Η παράγραφος με αναλογία:
• προσδίδει ζωντάνια, παραστατικότητα και χάρη στον λόγο, ώστε να μην είναι άτονος, ψυχρός
και κουραστικός.
• καθιστά κατανοητό και οικείο ό,τι είναι άγνωστο και δυσνόητο.
• Ο λόγος έχει αισθητική αξία, αποκτά πολυσημία και τη γοητεία της ποίησης, ενώ
αποκαλύπτονται συνειρμικές σχέσεις.
Να παρατηρήσετε τη δομή και την οργάνωση της παρακάτω παραγράφου που
αναπτύσσεται με αναλογία και να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:
α) Ποιο είναι το τμήμα με το οποίο εισάγεται η αναλογία και πού αυτή αναλύεται;
β) Ποιο από τα δύο στοιχεία της αναλογίας αναπτύσσεται πρώτο και γιατί συμβαίνει αυτό;
γ) Τι θέλει να πετύχει με την αναλογία ο συγγραφέας;
Ο λόγος μπορεί να παρομοιαστεί μ’ ένα φύλλο χαρτιού. Η σκέψη αποτελεί τη μία όψη του κι οι ήχοι (η γλώσσα) την άλλη. Δεν μπορεί κανείς να κόψει τη μία όψη, χωρίς να κόψει συγχρόνως και την άλλη. Το ίδιο και στη γλώσσα. Δεν μπορεί κανείς ν’ απομονώσει ούτε τους φθόγγους από τη σκέψη ούτε τη σκέψη από τους φθόγγους. [Saussure, γλωσσολόγος]
Διαβάστε την ακόλουθη παράγραφο που αναπτύσσεται με αναλογία και εργαστείτε όπως και παραπάνω.
Η ανάπτυξη του ανθρώπου μοιάζει με την ανάπτυξη του φυτού. Το σπέρμα δίνει στο φυτό τη δυνατότητα να φυτρώσει και να αναπτυχθεί, σύμφωνα με το είδος του. Παρέχει δυνατότητες και προσδιορίζει την πορεία και τη μορφή της ανάπτυξης. Αν, όμως, το περιβάλλον δεν είναι ευνοϊκό, η ανάπτυξη του φυτού δεν θα συντελεστεί. Αν σε περίοδο ξηρασίας το φυτό δεν ποτιστεί, θα ξεραθεί. Αν κατά την ανάπτυξη ο κορμός του αφεθεί στους ανέμους, θα κινδυνεύσει να σπάσει ή να στραβώσει. Αν δεν προφυλαχτεί, είναι επόμενο να το φάνε τα ζώα. Όπως η ανάπτυξη του φυτού καθορίζεται από το σπέρμα κι εξαρτάται από τη γη και το περιβάλλον του, έτσι και η ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου προσδιορίζεται από τις έμφυτες δυνατότητές του και εξαρτάται από το κοινωνικό περιβάλλον, από την οικογένεια, το σχολείο, τους φίλους, τα έντυπα και τα θεάματα, την πολιτιστική ατμόσφαιρα.
Να γράψετε μία παράγραφο με αναλογία, όπου θα συγκρίνετε την εφηβεία (το υποκείμενο της αναλογίας) με ένα αντικείμενο ή κατάσταση που παρουσιάζει ομοιότητες. Μπορείτε να ξεκινήσετε έτσι: «Η εφηβεία συχνά είναι ανυπόμονη, ορμητική, όπως ο χείμαρρος». Ή πάλι μπορείτε να ξεκινήσετε και έτσι: «Όπως ο ανοιξιάτικος ουρανός είναι άστατος, πότε ηλιόλουστος και πότε συννεφιασμένος, έτσι και η ψυχολογική διάθεση του εφήβου παρουσιάζει έντονες μεταπτώσεις».
Με ποια από τα παρακάτω στοιχεία των ομηρικών επών συνδέουμε αναλογικά τις ακόλουθες καταστάσεις, για να τις περιγράψουμε παραστατικά (τρία από αυτά τα στοιχεία δεν χρησιμοποιούνται); Να αναπτύξετε μία από αυτές τις αναλογίες σε μία παράγραφο.
Η Αχίλλειος πτέρνα, ο Δούρειος Ίππος, το ταξίδι του Οδυσσέα, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, οι Σειρήνες, η Κίρκη, οι Συμπληγάδες.
π.χ. ο τελικός προορισμός μιας προσπάθειας - η Ιθάκη
α) Πειρασμοί που μας αποπροσανατολίζουν.
β) Η περιπέτεια της ζωής.
γ) Το αδύνατο σημείο.
δ) Αλλεπάλληλες δυσκολίες.
Στην ελληνική ποίηση συναντάμε πλήθος αναλογιών που χρησιμοποιούν οι ποιητές, για να αποδώσουν μια έννοια, μια εικόνα, ένα συναίσθημα πιο παραστατικά. Να διαβάσετε το παρακάτω αλληγορικό ποίημα του Κ. Π. Καβάφη και να αποδώσετε το περιεχόμενό του σε μια παράγραφο με αναλογία.
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε.
[Κ. Π. Καβάφης, «Θερμοπύλες»]
Μία θεωρία της παιδαγωγικής επιστήμης αντιμετωπίζει τον δάσκαλο ως αγγειοπλάστη που με τη διδασκαλία του πλάθει τον μαθητή, ενώ μία άλλη ως γεωργό που φροντίζει για την ανάπτυξη του σπόρου σε δέντρο ή λουλούδι. Να αναπτύ ξετε αυτές τις αναλογίες σε δύο αντίστοιχες παραγράφους. Στη συνέχεια, να ε ξηγήσετε ποια από τις αναλογίες προτιμάτε.
Η αναλογία μοιάζει με την παρομοίωση, την αλληγορία και την παραβολή.
• Σχέση αναλογίας και παρομοίωσης:
Η αναλογία (π.χ. Ο λόγος μπορεί να παρομοιαστεί μ’ ένα φύλλο χαρτιού... Η ανάπτυξη του ανθρώπου μοιάζει με την ανάπτυξη του φυτού....) και η παρομοίωση (π.χ. Ήταν οπλισμένος σαν αστακός. Το πεπόνι είναι γλυκό σαν μέλι. Ο γενναίος είναι όπως το λιοντάρι) είναι σχήματα λόγου με κοινό σημείο τους τον παραλληλισμό που γίνεται ανάμεσα σε μέρη (πρόσωπα, πράγματα, ζώα, έννοιες, ιδέες), προκειμένου να γίνουν φανερά τα στοιχεία της ομοιότητάς τους.
Οι μεταξύ τους διαφορές είναι οι εξής:
– Η παρομοίωση χρησιμοποιεί διάφορα μόρια (π.χ. σαν, καθώς, όπως, ως, λες και, σάμπως),
έχει έκταση συνήθως μία πρόταση και έχει στόχο να προκαλέσει εντύπωση, χωρίς ιδιαίτερες
προεκτάσεις.
– Αντίθετα, στην αναλογία δεν γίνεται χρήση των παραπάνω μορίων, ο παραλληλισμός
των επιμέρους χαρακτηριστικών των δύο μερών που συγκρίνονται είναι συνεχής και έχει
σκοπό να κάνει το ένα από αυτά πιο κατανοητό και αισθητό, ιδιαίτερα στην περίπτωση των
αφηρημένων εννοιών.
• Σχέση αναλογίας και αλληγορίας:
Η αλληγορία είναι ένας λεκτικός τρόπος σύμφωνα με τον οποίο άλλα λέμε και άλλα εννοούμε.
Χρησιμοποιείται συνήθως σε λαϊκά λογοτεχνικά κείμενα, όπως στους μύθους (π.χ. Αισώπου),
στις παροιμίες, στα αινίγματα, στα δημοτικά δίστιχα (π.χ. Ένας αητός περήφανος / ένας αητός
λεβέντης) κ.λπ. Στην ουσία πρόκειται για μια εκτεταμένη μεταφορά.
Χρήσιμη πληροφορία: Μεταφορά είναι το σχήμα λόγου, όπου οι λέξεις οι οποίες
χρησιμοποιούνται χάνουν την πραγματική, την κύρια, την αρχική σημασία τους και αποκτούν
μια άλλη έννοια. Δηλαδή, μεταφέρουμε τη σημασία μιας λέξης ή μιας φράσης σε άλλες έννοιες
ή πράγματα (π.χ. Είναι έξω απ’ τα νερά του).
• Σχέση αναλογίας και παραβολής:
Η παραβολή είναι μια αλληγορική διήγηση, μπορεί να είναι αληθινή ή πλαστή, να βασίζεται σε
γεγονότα της καθημερινής ζωής, και έχει σκοπό να διδάξει μεγάλες αλήθειες. Στην παραβολή
τα πρόσωπα κα τα πράγματα στηρίζονται πολύ στην πραγματικότητα, ώστε ο δέκτης να έχει
παραστάσεις. Ο Χριστός δίδασκε με παραβολές με τις οποίες προκαλούσε το ενδιαφέρον και την
προσοχή των ακροατών του και τους οδηγούσε, με φυσικές και ζωηρές εικόνες, στην κατανόηση
ηθικών αξιών και υπερκόσμιων αληθειών. Στην αλληγορία τα άψυχα ή ζώα αποκτούν λόγο,
σκέψη και δράση, ενώ στην παραβολή τα έμψυχα όντα είναι παρμένα από την καθημερινή ζωή.
Κάποτε, όμως, ενυπάρχει η αλληγορία στην παραβολή.
Διαβάστε την αλληγορική διήγηση που ακολουθεί και προσπαθήστε να αποσυμβολίσετε
το περιεχόμενό της, δηλαδή να εξηγήσετε με απλά λόγια το νόημα της αλληγορικής διήγησης.
Κάποτε, στα πολύ παλιά χρόνια, ένας Ινδός και νεαρός πρίγκιπας ερωτεύτηκε μια πανέμορφη ινδή και νεαρά πριγκίπισσα γειτονικού κρατιδίου. [...] Οι χρονικογράφοι εκείνων των καιρών με περισσή επιμονή καταγράφουν την ευτυχία του ζεύγους [...]. Αλλά εντελώς αιφνίδια η νεαρή πριγκίπισσα αρρώστησε και εξίσου απρόοπτα επήλθεν ο θάνατος. Αντιλαμβάνεσθε το θρήνο και τον οδυρμό του πρίγκιπος, γνωρίζοντας πως σ’ ολόκληρη την υπόλοιπη ζωή του θα ζούσε με οδύνη την οριστική απουσία της αγαπημένης του. Όμως ήτανε πρίγκιψ. Και ο θρήνος του όφειλε να γίνει και θρήνος
των θνητών υπηκόων του. Η μνήμη της είχε τεράστια σημασία όχι μονάχα για να ’ναι ζωντανή μέσα του, αλλά και να διατηρηθεί για τους αιώνες σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Κι εκάλεσε σοφούς γλύπτες και αρχιτέκτονες της γης εκείνων των καιρών να οικοδομήσουν ένα διαχρονικό μνημείο στον τάφο της αγαπημένης του σ’ έναν υψηλό λόφο, έτσι που το μνημείο να είναι ορατό από χιλιάδες μίλια μακριά. Οι εργασίες άρχισαν, επιστρατεύτηκαν χιλιάδες δούλοι, τεχνικοί, τεχνίτες κι εργολάβοι που δούλευαν νύχτα και μέρα αδιάκοπα για το ευφάνταστο αυτό μνημείο του έρωτα και του οδυρμού. Πέρασαν χρόνοι αρκετοί, ώσπου μια μέρα οι σοφοί που ανέλαβαν το έργο νιώσανε πως η εργασία είχε ολοκληρωθεί και πως δεν είχαν άλλο πια να πράξουν. Κι έτσι φωνάξανε τον πρίγκιπα να το δει. Ο πρίγκιψ φτάνει πράγματι ένα πρωί στο λόφο τον αντικρινό με την πολυπρόσωπη συνοδεία από αυλικούς και φίλους κι όλοι έμειναν άφωνοι από το θαυμασμό κι ο
πρίγκιψ πιο πολύ. Μπροστά τους ανορθωνόταν ένα μνημείο έτοιμο να περάσει ένδοξα μες στην αιωνιότητα. Αποκαλυπτικό σε μεγαλείο και δύναμη, με απροσδιόριστες προεκτάσεις, έτσι που ο καθένας να μπορεί να εναποθέσει πάνω του προσωπικούς καημούς, δικά του πάθη και δικούς του οδυρμούς. Χωρούσε όλων τους συλλογισμούς και για όλους
τους καιρούς.
Ο πρίγκιψ το έβλεπε βουβός, γεμάτος από θαυμασμό για ό,τι ορθωνόταν εμπρός στα
μάτια του εκεί στο λόφο τον αντικρινό. Μα κάτι ξαφνικά αρχίζει να τον ενοχλεί.
Ένας οικίσκος χαμηλός πλάι ακριβώς στο λαμπερό μνημείο.
«Τι είναι αυτό;», ρωτάει. «Ο τάφος, υψηλότατε, της πριγκιπίσσης γυναικός σας», του
απάντησαν οι σοφοί. «Πετάξτε τον», είπε ο πρίγκιψ. «Βγάλτε τον από κει. Ενοχλεί
το μνημείο».
[Μ. Χατζιδάκις, Ο Καθρέφτης και το μαχαίρι, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1988. Απόσπασμα]