1.Ερώτηση κλειστού τύπου , επιβεβαίωσης ή διάψευσης μιας πρότασης με βάση το περιεχόμενο του/των κειμένων αναφοράς και τεκμηρίωση της απάντησης με αναφορά σχετικού χωρίου
- Προσέχω την επιλογή του χωρίου το οποίο θα τεκμηριώσει την απάντησή μου . Δεν αναφέρω ολόκληρη την παράγραφο ή την περίοδο , αλλά επακριβώς τη φράση εκείνη που ανταποκρίνεται στο ζητούμενο (χωρίς , ωστόσο , να αποκλείεται και η ανάγκη να αναφερθεί ,μερικές φορές , ολόκληρη παράγραφος -ιδίως αν είναι μικρή- ή περίοδος)
2.Ερώτηση που απαιτεί τη σύγκριση χωρίων ή μερών κειμένου ή και ολόκληρων κειμένων
- Προσέχω ποιο είναι το κριτήριο της σύγκρισης ( εφόσον φυσικά ζητείται από την άσκηση ) : το ύφος , οι γλωσσικές επιλογές , το επικοινωνιακό αποτέλεσμα , η πρόθεση , το περιεχόμενο κλπ
- Από τη σύγκριση μπορεί να προκύπτει ομοιότητα , διαφορά ή και τα δύο
- Δομικά η απάντησή μου μπορεί να έχει την ακόλουθη μορφή :
- Σύγκριση σημείο προς σημείο : οπότε επιλέγω τρεις –τέσσερις άξονες σύγκρισης (π.χ. αν ζητείται σύγκριση ως προς τις εκφραστικές επιλογές : είδος λεξιλογίου , ρηματικό πρόσωπο , εγκλίσεις , είδος σύνταξης κλπ ) και τεκμηριώνω την απάντησή μου με αναφορές σε λέξεις –φράσεις των συγκρινόμενων χωρίων /κειμένων
- Σύγκριση με αναφορά πρώτα στα χαρακτηριστικά του πρώτου αποσπάσματος (α ΄παράγραφος ) και έπειτα στα αντίστοιχα του δεύτερου ( β΄παράγραφος ) . Σε μία τρίτη παράγραφο κάνουμε μία σύνθεση και καταλήγουμε σε συμπεράσματα . Δεν ξεχνάμε να τεκμηριώνουμε όσα γράφουμε με ενδεικτικές αναφορές στα κείμενα
3.Ερώτηση κατανόησης που απαιτεί τον εντοπισμό βασικών ιδεών /πληροφοριών του κειμένου αναφοράς
- Διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο , ώστε να το κατανοήσουμε πλήρως
- Ξεκαθαρίζουμε τι ακριβώς ζητά η ερώτηση , διαβάζοντάς την δύο ή και τρεις φορές
- Εντοπίζουμε και υπογραμμίζουμε τα σχετικά σημεία στο κείμενο
- Αρχίζουμε έπειτα τη διαδικασία της σύνθεσης : γράφουμε έναν μικρό πρόλογο 2-3 σειρών , στον οποίο αναδιατυπώνουμε το ζητούμενο. Αναφέρουμε έπειτα τις ιδέες –πληροφορίες , χωρίς να αντιγράφουμε τη φρασεολογία του κειμένου αναφοράς. Φροντίζουμε ώστε η απάντησή μας να έχει συνοχή και αλληλουχία και να είναι άρτια από εκφραστική και συντακτική άποψη . Κλείνουμε με έναν μικρό επίλογο
- Ερώτηση που απαιτεί τον εντοπισμό του θέματος και της θέσης /οπτικής γωνίας του συγγραφέα
- Εδώ πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το θέμα του κειμένου και η θέση του συγγραφέα είναι δύο διαφορετικά πράγματα : Το θέμα είναι κάτι γενικότερο και αποτελεί μία αντικειμενική πραγματικότητα (π.χ. θανατική ποινή ) , ενώ η θέση είναι ο τρόπος με τον οποίο τοποθετείται ο συγγραφέας πάνω στο θέμα ( π.χ. θετικά ή αρνητικά ) ή ο τρόπος με τον οποίο το εξετάζει ( π.χ. από νομική σκοπιά )
- Στην απάντησή μας σχολιάζουμε πρώτα το θέμα , δίνοντας το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το κείμενο , και έπειτα τη θέση του συγγραφέα
- ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΣΗ : Την προσδιορίζουμε , αρχικά , με γενικότερους χαρακτηρισμούς ( π.χ. επικριτική , επιδοκιμαστική κλπ ) και έπειτα εντοπίζουμε τα στοιχεία από τα οποία επιβεβαιώνονται οι χαρακτηρισμοί μας . Τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι :
- Η χρήση επιθέτων ή επιρρημάτων
- Τα σημεία στίξης
- Παρενθετικά σχόλια
- Τα ρηματικά πρόσωπα
- Οι εγκλίσεις
- Ολόκληρα χωρία όπου ο συγγραφέας σχολιάζει το θέμα
- Εκφραστικά μέσα ,όπως η ειρωνεία , η υπερβολή κλπ
5.Ερώτηση που αφορά στον χαρακτηρισμό του ύφους : Η απάντησή μας μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερους από έναν χαρακτηρισμούς ( εκτός αν η ερώτηση θέτει περιορισμούς ) , καθώς μπορούμε να εξετάσουμε το ύφος ενός κειμένου με βάση : τα εκφραστικά μέσα , τον σκοπό ή την ψυχική διάθεση του συγγραφέα . Μετά τον γενικό χαρακτηρισμό , ακολουθεί η τεκμηρίωση της απάντησής μας με αναφορά ενδεικτικών στοιχείων ή σημείων : π.χ. συναισθηματικά φορτισμένων φράσεων ή σημείων στίξης , που αποκαλύπτουν την κυρίαρχη ψυχική διάθεση του συγγραφέα , ρηματικών προσώπων , ειδικού λεξιλογίου κλπ
- Ερώτηση μετασχηματισμού του ύφους σε ένα απόσπασμα : Σε αυτή την περίπτωση προσέχουμε τις γλωσσικές επιλογές και τον κυρίαρχο τόνο του αποσπάσματος και επιφέρουμε τις σχετικές αλλαγές με βάση αυτό που ζητά η ερώτηση : π.χ. για να μετατρέψουμε το δραματικό ύφος σε συναισθηματικά ουδέτερο : αντικαθιστούμε τις συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και φράσεις με άλλες οι οποίες χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο βαθμό αντικειμενικότητας ή αλλάζουμε το ρηματικό πρόσωπο ή απαλείφουμε κάποια σημεία στίξης
7.Ερώτηση ανάπτυξης μίας φράσης του κειμένου : Χρησιμοποιούμε τη φράση αυτή ως θεματική πρόταση αναδιατυπώνοντάς την και αναπτύσσουμε το περιεχόμενό της , ακολουθώντας έναν συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης , ο οποίος συνήθως είναι η αιτιολόγηση ή το αίτιο-αποτελέσματα . Φροντίζουμε ώστε να αποφεύγουμε το αναμάσημα του περιεχομένου της φράσης αλλά και την απόκλιση από το περιεχόμενό της . Αξιοποιούμε την επίκληση στη λογική και συγκεκριμένα τη χρήση επιχειρημάτων . Καλό είναι επίσης να αποφεύγουμε την αναφορά απλοϊκών παραδειγμάτων.
- Ερώτηση σχολιασμού του περιεχομένου μιας φράσης , με αποτύπωση της συμφωνίας ή της διαφωνίας μας : Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να ακολουθήσουμε την εξής δομή : αρχικά , ερμηνεύουμε σύντομα το νόημα της φράσης που μας δίνεται και έπειτα εκφράζουμε τη συμφωνία ή τη διαφωνία μας , υποστηρίζοντάς την με τρία –τέσσερα επιχειρήματα . Καλό είναι να διακρίνεται καθαρά η τοποθέτησή μας , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνήσουμε ή διαφωνήσουμε απόλυτα με αυτό που λέει ο συγγραφέας . Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούμε και όταν πρέπει να λάβουμε θέση συνολικά απέναντι στην οπτική γωνία από την οποία εξετάζει το θέμα ο συγγραφέας
- Ερώτηση που αφορά στον εντοπισμό της πρόθεσης του συγγραφέα : Καταρχάς , η πρόθεση ενός συγγραφέα είναι μία πολυσήμαντη έννοια . Μπορεί να περιλαμβάνει : την εξήγηση ενός φαινομένου , την απλή ενημέρωση , την ευαισθητοποίηση , την καταγγελία , την επιδοκιμασία , την έκφραση προσωπικών συναισθημάτων , την κινητοποίηση των αρμόδιων αρχών κλπ . Εντοπίζουμε , λοιπόν , γενικότερα τον σκοπό και στη συνέχεια τεκμηριώνουμε με λέξεις-φράσεις του κειμένου την ύπαρξη αυτού του σκοπού , σχολιάζοντας τις επιλογές μας
- Ερώτηση αναγνώρισης κειμενικού είδους ή κειμενικού τύπου : Η έννοια «κειμενικό είδος» διαφέρει από εκείνη του κειμενικού τύπου . Ως κειμενικά είδη θεωρούνται : η περιγραφή , η αφήγηση , η εξήγηση , οι οδηγίες και η επιχειρηματολογία . Κειμενικοί τύποι είναι το άρθρο , το δοκίμιο , η επιστολή , η ομιλία , η συνέντευξη κλπ . Πολλές φορές σε έναν κειμενικό τύπο [π.χ. δοκίμιο] γίνεται χρήση περισσότερων κειμενικών ειδών [ π.χ. περιγραφή , επιχειρηματολογία και αφήγηση ] . Ανάλογα με τι ζητείται να αναγνωρίσουμε [ είδος ή τύπο] , εντοπίζουμε σχετικά στοιχεία - νοηματικά , δομικά , εκφραστικά - που επιβεβαιώνουν την απάντησή μας.
- Ερώτηση για σχολιασμό πολυτροπικών κειμένων : Μπορούμε να ακολουθήσουμε στην απάντησή μας την τριμερή δομή : αισθητική - λεξιλογική –ιδεολογική προσέγγιση του κειμένου , δίνοντας φυσικά μεγαλύτερη έμφαση και έκταση στην ιδεολογική ( αφού συνήθως η ερώτηση αφορά στο μήνυμα που θέλει να μεταφέρει ο δημιουργός του ) . Στην περίπτωση πινάκων με στατιστικά στοιχεία , παρατηρούμε τα δεδομένα , συγκρίνουμε και καταλήγουμε σε κάποιες διαπιστώσεις , με οδηγό το ερώτημα που τίθεται
12.Ερώτηση που αφορά στην τροπικότητα του κειμένου : Μπορεί να ζητηθεί άσκηση αναγνώρισης ή μετασχηματισμού από το ένα είδος ( ή και βαθμό) τροπικότητας στο άλλο . Μπορεί , όμως , να ζητηθεί και αιτιολόγηση της επιλογής του συγκεκριμένου είδους τροπικότητας . Ως προς το τελευταίο , πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι : α]με την επιστημική τροπικότητα εκφράζεται κάτι το οποίο είναι περισσότερο ή λιγότερο βέβαιο και δεδομένο . Σε αυτή την περίπτωση , ο συγγραφέας θέλει να αποτυπώσει μία κατάσταση , ξεκινώντας από την εικασία και καταλήγοντας στη βεβαιότητα β] με τη δεοντική τροπικότητα εκφράζεται κάτι το οποίο είναι επιθυμητό ή αναγκαίο να γίνει , στοχεύοντας στην κινητοποίηση του αναγνωστικού κοινού . Ο συγγραφέας ξεκινά από την επιθυμία και καταλήγει στην αναγκαιότητα
- Ερώτηση που ζητά , εκτός των άλλων , παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ενός φαινομένου : Προσέχουμε ώστε τα παραδείγματα να είναι χαρακτηριστικά , να μην επιδέχονται αμφισβήτηση και να υποστηρίζουν σωστά το προς παρατήρηση φαινόμενο
14.Ερώτηση που ζητά την ανασκευή ενός επιχειρήματος : Μπορούμε να ακολουθήσουμε την εξής δομή : α]παρουσιάζουμε σύντομα την προς ανασκευή θέση β] Εκφράζουμε τον σεβασμό μας απέναντι σε αυτή ή στο πρόσωπο που την εκφέρει γ]παρουσιάζουμε τα αντεπιχειρήματά μας συνολικά ή παίρνουμε μία προς μία τις παραμέτρους αυτής της άποψης και τις ανασκευάζουμε . Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να εργαστούμε και όταν το θέμα της έκθεσης ζητά κάτι παρόμοιο
- 15. Ερώτηση που ζητά τον σχολιασμό του τίτλου ενός κειμένου : Εξετάζουμε τον τίτλο από τις εξής πλευρές : α]τις εκφραστικές επιλογές του συγγραφέα : λειτουργία της γλώσσας , είδος σύνταξης , λέξεις που λείπουν , ρηματικό πρόσωπο , εγκλίσεις , είδος λεξιλογίου , σημεία στίξης, λογοπαίγνια β] το ύφος γ] τη σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου δ]την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα
- Ερώτηση που αφορά στον τρόπο χρήσης γραμματικοσυντακτικών φαινομένων [ρηματικών προσώπων , εγκλίσεων , ειδών σύνταξης κλπ] : Η απάντησή μας δεν πρέπει να βασίζεται σε μία αναφορά τυποποιημένων και γενικόλογων λειτουργιών των παραπάνω φαινομένων , αλλά να συσχετίζεται με το περιεχόμενο , τη δομή και τους στόχους του συγκεκριμένου κειμένου . Καλό είναι επομένως να αποφεύγονται διατυπώσεις του τύπου «το β΄ενικό πρόσωπο προσδίδει ζωντάνια , αμεσότητα και παραστατικότητα στο κείμενο» και να επιλέγονται εκείνες του τύπου « με το β ενικό πρόσωπο ο συγγραφέας πλάθει έναν νοερό διάλογο με τον εαυτό του , καλώντας τον να αναλογιστεί τις συνέπειες της αδιαφορίας για τον συνάνθρωπο»
- Ερώτηση που ζητά τον τρόπο τεκμηρίωσης μίας θέσης του συγγραφέα : Ο τρόπος αυτός μπορεί να σχετίζεται με επιχειρήματα , στατιστικά στοιχεία , αναφορές σε λεγόμενα άλλων συγγραφέων , ιστορικές αναδρομές , προσωπικές εμπειρίες , γενικές αλήθειες , συγκρίσεις , κλπ . Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι δεν είναι αναγκαίο ο μαθητής να κάνει χρήση μεταγλωσσικών όρων [π.χ. επίκληση στη λογική , στην αυθεντία , τεκμήρια κλπ]
- Ερώτηση ερμηνευτικού σχολίου: Τι πρέπει να προσέχω και να αποφεύγω : α]Το θέμα που πραγματεύεται ένας συγγραφέας έχει γενικότερο χαρακτήρα . Αποτελεί ουσιαστικά το ερέθισμα , το κίνητρο που τον ώθησε στη συγγραφή του κειμένου β] Το θέμα αυτό , ωστόσο , το αναδεικνύει στο κείμενό του με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο και με τις δικές του υφολογικές επιλογές γ]Οπότε ο μαθητής πρέπει να εντοπίζει το θέμα και παράλληλα να καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο το αντιμετωπίζει ο συγγραφέας δ]Η σύντομη ερμηνεία του κειμένου δεν ταυτίζεται με την παράθεση του περιεχομένου του ( αυτός ο κίνδυνος υπάρχει πιο έντονος στην περίπτωση των πεζών κειμένων ) αλλά ούτε και με έναν γενικόλογο σχολιασμό του θέματος , χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κείμενο . Δεν ξεχνάμε ότι η ερμηνεία πρέπει να είναι κειμενοκεντρική ε] Οι κειμενικοί δείκτες δεν πρέπει απλώς να παρατίθενται και να σχολιάζονται γενικόλογα . Κάθε δείκτης πρέπει να συσχετίζεται με το θέμα και να καταδεικνύεται πώς συμβάλλει στην αισθητοποίησή του . Επομένως , πρέπει να γίνεται προσεκτική επιλογή των κατάλληλων κειμενικών δεικτών στ] Η προσωπική τοποθέτηση του μαθητή πάνω στο θέμα (εφόσον ζητείται) αποτελεί ισότιμο ζητούμενο και για αυτό δεν πρέπει να περιορίζεται σε δύο –τρεις σειρές , χωρίς όμως από την άλλη πλευρά να καταλαμβάνει υπερβολικά μεγάλη έκταση .