Το οργανέτο (αερόφωνο πληκτροφόρο) ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή μουσικά όργανα του δέκατου τρίτου έως και του δέκατου έκτου αιώνα. Σχετικά ελαφρύ, το όργανο, όταν είναι εξοπλισμένο με ιμάντα μεταφοράς, θα μπορούσε να μεταφερθεί και να παίξει σε θρησκευτικές πομπές. Ο εκτελεστής παρέχει αέρα αντλώντας ένα φυσητήρα (από δέρμα προβάτου και ξύλο) με το αριστερό του χέρι, ενώ με το δεξί του χέρι παίζει σε πληκτρολόγιο τύπου κουμπιού με έκταση περίπου δύο οκτάβες .
Οι σωλήνες είναι διατεταγμένοι σε δύο σειρές και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε μόλυβδο. Η βασική δράση είναι μηχανική: το πάτημα ενός πλήκτρου επιτρέπει στον αέρα από τους φυσητήρες να εισέλθει στον κατάλληλο σωλήνα.
Λόγω της περιορισμένης παροχής αέρα, το οργανέτο μπορούσε να παίξει μόνο μια νότα κάθε φορά. Έτσι χρησιμοποιήθηκε για μονοφωνική μουσική χορού, ή για ένα μόνο μουσικό μέρος σε άλλο πολυφωνικό έργο.
Ακρόαση: “Lo Spagnoletto” (μεσαιωνικός χορός)
Ο Giovanni da Prato περιγράφει γοητευτικά σε μια νουβέλα το παίξιμο του Francesco Landini (περ. 1325-1397), του πιο γνωστού συνθέτη του 14ου αιώνα της Ιταλίας:
«Ο ήλιος ανέβαινε και άρχισε να ζεσταίνει, χίλια πουλιά τραγουδούσαν. Ο Francesco άρχισε να παίζει στο οργανέτο του για να δει αν το τραγούδι των πουλιών θα μειωνόταν ή θα αυξανόταν με το παιχνίδι του. Μόλις άρχισε να παίζει, πολλά πουλιά αρχικά σιώπησαν, στη συνέχεια διπλασίασαν το τραγούδι τους και, περίεργο να πω, ένα αηδόνι ήρθε και σκαρφάλωσε σ’ ένα κλαδί ακριβώς πάνω από το κεφάλι του…»
(πηγές: Iowa State University, Department of music & theatre)