ΕΚΘΕΣΗ -ΚΕΙΜΕΝΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ /// ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Κειμενικοί Δείκτες σε Λογοτεχνία – Ερμηνευτικό Σχόλιο

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

 

Οι λειτουργίες της γλώσσας: αναφορική και ποιητική λειτουργία

Η γλώσσα είναι ενέργεια. Το εργαστήρι της γλώσσας

Ο λόγος είναι το οικονομικότερο σύστημα συμβολισμού και επικοινωνίας. Σε αντίθεση με άλλα αναπαραστατικά συστήματα, δεν απαιτεί καμιά μυϊκή προσπάθεια, δεν χρειάζεται μετακίνηση του σώματος, δεν επιβάλλει επίμοχθους (κοπιαστικούς) χειρισμούς. Ας φανταστούμε την εργασία και τον αδιανόητο μόχθο που θα απαιτούσε για να αναπαρασταθεί (παρουσιαστεί) οπτικά μια «δημιουργία του κόσμου», αν ήταν δυνατό να την παρουσιάσει κανείς με ζω γραφικές ή γλυπτές ή άλλες παραστάσεις.

Για να δούμε ύστερα τι συμβαίνει με την ίδια ιστορία, όταν υλοποιείται με τη διήγηση.

Καμιά­ δύναμη­ δεν­θα­φτάσει ­ποτέ­αυτή­ του­λόγου,­που ­δημιουργεί­ τόσα­ πολλά ­με-τόσο­ λίγο.[Emil Benveniste]

Συνεπώς, η γλώσσα με τις λέξεις και τους κανόνες/νόμους της αποτελεί ένα κανονικό και ενεργό εργαστήριο που παράγει λόγο, μοιάζει με έναν αργαλειό που υφαίνει λόγο. Και όπως συμβαίνει σε ένα εργαστήριο έτσι κι εδώ, όσο πιο πιστά τηρούνται οι κανονισμοί, τόσο πιο ομαλή είναι η λειτουργία του και πιο πλούσια η παραγωγή του. Έτσι, πολλοί λένε ότι η γλώσσα είναι ενέργεια. Αυτό σημαίνει ότι οι δυνάμεις της γλώσσας για έκφραση είναι ανεξάντλητες.

Ο μαθηματικός, με ένα πεπερασμένο σύστημα ψηφίων (από 0-9) και με τους κανόνες που το διέπουν, είναι σε θέση να δημιουργήσει άπειρους αριθμούς και αριθμητικές πράξεις.

Συζητήστε, αν συμβαίνει το ίδιο και με τη γλώσσα. Αν, δηλαδή, ο κάθε χρήστης της γλώσσας είναι σε θέση, με τα είκοσι πέντε φωνήματά της και με τους μορφοσυντακτικούς της κανόνες, να παράγει άπειρο πλήθος λέξεων, φράσεων και κειμένων. Συζητήστε για τη δημιουργική ικανότητα του ανθρώπου να παράγει και να κατανοεί άπειρο πλήθος γραμματικώς ορθών προτάσεων, που ποτέ στη ζωή του δεν έχει χρησιμοποιήσει ή δεν έχει ακούσει.Συμφωνείτε με την άποψη ότι μια πρόταση είναι δυνατόν να μεγαλώνει διαρκώς/επ’ άπειρον με την προσθήκη νέων γλωσσικών στοιχείων; Ποιες δυνατότητες έχει λ.χ. η πρόταση: «Ο ήλιος ανατέλλει» να αυξάνεται επ’ άπειρον ή ποιοι παράγοντες μπορούν να την περιορίσουν;

Η­ γλώσσα­ δεν­ αποτελεί­ απλώς­ ένα­ μέσον­ επικοινωνίας,­ είναι­ και­ φορέας­ ηθικών-αξιών­και­εργαλείο­μαγείας.

[Οδ. Ελύτης]

Τη γλώσσα τη χρησιμοποιούμε με δύο τρόπους: τον ένα που αφορά το λογικό μας και τον άλλο που αφορά τις συγκινήσεις μας.[Γ. Σεφέρης].

Είπαμε παραπάνω ότι η γλώσσα μοιάζει με ένα εργαστήριο που έχει τους δικούς τουκανονισμούς και νόμους. Κάποτε, όμως, στη λογοτεχνία και μάλιστα στην ποίηση δημιουργείται η εντύπωση ότι παραβαίνονται οι κανονισμοί. Οι ποιητές, δηλαδή, για να εκφραστούν, πλάθουν μια δική τους γλώσσα. Μια γλώσσα που κυβερνιέται από δικούς της νόμους. Η γλώσσα λειτουργεί, λοιπόν, με πολλούς τρόπους, για να καλύψει τις πολλές ανάγκες του ανθρώπου. Δείχνει κι αυτό τη δύναμή της. Στην πρώτη περίπτωση, κατά την οποία ακολουθούνται οι κανονισμοί/νόμοι, οι γλωσσολόγοι μιλούν για αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση, κατά την οποία παραβιάζονται οι κανονισμοί/νόμοι, οι γλωσσολόγοι μιλούν για ποιητική λειτουργία της γλώσσας.

Αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση

Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας ταυτίζεται με την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας.

Οι λέξεις, δηλαδή, χρησιμοποιούνται μέσα στον λόγο με τρόπο τέτοιον, ώστε να αποδίδουν επακριβώς τη συγκεκριμένη σημασία και το περιεχόμενο της έννοιας που δηλώνουν (κυριολεκτική σημασία). Υπάρχει, λοιπόν, μια άμεση και καθαρή σχέση ανάμεσα στη σημασία μιας λέξης και σ’ αυτό που δηλώνει (δήλωση) και η σχέση αυτή γίνεται αντιληπτή από τη λογική του δέκτη (π.χ. «Ξαφνικά ο ουρανός συννέφιασε». «Η Πούλια αποτελείται από εφτά αστέρια»). Η γλώσσα λειτουργεί με λογικό τρόπο.

Ειδικότερα:

• Ο πομπός απευθύνεται στη λογική-βιωματική λειτουργία του δέκτη.
• Ενδιαφέρει το περιεχόμενο του μηνύματος και σκοπός είναι η πληροφόρηση.
• Κυριαρχούν η οριστική έγκλιση και οι προτάσεις κρίσεως.
• Συνήθως λείπουν τα καλολογικά στοιχεία και οι διάφοροι εκφραστικοί τρόποι.
• Η σύνδεση των νοημάτων είναι λογική.
• Ο λόγος αποκτά αντικειμενικότητα.
• Έχουμε πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας (ρεαλισμός).

Ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / συνυποδήλωση

Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας αναφέρεται στη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Οι λέξεις, δηλαδή, αποκτούν αλληγορική (συμβολική) σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται (μεταφορική σημασία). Εδώ, την προσοχή του δέκτη δεν την ελκύει τόσο η πληροφορία που φέρνει το μήνυμα, όσο το ίδιο το μήνυμα για τη μορφή που παίρνει: ήχοι λέξεων, μεταφορική τους χρήση, επαναλήψεις, μέτρο, ρυθμός κ.λπ. Το μήνυμα δεν δηλώνεται καθαρά,

αλλά υπονοείται στη σημασία μιας λέξης (συνυποδήλωση και υποδήλωση). Η λειτουργία αυτή της γλώσσας απευθύνεται στο συναίσθημα του δέκτη (π.χ. «Ξαφνικά η ψυχή μου συννέφιασε» «Η Πούλια που έχει εφτά παιδιά»). Η γλώσσα λειτουργεί με συγκινησιακό τρόπο.

Ειδικότερα:

• Το βάρος πέφτει στη μορφή του μηνύματος και στην αισθητική απόλαυση που προκαλεί.
• Ο πομπός απευθύνεται κυρίως στη συναισθηματική-συγκινησιακή λειτουργία του δέκτη.
• Η πραγματικότητα απεικονίζεται με πλασματικό (φανταστικό) τρόπο.
• Κυριαρχεί η πολυσημία (πολλές σημασίες) και η σύνδεση των νοημάτων είναι κυρίως διαισθητική (ενστικτώδης) και συνειρμική (συνδέονται οι παραστάσεις μεταξύ τους και η μία ανακαλεί την άλλη).

• Ο λόγος αποκτά υποκειμενικότητα, ρευστότητα.
• Χρησιμοποιούνται λογοτεχνικές στρατηγικές, π.χ. υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες, προσωποποιήσεις).

• Το ύφος γίνεται λογοτεχνικό ή λογοτεχνίζον, ζωντανό, παραστατικό, γλαφυρό.

Χρήσιμες πληροφορίες:

Σε είδη γραπτού λόγου που έχουν πρακτικό σκοπό ή αποδεικτικό χαρακτήρα (π.χ. αποδεικτικό δοκίμιο, είδηση, άρθρο) χρησιμοποιείται η αναφορική λειτουργία. Αντίθετα, σε είδη γραπτού λόγου που δεν έχουν πρακτικό ή αποδεικτικό χαρακτήρα (π.χ. στοχαστικό δοκίμιο, φιλική επιστολή, ημερολόγιο) χρησιμοποιείται η ποιητική λειτουργία.Μεικτή λειτουργία της γλώσσας: Πρόκειται για τη χρήση της γλώσσας και με την αναφορική και με την ποιητική λειτουργία της. Ενδέχεται, βέβαια, να υπερτερεί μία από τις δύο, οπότε αναφέρουμε ότι η λειτουργία της γλώσσας είναι μεικτή..., υπερτερεί όμως η... (συνεχίστε), γεγονός που προσδίδει κυρίως στον λόγο... (συνεχίστε).

Να σχηματίσετε μία πρόταση με δήλωση και μία με συνυποδήλωση για κάθε μία από τις εξής λέξεις: λευκός, νύχτα, πράσινος.

Στα επόμενα παραδείγματα το μήνυμα είναι περίπου το ίδιο, εκφράζεται, όμως, διαφορετικά και υπηρετεί διαφορετικές ανάγκες. Σε ποιο από τα τρία παραδείγματα η γλώσσαχρησιμοποιείται με τον λογικό, σε ποιο με τον συγκινησιακό και σε ποιο με τον μεικτό τρόπο;

α) «Πάλι με χρόνια, με καιρούς, πάλι δικά μας θα ’ναι...».

β) Κάποτε, τα κατακτημένα ελληνικά εδάφη θα επανέλθουν στην κατοχή της μητέρας Ελλάδας.

γ) Η επανάκτηση των καταπατημένων ελληνικών εδαφών θεωρείται βέβαιη από τους ιδεολόγουςαγωνιστές.

[Μ. Σπυρογιάννη, Α. Μπέκου, Έκφραση-Έκθεση Α Λυκείου, εκδ. Βολονάκης, Αθήνα χ.χ., σ. 301]

Να δικαιολογήσετε την αναφορική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας στις παρακάτω φράσεις.

α) Αναπηρία σημαίνει μια ανίατη λειτουργική βλάβη, έλλειψη ή ανωμαλία, συγγενής ή επίκτητη, συνήθως αποτέλεσμα ή κατάλοιπο αρρώστιας ή ατυχήματος, μια ανωμαλία που να εμποδίζει κατά κάποιο τρόπο την εκπλήρωση βασικών κοινωνικών αναγκών, ίσως την κίνηση και την εργασία.

β) Του βγαίνει, βέβαια, η ψυχή μέσα στον ήλιο και το κρύο –και το κανάλι βγάζει το χειμώνα-, τα νεύρα του λαιμού του πάνε κάποτε να σπάσουνε από το πολύ τέντωμα, σαν να είναι παραφορτωμένο το πέραμα, μα είναι φχαριστημένος, γιατί νιώθει πως σε αυτή την ηλικία δεν θα μπορούσε εύκολα να ’βρει άλλη δουλειά.

γ) Η δασκάλα παρουσιάστηκε στη μέση από το σωρό τ’ αχτένιστα κεφάλια και μας κοίταζε χλωμή και ασάλευτη.

δ) Εξίσου σημαντικό, από εκπαιδευτική άποψη, είναι να γνωρίσουν οι μαθητές και επιτεύγματα του σύγχρονου πολιτισμού μας, όπως είναι επιβλητικά έργα υποδομής που κοσμούν τη χώρα μας και διευκολύνουν τη ζωή μας ή παραγωγικές μονάδες από τις οποίες εξαρτάται η ευημερία της κοινωνίας μας.

ε) Η διακήρυξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων και ο έμπρακτος σεβασμός τους αποτελούν πραγμάτωση του ανθρωπιστικού ιδεώδους.

Να δώσετε την κυριολεκτική σημασία των παρακάτω μεταφορικών εκφράσεων:

• Δεν φτάνει η ζημιά που έκανε, αλλά ζητάει και τα ρέστα.
• Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, δεν το βάζει κάτω.
• Τα ’κανε μούσκεμα.
• Έπεσε έξω στις εκτιμήσεις του.
• Έγινε καπνός.
• Καβάλησε το καλάμι.
• Λύνει και δένει.
• Του υποσχέθηκε πως θα τον βοηθήσει και αυτός το έδεσε κόμπο.
• Έφτασε ο κόμπος στο χτένι.
• Πλήρωσε τη νύφη.

Να δείτε τώρα πώς χρησιμοποιείται η λέξη «σύννεφο» στις παρακάτω προτάσεις και να δηλώσετε τη λειτουργία της γλώσσας:

α) Η Μαρία πετούσε στα σύννεφα.

β) Σύννεφο ήταν και πέρασε.

γ) Έπεσα απ’ τα σύννεφα.

δ) Το σύννεφο έφερε βροχή.

 

«Τα γραπτά μηνύματα από το κινητό τηλέφωνο»:

Διατυπώστε προφορικά ή γραπτά την άποψή σας για τον ρόλο που παίζει αυτός ο τρόπος έκφρασης (γραπτό μήνυμα στο κινητό) στην καθημερινή σας επικοινωνία. Το κείμενό σας να έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, να χρησιμοποιήσετε, δηλαδή, τη γλώσσα με την αναφορική /κυριολεκτική /δηλωτική της λειτουργία. Στη συνέχεια, διατυπώστε τις απόψεις σας για το ίδιο θέμα, προσπαθώντας να εκφράσετε και τα συναισθήματά σας για τον συγκεκριμένο τρόπο επικοινωνίας και δίνοντας έμφαση στη μορφή (μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες κ.λπ.). Το κείμενό σας να έχει ποιητικό/συνυποδηλωτικό χαρακτήρα.

ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ- ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΣΕ ΔΙΑΛΟΓΟ

Νίκος Ἐγγονόπουλος (1910-1985)   Ποίηση 1948 τούτη ἡ ἐποχή τοῦ ἐμφυλίου σπαραγμοῦ δέν εἶναι ἐποχή γιά ποίηση κι ἄλλα παρόμοια:1 σάν πάει κάτι νά γραφεῖ εἶναι ὡς ἄν νά γράφονταν ἀπό τήν ἄλλη μεριά ἀγγελτηρίων θανάτου γι' αὐτό καί τά ποιήματά μου εἶν' τόσο πικραμένα (καί πότε —ἄλλωστε— δέν ἦσαν;) κι εἶναι —πρό πάντων— καί τόσο λίγα (ΕΛΕΥΣΙΣ, 1948) Αναφορά στον καβαφικό στίχο: ...κι ἄλλα ἠχηρά παρόμοια (Κ.Π. Καβάφης, Ἀπό τήν σχολήν τοῦ περιωνύμου φιλοσόφου).

Μανόλης Ἀναγνωστάκης (1925)

Στόν Νίκο Ε... 1949

Φίλοι Πού φεύγουν Πού χάνονται μιά μέρα Φωνές Τή νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελῆς στούς ἔρημους δρόμους Κλάμα παιδιοῦ χωρίς ἀπάντηση Ἐρείπια Σάν τρυπημένες σάπιες σημαῖες

Εφιάλτες Στά σιδερένια κρεβάτια Ὅταν τό φῶς λιγοστεύει Τά ξημερώματα.

(Μά ποιός μέ πόνο θα μιλήσει  γιά ὅλα αὐτά;).

(Παρενθέσεις, 1949)

Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ //// Ποίημα του Τίτου Πατρίκιου

(από την τράπεζα θεμάτων)

Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο να

              τη φυλάξω      

ανάμεσα σε γλώσσες που πήγαιναν να

την καταβροχθίσουν

όμως στη γλώσσα μου συνέχιζα πάντα

να μετράω

στη γλώσσα μου έφερνα το χρόνο στα

μέτρα του κορμιού

στη γλώσσα μου πολλαπλασίαζα την

ηδονή ως το άπειρο

μ’ αυτή ξανάφερνα στο νου μου ένα

παιδί

με άσπρο σημάδι από πετριά στο κου-

ρεμένο του κεφάλι.

Πάσχιζα να μη χάσω ούτε μία της

Λέξη

Γιατί σ’ αυτή τη γλώσσα μου μιλούσαν

κι οι νεκροί.

 

Από την «Ηδονή των παρατάσεων», εκδόσεις Κέδρος, 1998

Πρέπει να βρω μια γλώσσα ///Ποίημα του Αλέξανδρου Ίσαρη

ΠΩΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

• Τι είναι η περίληψη;

Είναι η συνοπτική και περιεκτική απόδοση, σε συνεχή λόγο, ενός κειμένου. Είναι ένα νέο κείμενο, που, χωρίς να προδίδει το αρχικό, περιλαμβάνει τα σημαντικότερα σημεία του, κατάλληλα συνδεδεμένα.

• Η έκταση της περίληψης

Συνήθως είναι το 1/3 του αρχικού κειμένου. Στις εξετάσεις, ο αριθμός των λέξε­ων καθορίζεται. Δεν πρέπει να υπερβαίνουμε το όριο πάνω από 15-20 λέξεις.

Ι. Η εκτενής περίληψη βασίζεται:

•   Στο θεματικό κέντρο του κειμένου.

•   Στους πλαγιότιτλους των παραγράφων.

•   Στις σημαντικές λεπτομέρειες της κάθε παραγράφου.

II. Η συνοπτική περίληψη βασίζεται:

-Στο θεματικό κέντρο του κειμένου.

•   Στους πλαγιότιτλους των παραγράφων.

ΙΠ. Η πολύ σύντομη περίληψη βασίζεται:

•   Στο θεματικό κέντρο του κειμένου.

•   Στους πλαγιότιτλους των ευρύτερων ενοτήτων.

Πορεία σύνθεσης μιας περίληψης:

1) Διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο που μας δόθηκε και προσπαθούμε να συλλάβουμε το θεματικό/νοηματικό του κέντρο . Στη συνέχεια καταγράφουμε το θεματικό κέντρο που εντοπίσαμε στο πρόχειρό μας ,διότι αυτό μπορεί να αποτελέσει στη συνέχεια ακόμη και τη θεματική περίοδο της περίληψής μας ,αν βέβαια επιλέξουμε την παραγωγική μέθοδο ανάπτυξης. Στην προσπάθεια εντοπισμού του θεματικού κέντρου του κειμένου, θα μας βοηθήσει και ο τίτλος του ,αν υπάρχει.

2) Εργαζόμαστε ανά παράγραφο εντοπίζοντας τα μέρη της (θεματική περίοδος, λεπτομέρειες ,πρόταση- κατακλείδα ) και υπογραμμίζουμε τις λέξεις -κλειδιά ή τις φράσεις-κλειδιά. Οι λέξεις (ή φράσεις κατά περίπτωση) αυτές αποδίδουν τα βασικά στοιχεία -θέσεις , απόψεις, σκέψεις κ.ά. – του συγγραφέα.

Ένας τρόπος για να καταλάβουμε ότι έχουμε υπογραμμίσει τις σωστές λέξεις -κλειδιά, είναι να τις διαβάσουμε τη μια μετά την άλλη, μετά την υπογράμμισή τους ,απομονωμένες δηλαδή από το υπόλοιπο γλωσσικό περιβάλλον της παραγράφου. Αν αποδίδουν το βασικό νόημα της παραγράφου, τότε οι επιλογές μας είναι σωστές ή τουλάχιστον ικανοποιητικές . Η επιλογή τους επίσης, είναι αυστηρή και θα πρέπει να αποφεύγεται η κατά…βούληση υπογράμμιση . Ανάλογα πάντως με το κείμενο και με οδηγό τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα ,μπορούμε να τις εντοπίσουμε υποβάλλοντας σύντομα ερωτήματα του τύπου : ποιος, πού ,πότε, τί , πώς ,γιατί, με ποιο σκοπό , με ποιο αποτέλεσμα ,με ποια προϋπόθεση κ.ο.κ.

3) Στη συνέχεια , «κρατάμε» σημειώσεις από κάθε παράγραφο ή νοηματική ενότητα χωριστά, χρησιμοποιώντας τις λέξεις -κλειδιά ως οδηγό ή καταγράφουμε τον πλαγιότιτλο της παραγράφου ή της θεματικής ενότητας.

• Για να γίνει αυτό ευκολότερα , χρησιμοποιούμε ως υποκείμενο της σημείωσης τη σημαντικότερη νοηματικά έννοια (την έννοια με τη βαρύνουσα σημασία) που υπογραμμίσαμε και συνήθως –αλλά όχι πάντα-βρίσκεται στη θεματική περίοδο της παραγράφου.

Οι σημειώσεις αυτές θα αποτελέσουν το βασικό υλικό της περίληψής μας ,σε συνδυασμό βέβαια και με το θεματικό κέντρο που ήδη έχουμε εντοπίσει και καταγράψει .

4) Συνθέτουμε και γράφουμε την περίληψη με δικά μας λόγια ,χρησιμοποιώντας το θεματικό κέντρο,  τις λέξεις -κλειδιά ,τις σημειώσεις που κρατήσαμε από κάθε παράγραφο ή θεματική ενότητα ή τους πλαγιότιτλους που έχουμε καταγράψει . Η σύνδεση αυτών των συστατικών μερών γίνεται με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων ,που στοχεύουν στο δέσιμο μεταξύ τους των μερών της περίληψης.

• Η περίληψη γράφεται στο πλαίσιο μιας εκτενούς παραγράφου και για το λόγο αυτό έχει τη δομή μιας κανονικής παραγράφου. Η θεματική περίοδος αντιστοιχεί στο θεματικό/ νοηματικό κέντρο της περίληψης , οι λεπτομέρειες αντιστοιχούν στις σημειώσεις ή τους πλαγιότιτλους και η πρόταση-κατακλείδα αντιστοιχεί στο συμπέρασμα που ενδεχομένως καταλήγει ο συγγραφέας του κειμένου που δόθηκε για περίληψη.
  

Ορισμένες συνηθισμένες διαρθρωτικές λέξεις άνάλογα με τη σημασία τους  είναι οι ακόλουθες :

α) αίτιο -αποτέλεσμα : επειδή ,διότι, γιατί, με αποτέλεσμα ,επομένως, άρα κ.ά.

β)χρονική σχέση : ύστερα, προηγουμένως, εντωμεταξύ, στη συνέχεια κ.ά.

γ) όρος ,προϋπόθεση : αν, εάν, εκτός κι αν, σε περίπτωση , με την προϋπόθεση ,με τον όρο κ.ά.

δ) αντίθεση :αλλά, όμως, αντίθετα, ωστόσο, εξάλλου, από την άλλη πλευρά, εντούτοις κ.ά.

ε) επεξήγηση : δηλαδή, με άλλα λόγια, για να το πω απλά κ.ά.

στ) έμφαση : είναι αξιοσημείωτο/ αξιοπρόσεκτο ότι …, θα ήθελα να τονίσω το εξής , να επιστήσω την προσοχή κ.ά.

ζ) παράδειγμα : για παράδειγμα ,π.χ., λ.χ.  κ.ά.

η) απαρίθμηση επιχειρημάτων : πρώτο, δεύτερο ,τρίτο … καταρχήν ,τελικά, στη συνέχεια κ.ά.

θ) διάρθρωση του κειμένου : το άρθρο/ η μελέτη/ η εισήγηση /η ομιλία /η επιφυλλίδα /το κείμενο … κ.ά.

ι)συμπέρασμα/ ανακεφαλαίωση: συμπεραίνοντας, ανακεφαλαιώνοντας, συμπερασματικά θα λέγαμε , στο τέλος κ.ά.

Γενικές οδηγίες

1) Αποφεύγουμε την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση δίνοντας τα επιχειρήματα και τις σκέψεις του συγγραφέα σε σωστή αναλογία.

2)Δεν προσπαθούμε να μιμηθούμε το ύφος του κειμένου και αποφεύγουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτούσιες τις λέξεις/ φράσεις του κειμένου ,παρά μόνο αν είναι εντελώς απαραίτητο. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιούμε εισαγωγικά.

3) Δε σχολιάζουμε τις απόψεις του συγγραφέα ,ούτε επιδοκιμάζουμε ή αποδοκιμάζουμε τις θέσεις του. Παρακολουθούμε και καταγράφουμε τη συλλογιστική του πορεία με -όσο το δυνατό- αντικειμενικό τρόπο.

4)Παραλείπουμε : τις επεξηγήσεις ,όπου είναι δυνατό, τα παραδείγματα , τις καλλολογικές εκφράσεις ,τα σχήματα λόγου .

5) Μετατρέπουμε τις μεταφορές σε κυριολεξίες ή απλά τις παραλείπουμε.

6)Επιλέγουμε από την αρχή τη σύνταξη (ενεργητική ή παθητική) που θα χρησιμοποιήσουμε και τη διατηρούμε ως το τέλος της περίληψης.

7) Χρησιμοποιούμε κατά κανόνα το τρίτο πρόσωπο .

8) Καταγράφουμε τα βασικά σημεία του κειμένου και δεν τα σχολιάζουμε γιατί δεν κάνουμε διασκευή .

9) Σε περίπτωση που η έκταση της περίληψης είναι αρκετά μεγάλη ,μπορούμε να εφαρμόσουμε και τεχνικές πύκνωσης :

ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΥΚΝΩΣΗΣ

α) απαλοιφή ονοματικών ή άλλων προσδιορισμών ( π.χ. η όμορφη πόλη = η πόλη )

β) απόδοση εννοιών της ίδιας οικογένειας μ’ έναν περιεκτικό όρο (π.χ. οι εφημερίδες, τα περιοδικά , η τηλεόραση, το ραδιόφωνο= τα μέσα μαζικής ενημέρωσης)

γ) αντικατάσταση μιας σειρά ενεργειών από μια φράση που συνοψίζει την όλη πράξη (π.χ. ξύπνησε, σηκώθηκε από το κρεβάτι, ντύθηκε, πλύθηκε ,έφαγε γρήγορα το πρωινό του ,πήρε τη τσάντα του κι έφυγε για το σχολείο = ετοιμάστηκε και πήγε στο σχολείο)

δ) αντικατάσταση μιας περιόδου από τη λεκτική πράξη που δηλώνει (π.χ. Η μητέρα του Νίκου είπε στον καθηγητή της τάξης ότι στο γιο της έτυχε μια οικογενειακή υποχρέωση ,κοιμήθηκε αργά και γι’ αυτό δεν ήρθε στο σχολείο τη Τρίτη = Η μητέρα του Νίκου δικαιολόγησε τις απουσίες του γιου της )

ε) η σύμπτυξη στην ίδια περίοδο των νοημάτων δύο ή περισσότερων παραγράφων ,στις οποίες παρατηρείται συνάφεια ως προς το περιεχόμενο ,μέσω δευτερευουσών προτάσεων.

στ) αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από μετοχές (π.χ. Συχνά οι πολιτικοί συνδέονται με διαπλεκόμενα συμφέροντα ,γεγονός που τροφοδοτεί αφορμή για ποικίλες αντιδράσεις = προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις)

• Παραγραφοποίηση της περίληψης

*   Συνήθως γράφεται σε μια παράγραφο.

*   Μπορεί να γραφεί σε περισσότερες, ακολουθώντας τη δομή του κειμέ­νου.

Π.χ. πρώτη ενότητα αίτια, δεύτερη αποτελέσματα κτλ.

Σύνταξη της περίληψης

1. Η πρώτη περίοδος:

• αρχίζει με τη φράση: «ο συγγραφέας/ αρθρογράφος τον κειμένου αναφέρει /ται, παρουσιάζει, προβάλλει, προβληματίζεται, τονίζει, επισημαί­νει κτλ…»

• ακολουθεί το θεματικό κέντρο του κειμένου, με το οποίο ολοκληρώ­νεται η περίοδος.

2. Η δεύτερη περίοδος:

•   Αποτελεί την περιληπτική διατύπωση της πρώτης παραγράφου.

«   Συνδέεται με την πρώτη περίοδο με τη χρήση μιας διαρθρωτικής λέ­ξης ή φράσης π.χ. αρχικά κτλ.

3. Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία για όλες τις επόμενες παραγράφους, με βάση τον πλαγιότιτλο και τις σημειώσεις κάθε παραγράφου.

4. Ο λόγος πρέπει να είναι συνεχής και να διασφαλίζεται η αλληλουχία και η συνοχή των νοημάτων με τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις. Π.χ. Επίσης τονίζει, παράλληλα επισημαίνει, προσθέτει ακόμα, αντίθετα προβάλλει, επιπλέον υποστηρίζει κτλ.

5. Την τελευταία παράγραφο του αρχικού κειμένου τη διαμορφώνουμε σε πρόταση κατακλείδα της περίληψης, αρχίζοντας με την κατάλληλη έκφρα­ση.

Π.χ. Ο συγγραφέας του κειμένου καταλήγοντας, συμπεραίνει… κτλ.

Τι προσέχουμε στην περίληψη / Αποφεύγουμε

1. Την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση.

2.  Τη μίμηση του ύφους του συγγραφέα.

3. Την επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία των επιχειρημάτων του.

4. Τη χρήση λέξεων/ φράσεων του κειμένου. Όταν τις χρησιμοποιούμε, τις βάζουμε σε εισαγωγικά.

Επιδιώκουμε:

1. Την αντικειμενική και σωστή απόδοση του περιεχομένου με διάφο­ρες τεχνικές πύκνωσης (γενίκευση, αναδιατύπωση, υπερώνυμα κτλ.).

2. Τη χρήση ουδέτερου πληροφοριακού ύφους.

3.  Τη σωστή δομή: ενότητα λόγου, αλληλουχία νοημάτων, συνοχή κειμένου.

4. Την επιλογή της καταλληλότερης σύνταξης, ενεργητικής ή παθητικής.

Ρήματα που χρησιμοποιούμε στην περίληψη

Ο συγγραφέας, αρθρογράφος κλπ.:

1. Αναφορικής όψης:διατυπώνει τη γνώμη, προτείνει, δηλώνει, εισηγείται, ανακοινώνει, ανα­φέρει, μνημονεύει, παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείμενο), σχολιάζει, ερμηνεύει, συζητά (ένα άλλο κείμενο), παρατηρεί, διαπιστώνει, ορίζει με ακρίβεια, προσδιορίζει, καθορίζει, αποσαφηνίζει, διευκρινίζει, επε­ξηγεί, εξηγεί, αιτιολογεί, ονομάζει, αποκαλεί, χαρακτηρίζει, συγκρίνει, αντιθέτει, αντιπαραθέτει, αντιπαραβάλλει, επιχειρηματολογεί (υπέρ ή κατά), υπερασπίζεται, υποστηρίζει, υπεραμύνεται, συνηγορεί, συμφωνεί με, ταυτίζεται με, δικαιολογεί, ανασκευάζει, απορρίπτει, αντικρούει, αντιτείνει, αντιπροτείνει, τεκμηριώνει, στηρίζει (την άποψη του), απο­δεικνύει, δείχνει, κρίνει, αξιολογεί, αποτιμά, διαβεβαιώνει, βεβαιώνει, ισχυρίζεται, αποφαίνεται, υποστηρίζει, επιμένει (ότι), προβλέπει, λέει, σημειώνει, τονίζει, επισημαίνει, υπογραμμίζει, πραγματεύεται, εξετάζει, συζητά, ασχολείται (με), αναφέρεται (σε), αναλύει, αναπτύσσει, ορίζει, διαιρεί, ταξινομεί, περιγράφει, απαριθμεί, συμπληρώνει, προσθέτει, αφηγείται, διηγείται, αναρωτιέται, απορεί, ρωτά, υποδεικνύει, προτεί­νει, αντιπροτείνει, συμβουλεύει, συστήνει, απολογείται, εύχεται, εξεγεί­ρεται, αγανακτεί, εκφράζει την έκπληξη του.

2. Ποσοτικής όψης:προσπερνά βιαστικά, με συντομία, αποσιωπά, παραλείπει, δεν αναφέ­ρει/ αναφέρεται, θίγει πλαγίως, έμμεσα, επιφανειακά, εξετάζει διεξοδι­κά, αναλυτικά, προσεκτικά, συζητά διεξοδικά, ανοίγει – κλείνει – τερμα­τίζει τη συζήτηση, εξαντλεί το θέμα, συμπεραίνει, προσθέτει, υπογραμ­μίζει, επισημαίνει.

3.Μεταγλωσσικής όψης: επεξηγεί, συγκεκριμενοποιεί (για άλλο κείμενο), παραφράζει (για άλλο κείμενο).

4.  Διορθωτικής όψης:τροποποιεί, αλλάζει (τη διατύπωση), διορθώνει (τον εαυτό του/τους συ­νομιλητές του), ανασκευάζει τα επιχειρήματα, αναιρεί όσα είπε.

5.  Διαλογικής όψης: απευθύνει το λόγο, δίνει το λόγο, ζητά το λόγο, παίρνει, υφαρπάζει το λόγο, διεκδικεί το λόγο, παρεμβαίνει, διακόπτει, απαντά, δευτερολογεί, απευθύνεται.

6. Οργανωτικής όψης: αρχίζει, προλογίζει, συνεχίζει, μεταβαίνει (σε άλλο θέμα), παρεκβαίνει, τελειώνει, καταλήγει, συμπεραίνει, ανακεφαλαιώνει

ΠΗΓΗ: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1018// Stratili'os Cloud

AΣΚΗΣΕΙΣ///ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΓΛΩΣΣΑ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ : AΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

1. Να µετασχηµατίσετε τα κείµενα του ακόλουθου πίνακα, ώστε να εκφράζουν το ζητούµενο ύφος και να προσδιορίσετε ποιος και σε ποια περίσταση είναι πιθανό να µιλάει κάθε φορά.

 

 

ΥΦΟΣ ΑΥΣΤΗΡΟ                                                                                                ΥΦΟΣ ΕΠΙΕΙΚΕΣ

 

 

∆εν θα επιτρέψω σε κανέναν και για κανένα

λόγο να µε ενοχλήσει όσο θα γράφω

 

Το φορτωµένο πρόγραµµα του σχολείου δεν του άφησε

πολλά περιθώρια για να προετοιµαστεί στις εξετάσεις   της  ξένης γλώσσας κι έπειτα περνά µια δύσκολη εφηβεία.

Η  αποτυχία του, εποµένως, είναι δικαιολογηµένη.

 

 

ΥΦΟΣ ΕΥΓΕΝΙΚΟ                                                                                                                ΥΦΟΣ ΑΓΕΝΕΣ

 

 

Πιάσε µια σαλάτα και µια πατάτες ακόµα.

 

 

ΥΦΟΣ ΕΠΙΣΗΜΟ / ΤΥΠΙΚΟ                                                                                         ΥΦΟΣ ΟΙΚΕΙΟ / ΑΠΛΟ

 

Η επίδοση του µαθητή είναι ικανοποιητική

παρόλο που δεν καταβάλλει προσπάθεια

ανάλογη των ικανοτήτων του.

                                                                                                    Από δω το φιλαράκι ο Γιώργος, ο κολλητός µου στο σχολείο.

 

 

 

 

 

 

 

2. Ένας νέος καλεί ορισµένους καινούργιους φίλους στο πάρτι των γενεθλίων του.

 Να συνδέσετε τις απαντήσεις που δέχεται (στήλη Α) µε το ύφος που εκφράζει καθεµιά (στήλη Β). Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.

Α

1.Μπα βαριέµαι!

2.Αυτό το Σάββατο; Αχ κρίµα θα πάµε σ΄ ένα γάµο!

3.Τυχεροί! Πάλι θα ξεφαντώσετε ενώ έγώ έχω

Διάβασµα!

4.∆υστυχώς δεν θα µπορέσω!

5.Χλωµό το βλέπω!Έπειτα έχω προγραµµατίσει άλλη έξοδο.

6.Χρόνια πολλά κι ευχαριστώ για την πρόσκληση!

7.∆υστυχώς όµως µένεις µακριά.

Β.

α) ευγενικό

β) φιλικό

γ) ουδέτερο

δ) αγενές

ε) χαριτωµένο

στ) κοµψό

ζ) λαϊκό

3.Να αντιστοιχίσετε κάθε φράση της στήλης Α µε τον οµιλητή -στη στήλη Β- ο οποίος είναι πιο πιθανό

να τη χρησιµοποιήσει, ιδιαίτερα κατά την εργασία του (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει).

 

ΦΡΑΣΕΙΣ

1.Η ικανοποίηση του αιτήµατος

2. Η ανάκαµψη της οικονοµίας
3. Κάµψη του κορµού δεξιά
4. Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι
5. Ο δρόµος της εγκράτειας και της αρετής
6. Παραλαβή νέων απορριµατοφόρων και κάδων ανακύκλωσης
7. Το κηπάριο στην πρόσοψη
8. Αστραφτερή λάµψη ονειρεµένη καθαριότητα
9. Η εκφορά του λόγου η µουσική των προτάσεων

ΠΙΘΑΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1.Καθηγητής φυσικής αγωγής

2.∆ήµαρχος

3.Συνδικαλιστής

4.Συντάκτης διαφηµιστικών κειµένων

5.Ιερωµένος

6.Ποιητής

7.Αρχιτέκτονας

8.Πρωθυπουργός

9.Σκηνοθέτης θεάτρου

10.Αρτοποιός

3. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες δηλώσεις σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο και να

δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

 

Α) Την αναγγελία ενός δελτίου θυέλλης:

α) λακωνική, γ) ενδιαφέρουσα,  β) διαφωτιστική, δ) έκτακτη.

Β) Τη ραδιοφωνική ανακοίνωση που ακούσατε: «Ο κ. Χ. Που παραθερίζει στη Σκιάθο παρακαλείται να

επικοινωνήσει µε τους οικείους του για οικογενειακή του υπόθεση».

α) διαφωτιστική, γ) επίσηµη,  β) επείγουσα, δ) ενδιαφέρουσα

Γ) Τη δήλωση του υπουργού για την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει την τιµή των εισιτηρίων στις

αστικές συγκοινωνίες.

α) ενδιαφέρουσα, γ) λακωνική, β) επίσηµη, δ) έκτακτη.

∆) Τη δήλωση ενός δηµοφιλούς τραγουδιστή στα Μ.Μ.Ε.: «Σταµατώ το τραγούδι!»

α) διαφωτιστική, γ) λακωνική, β) επείγουσα, δ) επίσηµη.

Ε) Την ανακοίνωση µιας εταιρείας αυτοκινήτων: «Οι κάτοχοι αυτοκινήτων µάρκας Χ µοντέλου GTI

παραγωγής 1997 παρακαλούνται να επισκεφθούν την αντιπροσωπία µας µε το αυτοκίνητό τους για

δωρεάν επισκευή επειδή έχει παρατηρηθεί κατασκευαστική βλάβη στο σύστηµα διεύθυνσης των

οχηµάτων».

α) ενδιαφέρουσα, γ) επίσηµη, β) λακωνική, δ) διαφωτιστική

6. Να επιλέξετε τη σωστή σηµασία της λέξης (Σε κάθε άσκηση υπάρχει µόνο µία σωστή απάντηση).

κοινοτοπία:

α) η ένωση των κατοίκων µιας περιοχής

β) γνωστοποίηση µιας είδησης στο κοινό  ενός τόπου

γ) έντονο ενδιαφέρον του κοινού για τον τόπο του

δ) συνηθισµένος λόγος

αµετροέπεια:

α) η υπερβολική φιλοδοξία

β) προβληµατική έκφραση

γ) πολυλογία

δ) λόγος µε µέτρο

 

δηµοκοπία:

α) κουραστική οµιλία

β) προσπάθεια προσεταιρισµού του λαού

µε απατηλές υποσχέσεις

γ) στατιστική µέτρηση του πληθυσµού µιας χώρας

δ) δηµόσια αγορά ή πώληση ενός προϊόντος

 αθυρόστοµος:

α) γλυκοµίλητος

β) βωµολόχος

γ) λιγόλογος

δ) σιωπηλός