία τους προύχοντες της Φωκίδας, της Λοκρίδας και του Πηλίου.

Στη συνέχεια ταξίδεψε στη Μόσχα, όπου συναντήθηκε με τους «Φιλικούς» Αντώνιο Κομιζόπουλο και Νικόλαο Πατσιμάδη, με τους οποίους οργάνωσε σύσκεψη για την προπαρασκευή της Επανάστασης και την κάθοδο του Ιωάννη Βαρβάκη στο Αιγαίο.

Τον Ιανουάριο του 1820 επισκέφθηκε στην Πετρούπολη τον έλληνα υφυπουργό Εξωτερικών της τσαρικής Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια, με σκοπό να τον πείσει να αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας. Ο Καποδίστριας, λόγω του υψηλού αξιώματός του, αρνήθηκε και υπέδειξε ως το καταλληλότερο πρόσωπο τον στρατηγό Αλέξανδρο Υψηλάντη, υπασπιστή του τσάρου Αλέξανδρου Α’. Ο Υψηλάντης δέχτηκε προθύμως την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας και μαζί με τον Ξάνθο ίδρυσαν την «Εθνική Κάσσα» (Ταμείο), για την οικονομική ενίσχυση του προετοιμαζόμενου Αγώνα.

Μετά την αποτυχία του υπό τον Υψηλάντη κινήματος στη Μολδοβλαχία (Φεβρουάριος – Σεπτέμβριος 1821), ο Ξάνθος ταξίδευσε στα κέντρα των ελληνικών παροικιών, αναλαμβάνοντας την προσπάθεια για εξασφάλιση οικονομικής ενίσχυσης του Αγώνα, που είχε ήδη αρχίσει στην Ελλάδα. Τον Ιούνιο του 1823 μετέβη μαζί με τον Τσακάλοφ από την Τεργέστη στην επαναστατημένη Πελοπόννησο. Διέμεινε για ένα μικρό διάστημα στην Τρίπολη, κοντά στον Δημήτριο Υψηλάντη, ο οποίος τον έπεισε να αναχωρήσει στο Μόχατς της Ουγγαρίας, για να οργανώσει την απόδραση του κρατούμενου στις εκεί φυλακές Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Ο τελευταίος όμως αρνήθηκε να ενδώσει στο σχέδιο της απόδρασης και ο Ξάνθος επέστρεψε στην Πελοπόννησο και πήρε μέρος στην Επανάσταση.

Λίγο πριν από την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα (Ιανουάριος 1828), ο Ξάνθος αναχώρησε στο Βουκουρέστι, όπου αποσύρθηκε και ιδιώτευσε. Έμεινε σε τέτοιο βαθμό λησμονημένος, ώστε να πιστεύεται ότι είχε πεθάνει. Αυτό πίστευε και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, όταν το 1834 δημοσίευσε στην εφημερίδα «Αιών» του Ιωάννου Φιλήμονος λίβελλο εναντίον του Ξάνθου, κατηγορώντας τον ότι είχε σφετεριστεί ή κατασπαταλήσει τα χρήματα τής «Εθνικής Κάσσας».

Για ν’ αντικρούσει τις κατηγορίες του Αναγνωστόπουλου, ο Ξάνθος εγκαταστάθηκε το 1837 στην Αθήνα και το 1845 εξέδωσε τα «Απομνημονεύματα», στα οποία ανέτρεπε μία προς μία τις κατηγορίες του Αναγνωστόπουλου, με αποτέλεσμα ο Ιωάννης Φιλήμων ν’ αναγκαστεί να ανασκευάσει τις εναντίον του κατηγορίες.

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος για τις υπηρεσίες του προς το έθνος και του απονεμήθηκε ένα επίδομα, το οποίο ουδέποτε έλαβε. Και στην Αθήνα, όμως, ο πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας έζησε παραγκωνισμένος και πάμπτωχος, διαμένοντας σε μία άθλια καλύβα στην οδό Νικοδήμου 27 στην Πλάκα. Πέθανε στις 28 Νοεμβρίου 1852, ύστερα από πτώση του από την πίσω σκάλα της Βουλής (τότε στεγαζόταν στην έπαυλη Κοντόσταυλου, εκεί που βρίσκεται το Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, επί της οδού Σταδίου), όπου είχε παρακολουθήσει μία ταραχώδη συνεδρίαση. Στην κηδεία του, του αποδόθηκαν τιμές στρατηγού. Το 1930 στήθηκε ανδριάντας του στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι.

Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/2510

Leave a Comment

Posted on November 21, 2024