Ερωτήσεις και Απαντήσεις: Η Τουρκοκρατία και οι Έλληνες (1453 – 1821)
Ακολουθούν οι σύντομες απαντήσεις στις ερωτήσεις, για να προετοιμαστούμε για το διαγώνισμα.
1. Η οικονομική ζωή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Πού στηριζόταν κυρίως η οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
Aπάντηση: Στηριζόταν κυρίως στη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην οικονομική παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά το 1600; Ποιες συνθήκες συνέβαλαν στην ακόμη μεγαλύτερη μείωση των εσόδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους φόρους και στην οικονομική πρόοδο των Ελλήνων;
A: Οι παράγοντες της παρακμής ήταν: α) οι νέες γεωγραφικές ανακαλύψεις και οι νέοι εμπορικοί δρόμοι (προς Ινδία/Κίνα) που παρέκαμπταν την Αυτοκρατορία, β) το γεγονός ότι η Αυτοκρατορία σταμάτησε να κατακτά νέα εδάφη (λιγότεροι υπήκοοι = λιγότεροι φόροι). Επιπλέον, οι συνθήκες του Κάρλοβιτς (1699) και του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) μείωσαν τα έσοδα καθώς έδιναν προνόμια σε ξένους υπηκόους, ενώ βοήθησαν τους Έλληνες να αναπτύξουν το εμπόριο.
Ποια κοινωνική τάξη (ποιο επάγγελμα) ωφελήθηκε από τις συνθήκες αυτές και πώς; Πού ιδρύθηκαν ελληνικές παροικίες;
A: Ωφελήθηκαν οι Έλληνες έμποροι, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν τη ναυτική τους παράδοση και τα εμπορικά προνόμια. Ελληνικές παροικίες ιδρύθηκαν κυρίως στη Ρωσία και στην Ευρώπη.
Τι γνωρίζετε για τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες;
A: Είναι δύο περιοχές κοντά στον Δούναβη, η Μολδαβία και η Βλαχία (σημερινή Ρουμανία). Διοικούνταν από Έλληνες Φαναριώτες ηγεμόνες. Εκεί κατέφυγαν πολλοί Έλληνες, δημιουργώντας παροικίες που εξελίχθηκαν σε μεγάλα εμπορικά κέντρα.
2. Οι συνθήκες ζωής των Ελλήνων
Ποια σκληρά μέτρα αντιμετώπιζαν οι χριστιανοί τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας;
A: Αντιμετώπιζαν κυρίως τρία μεγάλα προβλήματα: τους εξισλαμισμούς, το παιδομάζωμα και τη βαριά φορολογία.
Εκτός από τους Οθωμανούς Τούρκους ποιοι άλλοι λαοί είχαν κατακτήσει εδάφη της ελληνικής χερσονήσου το διάστημα αυτό;
A: Οι Βενετοί και οι Γενουάτες.
Ποια τρία στοιχεία της ταυτότητάς τους κατάφεραν να διαφυλάξουν οι Έλληνες την περίοδο της Τουρκοκρατίας και με ποιον τρόπο;
A: Διαφύλαξαν τη γλώσσα, τη θρησκεία και τις παραδόσεις τους. Αυτό επιτεύχθηκε μέσω της Εκκλησίας και των σχολείων που ίδρυαν οι πλούσιοι έμποροι στις παροικίες.
Ποιους φόρους πλήρωναν οι χριστιανοί υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορία;
A: Πλήρωναν τον κεφαλικό φόρο (όλοι οι ενήλικοι άνδρες), φόρους για τη γη, την κατοικία, και τη δεκάτη (το 1/10 της αγροτικής παραγωγής).
Πότε άρχισε να βελτιώνεται η κατάσταση για τους υπόδουλους Έλληνες και πώς;
A: Από τα μέσα του 17ου αιώνα, που μειώθηκε η φορολογία και κυρίως το παιδομάζωμα.
3. Η πολιτική και θρησκευτική οργάνωση των Ελλήνων
Πώς αποκαλούνταν όλοι οι Ορθόδοξοι υπήκοοι του Σουλτάνου και ποιος ήταν ο θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης τους; Ποιοι ήταν οι Φαναριώτες;
A: Αποκαλούνταν Ρουμ μιλέτ (έθνος των Ρωμαίων). Ηγέτης τους ήταν ο Πατριάρχης. Οι Φαναριώτες ήταν μορφωμένοι Έλληνες που ζούσαν στο Φανάρι και αναλάμβαναν υψηλά αξιώματα στην οθωμανική διοίκηση.
Πώς λέγονταν οι κοινοτικοί άρχοντες και ποιες αρμοδιότητες είχαν;
A: Λέγονταν δημογέροντες, κοτζαμπάσηδες, πρόκριτοι, προεστοί ή επίτροποι (ανάλογα την περιοχή). Κύρια ευθύνη τους ήταν η κατανομή των φόρων και λειτουργούσαν ως ενδιάμεσοι μεταξύ των Πασάδων και των χριστιανών.
Q: Τι ήταν οι κλέφτες και τι οι αρματολοί;
A: Οι κλέφτες ήταν ένοπλοι Έλληνες, εχθροί της εξουσίας που ζούσαν στα βουνά. Οι αρματολοί ήταν ένοπλοι Έλληνες που προσλάμβαναν οι Οθωμανοί για να κυνηγούν τους κλέφτες (συχνά όμως άλλαζαν στρατόπεδο).
4. Προεπαναστατικές μορφές και Σουλιώτες
Ποιο ήταν το σχέδιο του Ρήγα για την απελευθέρωση των υπόδουλων βαλκανικών λαών;
A: Ο Ρήγας πίστευε στην κοινή εξέγερση όλων των βαλκανικών λαών εναντίον του Σουλτάνου (η ιδέα αυτή αποτυπώθηκε στη "Χάρτα" του).
Πώς πίστευε ο Κοραής ότι οι Έλληνες θα ελευθερωθούν;
A: Επηρεασμένος από τον Διαφωτισμό, πίστευε ότι το έθνος πρέπει πρώτα να φωτιστεί μέσω της παιδείας για να μπορέσει να ελευθερωθεί.
Τι γνωρίζετε για τη θυσία του Διονύσιου του Φιλόσοφου;
A: Ήταν επίσκοπος που οργάνωσε αποτυχημένες εξεγέρσεις. Το 1611 επιτέθηκε στα Γιάννενα, αλλά ηττήθηκε. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο (τον έγδαραν ζωντανό) και θεωρείται ο πρώτος νεομάρτυρας της εποχής της Τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι τον αποκαλούσαν υποτιμητικά "Σκυλόσοφο". Συνέπεια της εξέγερσης ήταν η εκδίωξη των Ελλήνων από το Κάστρο των Ιωαννίνων.
Γιατί η κατάκτηση των Σουλιωτών ήταν δύσκολη; Ποιος τελικά κατέκτησε το Σούλι και με ποιον τρόπο;
Α: Ήταν δύσκολη λόγω του δύσβατου εδάφους και της πολεμικής ικανότητας των Σουλιωτών. Το κατέκτησε ο Αλή Πασάς το 1803, κυρίως μέσω δόλου/προδοσίας, αναγκάζοντας κάποιους αρχηγούς να φύγουν.
Πώς βοήθησαν οι Σουλιώτες στην προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης;
A: Ανέπτυξαν δράση ως σπουδαίοι οπλαρχηγοί κατά την Επανάσταση του 1821, φέρνοντας μαζί τους τη φήμη των γενναίων πολεμιστών.
Η χρονογραμμή και ο εννοιολογικός χάρτης που ακολουθούν θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τη σειρά που συνέβησαν τα γεγονότα και την επίδραση των οικονομικών αλλαγών (μείωση φόρων και δασμών) στην παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην ισχυροποίηση των Ελλήνων εμπόρων.
