Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι ένα χαρακτηριστικό με το οποίο κανείς γεννιέται. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι που μπορεί ο καθένας μας να ενισχύσει την δική του ψυχική ανθεκτικότητα.
Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα και μεγάλες δυσκολίες στη ζωή τους, όπως σοβαρές ασθένειες, φυσικές καταστροφές, διαζύγιο, ανεργία, κακή παιδική ηλικία, απώλειες κ.ά. Ωστόσο, ορισμένοι από αυτούς κατάφεραν και επιβίωσαν παρά τις δυσχερείς συνθήκες. Ενώ μπορεί να πόνεσαν, δε βούλιαξαν στην απελπισία, στη θυματοποίηση και στην αυτό-λύπηση. Αντίθετα με αυτό που αναμενόταν, κατάφεραν κι ανέκαμψαν βγαίνοντας δυνατοί μέσα από τις δυσκολίες. Οι άνθρωποι αυτοί θα λέγαμε ότι διαθέτουν ψυχική ανθεκτικότητα.
Η ψυχική ανθεκτικότητα σαν όρος αναφέρεται στην θετική προσαρμογή του ατόμου μετά από ένα τραυματικό γεγονός καθώς και στην ικανότητά του για ανάκαμψη. Από τι όμως εξαρτάται η ψυχική ανθεκτικότητα ενός ατόμου; Για να το διερευνήσουμε αυτό, χρειάζεται να αναζητήσουμε τις θετικές του δυνάμεις και τους λεγόμενους προστατευτικούς παράγοντες της ζωής του.
Ένας βασικός προστατευτικός παράγοντας θα λέγαμε ότι είναι η θετική αυτό-εικόνα. Έρευνες έχουν δείξει ότι η θετική εικόνα για τον εαυτό μας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο χτίσιμο της ανθεκτικότητάς μας. Μάλιστα, όταν ένα άτομο γνωρίζει τα θετικά του στοιχεία και παράλληλα διαθέτει εσωτερικό κέντρο ελέγχου, δηλαδή αισθάνεται ότι μπορεί ο ίδιος να ελέγξει τη ζωή του και το μέλλον του, μπορεί πιο εύκολα να ανακάμψει μετά από μία δυσκολία.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που συνδέεται άμεσα με την ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ύπαρξη νοήματος και σκοπού στη ζωή μας. Οι άνθρωποι που έχουν ανακαλύψει τι είναι αυτό που γεμίζει και νοηματοδοτεί την ύπαρξή τους, καταφέρνουν να αντέξουν τις αντιξοότητες διατηρώντας ζωντανή την ελπίδα τους. Ακόμη, η θρησκευτική πίστη, η πνευματικότητα και η πίστη σε ηθικές αξίες, όπως ο αλτρουισμός, βοηθούν τον άνθρωπο να νοηματοδοτήσει με έναν πιο θετικό τρόπο τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζει και τελικά να τις υπερβεί.
Η ψυχική ανθεκτικότητα, επίσης, φαίνεται να συσχετίζεται με τη βίωση θετικών συναισθημάτων, την αισιοδοξία και το χιούμορ. Οι άνθρωποι που διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά καταφέρνουν να δουν τις δυσκολίες από διαφορετική οπτική γωνία. Η θετική τους στάση συμβάλλει σε μία πιο θετική νοηματοδότηση της τραυματικής εμπειρίας, ενώ παράλληλα τα θετικά συναισθήματα μπορούν και αντισταθμίζουν τον ψυχικό πόνο και την οδύνη.
Ένας ακόμη προστατευτικός παράγοντας φαίνεται να είναι η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου. Όταν περιτριγυριζόμαστε από ανθρώπους που μας καταλαβαίνουν, έχουμε τη δυνατότητα να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας και να λάβουμε υποστήριξη κι αποδοχή.
Μην ξεχνάμε ότι δεν αρκεί η ύπαρξη ενός τραυματικού γεγονότος ώστε να καταρρεύσουμε ψυχικά. Είναι πολύ σημαντικό το πώς εμείς ερμηνεύουμε το γεγονός αυτό. Όπως είδαμε, οι έρευνες για την ψυχική ανθεκτικότητα δε δείχνουν ότι ανθεκτικοί άνθρωποι είναι αυτοί που δεν έζησαν κάποια τραυματική εμπειρία, αλλά αυτοί που κατάφεραν να αντέξουν την εμπειρία αυτή και να την δουν με έναν λειτουργικό τρόπο, που τους βοηθά να προσαρμοστούν και να αποδεχτούν τη νέα κατάσταση. Συνεπώς, το ερώτημα είναι: Θα μπορούσαμε να δούμε τις αντιξοότητες σαν μία πρόκληση και δοκιμασία; Και τι θα μπορούσαμε να μάθουμε μέσα από αυτές;
Παρακάτω, αναφέρονται ορισμένα ερωτήματα που θα μπορούσατε να θέσετε στον εαυτό σας ώστε να αντλήσετε πληροφορίες σχετικά με τη δική σας ψυχική ανθεκτικότητα:
Ποιο/α ήταν το/α δυσκολότερο/α γεγονός/τα που έχω ζήσει στη ζωή μου;
Πώς με επηρέασε το γεγονός αυτό;
Τι ήταν αυτό που με βοήθησε να αντέξω;
Υπήρχαν άνθρωποι που με υποστήριξαν;
Τι έμαθα για τον εαυτό μου και τον τρόπο που χειρίζομαι τέτοιες καταστάσεις;
Θα μπορούσα να βοηθήσω ανθρώπους που τυχόν περνάνε παρόμοιες δυσκολίες (π.χ. μέσω εθελοντισμού);
Τι μου δίνει ελπίδα κι αισιοδοξία για το μέλλον;
Κλείνοντας, η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι ένα χαρακτηριστικό με το οποίο κανείς γεννιέται. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι που μπορεί ο καθένας μας να ενισχύσει την δική του ψυχική ανθεκτικότητα. Η ψυχοθεραπεία, η ενασχόληση με ευχάριστες δραστηριότητες που έχουν νόημα για μας, ο διαλογισμός, η επικοινωνία με τους δικούς μας ανθρώπους, η επαφή με τη φύση, ο εθελοντισμός είναι μερικά από τα πράγματα που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ενίσχυση της και να μας βοηθήσουν να ζήσουμε μία καλύτερη ζωή.
Βιβλιογραφία:
- Frankl, V. E. (2010). Το νόημα της ζωής. Αθήνα: Ψυχογιός.
- Λακιώτη, Α. (2011). Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, Στο Α. Σταλίκας, Π. Μυτσκίδου (Επιμ.) Εισαγωγή στη θετική ψυχολογία Αθήνα: Τόπος.
- Smith, J. L., & Hollinger-Smith, L. (2015) Savoring, resilience,and psychological well-being in older adults. Aging & Mental Health, 19(3), 192-200, DOI:10.1080/13607863.2014.986647
- Van Deurzen, E. (2011). Η ψυχοθεραπεία και η Αναζήτηση της Ευτυχίας. Αθήνα: Κοντύλι