Τα λέμε…
Νεοελληνική Γλώσσα Λυκείου Μια πρόταση διδασκαλίας στους τρόπους επικοινωνίας – Μέρος πρώτο: Το τηλεγράφημα
Στόχοι
Αναμένεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να:
αναγνωρίζουν πληροφορίες που αφορούν το περιεχόμενο, το επικοινωνιακό πλαίσιο, την οργάνωση, το είδος, τη γλώσσα ενός κειμένου, τις προθέσεις του πομπού και τους τρόπους με τους οποίους αυτές υπηρετούνται, να μετασχηματίζουν κειμενικά στοιχεία, να αξιολογούν και να προσεγγίζουν κριτικά τα κείμενα, να συγκρίνουν διαφορετικά κείμενα, να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης που ακολούθησαν, να κατανοούν τα ζητούμενα ενός θέματος, να λαμβάνουν υπόψη τους το γένος λόγου, το κειμενικό είδος και την επικοινωνιακή περίσταση, να εξασφαλίζουν τη συνοχή και τη συνεκτικότητα, να αναπτύξουν δεξιότητες ώστε να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά.
Πορεία διδασκαλίας
Στο διαδραστικό πίνακα ή με ένα βιντεοπροβολέα δείχνουμε στην τάξη το παρακάτω βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=hG-_IS7gLMk . Ακολουθεί σύντομος διάλογος. Ο διάλογος μπορεί να ξεκινήσει ρωτώντας τους μαθητές και τις μαθήτριες αν τους άρεσε το βίντεο που παρακολούθησαν και ποια στοιχεία του ήταν αυτά που τους άρεσαν. Αναμένουμε να ακούσουμε την προφορικότητα του λόγου, την οικειότητα του ύφους, τον χιουμοριστικό τόνο του, τον γρήγορο ρυθμό, την εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης και βέβαια είμαστε ανοιχτοί/ές σε όποια τεκμηριωμένη άποψη ακουστεί. Η συζήτηση μπορεί να συνεχιστεί γύρω από το θέμα του βίντεο, με αναμενόμενες απαντήσεις την ανακάλυψη του τηλέγραφου, των σημάτων μορς, τις μορφές επικοινωνίας των ανθρώπων, την εξέλιξη αυτών των μορφών. Ο διάλογος με βάση τα παραπάνω μπορεί να τελειώσει με την ερώτηση αν νιώθουν ότι ο πομπός του μηνύματος του βίντεο κατόρθωσε να το επικοινωνήσει επιτυχημένα, αν δηλαδή η γνώση μεταδόθηκε ή αν καταφάνηκε η διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία.
Στη συνέχεια μπορούμε να ζητήσουμε από την τάξη να καταγράψουν στον πίνακα τρόπους και μέσα επικοινωνίας που γνωρίζουν, τα οποία δοκίμασε ο άνθρωπος στην πορεία της ιστορίας του, όπως οι αγγελιαφόροι-δρομείς, οι φρυκτωρίες, τα σήματα καπνού, τα ταχυδρομικά περιστέρια, οι επιστολές, τα τηλεγραφήματα, το τηλέφωνο, ο ασύρματος, τα ΜΜΕ, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα κοινωνικά δίκτυα.
Μετά από την προηγούμενη ιδεοθύελλα, προβάλλουμε στην οθόνη τη φράση What hath God wrought! (τι κατόρθωσε ο Θεός!) και ενημερώνουμε ότι πρόκειται για την εναρκτήρια φράση (παρμένη από την Παλαιά Διαθήκη) του διάσημου τηλεγραφήματος που έστειλε το 1844 ο Σάμουελ Μορς από την Ουάσιγκτον στον συνεργάτη του Άλφρεντ Βάιλ στη Βαλτιμόρη. Εκείνη την ημέρα έγινε η επίσημη έναρξη λειτουργίας του τηλέγραφου Μορς. Μπορούμε σαν συνέχεια της προηγούμενης συζήτησης να ζητήσουμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν αυτή τη φράση, αναμένοντας ίσως να ακούσουμε ότι αποτέλεσε γεγονός-σταθμό στην ανθρώπινη επικοινωνία και στη σμίκρυνση των αποστάσεων ή ό,τι άλλο ακουστεί τεκμηριωμένα στην τάξη.
Προβάλλουμε στον διαδραστικό πίνακα το παρακάτω τηλεγράφημα, χωρίς να δώσουμε άλλες πληροφορίες για αυτό, παρά μόνο ότι πρόκειται για τηλεγράφημα. Πρόκειται για ένα τηλεγράφημα που έστειλε ό Αΐνστάιν, όταν πληροφορήθηκε ότι αποβλήθηκαν από το Ελληνικό Πανεπιστήμιο μία φοιτήτρια και τέσσερις φοιτητές για τις πολιτικές τους ιδέες.
«Πρωθυπουργόν Βενιζέλον
Αθήνας
Διαμαρτυρόμαστε εντόνως ενάντια στην αποβολή φοιτητών από το Πανεπιστήμιο. Απαιτούμε την ελευθερία στην εκδήλωση των σκέψεων ανάμεσα στους φοιτητές.
Καθηγητής Αλμπέρ Αϊνστάιν»
Στη συνέχεια μπορούμε να ρωτήσουμε τους μαθητές και τις μαθήτριές μας για τον πομπό, τον δέκτη και το θέμα του μηνύματος και να τους/τις προτρέψουμε να εικάσουν την πρόθεση-στόχο του συντάκτη του, σχολιάζοντας ταυτόχρονα το ύφος του κειμένου, και να συζητήσουν κατά πόσο το ύφος και ο τόνος του τηλεγραφήματος υπηρετούν επιτυχημένα αυτόν τον στόχο.
Πομπός είναι ο καθηγητής Άλμπερτ Αϊνστάιν και δέκτης ο πρωθυπουργός τότε της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος. Το θέμα είναι η παύση της δίωξης των φοιτητών για τις ιδέες τους και η εξασφάλιση της πνευματικής ανεκτικότητας και της διακίνησης ιδεών μέσα στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Υποθέτουμε ότι η πρόθεσή του είναι να επιτύχει την άρση της αποβολής των συγκεκριμένων φοιτητών και να καταδείξει ότι η επιστήμη συνοδοιπορεί με την ελευθερία. Το ύφος του είναι έντονο και ο τόνος επιτακτικός, όπως φαίνεται από τη χρήση του επιρρήματος «εντόνως» και του ρήματος «απαιτούμε». Σε αυτό το σημείο μπορούμε να ενημερώσουμε την τάξη ότι το 1929 που στάλθηκε το τηλεγράφημα ο Αϊνστάιν ήταν ήδη διάσημος και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ και ρωτήσουμε αν νομίζουν ότι αυτό παίζει κάποιο ρόλο τόσο στο περιεχόμενο του τηλεγραφήματός του όσο και στο ύφος του.
Πριν αφήσουμε το τηλεγράφημα για να περάσουμε σε άλλες μορφές επικοινωνίας, καλό είναι να ζητήσουμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να καταγράψουν στον πίνακα τα βασικά χαρακτηριστικά που υποθέτουν ότι είχε ένα τηλεγράφημα, όπως η ύπαρξη αποστολέα και παραλήπτη και η συντομία και συνοπτικότητα του μηνύματος. Εδώ μπορούμε να τους/τις ενημερώσουμε ότι η αποστολή ενός τηλεγραφήματος ήταν ακριβή υπόθεση, αφού κάθε λέξη είχε επιπλέον χρέωση, γεγονός που δικαιολογεί και τον λακωνικό του χαρακτήρα. Σε άρθρο της Καθημερινής του 2015, την εποχή του δωρεάν sms δηλαδή, https://www.kathimerini.gr/813293/article/epikairothta/ellada/thlegrafhmata-ta-sms-allhs-epoxhs φαίνεται ότι η αποστολή τηλεγραφήματος συνεχίζει να υπάρχει και να είναι αρκετά ακριβή.
Σε ερώτησή μας ποια σύγχρονη μορφή επικοινωνίας μας θυμίζει το τηλεγράφημα, αναμένουμε οι μαθητές και οι μαθήτριές μας να αναφερθούν στο sms και κάποιοι ίσως στα tweets, λόγω του συνοπτικού χαρακτήρα του, μορφή επικοινωνίας για την οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια της διδακτικής πρότασης, προσπαθώντας να δούμε συγχρόνως αν βλέπουν και κάποια κοινά σημεία ανάμεσα σε αυτό και την επιστολή, η οποία θα είναι η μορφή που θα μελετήσουμε αμέσως μετά.
Αυτό το πρώτο μέρος μπορεί να τελειώσει με μια άσκηση δημιουργικής γραφής και παιχνιδιού ρόλων. Είτε ατομικά είτε χωρισμένοι σε ομάδες οι μαθητές και οι μαθήτριες, μπορούν να δημιουργήσουν μια μικροϊστορία στην οποία κάποιος από τους ήρωές της θα βρεθεί στην ανάγκη να γράψει και να αποστείλει ένα τηλεγράφημα. Είναι δυνατό τα βασικά σημεία της ιστορίας και οι βασικοί ήρωες να δοθούν από τον/την εκπαιδευτικό και οι μαθητές/τριες να πρέπει να συγγράψουν το τηλεγράφημα πάνω σε κοινό θέμα, ώστε να φανεί ίσως καλύτερα η διαφοροποίηση στο ύφος.
Πηγές
Πρόγραμμα Σπουδών Νέα Ελληνικά: Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γ’ Τάξη Γενικού Λυκείου
Νεοελληνική Γλώσσα Φάκελος Εκπαιδευτικού Διδακτικές Προτάσεις 2019
Δίκτυο Κειμένων Φάκελος Υλικού Νεοελληνική Γλώσσα 2019
