Τα λέμε…
Νεοελληνική Γλώσσα Λυκείου Μια πρόταση διδασκαλίας στους τρόπους επικοινωνίας – Μέρος δεύτερο: Η επιστολή
Βασιλική Σταμάτη Φιλόλογος
Στόχοι
Αναμένεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να:
αναγνωρίζουν πληροφορίες που αφορούν το περιεχόμενο, το επικοινωνιακό πλαίσιο, την οργάνωση, το είδος, τη γλώσσα ενός κειμένου, τις προθέσεις του πομπού και τους τρόπους με τους οποίους αυτές υπηρετούνται, να μετασχηματίζουν κειμενικά στοιχεία, να αξιολογούν και να προσεγγίζουν κριτικά τα κείμενα, να συγκρίνουν διαφορετικά κείμενα, να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης που ακολούθησαν, να κατανοούν τα ζητούμενα ενός θέματος, να λαμβάνουν υπόψη τους το γένος λόγου, το κειμενικό είδος και την επικοινωνιακή περίσταση, να εξασφαλίζουν τη συνοχή και τη συνεκτικότητα, να αναπτύξουν δεξιότητες ώστε να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά.
Αφού στην προηγούμενη διδακτική ενότητα οι μαθητές και οι μαθήτριες βρήκαν κάποια κοινά στοιχεία μεταξύ του τηλεγραφήματος και της επιστολής, τους/τις χωρίζουμε σε ομάδες και τους δίνουμε τις παρακάτω επιστολές.
1.
Εν Σμύρνη
Τη 25 Αυγούστου 1922
Αγαπητέ φίλε και αδελφέ κ. Ελευθέριε Βενιζέλε,
Επέστη η μεγάλη ώρα της μεγάλης εκ μέρους σας χειρονομίας. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει πλέον εις τον Άδην από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και το σώση.
Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος δια δύο πράξεις Σας.
Πρώτον διότι αποστείλατε εις Μ. Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα παράφρονα και εγωιστήν. Και δεύτερον διότι πρωτού αποπερατώσητε το έργον σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του ανεγερθέντος αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της καταθέσεως των θεμελίων της περικλεεστάτης ποτέ Βυζαντινής μας Αυτοκρατορίας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ’ αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της εισόδου Σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν – οίμοι –δια παντός καταστραφείσης Συνθήκης των Σεβρών.
Αλλά γέγονεν ο γέγονεν.
Ακόμη όμως υπάρχει καιρός αν όχι να σωθή η Συνθήκη των Σεβρών, αλλά τουλάχιστον να μη καταστραφή τελείως το Ελληνικόν Έθνος δια της απωλείας όχι μόνον της Μ. Ασίας αλλά και της Θράκης και αυτής ίσως της Μακεδονίας.
Και επειδή οι καιροί ου μενετοί πλέον, έκρινα καθήκον και εμόν απαραίτητον να κυλίσω τον πίθον μου εν μέσω της γενικής κινήσεως της παγκοίνου εδώ συμφοράς μας και πρώτον μεν έγραψα με ημερομηνίαν 21 Αυγούστου προς τον επί του Ελληνικού θρόνου ευρισκόμενον Κωνσταντίνον να προβή εις τας μεγάλας αποφάσεις, εν αις πρωτίστην θεωρώ την ανάληψιν της πηδαλιουχίας του ελληνικού σκάφους παρά της πάγκοινον την ευρωπαϊκήν υπόληψιν κεκτημένης Σης κορυφής.
Την παράδοσιν της διοικήσεως του στρατού εις τους εκδιωχθέντας αξιωματικούς της Αμύνης, οι οποίοι γνωρίζουν πως ανασυντάσσεται καταστραμμένος στρατός και οδηγείται εις την νίκην και την άμεσον εντεύθεν εκδίωξιν Στεργιάδου και Χατζανέστη και άλλα σχετικά.
Έκρινα δε προ παντός απαραίτητον εκ των φλογών της καταστροφής εν αις οδυνάται ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, και ζήτημα είναι εάν όταν το παρόν μου γράμμα αναγιγνώσκεται υπό της Υμετέρας Εξοχότητος, αν ημείς πλέον υπάρχωμεν εν ζωή προοριζόμενοι – τις οίδε- κατ’ ανεξερευνήτους βουλάς της Θείας Προνοίας εις θυσίαν και μαρτύριον, ν’ απευθύνω την υστάτην ταύτην έκκλησιν προς την φιλογενή και μεγάλην ψυχήν Σας και να Σας είπω μόνο δύο λέξεις.
Εάν δια να σώσητε την Ελλάδα εκρίνατε καθήκον σας να προβήτε εις το επαναστατικόν κίνημα της Θεσσαλονίκης, μη διστάσητε τώρα να προβήτε εις εκατόν τοιαύτα κινήματα, ίνα σώσητε τώρα ολόκληρον τον απανταχού και ιδία τον μικρασιατικόν και θρακικόν Ελληνισμόν, ο οποίος τόσην θρησκευτικήν λατρείαν τρέφει προς Υμάς.
Και νυν, φίλτατε αδελφέ, σε μόνον θεωρούμεν τον από μηχανής Θεόν, σε βράχον, σε ελπίδα, σε σωτήρα και σε μεσσίαν μας. Περίζωσε την ρομφαίαν του λόγου σου κατευοδού προς υμάς και κόψον τον άλυτον δια την διπλωματίαν μέχρι σήμερον δεσμόν του Ανατολικού ζητήματος.
Πίπτων επί του τραχήλου υμών, περιλούω υμάς δι’ απείρων φιλημάτων σεβασμού και αγάπης.
† Ο Σμύρνης Χρυσόστομος”
https://www.thepressroom.gr/ellada/san-simera-27-aygoystoy-o-frihtos-thanatos-toy
2.
«Γκάμπο,
στις 17 Απριλίου ήταν η 6η επέτειος του θανάτου σου και ο κόσμος συνέχισε αμέριμνος να λειτουργεί όπως πάντα, με τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται με εκπληκτική και δημιουργική βαναυσότητα, εξαίρετη γενναιοδωρία και αυτοθυσία, καθώς και με όλα τα άλλα είδη συμπεριφοράς ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα.
Υπάρχει όμως κάτι καινούργιο: Μια πανδημία. Εξ όσων γνωρίζουμε ξεπήδησε από μια αγορά τροφίμων όπου ένας ιός πέρασε από κάποιο ζώο στον άνθρωπο. Ένα μικρό βήμα για τον ιό, ένα μεγάλο άλμα για το είδος του. Πρόκειται για ένα ον που, προκειμένου να φτάσει να γίνει το αιμοβόρο τερατάκι που είναι τώρα χρειάστηκε ένα απροσδιόριστο διάστημα για να εξελιχθεί μέσω της φυσικής επιλογής. Νομίζω όμως πως δεν είναι σωστό να αναφερόμαστε στον ιό με τέτοιου είδους εκφράσεις και λυπάμαι εάν τα λόγια μου τον προσέβαλαν. Στην πραγματικότητα δεν έχει κάτι μαζί μας. Κάνει τη δουλειά του επειδή μπορεί. Σίγουρα μας θυμίζει κάτι σε εμάς τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει κάτι προσωπικό ανάμεσα στον ιό και οποιονδήποτε από μας.
Δεν περνά ούτε μία ημέρα που να μην διαβάζω κάπου μια παραπομπή στο μυθιστόρημά σου 'Έρωτας στα χρόνια της Χολέρας', κάποια περαστική αναφορά στον τίτλο του ή στην επιδημία αϋπνίας για την οποίαν έγραφες στο 'Εκατό χρόνια μοναξιάς'. Μου είναι αδύνατον να κάνω εικασίες για το πώς θα το αντιλαμβανόσουν όλο αυτό που μας συμβαίνει. Εσύ ανέκαθεν γοητευόσουν από τις επιδημίες, τις πραγματικές ή αυτές που έβγαιναν μέσα από τη λογοτεχνική φαντασία. Όσο γοητευόσουν από τα πράγματα και τους ανθρώπους που ξανάρχονται.
Εσύ δεν είχες γεννηθεί ακόμη όταν η Ισπανική Γρίπη σάρωνε τον πλανήτη. Μεγάλωσες όμως σε ένα σπίτι όπου ακούγονταν διαρκώς διηγήσεις ιστοριών. Και όπου η πανούκλα, όπως τα φαντάσματα και οι συγνώμες, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν καλή πρώτη ύλη για να κάνεις λογοτεχνία. Έλεγες ότι οι άνθρωποι γύρω σου μιλούσαν για γεγονότα παμπάλαια, που συνέβησαν την εποχή του κομήτη -πιθανότατα τότε, στην αρχή του 20ου αιώνα που ο κομήτης του Χάλεϊ είχε πλησιάσει υπερβολικά κοντά στη Γη.
Θυμάμαι πόσο πολύ ήθελες, πόσο ανυπομονούσες να τον δεις με τα ίδια σου τα μάτια όταν ξανάρθε, προς το τέλος της χιλιετίας. Ο κομήτης ασκούσε πάνω σου μια υπνωτιστική σαγήνη, σαν ένα μυστηριώδες ρολόι που σημαίνει σιωπητήριο μία φορά κάθε 76 χρόνια, ακολουθώντας έναν κύκλο που ταυτίζεται περίπου με τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Σύμπτωση; Μάλλον μία ακόμη πλάνη. Εσύ ήσουν άθεος, ταυτόχρονα όμως πίστευες ότι θα ήταν αδύνατον να μην υπάρχει ένα γενικότερο σχέδιο για την ανθρωπότητα. Το θυμάσαι αυτό; Μπορεί να μη δεχόσουν ότι υπήρχε ένας αφηγητής πίσω από όλα. Φαντάζομαι όμως ότι τώρα πια ξέρεις τι ισχύει επ' αυτού. Έχεις εκ των έσω γνώση.
Η πανδημία επέστρεψε. Παρά τις μεγάλες προόδους της επιστήμης και την εφευρετικότητα του είδους μας για την οποίαν τόσα καλά λέγονται, η καλύτερη μέθοδος άμυνας που διαθέτουμε είναι να κλειστούμε στο σπίτι μας. Να κρυβόμαστε στις σπηλιές μας από τον εξολοθρευτή. Είναι μια στιγμή ταπείνωσης για όσους έχουν έστω και μια μικρή τάση προς την ταπεινοφροσύνη. Για άλλους, είναι άλλο ένα ενοχλητικό πράγμα που πρέπει να συνθλίψουν.
Δύο χώρες που αγαπούσες πολύ, η Ισπανία και η Ιταλία, είναι ανάμεσα σε αυτές που έχουν χτυπηθεί περισσότερο. Κάποιοι από τους πιο παλιούς σου φίλους προσπαθούν να επιβιώσουν στα ίδια διαμερίσματα πολυκατοικιών στη Βαρκελώνη, τη Μαδρίτη και το Μιλάνο. Εκεί που είχατε πάει αμέτρητες φορές επί δεκαετίες μαζί με τη Μερσέδες.
Έχω ακούσει πολλούς από εκείνη τη γενιά να λένε ότι είναι αποφασισμένοι να επιμείνουν. Αν μη τι άλλο επειδή δεν μπορούν να αφήσουν μια γρίπη να τους σκοτώσει ενώ έχουν επιβιώσει από καρκίνους, τυράννους, επαγγέλματα, από την ευθύνη και από το γάμο.
Δεν είναι μόνο ο θάνατος που μας τρομοκρατεί, αλλά οι συνθήκες. Μια τελευταία αποχώρηση χωρίς αντίο, ανάμεσα σε ξένους ντυμένους σαν εξωγήινους, δίπλα σε μηχανήματα που δεν σταματούν να χτυπούν άκαρδα 'μπιπ', περιστοιχισμένοι από άλλους σε παρόμοια κατάσταση, μακριά όμως από τους δικούς μας ανθρώπους. Αυτός ήταν ο χειρότερος φόβος σου: Η μοναξιά.
Μιλούσες συχνά για το βιβλίο του Ντάνιελ Ντεφόε 'Η Χρονιά της Πανούκλας'. Το θεωρούσες σαν μία από τις πιο ισχυρές επιρροές που είχες δεχτεί. Έως χθες όμως είχα ξεχάσει ότι ακόμη και το πιο αγαπημένο από τα αγαπημένα σου έργα, ο 'Οιδίπους Τύραννος' περιστρέφεται γύρω από τις προσπάθειες ενός βασιλιά να δώσει τέλος σε έναν λοιμό. Πάντα θυμόμουν ότι το κυρίαρχο στοιχείο ήταν η τραγική ειρωνεία για τη βασιλική μοίρα, στην πραγματικότητα όμως ήταν η επιδημία που απελευθέρωσε τις δυνάμεις οι οποίες προκάλεσαν την εξέλιξη σε αυτή την τραγωδία.
Κάποια φορά είχες πει ότι αυτό που μας στοιχειώνει με τις επιδημίες είναι ότι μας θυμίζουν την προσωπική μας μοίρα. Παρά τις προφυλάξεις, την ιατρική φροντίδα, την ηλικία ή τον πλούτο, μπορεί να κληρώσει στον καθέναν. Η μοίρα και ο θάνατος, αυτά κι αν είναι αγαπημένα θέματα για έναν συγγραφέα.
[…]
Θα ένιωθες οίκτο για το πόσο ευάλωτοι είμαστε. Θα μαγευόσουν από το πόσο καλά είμαστε συνδεδεμένοι μεταξύ μας και θα θλιβόσουν για τον πόνο. Θα εξοργιζόσουν με τον κυνισμό κάποιων ηγετών και θα σε συγκινούσε ο ηρωισμός των ανθρώπων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Και δεν θα κρατιόσουν να ακούσεις το πώς οι ερωτευμένοι αψηφούν κάθε εμπόδιο, ακόμη και τον κίνδυνο να πεθάνουν, για να είναι μαζί. Περισσότερο όμως από κάθε τι άλλο, θα ένιωθες αγάπη για τους ανθρώπους. Όπως ένιωθες πάντα.
Πριν από μερικές εβδομάδες, στη διάρκεια των πρώτων ημερών του κατ' οίκον περιορισμού μας, έσπαγα το κεφάλι μου να εξηγήσω στον εαυτό μου τι σημαίνουν όλα αυτά. Ή, έστω, τι θα μπορούσε να βγει από όλο αυτό. Απέτυχα οικτρά. Η ομίχλη είναι υπερβολικά πυκνή. Ακόμη και τώρα που έχουμε μπει σε μια καθημερινή ρουτίνα -όπως γίνεται τελικά ακόμη και στους πιο φρικαλέους πολέμους- εξακολουθώ να είμαι ανήμπορος να τα βάλω όλα σε μια σειρά στο μυαλό μου με ένα σχετικά ικανοποιητικό τρόπο.
Πολλοί είναι σίγουροι ότι η ζωή μας δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. Είναι πολύ πιθανόν ότι κάποιοι από εμάς θα κάνουν μεγάλες αλλαγές. Οι περισσότεροι από μας θα κάνουν μικρότερες. Υποψιάζομαι όμως ότι οι πιο πολλοί θα ξαναμπούν στο χορό. Το γεγονός ότι, εξαιτίας της πανδημίας, έχουμε πια μια απόδειξη πως η ζωή εξαφανίζεται με τους πιο αναπάντεχους τρόπους, δεν είναι πολύ καλό επιχείρημα για να ζήσουμε όσο πιο έντονα γίνεται και να ζήσουμε το τώρα; Ένα από τα εγγόνια σου έχει εκφράσει ακριβώς αυτή την άποψη.
Οι περιορισμοί των κινήσεών μας έχουν αρχίσει να χαλαρώνουν κατά τόπους και λίγο λίγο ο κόσμος θα αποπειραθεί να κάνει βήματα προς τα έξω, προς την κανονικότητα. Όμως ακόμη και η φαντασίωση της επικείμενης απελευθέρωσης, έχει κιόλας κάνει κάποιους να ξεχάσουν τις υποσχέσεις που πρόσφατα έδιναν στους θεούς. Ξεθωριάζει και υποχωρεί η θέλησή μας να επεξεργαστούμε εσωτερικά, στο βαθύτερο εγώ μας, τις συνέπειες της πανδημίας. Ακόμη κι εκείνοι από εμάς που είχαν μεγάλη επιθυμία να κατανοήσουν τι έγινε θα μπουν στον πειρασμό να ερμηνεύσουν τα γεγονότα καταπώς τους βολεύει. Το shopping ήδη απειλεί να κάνει τη μεγάλη επιστροφή σαν το αγαπημένο μας ναρκωτικό.
Είμαι ακόμη στο σκοτάδι. Φαίνεται πως επί του παρόντος θα πρέπει να περιμένω από τις μεγάλες αυθεντίες, τις παρούσες και τις μέλλουσες, να μεταβολίσουν την κοινή εμπειρία. Ανυπομονώ να 'ρθει αυτή η ημέρα. Ένα τραγούδι, ένα ποίημα, μια ταινία ή ένα μυθιστόρημα θα με στρέψει τελικά στη γενική κατεύθυνση, προς εκείνο το σημείο όπου θα έχω θάψει τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου. Και όταν θα φτάσω εκεί, είμαι βέβαιος ότι θα πρέπει να σκάψω μόνος μου για να τα βρω.
Στο μεταξύ, η Γη εξακολουθεί να γυρίζει και η ζωή παραμένει γεμάτη μυστήρια, γεμάτη δύναμη, γεμάτη εκπλήξεις. Ή, όπως έλεγες εσύ συνήθως με λιγότερους επιθετικούς προσδιορισμούς και περισσότερη ποίηση, κανείς δεν μπορεί να διδάξει τίποτα στη ζωή.
Ροντρίγκo»
3.
Βαϊμάρη, 13 Ιανουαρίου 1804
Θα ήθελα να μάθω πώς είναι η υγεία σας, αλλά και να σας ρωτήσω επίσης εάν είστε διατεθειμένος και εάν θα είχατε διάθεση να γνωρίσετε κάτι ποιητικό. Στην περίπτωση αυτή θα ήθελα να κοιτάξετε την πρώτη εκτενή πράξη του έργου μου Γουλιέλμος Τέλλος, που είμαι πιεσμένος να στείλω στον Iffland και την οποία δεν θα ήθελα να αποχωριστώ πριν έχω τη δική σας κρίση. Παρ’ όλες τις αντίξοες συνθήκες αυτού του τελευταίου μήνα, η εργασία προχωρεί πολύ καλά κι ελπίζω να την ολοκληρώσω έως τα τέλη του ερχόμενου μήνα.
Φρίντριχ Σίλλερ
Βαϊμάρη, 25 Ιανουαρίου 1804
Ρωτώντας σας πώς είστε, και συνάμα διαβεβαιώνοντάς σας πως η κατάσταση της υγείας μου θα συνεχίσει να είναι καλή με την προϋπόθεση ότι θα μείνω στο σπίτι, θα ήθελα να σας γράψω για δύο έργα τέχνης που έφτασαν σήμερα εδώ.
Πρώτον ένας πίνακας ζωγραφικής από έναν παλιό μανκερίστα του 17ου αιώνα, ο οποίος παρουσιάζει τις γυναίκες εκείνες που ξεγυμνώνονται για να συγκρατήσουν το στράτευμα όταν αυτό τρέπεται σε φυγή και να το στρέψουν πάλι ενάντια στους εχθρούς, παρουσιασμένα με τόσο πνεύμα, χιούμορ κι επιτυχία που προκαλεί αληθινή απόλαυση.
Δεύτερον ένα έργο του Calderon. Ο Fernando, Πρίγκιπας της Πορτογαλίας, που πεθαίνει σκλάβος στην πόλη fez, γιατί δεν θέλει να παραδοθεί η πόλη Ceuta, την οποία ζητούν σαν λύτρα γι’ αυτόν. Όσον αφορά την απόλαυση των μεμονωμένων τμημάτων, ενοχλείται κανείς, όπως και στα προηγούμενα έργα, από κάποιες ιδιοτροπίες, ιδιαίτερα κατά την πρώτη ανάγνωση. Όταν όμως έχει προχωρήσει και η ιδέα αναδύεται όπως το ιερό πτηνό ο φοίνικας μες από τις φλόγες εμπρός στα μάτια του πνεύματος, τότε καταλήγει κανείς να σκεφτεί πως δεν έχει διαβάσει τίποτε πιο υπέροχο. Αξίζει να συγκριθεί βέβαια με το έργο Προσευχή στο σταυρό και μάλλον θα μπορούσα να το τοποθετήσω ψηλότερα, ίσως επειδή το έχω διαβάσει πρόσφατα και επειδή το θέμα όπως και η πραγμάτευση του θέματος είναι στον ύψιστο βαθμό επιτυχημένα. Και θα μπορούσα μάλιστα να πω πως αν η ποίηση χανόταν τελείως από τον κόσμο, θα μπορούσε να την ανασυνθέσει κανείς από αυτό το έργο.
Προσθέστε σ’ αυτές τις ευνοϊκές κρίσεις μία οποιαδήποτε πράξη από τον Γουλιέλμο Τέλλο και να είστε σίγουρος πως δεν θα με βρει κανένα κακό τον καιρό που έρχεται. Σας εύχομαι εγκάρδια καληνύχτα και καλή διάθεση για την αυριανή μέρα.
Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε
Σίλλερ Γκαίτε Αλληλογραφία, Μετάφραση Θανάσης Λάμπρου, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2001 (απόσπασμα)
4.
Χάγη, 1713
Είμαι αιχμάλωτος στο όνομα του βασιλέως· Μπορούν να μου αφαιρέσουν την ζωή, αλλά όχι την αγάπη που νιώθω για σένα. Ακριβώς, αγαπητή μου κυρία (ερωμένη) , απόψε θα σε δω, ακόμα και αν έπρεπε να πάρω τεράστιο ρίσκο για να τα καταφέρω. Για όνομα του Θεού, μην μου μιλάς με τόσο αποθαρρυντικούς όρους καθώς γράφεις, πρέπει να ζήσεις και να προσέχεις, να προσέχεις την μητέρα σου σαν τον χειρότερο εχθρό σου. Μα τι είπα; Να προσέχεις τους πάντες· μην εμπιστεύεσαι κανέναν· να διατηρείς τον εαυτό σου σε εγρήγορση, μέχρι να είναι ορατό το φεγγάρι· θα φύγω από το ξενοδοχείο κρυφά, θα πάρω μία άμαξα ή μια μόνιππη άμαξα, και θα φύγουμε σαν τον άνεμο για το Sheveningen· θα πάρω μαζί μου χαρτί και μελάνι· θα γράφουμε τα γράμματά μας. Αν με αγαπάς, καθησύχασε τον εαυτό σου· και μάζεψε όλη την δύναμη και την ύπαρξη του μυαλού σου προς βοήθειά σου· μην επιτρέψεις στην μητέρα σου να παρατηρήσει οτιδήποτε, προσπάθησε να έχεις τις εικόνες σου, και να είσαι σίγουρη ότι η απειλή των χειρότερων βασανιστηρίων δεν θα με αποτρέψουν από το να σε υπηρετώ. Όχι, τίποτα δεν έχει την δύναμη να με χωρίσει από σένα· η αγάπη μας είναι βασισμένη στην αρετή και θα διαρκέσει όσο ζούμε. Αντίο. Δεν υπάρχει τίποτα που δεν θα αψηφήσω για το δικό σου καλό· αξίζεις πολύ περισσότερα από αυτό. Αντίο, αγαπητή μου καρδιά!
Arout (Voltaire)
https://frapress.gr/2016/02/ta-pio-omorfa-erotika-grammata/
Επιστολή του Νίκου Πλουμπίδη στη σύντροφό του
https://www.ogdoo.gr/erevna/thema/i-tragiki-istoria-tou-nikou-ploumpidi
Ζητάμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες στη συνέχεια να διαβάσουν τις παραπάνω επιστολές, χωρίς να τους δώσουμε κανένα επιπλέον στοιχείο για τα πρόσωπα και τις ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες έδρασαν, εκτός ίσως ότι το όνομα του συντάκτη της δεύτερης επιστολής «Ροντρίγκο Μάρκες» και της τελευταίας «Νίκος Πλουμπίδης» και, αφού εξομαλυνθούν οι οποιεσδήποτε γλωσσικές δυσκολίες περισσότερο στην πρώτη επιστολή, να εικάσουν και να καταγράψουν σε έναν εννοιολογικό χάρτη ή σε ένα πίνακα τον αποστολέα και τον παραλήπτη της καθεμιάς, το θέμα της επιστολής, την πρόθεση – στόχο του πομπού και τις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες ο καθένας προσπαθεί να υπηρετήσει αυτόν το στόχο. Τα αποτελέσματα της εργασίας τους αυτής θα παρουσιάσουν οι ομάδες στην ολομέλεια και θα ακολουθήσει συζήτηση στην τάξη.
Μετά οι ομάδες θα αναζητήσουν πληροφορίες στο διαδίκτυο για τα πρόσωπα των επιστολών, τη δράση και την εποχή τους και σε ένα νέο διάλογο θα συζητηθεί κατά πόσο εκπληρώθηκαν οι εικασίες/προσδοκίες τους. Αναμένουμε από την ανάγνωση και μόνο της πρώτης επιστολής να αναχθούν στη Μικρασιατική εκστρατεία, από τους τίτλους των έργων που αναφέρονται στη δεύτερη επιστολή στον μεγάλο συγγραφέα του 20ου αιώνα, ενώ τα ονόματα του Γκαίτε και του Βολταίρου ίσως να είναι αρκετά γνωστά.
Ενδεικτικές - Αναμενόμενες Απαντήσεις
Πομπός: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος
Δέκτης: Ελευθέριος Βενιζέλος, πολιτικός, πρώην πρωθυπουργός
Θέμα: Η δυσμενής κατάσταση του μικρασιατικού ελληνισμού, λίγο πριν την καταστροφή.
Πρόθεση: Να τον πείσει να αναλάβει τη διακυβέρνηση του κράτους, ακόμη και με επαναστατικά μέσα, και να διαχειριστεί έτσι την άμυνα και αντεπίθεση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία. Να πληροφορήσει για και να περιγράψει την άσχημη κατάσταση στην Μικρά Ασία για τους έλληνες, να εξηγήσει/ερμηνεύσει και να αιτιολογήσει πώς οδηγήθηκαν τα πράγματα εκεί, να καταγγείλει τους υπεύθυνους για την επικείμενη καταστροφή και να ευαισθητοποιήσει τον παραλήπτη.
Γλωσσικές επιλογές: Με την ερώτηση «τις οίδε» που τίθεται παρενθετικά δηλώνεται η αμηχανία, ο προβληματισμός και η αγωνία του ίδιου και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και στοχεύει στην ευαισθητοποίηση / η αιτιολόγηση των ευθυνών του ίδιου του Βενιζέλου για την τρέχουσα κατάσταση, όπως δίνεται στην 3η παράγραφο / η φράση «οι καιροί ου μενετοί πλέον» αποτελεί την δραματική αιτία για μια σειρά από ενέργειες του μητροπολίτη στη συνέχεια / υπάρχει μια αναλογία μεταξύ της σημερινής ανάγκης να αναλάβει δράση ο Βενιζέλος με εκείνη του κινήματος της Θεσσαλονίκης / η παρενθετική τοποθέτηση μέσα σε παύλες του επιφωνήματος «οίμοι» και της ερώτησης «τις οίδε» που περιγράφουν παραστατικά τη δραματική κατάσταση / η ποιητική χρήση της γλώσσας, όπως στο σημείο «καταβαίνει πλέον εις τον Άδην», με την οποία τονίζεται η δραματικότητα των στιγμών και αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση του δέκτη ή ο μεταφορικός λόγος «εκ των φλογών της καταστροφής» που με παραστατικότητα παρουσιάζει την οριακή κατάσταση του μικρασιατικού ελληνισμού / η χρήση της παθητικής σύνταξης «αν όχι να σωθή η Συνθήκη των Σεβρών, αλλά τουλάχιστον να μη καταστραφή τελείως το Ελληνικόν Έθνος» για να δοθεί έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας / το ασύνδετο σχήμα «Και νυν, φίλτατε αδελφέ, σε μόνον θεωρούμεν τον από μηχανής Θεόν, σε βράχον, σε ελπίδα, σε σωτήρα και σε μεσσίαν μας» που προσδίδει συγκινησιακή φόρτιση στον λόγο / ο μακροπερίοδος λόγος, όπως στην παράγραφο «Έκρινα δε προ παντός απαραίτητον … μόνο δύο λέξεις» μέσα στον οποίο εντοπίζεται η τραγική πρόβλεψη του ιεράρχη ότι όταν ο Βενιζέλος θα διαβάζει την επιστολή αυτός και πολλοί Έλληνες δεν θα βρίσκονται στη ζωή / η χρήση του πλάγιου λόγου με τον οποίο πληροφορεί τον Βενιζέλο για τις ενέργειες που ήδη έχει κάνει ο Μητροπολίτης απευθυνόμενος στον βασιλιά / η χρήση παρελθοντικών χρόνων στο μεγαλύτερο μέρος της επιστολής με τους οποίους παρουσιάζει τη δυσχερή κατάσταση των μικρασιατών και τις δικές του ενέργειες σε αντιδιαστολή με τον ενεστώτα των δύο τελευταίων παραγράφων, που δίνει έμφαση στην ελπίδα διάσωσης, αν αναλάβει ο Βενιζέλος τη διαχείριση της κρίσης / η χρήση της υποτακτικής «μη διστάσητε» με την οποία δίνεται η παράκληση/προτροπή του ιεράρχη προς τον Βενιζέλο / η εναλλαγή ανάμεσα στο α και β πρόσωπο που δίνουν εξομολογητική και παραινετική διάθεση στο λόγο / ο υποθετικός λόγος, η βεβαιότητα της οριστικής των τελευταίων παραγράφων, η δήλωση της υποχρέωσης που νιώθει ο πομπός να πράξει για το καλό του συνόλου, όπως φαίνεται στο σημείο «Έκρινα δε προ παντός απαραίτητον…», η προτίμηση του ουσιαστικού «ανάληψιν» στον σημείο «εν αις πρωτίστην θεωρώ την ανάληψιν της πηδαλιουχίας του ελληνικού σκάφους παρά της πάγκοινον την ευρωπαϊκήν υπόληψιν κεκτημένης Σης κορυφής» αντί της αντίστοιχης ρηματικής φράσης, καθώς μέσα σε αυτή βρίσκονται και οι σημασίες των ρηματικών διαδικασιών όσο και των αποτελεσμάτων που αυτές θα φέρουν / η χρήση του αντιθετικού συνδέσμου «αλλά» στο σημείο «Αλλά γέγονεν ο γέγονεν», ενός από τα πιο δυνατά «αλλά» του γραπτού μας λόγου, για να τονίσει το αμετάκλητο των πραγμάτων.
Πομπός: Γιος (Ροντρίγκο Μάρκες)
Δέκτης: Νεκρός Πατέρας (Γκάμπριελ Γκαρσία Μάρκες)
Θέμα: Η πανδημία του κορωνοϊού και η επίδρασή της στη ζωή των ανθρώπων
Πρόθεση: Να επικοινωνήσει νοερά με τον νεκρό πατέρα του, να εκφράσει τους προβληματισμούς του, να αναλύσει/ερμηνεύσει καταστάσεις και συμπεριφορές
Γλωσσικές επιλογές: Η ρητορική ερώτηση «Το γεγονός ότι, εξαιτίας της πανδημίας, έχουμε πια μια απόδειξη πως η ζωή εξαφανίζεται με τους πιο αναπάντεχους τρόπους, δεν είναι πολύ καλό επιχείρημα για να ζήσουμε όσο πιο έντονα γίνεται και να ζήσουμε το τώρα;» με την οποία ο πομπός δίνει έμφαση στη μόνη βεβαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης που είναι το «τώρα» και άρα αυτό είναι που πρέπει να ζούμε με όλη του την ένταση / ο ορισμός του ιού στη 2η παράγραφο, μέσα από τον οποίο δίνεται η γένεση και τα χαρακτηριστικά του, προσωποποιώντας τον μάλιστα / τα ιστορικά παραδείγματα του κομήτη του Χάλεϋ και της ισπανικής γρίπης με τα οποία καταδεικνύεται ότι συγκλονιστικά συμβάντα γίνονται πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, και τα σύγχρονα παραδείγματα των φίλων του πατέρα Μάρκες στις χώρες που επλήγησαν από τον ιό και τονίζουν το ακατάβλητο φρόνημα των ανθρώπων που έχουν αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες στη ζωή τους / το χιούμορ που εντοπίζεται στο σημείο που μιλά για τους ανθρώπους που μπόρεσαν να νικήσουν τις δυσκολίες του γάμου και η αναλογική παρουσίαση αυτού με την αντιμετώπιση του καρκίνου ή της δικτατορίας / η διπλή παύλα στη φράση «όπως γίνεται τελικά ακόμη και στους πιο φρικαλέους πολέμους» με την οποία διασαφηνίζει ότι πάντα η ανθρωπότητα, και μετά από επιδημίες ή φριχτούς πολέμους, ξαναβρίσκει τον δρόμο προς την κανονικότητα / η ποιητική λειτουργία της γλώσσας, η οποία εντοπίζεται σε πολλά σημεία της επιστολής, όπως στο σημείο «Να κρυβόμαστε στις σπηλιές μας από τον εξολοθρευτή», όπου σπηλιές είναι ο ιδιωτικός χώρος του σπιτιού μας και εξολοθρευτής αυτός ο αόρατος ιός ή στο σημείο «Η ομίχλη είναι υπερβολικά πυκνή» με το οποίο τονίζει την αδυναμία του ο πομπός να δώσει πειστικές απαντήσεις σε αυτό που ζει ο πλανήτης, αν και στο τέλος ο γιος παραδέχεται ότι ο πατέρας θα τα έλεγε πολύ καλύτερα χωρίς καν να χρειαστεί τόσα επίθετα / η παρομοίωση «Το shopping ήδη απειλεί να κάνει τη μεγάλη επιστροφή σαν το αγαπημένο μας ναρκωτικό», με την οποία εμφαντικά περιγράφει το φαινόμενο του καταναλωτισμού της εποχής μας και την τάση μας να ερμηνεύουμε τα πάντα, ακόμα και την πανδημία, ανάλογα με το συμφέρον και τις προσωπικές μας ανάγκες / Ο μικροπερίοδος λόγος όπως στην παράγραφο «Θα ένιωθες οίκτο για το πόσο ευάλωτοι είμαστε… Όπως ένιωθες πάντα» με τον οποίο ο λόγος γίνεται απλός και λιτός κι έτσι δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στα αντιφατικά συναισθήματα που μπορεί να νιώσει κάποιος αν παρατηρήσει τον κόσμο γύρω του την εποχή της πανδημίας / Το ασύνδετο σχήμα στο σημείο «Παρά τις προφυλάξεις, την ιατρική φροντίδα, την ηλικία ή τον πλούτο, μπορεί να κληρώσει στον καθέναν» με το οποίο καταφαίνεται η κοινή μας μοίρα και η αδυσώπητη πραγματικότητα που δεν αναγνωρίζει ούτε την τεχνολογική πρόοδο ούτε τις κοινωνικοοικονομικές διακρίσεις ή στο σημείο «Στο μεταξύ, η Γη εξακολουθεί να γυρίζει και η ζωή παραμένει γεμάτη μυστήρια, γεμάτη δύναμη, γεμάτη εκπλήξεις» όπου τονίζονται οι ομορφιές της ζωής / Η εναλλαγή ανάμεσα στο α και β ενικό πρόσωπο που δείχνει αυτή τη διάθεση επικοινωνίας του γιου με τον πατέρα του και προσδίδει δραματικότητα στον λόγο, αλλά και η χρήση του α πληθυντικού προσώπου σε κάποια σημεία, όταν θέλει να μιλήσει για αυτά που ενώνουν όλους μας / Η επαναληπτική χρήση του θα + οριστική στην παράγραφο «Θα ένιωθες οίκτο για το πόσο ευάλωτοι είμαστε… θα ένιωθες αγάπη για τους ανθρώπους» που δείχνει την πεποίθηση του αποστολέα για τα πιθανά συναισθήματα που θα ένιωθε ο παραλήπτης, αν βίωνε αυτή την κατάσταση /
Αποστολέας και Παραλήπτης: Στην πραγματικότητα εδώ έχουμε να κάνουμε με δύο επιστολές. Στην πρώτη αποστολέας είναι ο Σίλλερ και παραλήπτης ο Γκαίτε και στη δεύτερη το αντίστροφο.
Θέμα: Η άποψη του Γκαίτε για το έργο του Σίλλερ Γουλιέλμος Τέλλος.
Πρόθεση: Ο σκοπός του Σίλλερ είναι να προτρέψει τον Γκαίτε να διαβάσει το έργο του και του Γκαίτε να συγχαρεί τον Σίλλερ για αυτό.
Γλωσσικές επιλογές: (επιστολή Σίλλερ) Με το «Θα ήθελα» δηλώνεται ευγενικά η επιθυμία του Σίλλερ να διαβάσει ο Γκαίτε το έργο του / οι δύο πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις δείχνουν μια διστακτικότητα και επιφυλακτικότητα από την μεριά του απέναντι στον σπουδαίο ομότεχνό του / με το «είμαι πιεσμένος» δηλώνεται η υποχρέωση του πομπού να παραδώσει άμεσα το έργο στον εκδότη κι έτσι δικαιολογεί την επιτακτική παράκλησή του / με το «ελπίζω να» καταφαίνεται η πρόθεσή του να ολοκληρώσει σύντομα την εργασία του / (επιστολή Γκαίτε) Και ο Γκαίτε με το «θα ήθελα» εκφράζει μια επιθυμία. Βέβαια, μας εκπλήσσει όταν βλέπουμε ότι η επιθυμία του σχετίζεται με άλλα έργα κι όχι με του Σίλλερ / Τα δύο παραδείγματα έργων τέχνης και η περιγραφή/παρουσίασή τους με τα οποία παρουσιάζει αναλογία ως προς την αξία το έργο του Σίλλερ, τουλάχιστον ως προς τη διασφάλιση της υγείας του αποστολέα / οι διαρθρωτικές λέξεις «πρώτον» και «δεύτερον», όπου μαζί με την προστακτική «προσθέστε» στο τέλος της επιστολής μετατοπίζουν το βάρος της προσοχής στην αξία του έργου του Σίλλερ / τα «θα μπορούσα» της προτελευταίας παραγράφου που δείχνουν δυνατότητα/πιθανότητα σε αντιδιαστολή με το «να είστε σίγουρος» της τελευταίας παραγράφου που δείχνει βεβαιότητα.
Και στις δύο επιστολές γίνεται αρχικά λόγος για την υγεία των προσώπων που επικοινωνούν.
Πομπός και δέκτης: Κι εδώ έχουμε δύο επιστολές. Στην πρώτη αποστολέας είναι ο Βολταίρος και παραλήπτης η αγαπημένη του και στη δεύτερη πομπός είναι ο Νίκος Πλουμπίδης και παραλήπτης η σύζυγός του.
Θέμα: Και στις δύο επιστολές το θέμα σχετίζεται με τις δυσκολίες σε μια ερωτική σχέση, όταν το ένα μέλος ή και τα δύο είναι διωκόμενα.
Πρόθεση: Στην πρώτη επιστολή σκοπός είναι η κατάστρωση ενός σχεδίου για να συναντηθεί κρυφά με την αγαπημένη του και στη δεύτερη η έκφραση ευχών, ενώ και στις δύο υπάρχει η πρόθεση της ενθάρρυνσης του αγαπημένου προσώπου.
Γλωσσικές επιλογές: (Βολταίρος) Η χρήση του β προσώπου, η γεμάτη τρυφερότητα και σεβασμό επίκληση, οι προτρεπτικές ή αποτρεπτικές υποτακτικές και η προστακτική έγκλιση, ο μελλοντικός χρόνος, η προφορικότητα (όχι, τίποτα…), η αναφώνηση «για όνομα του Θεού», η βεβαιότητα της έκφρασης στο τέλος τονίζουν τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο συγγραφέας και την αγωνιώδη του προσπάθεια να συναντήσει την αγαπημένη του / (Πλουμπίδης) Η τρυφερή προσφώνηση, το ερώτημα «τι να σου στείλω» που μοιάζει ρητορικό, αν και δίνει απάντηση ο αποστολέας, αφού δεν υπάρχει η δυνατότητα να της στείλει κάτι άλλο, κάποιο δώρο, καθώς είναι φυλακισμένος, τα κεφαλαία γράμματα στις λέξεις χρόνια πολλά, ελεύθερη και ιδανικό, που τονίζουν την αξία τους και για τους δύο και αποτελούν ισχυρό συνεκτικό δεσμό μεταξύ τους, η σύγκριση με τον Ιώβ, η οποία ξεκινά ως αναλογία, αλλά καταλήγει ως αντίθεση συνθέτουν τις δυσκολίες που βιώνουν δύο άνθρωποι φυλακισμένοι για τις ιδέες τους, αλλά και τη βαθιά σχέση που τους ενώνει.
Στον πίνακα στη συνέχεια καταγράφονται τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που έχει μια επιστολή και οι ομάδες των μαθητών/τριών καλούνται να επιλέξουν μία από τις παραπάνω επιστολές. Αναλαμβάνουν τότε τον ρόλο του συντάκτη μιας απαντητικής επιστολής, προσπαθώντας τόσο να μπουν στην ψυχολογία του προσώπου που γράφει όσο και να τηρήσουν τα δομικά στοιχεία κι εξωτερικά χαρακτηριστικά του είδους και να επιλέξουν τα γλωσσικά στοιχεία που θα εξυπηρετούν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο την πρόθεση/στόχευσή τους.
Ενδεικτική – Αναμενόμενη Απάντηση
Χαρακτηριστικά επιστολής
Τόπος και χρόνος (συνήθως πάνω δεξιά)
Προσφώνηση (στην αρχή)
Αποφώνηση (στο τέλος)
Θέμα και Σκοπός της επιστολής
Ύφος μιας επίσημης αποστολής: επίσημο και τυπικό και πάντα ανάλογο του περιεχομένου και της πρόθεσης
Ύφος μιας φιλικής επιστολής: οικείο και προσωπικό και πάντα ανάλογο του περιεχομένου και της πρόθεσης
Στο τέλος οι ομάδες των μαθητών/τριών θα μεταφερθούν σε μια διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και θα τους ζητηθεί να σκεφτούν αν θα έκαναν αλλαγές στο λόγο τους, στην έκταση της απάντησής τους και στο ύφος τους, αν έπρεπε να στείλουν την απάντησή τους ηλεκτρονικά. Η διδακτική προσέγγιση θα τελειώσει με συζήτηση γύρω από τα συμπεράσματά τους για τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ μιας επιστολής κι ενός email.
Η άσκηση στοχεύει περισσότερο στο να διερευνηθεί αν η χρήση του ψηφιακού μέσου θα επηρεάσει τον λόγο, το ύφος και την έκταση του κειμένου των μαθητών/τριών, καθώς θεωρούμε ότι μετά τα παραπάνω οι μαθητές/τριες εύκολα θα μπορούσαν να δουν τα κοινά τους σημεία. Εξάλλου, θεωρητικά τουλάχιστον, ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μπορεί να είναι όσο μακροσκελές θέλει ο συντάκτης του και γραμμένο στο ύφος που εκείνος επιθυμεί.
Πηγές
Πρόγραμμα Σπουδών Νέα Ελληνικά: Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γ’ Τάξη Γενικού Λυκείου
Νεοελληνική Γλώσσα Φάκελος Εκπαιδευτικού Διδακτικές Προτάσεις 2019
Δίκτυο Κειμένων Φάκελος Υλικού Νεοελληνική Γλώσσα 2019
