Δημοσιεύτηκε στις 25 Μαΐου, 2024
Τα πάντα είναι τίποτα /// κείμενο για το μάθημα της φιλοσοφίας της Ευαγγελίας Δούναβη
Τα πάντα γύρω μας είναι δημιούργημα του ανθρώπου. Εκτός από τη φύση και το σύμπαν βέβαια. Όλα τα υπόλοιπα τα έχει επινοήσει όλη αυτή η εξέλιξη της ιστορίας με αρχηγό τον άνθρωπο. Έχουμε φτιάξει από τα πιο κατανοητά πράγματα, όπως οι δρόμοι, τα σπίτια, τα ρούχα, έως και τα πιο δυσνόητα, όπως η γλώσσα. Όμως, αυτό που πολλοί δεν κατανοούν ή
δε συνειδητοποιούν είναι ότι ακόμα και η λογική, το ηθικό είναι πάλι τεχνητά. Όταν άρχισε ο άνθρωπος να αναπτύσσεται και να οργανώνεται σε ομάδες, κοινωνίες, ξεκίνησε να θέτει κάποια όρια, τα οποία σήμερα αποτελούν γραπτούς και άγραφους νόμους.
Το λογικό και το μη λογικό είναι τελείως υποκειμενικοί όροι και αποτέλεσμα των ορίων αυτών. Κάτι που το βρίσκουμε αποδεκτό και κάτι που το αποδοκιμάζουμε, στην πραγματικότητα είναι ουδέτερα και πιο συγκεκριμένα είναι τίποτα, δεν έχουν θετική και αρνητική πλευρά. Ο καθένας σύμφωνα με την κοινωνία που ζει και τις απόψεις του, έχει την αντίστοιχη θέση απέναντι σε αυτό. Ένα άτομο Α μπορεί να θεωρεί φυσιολογικό κάτι, ενώ ένα άλλο άτομο Β να εναντιώνεται σε αυτό. Ακόμα και αν όλος ο υπόλοιπος πληθυσμός συμφωνεί με το άτομο Α, αυτό δε σημαίνει πως το άτομο Β έχει άδικο. Μπορεί σε μία άλλη εποχή όλοι να συμφωνούσαν με το Β. Οπότε βλέπουμε πως αφού η λογική αλλάζει ανά τις εποχές, αλλά και στην ίδια εποχή αλλάζει ανά άτομο, είναι ξεκάθαρο πως δεν είναι πανανθρώπινο και δεν έχει ισχύ πάντα, αλλά είναι δημιούργημά μας. Τίποτα δεν είναι λογικό ή αλόγιστο στην πραγματικότητα. Το ίδιο το μυαλό του ανθρώπου ερμηνεύει τα πάντα με τον τρόπο του, επηρεασμένο από όλη αυτήν την εξέλιξη και τα δεδομένα που έχει αποκτήσει.
Αντίστοιχα, η ηθική είναι ανθρώπινος θεσμός. Τι είναι η ηθική; Ηθική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με το τι είναι καλό, κακό κ.α. Γενικότερα, είναι ένα σύνολο κανόνων και αξιών που ορίζουν το επιτρεπτό και τον τρόπο συμπεριφοράς μας. Βέβαια, το σωστό και το λανθασμένο δεν υπάρχουν, το επιτρεπτό και το ανεπίτρεπτο δεν υπάρχουν, η
ευγένεια και η αγένεια δεν υπάρχουν. Όλα είναι άυλα πράγματα τα οποία οριοθετούν τον καθένα με σκοπό να έχει θέση στην κοινωνία, όπου πάλι και αυτό είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης του ανθρώπου. Δεν έχει σημασία το τι θεωρεί κάποιος αποδεκτό, αφού στην τελική, η ηθική δεν είναι κάτι πανανθρώπινο. Αυτό που ισχυρίζεται κάποιος ως σωστό για κάποιον άλλο μπορεί να είναι ασέβεια. Το οποίο πάλι καθορίζεται από το νου του, ο οποίος δομείται από στοιχεία που έχει λάβει και είναι το συμπέρασμα πολλών συλλογισμών προηγουμένων.
Η λογική και η ηθική στην ουσία δεν υπάρχουν, αλλά είναι όλα μόνο μέσα στον εγκέφαλό μας, ανάλογα με το πώς έχουμε ανατραφεί και τις εμπειρίες μας. Με αυτόν τον τρόπο, η αλήθεια και οι πράξεις μας είναι ουδέτερες. Ξεκινώντας αναφερόμενη στην αλήθεια, η αλήθεια στην πραγματικότητα δεν είναι σκληρή ούτε δυσνόητη, αλλά οι συναισθηματισμοί
μας επηρεασμένοι από τα πλέον δεδομένα μας κάνουν να αντιδρούμε όπως αντιδρούμε. Η αλήθεια απλώς υπάρχει κι εμείς τη λαμβάνουμε διαφορετικά και την ερμηνεύουμε ανάλογα με την εποχή, την κοινωνία και το περιβάλλον που ζούμε, την περίσταση της στιγμής, το νοητικό μας επίπεδο, την ηλικία μας ή και τον ψυχισμό μας γενικότερα.
Παραδείγματος χάρη, το γεγονός ότι πεθαίνουμε μόνοι μας και ζούμε τη ζωή μας μόνοι μας (εφόσον μόνο εμείς ζούμε στο σώμα μας) για κάποιους μπορεί να φαίνεται καταθλιπτικό και τρομακτικό, για κάποιους άλλους ως μέσο κινητοποίησης ενώ κάποιοι άλλοι μπορεί να μην το έχουν σκεφτεί καν. Η αλήθεια είναι η πραγματικότητα και τα γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω μας και απλώς συμβαίνουν. Ένας πόλεμος θεωρείται οδυνηρό συμβάν μιας και έχουμε δώσει αρνητικό ορισμό στο φόνο, την απάτη, την αδικία κ.α.. Από εμάς εξαρτάται η οπτική των συμβάντων και των καταστάσεων. Για κάποιον ο πόλεμος (π.χ. αυτοί που τον προκαλούν) μπορεί να είναι κάτι ωφέλιμο, γιατί έχουν πείσει τον εαυτό τους πως θα κερδίσουν κάτι από όλο αυτό. Άρα, εξαρτάται από το τι τροφή έχουμε δώσει στον οργανισμό μας, τι τον έχουμε πείσει πως είναι αλήθεια.
Αντίστοιχα οι πράξεις μας δεν έχουν χρώμα. Οτιδήποτε κάνουμε, είναι απλώς κάτι που έλαβε χώρα μεταξύ κάποιων όντων. Δεν υπάρχουν κακές και καλές πράξεις. Όλα είναι ουδέτερα. Ακόμα και αν κάνουμε κάτι απάνθρωπο και ντροπιαστικό ή κάτι γενναιόδωρο και αξιοθαύμαστο. Για άλλη μία φορά, εμείς έχουμε διαχωρίσει τις καλές από τις κακές
πράξεις, τι πρέπει να κάνουμε και τι όχι. Πρέπει να γνωρίζουμε ιστορία και να έχουμε βασικές γνώσεις, αλλιώς περιθωριοποιούμαστε. Δεν πρέπει να είμαστε ασεβής και αγενείς. Πρέπει να είμαστε φιλόξενοι και ευγενικοί. Δεν πρέπει να προσβάλλουμε τους άλλους.
Όλες αυτές οι έννοιες, αν και υπάρχουν από το μακρινό παρελθόν, δεν φύτρωσαν απλά στη γη. Εμείς οι ίδιοι τις σπείραμε και βασιζόμαστε εκτεταμένα σε αυτές. Για όλα αυτά εννοείται δεν ευθύνονται οι άνθρωποι. Το γένος Homo απλώς εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο που καταλήξαμε εμείς με όλη αυτή τη νοημοσύνη και αρχίσαμε να σκεπτόμαστε διαφορετικά. Όταν αρχίσαμε να ασχολούμαστε και με επιπλέον πράγματα εκτός των από τη φύση συνηθισμένων (αναπαραγωγή, επιβίωση) δε σταματήσαμε ποτέ.
Φαίνεται πως είναι στη φύση μας να εξελισσόμαστε και αυτή η εξέλιξη μας έδωσε την ευκαιρία να δημιουργήσουμε έναν λαμπρότατο πολιτισμό. Από την αρχή της ιστορίας μας βλέπουμε πως η ζωή μας είναι γεμάτη ασήμαντα πράγματα για την επιβίωσή μας. Τα διάφορα κοσμήματα, οι τελετές, οι χοροί κ.α. δεν είναι απαραίτητα για να επιβιώσουμε. Βέβαια όπως έχουν τα πράγματα, όλα αυτά είναι χρήσιμα για να ζήσουμε. Αν και γενικώς οι άλλοι οργανισμοί δεν έχουν αυτές τις συνήθειες, μάλλον στη δική μας την περίπτωση αυτή η ανάγκη για δημιουργία και όχι απλώς επιβίωση, είναι έμφυτη. Ούτως ή άλλως από τους Homo Sapiens Neanderthalensis παρατηρούμε στοιχεία της πρώτης συμβολικής σκέψεις και
εμφανίστηκαν πριν από 130.000 χρόνια!
Παρ’ ολ’ αυτά, γνωρίζω πως τώρα είναι αδύνατο να απορρίψουμε τόσα επιτεύγματα και να γίνουμε πάλι Homo Erectus (1.000.000 χρόνια πριν). Με καμία προσπάθεια δε γίνεται αυτό καθώς ακόμα και αυτοί που ζουν στη ζούγκλα του Αμαζονίου, οι κακώς αποκαλούμενοι απολίτιστοι, έχουν τα δικά τους έθιμα/τελετές, άρα και τον δικό τους πολιτισμό. Απολίτιστο και παράξενο είναι ο,τι δεν έχουμε συνηθίσει. Ούτως ή άλλως, όλοι μας χαρακτηριζόμαστε από ανούσια πράγματα στην επιβίωσή μας. Αυτή η θεωρία όμως, μπορεί να εφαρμοστεί με άλλον τρόπο. Η ζωή μας μπορεί να γίνει πιο ευχάριστη όταν σκεπτόμαστε πως οι κανόνες και οι θεσμοί είναι ανθρώπινα δημιουργήματα. Αισθανόμαστε ευφροσύνη όταν συνειδητοποιούμε πως είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε ότι θέλουμε και δεν οφείλουμε λόγο σε κανέναν. Αυτό πάει φυσικά σε συνδυασμό με τους κανόνες και δεν αντιστοιχεί σε αυτά που έχουμε ορίσει ως ακρότητες (αν π.χ. δολοφονήσουμε κάποιον, πολύ πιθανό να χάσουμε την κάθε ελευθερία μας).
Βέβαια, για τους παραπάνω συλλογισμούς έχω βασιστεί στις μέχρι τώρα γνώσεις μου και τις παρατηρήσεις που έχω κάνει μόνη μου, σε παρελθοντικούς συλλογισμούς μου. Δεν έχω κάνει κάποια αναζήτηση ούτε έχω απευθυνθεί σε κάποιον και τα λεγόμενα μου δε στηρίζονται σε κάποια θεωρία ή φιλοσοφική κατεύθυνση. Όμως, γνωρίζω πως αυτά τα λόγια παραπάνω, έχουν κάποια κοινά με τις θεωρίες του νιχιλισμού και του αμοραλισμού, αλλά και τη θέση του διαφωτιστή Jean- Jacques Rousseau σχετικά με την κοινωνία (φυσική κατάσταση). Αυτές τις γνώσεις πάντως, τις απέκτησα αργότερα.
* Η εικόνα είναι παρμένη από το ίντερνετ (Νέα Ακρόπλη)