ΕΚΘΕΣΗ-ΚΕΙΜΕΝΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ/// ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης / Επικοινωνίας

https://latistor.blogspot.com/2014/09/blog-post.htm

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης / Επικοινωνίας

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι τα μέσα διακινήσεως ιδεών και πληροφόρησης σε ευρύτατο κοινό. Ειδικότερα, πρόκειται για τα έντυπα, ραδιοτηλεοπτικά και ηλεκτρονικά μέσα που αξιοποιούνται για τη μετάδοση πληροφοριών με σκοπό την ενημέρωση του κοινού.

Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης συγκαταλέγονται οι εφημερίδες, τα περιοδικά, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, το διαδίκτυο κ.ά.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης χαρακτηρίζονται και ως μέσα μαζικής επικοινωνίας, αφενός για να δηλωθεί πως η παροχή ενημέρωσης δεν είναι η μόνη λειτουργία τους κι αφετέρου για να τονιστεί η αμφίδρομη διάσταση της επικοινωνίας που ενισχύεται όλο και περισσότερο χάρη στις δυνατότητες αλληλεπίδρασης που παρέχουν οι τεχνολογικές δυνατότητες των σύγχρονων μέσων, όπως είναι το διαδίκτυο.

Η θετική συνεισφορά των μέσων μαζικής ενημέρωσης

Ενημέρωση – Πληροφόρηση

- Η συνεχής ειδησεογραφική κάλυψη τοπικών και διεθνών εξελίξεων προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα να παραμένουν ενήμεροι για όλα τα σημαντικά γεγονότα και να διαμορφώνουν μια ολοκληρωμένη άποψη για κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα, που εν δυνάμει επηρεάζουν τον ατομικό ή δημόσιο βίο τους. Χωρίς ανάλογη ενημέρωση, άλλωστε, δεν θα ήταν εφικτή η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα του τόπου τους.

- Οι πολίτες ενημερώνονται για τα επιτεύγματα και τις ανακαλύψεις των επιστημόνων σε σημαντικούς τομείς όπως είναι η ιατρική κι η τεχνολογία, αλλά και για πιο πρακτικά ζητήματα που αφορούν την καθημερινότητά τους, όπως επιλογές ψυχαγωγίας, καιρικές συνθήκες, κυκλοφοριακά προβλήματα κ.ά.

- Συνάμα, επιτυγχάνεται, μέσω κυρίως των διαφημίσεων, η προβολή και προώθηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών· διαδικασία, η οποία ενισχύει την οικονομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων, στηρίζει τη λειτουργία των Μ.Μ.Ε., αφού η προβολή διαφημίσεων αποτελεί τη βασική πηγή εσόδων τους, αλλά και προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα να ενημερώνονται για τα νέα και πιθανώς καινοτόμα προϊόντα που είναι διαθέσιμα στην αγορά.

Πολιτική – Δημοκρατία

- Η προσφορά των Μ.Μ.Ε. είναι εξαιρετικά σημαντική σε ό,τι αφορά τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς πραγματοποιούν καθημερινό και συχνά ιδιαίτερα αυστηρό έλεγχο της κυβέρνησης και όλων γενικά των φορέων εξουσίας, δημοσιοποιώντας πράξεις και παραλείψεις τους. Με τον τρόπο αυτό κατορθώνουν να περιορίζουν φαινόμενα διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας, ευνοιοκρατίας και αυταρχισμού.

- Οι πολίτες ενημερώνονται έγκαιρα για τους σχεδιασμούς και τις αποφάσεις των πολιτικών και μπορούν έτσι με τη συναίνεση ή με τη δυναμική αντίδρασή τους να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση ή την αναδιαμόρφωση του κυβερνητικού προγράμματος. Με τη συνδρομή, άλλωστε, των Μ.Μ.Ε. οι πολιτικοί έρχονται σ’ επαφή με τις διαθέσεις της κοινής γνώμης είτε ακούγοντας τις απόψεις μεμονωμένων πολιτών είτε βλέποντας τις συλλογικές αντιδράσεις των μελών τις κοινωνίας.

- Η δυνατότητα που παρέχεται στους πολίτες να εκφράσουν τις απόψεις τους, να διατυπώσουν τα προβλήματά τους και να φανερώσουν τον πραγματικό αντίκτυπο που έχουν στη ζωή τους οι εκάστοτε πολιτικές αποφάσεις, συνιστά καίρια προσφορά των Μ.Μ.Ε., καθώς επιτρέπει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους πολίτες και τους πολιτικούς, οδηγώντας συχνά στη βελτιωτική αλλαγή ή τη ματαίωση ειλημμένων αποφάσεων. Ενώ, συνάμα, ο έμμεσος αυτός τρόπος επικοινωνίας -μιας και δεν πρόκειται πάντοτε για απευθείας διάλογο- υποδεικνύει και υπενθυμίζει τη σημασία που έχει να διατηρούν οι κυβερνώντες διαρκή επαφή με τους πολίτες, ώστε οι σχεδιασμοί τους να υπηρετούν και όχι να επιβαρύνουν την κοινωνία.

- Τα Μ.Μ.Ε. δίνουν την ευκαιρία στους πολιτικούς και πολιτευόμενους των κομμάτων να συζητήσουν δημοσίως τις απόψεις τους για σημαντικά ζητήματα της πολιτείας, αναδεικνύοντας μέσα από τις δημιουργικές αντιπαραθέσεις τους την αξία του διαλόγου και των δυνατοτήτων που αυτός παρέχει στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος για τη συνεχή βελτιστοποίηση των αντιτιθέμενων απόψεων, χάρη στη γόνιμη μεταξύ τους σύγκριση και αλληλεπίδραση.

- Οι πολίτες, και ιδίως οι νέοι, έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν σε βάθος τους πολιτειακούς θεσμούς και τις δημοκρατικές λειτουργίες του τόπου, δεχόμενοι συνάμα το παράδειγμα των πολιτικών εκείνων που προωθούν μέσω της στάσης και της συμπεριφοράς τους τη δημοκρατικότητα και τη διαλλακτικότητα. Προκύπτει, έτσι, ένα σημαντικό όφελος για τη δημιουργία θεμιτής πολιτικής συνείδησης στα νεότερα μέλη της κοινωνίας.

Κοινωνικός τομέας

- Καθίσταται εφικτή η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τρέχοντα ή διαχρονικά κοινωνικά ζητήματα, τα οποία απαιτούν τη συλλογική προσπάθεια της πολιτείας για την αντιμετώπισή τους. Σημαντικά θέματα, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος, τα ναρκωτικά, οι άστεγοι, η φροντίδα ηλικιωμένων ατόμων ή εγκαταλελειμμένων παιδιών, η μέριμνα για τους οικονομικά ασθενείς συμπολίτες κ.ά., προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. και ωθούν φορείς και πολίτες σε δράση.

- Με την προβολή συντονισμένων δράσεων για την αντιμετώπιση κοινωνικών ζητημάτων ενισχύεται το αίσθημα συλλογικότητας των πολιτών. Ενώ, με την παράλληλη προβολή δημοκρατικών αξιών, όπως είναι ο διάλογος, η ανάγκη να ακούγονται και να γίνονται σεβαστές όλες οι απόψεις, η αποδοχή των μειονοτήτων και της διαφορετικότητας, επιτυγχάνεται η ουσιαστικότερη κοινωνικοποίηση των νέων.

- Ας σημειωθεί πως τα Μ.Μ.Ε. θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση φαινομένων ρατσισμού, αντιμετωπίζοντας με σεβασμό τις μειονοτικές ομάδες της κοινωνίας και δημιουργώντας ένα θετικό κλίμα απέναντι στη διαφορετικότητα.

Πνευματικός τομέας & Διάδοση πνευματικού πολιτισμού

- Τα Μ.Μ.Ε. έχουν τη δυνατότητα προβολής και διάδοσης των τεχνών (λογοτεχνία, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος κ.ά.), ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο τα αισθητικά και πνευματικά ερεθίσματα του κοινού.

- Παράλληλα με τη διάδοση των έργων τέχνης κινείται και η παρουσίαση στο ευρύτερο κοινό των πνευματικών εκείνων έργων (φιλοσοφικών, κοινωνικών, ιστορικών) που μπορούν να καλλιεργήσουν και να ενισχύσουν την κριτική σκέψη και αντίληψη του κοινού. Μέσα από εκλαϊκευτικά άρθρα και δοκίμια, οι πολίτες μπορούν να έρθουν σ’ επαφή με επιστημονικά συγγράμματα και φιλοσοφικές πραγματείες, που σχετίζονται άμεσα με τη βελτίωση της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Με την άρτια, άλλωστε, παρουσίαση ιστορικών θεμάτων, οι πολίτες μπορούν να κατανοήσουν και να γνωρίσουν καλύτερα την πορεία διαμόρφωσης της σύγχρονης πολιτείας.

- Τα Μ.Μ.Ε. μπορούν να μεταδώσουν σημαντικές γνώσεις απ’ όλα τα επιστημονικά επίπεδα σ’ ένα ευρύτατο μάλιστα κοινό, γεγονός που αναδεικνύει τον εξέχοντα ρόλο που δύνανται να διαδραματίσουν στην καταπολέμηση της άγνοιας, των προκαταλήψεων, του ρατσισμού και της εν γένει μονόπλευρης θέασης των πραγμάτων.

- Τα Μ.Μ.Ε. επιτυγχάνουν, συνάμα, να προσφέρουν πλήθος πληροφοριών για τον πολιτισμό και τα πνευματικά επιτεύγματα άλλων εθνών, λειτουργώντας έτσι ως μέσο διεθνούς επικοινωνίας και γνωριμίας. Οι πολίτες αποκτούν, επομένως, την ευκαιρία να γνωρίσουν και να αποδεχτούν πολιτισμούς και εθνότητες που μέχρι πρότινος έμοιαζαν απρόσιτοι και επίφοβα ανοίκειοι.

- Μέρος, βέβαια, της επωφελούς δράσης των Μ.Μ.Ε. είναι και η προβολή των στοιχείων του τοπικού πολιτισμού και της τοπικής παράδοσης, ώστε οι πολίτες να αποκτούν πρώτα μια βαθύτερη γνώση και εκτίμηση του εθνικού πνευματικού και πολιτιστικού τους πλούτου. Η ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και αυτοεκτίμησης είναι σημαντική, ώστε οι πολίτες να μην αισθάνονται πως μειονεκτούν σε σχέση με άλλους πολιτισμούς που πιθανώς παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη εξέλιξη και άνοδο.

- Η επαφή με τα έργα τέχνης, η γνωριμία ξένων πολιτισμών και η εκλαϊκευτική προσέγγιση επιστημονικών και ιστορικών έργων, ενισχύουν αποτελεσματικά την κριτική σκέψη των πολιτών, θεμελιώνουν τη δεκτικότητά τους απέναντι στο νέο ή το διαφορετικό και συμβάλλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της μισαλλοδοξίας και της ξενοφοβίας.

Ψυχαγωγία

- Τα Μ.Μ.Ε. προσφέρουν ποικίλες δυνατότητες ψυχαγωγίας, όπως η προβολή μέσω της τηλεόρασης κινηματογραφικών έργων και ψυχαγωγικών εκπομπών, η μετάδοση αθλητικών αγώνων ή μουσικών εκδηλώσεων κ.ά. Ενώ, με τη συνδρομή του διαδικτύου, οι δυνατότητες ψυχαγωγίας επεκτείνονται ακόμη περισσότερο αφού μέσω αυτού είναι εφικτές τόσο οι επιλογές που κάποτε παρείχε αποκλειστικά η τηλεόραση, αλλά κι ακόμη περισσότερες, αφού το διαδίκτυο προσφέρει πρόσβαση σε βιβλία, ταινίες, μουσική, παιχνίδια και πλήθος άλλων ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.

Αρνητικές πτυχές των μέσων μαζικής ενημέρωσης

Πολιτικός τομέας

- Παραπληροφορούν το κοινό παρεμβαίνοντας στον τρόπο που μεταδίδονται οι πληροφορίες· παραποιούν την αλήθεια, υπερτονίζουν ορισμένα στοιχεία και αποκρύπτουν άλλα, τροποποιούν ή ακόμη και κατασκευάζουν ειδήσεις.

Φαινόμενο ιδιαιτέρως ανησυχητικό, το οποίο εξυπηρετεί είτε την ανάγκη των μέσων μαζικής ενημέρωσης για αυξημένη τηλεθέαση / εμπορική κυκλοφορία, είτε συμφέροντα πολιτικών παρατάξεων, που αποκτούν τη στήριξη των Μ.Μ.Ε. με την παροχή οικονομικών ή άλλων ανταλλαγμάτων.

- Το γεγονός ότι τα Μ.Μ.Ε. ασκούν εξαιρετικά μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης προκαλεί το ενδιαφέρον πολιτικών, εμπορικών και ευρύτερων οικονομικών παραγόντων, οι οποίοι επιζητούν και εν τέλει επιτυγχάνουν την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων. Τα Μ.Μ.Ε. ανήκουν στην πλειοψηφία τους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες δύσκολα μπορούν να αρνηθούν την οικονομική στήριξη εκείνων των παραγόντων που επιθυμούν να επηρεάσουν προς όφελός τους την κοινή γνώμη.

- Προκειμένου, επομένως, τα Μ.Μ.Ε. να κατευθύνουν το κοινό στην υιοθέτηση των απόψεων, της συμπεριφοράς ή εν γένει των επιλογών εκείνων που εξυπηρετούν τους εκάστοτε πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες, ακολουθούν σταθερά μια ορισμένη οπτική σύμφωνα με την οποία παρουσιάζουν τις ειδήσεις και τις πληροφορίες στο κοινό. Έτσι, οι πολίτες που δεν έχουν εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης για να επαληθεύουν ή έστω να ελέγχουν την αντικειμενικότητα των πληροφοριών που λαμβάνουν, παρασύρονται στην υιοθέτηση των απόψεων που τους υποβάλλονται σκοπίμως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

- Η δράση αυτή των Μ.Μ.Ε., όταν αποσκοπεί στη στήριξη κάποιου πολιτικού κόμματος, λειτουργεί υπονομευτικά για τους δημοκρατικούς θεσμούς, εφόσον ακυρώνει στην πράξη την ελευθερία βούλησης των πολιτών και τους κατευθύνει παθητικά προς συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές. Τίθεται επί της ουσίας σε εφαρμογή μια διαδικασία προπαγάνδας, η οποία έχει ως στόχο να δημιουργηθεί στους πολίτες η εντύπωση πως η μόνη εύλογη και ορθή πολιτική επιλογή είναι εκείνη που τους υποδεικνύεται από τα Μ.Μ.Ε.

Κοινωνικός τομέας

- Τα Μ.Μ.Ε. ενώ θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης των πολιτών, λειτουργούν τελείως αποπροσανατολιστικά με τον καταιγισμό ειδήσεων και δευτερεύουσας σημασίας πληροφοριών, που μόνο σκοπό έχουν να καταστήσουν αδύνατη τη λογική, ψύχραιμη και σε βάθος επεξεργασία και ανάλυση των παρεχόμενων πληροφοριών. Το κοινό περιέρχεται έτσι σε μια κατάσταση σύγχυσης και απομένει ευεπηρέαστο στις κατευθύνσεις που του παρέχουν τα Μ.Μ.Ε.

- Δημιουργούν και διατηρούν ένα κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες, υπερτονίζοντας τις αρνητικές καταστάσεις, το οποίο έχει ως συνέπεια την επίταση των αναποτελεσματικών συμπεριφορών απ’ τη μεριά του κοινού. Ενισχύονται τα φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού, διαιωνίζεται ο συντηρητισμός τόσο σε επίπεδο πολιτικής πράξης όσο και σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, αυξάνονται τα κρούσματα βίας και μισαλλοδοξίας.

- Διαδραματίζουν εξαιρετικά αρνητικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση και την κοινωνικότητα των ατόμων, καθώς υποκαθιστούν σε μεγάλο βαθμό την άμεση ανθρώπινη επαφή με την ψευδαίσθηση της συντροφικότητας. Παρουσιάζεται, έτσι, το ανησυχητικό φαινόμενο ακόμη και νέοι άνθρωποι να αφιερώνουν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους είτε παρακολουθώντας τηλεόραση είτε ασχολούμενοι με το διαδίκτυο.

- Επιμένουν στην παρουσίαση στερεοτυπικών εικόνων που προωθούν τον κοινωνικό και φυλετικό ρατσισμό, αποδίδοντας στη γυναίκα υποδεέστερη θέση, προβάλλοντας εμφατικά τις τυχόν παραβατικές συμπεριφορές των αλλοδαπών και αντιμετωπίζοντας αρνητικά τις κοινωνικές και εθνολογικές μειονότητες.

- Προωθούν συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς και ζωής, τα οποία απέχουν από τις πραγματικές αξίες και τις οικονομικές δυνατότητες του τόπου. Ο άκρατος καταναλωτισμός που συνδυάζεται με μιαν αδικαιολόγητη ελαφρότητα, είναι το ιδανικό των τηλεοπτικών προσώπων· πρότυπο εξαιρετικά επιζήμιο για την εικόνα που σχηματίζουν οι νέοι άνθρωποι για τη ζωή, αφού τους εξωθεί σε ανούσιες και ανεπίτευκτες προσδοκίες.

- Καθιστούν τη βία μέρος της τηλεοπτικής καθημερινότητας του κοινού, και επιδρούν έτσι με πολλαπλά αρνητικό τρόπο στην ψυχοσύνθεση των μικρών παιδιών, αλλά και στη συμπεριφορά των ενηλίκων εκείνων που δεν έχουν τις κατάλληλες ηθικές και πνευματικές άμυνες απέναντι στην εικονική υπεροχή των βίαιων τηλεοπτικών προτύπων.

- Ενισχύουν, κατά περίπτωση, τον εθνικισμό, ενοχοποιούν στη συνείδηση του κοινού μετανάστες και αλλοεθνείς, και προβάλλουν κατά τρόπο όχι πάντα αρνητικό τη δράση πολιτικών παρατάξεων και ομάδων που λειτουργούν με ρατσιστικές αντιλήψεις.

Πνευματικός τομέας

- Τα Μ.Μ.Ε. λειτουργούν με τη λογική μιας επιχείρησης που αποζητά το οικονομικό κέρδος, γι’ αυτό και διαμορφώνουν τα προγράμματα και το περιεχόμενό τους με ζητούμενο την εμπορική απήχηση. Παρατηρείται, έτσι, η έντονα αρνητική επίδραση της έμμονης επιδίωξης για αυξημένη τηλεθέαση, αυξημένες πωλήσεις εντύπων και υψηλότερη ακροαματικότητα.

- Η σταθερή και συχνά δίχως αρχές επιδίωξη της εμπορικής απήχησης επηρεάζει όλους τους τομείς των Μ.Μ.Ε., ξεκινώντας μάλιστα ακόμη κι από τη βασική τους λειτουργία που είναι η ενημέρωση. Προκύπτει έτσι μια διεκτραγώδηση στην παρουσίαση των ειδήσεων, που αποσκοπεί στην προσέλκυση τηλεθεατών / αναγνωστών, αλλά λειτουργεί επιβαρυντικά για την ποιότητα της ενημέρωσης.

- Ο τρόπος παρουσίασης των ειδήσεων, η επιλογή τους, όπως και η διαχείριση ακόμη και εξαιρετικά σοβαρών εξελίξεων, επηρεάζονται απ’ το βασικό ζητούμενο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που δεν είναι η αντικειμενικότητα και η εγκυρότητα, αλλά η αύξηση της τηλεθέασης. Έτσι, η ενημέρωση υποκύπτει στις υπερβολές, στη σκόπιμη δραματοποίηση, στην επιλογή εκείνων των ειδήσεων που τείνουν να προσελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού, στην αποσιώπηση εκείνων που δεν έχουν ιδιαίτερη απήχηση, καθώς και σε κάθε άλλο τέχνασμα που αυξάνει το τηλεοπτικό ή αναγνωστικό κοινό.

- Άμεση συνέπεια αυτής της εμπορικής αντιμετώπισης του ειδησεογραφικού ρόλου των Μ.Μ.Ε. είναι η υποβάθμιση των ποιοτικών γνωρισμάτων της ενημέρωσης. Οι πολίτες έρχονται, επομένως, αντιμέτωποι μ’ ένα κατασκευασμένο είδος ενημέρωσης, το οποίο όχι μόνο δεν ενισχύει την κριτική τους σκέψη και τη δυνατότητά τους να διαμορφώσουν ολοκληρωμένες και αντικειμενικές απόψεις, αλλά τους ωθεί σε μια κατάσταση ανασφάλειας και παθητικής δεκτικότητας.

- Η εμπορικότητα, άλλωστε, είναι ο βασικός γνώμονας για την διαμόρφωση του συνολικού τηλεοπτικού προγράμματος, με αποτέλεσμα να επιλέγονται εκπομπές χαμηλών πνευματικών απαιτήσεων, και άρα χαμηλού πνευματικού οφέλους. Οι πολίτες εθίζονται κατ’ αυτό τον τρόπο σε εύκολες διασκεδάσεις που αδρανοποιούν τη σκέψη και τον προβληματισμό τους.

- Η σαφής υπεροχή της εικόνας έναντι της ανάγνωσης ή άλλων ουσιαστικών πνευματικών δραστηριοτήτων, προσφέρει στα Μ.Μ.Ε., και ιδίως στην τηλεόραση, τη δυνατότητα μονοπώλησης του ενδιαφέροντος του κοινού. Ενδιαφέρον, όμως, το οποίο δεν αποζημιώνεται με αξιόλογες εκπομπές ή ταινίες, αλλά με προγράμματα που αποσκοπούν στον εκφυλισμό της πνευματικής και ηθικής υπόστασης των ατόμων.

- Η καλαισθησία, η υψηλή τέχνη και η κριτική σκέψη, υπονομεύονται δραστικά από τα Μ.Μ.Ε., τα οποία προωθούν εμπορευματοποιημένα και ευτελή προγράμματα, ενισχύοντας την τυποποίηση στις επιλογές των ατόμων και την απομάκρυνσή τους από ουσιαστικούς προβληματισμούς και απαιτητικές επιλογές.

- Προωθούν, συνάμα, προϊόντα μιας διεθνούς κουλτούρας, απομακρύνοντας τους πολίτες από τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα. Μουσική, κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, προερχόμενες από δυτικές χώρες κατακλύζουν και κυριαρχούν στα εγχώρια Μ.Μ.Ε., υποβάλλοντας την αίσθηση μιας μαζικής τυποποίησης στον τρόπο διασκέδασης και ψυχαγωγίας, που προβάλλει παράλληλα κι έναν παρόμοιο διεθνοποιημένο τρόπο ζωής, εις βάρος πάντα της τοπικής παράδοσης και πολιτισμικής ταυτότητας.

Προϋποθέσεις για τη σωστή λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης

- Βασική προϋπόθεση για την ορθή λειτουργία των Μ.Μ.Ε. είναι το δίχως άλλο η ύπαρξη και απρόσκοπτη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, προκειμένου η παρεχόμενη ενημέρωση να παραμένει αδέσμευτη από έξωθεν επιβεβλημένη λογοκρισία. Ωστόσο, εξίσου σημαντικό είναι να διασφαλίζεται κι η ανεξαρτησία των μέσων μαζικής ενημέρωσης από κάθε είδους συμφέροντα (πολιτικά, οικονομικά ή άλλα), ώστε να υπηρετούν το όφελος των πολιτών και όχι το συμφέρον εξωγενών παραγόντων.

- Με δεδομένη την ιδιαίτερη επιρροή που ασκούν τα Μ.Μ.Ε. στους πολίτες θα πρέπει να υπάρξει θεσμοθέτηση κατάλληλων οργάνων για τη διασφάλιση της ανεξάρτητης λειτουργίας τους. Έτσι, ώστε κάθε παρέκκλιση από τις αρχές της αντικειμενικότητας και της δημοσιογραφικής δεοντολογίας να ελέγχεται διεξοδικά προκειμένου να διαπιστώνεται η τυχόν ύπαρξη παραγόντων πίεσης ή εμπορικής συναλλαγής ή άλλου είδους συμφωνίας με τους ιδιοκτήτες των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

- Το ανθρώπινο δυναμικό των μέσων μαζικής ενημέρωσης, όπως και οι ιδιοκτήτες αυτών των μέσων, θα πρέπει να συνειδητοποιούν την έκταση της επιρροής που ασκούν στους πολίτες -τόσο στη διαμόρφωση των απόψεών τους όσο κι ακόμη περισσότερο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους-, ώστε να αποζητούν με απόλυτο σεβασμό και αίσθηση ωριμότητας το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για τους πολίτες.

- Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ειδησεογραφική κάλυψη των γεγονότων θα πρέπει να τηρούνται οι αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Θα πρέπει, δηλαδή, να γίνεται απολύτως σεβαστή η έννοια της αντικειμενικότητας στην ενημέρωση· η επιδίωξη της έγκυρης ενημέρωσης με συνεχή διασταύρωση των παρεχόμενων πληροφοριών· συναίσθηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και επίγνωση του αντίκτυπου που έχει η κάθε παρεχόμενη είδηση και πληροφορία· αποχή από κάθε είδους χαλκευμένες ειδήσεις ή πληροφορίες που εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα με το να κατευθύνουν το κοινό προς ορισμένες επιλογές και αποφάσεις· σεβασμός της ακεραιότητας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, αλλά και σεβασμός απέναντι στον πολίτη και στο δικαίωμα να προφυλάσσει την ιδιωτική του ζωή.

- Συνειδητοποίηση από τη μεριά των πολιτών της ευθύνης που τους αναλογεί μέσω της συναίνεσης απέναντι στην κάποτε εξόφθαλμα μεροληπτική στάση ορισμένων Μ.Μ.Ε. Οι πολίτες οφείλουν να αντιστέκονται στην προσπάθεια χειραγώγησής τους από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

- Καίριο ρόλο στην αυτοπροστασία των πολιτών απέναντι σε φαινόμενα παραπληροφόρησης, αλλά και πνευματικής υποβάθμισης, ενέχει η ατομική προσπάθεια για την καλλιέργεια και ενίσχυση της κριτικής τους σκέψης. Η συνειδητή επιφυλακτικότητα απέναντι στις παρεχόμενες πληροφορίες, θα πρέπει να συνοδεύεται από τη διάθεση για διασταύρωση των πληροφοριών από ποικίλα μέσα και πηγές ενημέρωσης, ώστε να μην επιτυγχάνεται η παγίδευση στη μονόπλευρη ενημέρωση.

- Ιδιαίτερη, μάλιστα, προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και των νέων, καθώς είναι περισσότερο ευάλωτοι τόσο στην παραπληροφόρηση όσο και στην έντεχνη υποβολή συγκεκριμένων προτύπων ζωής και συμπεριφοράς. Θα πρέπει, οπότε, τόσο η οικογένεια όσο και το σχολείο να δίνουν έμφαση στην έγκαιρη διαμόρφωση μιας κριτικής στάσης απέναντι στα Μ.Μ.Ε.

- Απαιτούνται μαθήματα, δραστηριότητες, αλλά και συζητήσεις που θα παρουσιάσουν έγκαιρα στους νέους τους κινδύνους που προκύπτουν από την άκριτη αποδοχή όσων βλέπουν, διαβάζουν ή ακούν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Βασικό ζητούμενο θα πρέπει να είναι η εξοικείωση με τις τακτικές και τις προθέσεις των Μ.Μ.Ε., ώστε να κάμπτεται ο βαθμός της επιρροής που ασκείται από αυτά στους νέους.

- Η απαίτηση απ’ τη μεριά των πολιτών για ενημέρωση υψηλής ποιότητας είναι εξαιρετικά σημαντική και θα πρέπει να συνοδεύεται από τη διάθεση απόρριψης εκείνων των μέσων που δεν σέβονται και δεν υπηρετούν το όφελος των πολιτών.

- Κατά τον ίδιο τρόπο, η απόρριψη εκείνων των προγραμμάτων που δεν ανταποκρίνονται στο ζητούμενο επίπεδο αισθητικής και πνευματικής ποιότητας, μπορεί να οδηγήσει τα Μ.Μ.Ε. στην αναδιαμόρφωση των επιλογών τους.

- Η μεροληπτική ενημέρωση και τα ευτελή προγράμματα δεν θα έχουν θέση σε μια κοινωνία όπου οι πολίτες θα διεκδικούν και θα επιβραβεύουν μόνο εκείνα τα Μ.Μ.Ε. που προσφέρουν υλικό υψηλής ποιότητας. Απαιτείται, επομένως, μια συνειδητή προσπάθεια από τη μεριά των πολιτών για αναβάθμιση των επιλογών τους τόσο στην ενημέρωση όσο και στην ψυχαγωγία.

Ιστορικό στιγμιότυπο

Το 1824 έγινε μία από τις πρώτες προσπάθειες για την έκδοση εφημερίδας στην επαναστατημένη Ελλάδα. Το κείμενο που ακολουθεί έχει αντληθεί από τον 3^ο τόμο του πεντάτομου έργου «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ‘21» του Κυριάκου Σιμόπουλου:

«Η πρώτη φροντίδα [του συνταγματάρχη Stanhope], μόλις πάτησε το πόδι του στο Μεσολόγγι, ήταν η έκδοση εφημερίδας. Κίνησε γην και ουρανόν ο συνταγματάρχης και με πρωτόγονα μέσα κατόρθωσε μέσα σε λίγες μέρες να τυπώσει το πρώτο φύλλο των “Ελληνικών Χρονικών”. Κυκλοφόρησε την πρωτοχρονιά του 1824. Πέντε μέρες αργότερα έφτασε στο Μεσολόγγι ο Byron. Ο ποιητής, που σεληνιαζόταν όταν άκουγε Τύπο και μάλιστα ελεύθερο Τύπο στην Ελλάδα, βρέθηκε μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα.

Όπως ήταν φυσικό ο συνταγματάρχης και ο Byron βρέθηκαν αντιμέτωποι και πολύ σύντομα ήρθαν σε ρήξη. Οι φιλοδοξίες του Stanhope για εγκατάσταση τυπογραφείων και έκδοση εφημερίδων σε ολόκληρη την Ελλάδα εξόργιζε τον ποιητή. Ο Byron τα αντιμετώπιζε όλα με ειρωνείες και χωρατά. Πίστευε πως ήταν άκαιρα, ανεφάρμοστα και επιζήμια σε καιρό πολέμου. “Πρώτα πρέπει να δουλέψει το σπαθί κ’ έπειτα η πέννα”. Έλεγε πως το πεδίο της μάχης ήταν το πρώτο σχολείο της ελευθερίας. ...

Πίστευε πως το πνευματικό επίπεδο των Ελλήνων ήταν τόσο χαμηλό που θα περνούσαν εκατοντάδες χρόνια ώσπου ν’ αρχίσουν να διαβάζουν εφημερίδες: “Οι Έλληνες είναι πάμπτωχοι και δεν θα διαβάζουν εφημερίδες επί αιώνες ακόμα. Δεν υπάρχει επικοινωνία με τις διάφορες περιοχές της χώρας. Δεν υπάρχουν μέσα για τη συγκέντρωση πληροφοριών ούτε τρόπος για τη μετάδοσή τους.” ...»

Ετυμολογία λέξεων

εφημερίδα: ἐφήμερος = ἐφ (ἐπί) + ήμερος (ημέρα)

πληροφόρηση: πληροφορῶ (-έω) < πλήρης + -φορῶ <-φόρος < φέρω

επικοινωνία: ἐπικοινωνῶ (-έω) < επί + κοινωνῶ < κοινός

ψυχαγωγία: ψυχή + αγωγός < ἄγω

τηλεόραση: μεταφραστικό δάνειο από το γαλλικό television (νόθο. συνθ.) < tele (τηλε-) + vision (όραση)

ΥΛΗ ΓΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΧΩ ΤΟΣΑ /// ΜΕΣ ΣΤΗ ΛΕΗΛΑΣΙΑ/// 2 ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΘΕΑΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Γεννήθηκα για να 'χω τόσα

ΓΎΜΝΟΣ, ΙΟΥΛΙΟ ΜΗΝΑ, το καταμεσήμερο. Σ' ένα
στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά,
ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου
που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Κοιτάζω τον ασβέστη αντίκρυ στον τοίχο της
μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα
δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω
αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια,
τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η
καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Χάμου, στ' άσπρα
και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα.
Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.
Γεννήθηκα για να 'χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να
παραδοξολογώ. Από το ελάχιστο φτάνεις πιο
σύντομα οπουδήποτε. Μόνο που 'ναι πιο δύσκολο.
Κι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά
θέλει να ξέρεις να τ' αγγίξεις οπόταν η φύση σού
υπακούει. Κι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να
της αφαιρέσεις την αγκίδα της.

Από τη συλλογή του
«Ο μικρός Ναυτίλος»

ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ

Μες στη λεηλασία

Ο χρόνος μου λεηλατημένος
Οι χίλιες καθημερινές ανάγκες
σαν πεινασμένα αγριόσκυλα
του ξεκολλάν κι ένα κομμάτι.

Τίτος Πατρίκιος
«Αντιδικίες»

Στο κείμενο του Ο. Ελύτη και στο ποίημα του Τ. Πατρικίου περιγράφονται δύο τελείως αντίθετες υπαρξιακές καταστάσεις. Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό και ποιοι οι παράγοντες διαμόρφωσης της κάθε μιας;

Διαφήμιση και Βία

Διαφήμιση

Διαφήμιση είναι η δημοσιοποίηση και η προβολή των ιδιοτήτων ενός προϊόντος ή προσώπου με σκοπό οικονομικά ή άλλα οφέλη, καθώς και η προβολή μηνυμάτων για κοινωφελείς σκοπούς, την προστασία των πολιτών κ.λπ.

Η διαφήμιση αποτελεί τομέα και τεχνική της εμπορικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας για τη διάδοση πληροφοριών (για προϊόντα, κόμματα, ιδέες κ.ά.), που απευθύνονται σε ομάδα ανθρώπων (υποψήφιοι καταναλωτές), με σκοπό να επηρεάσουν την καταναλωτική συμπεριφορά.

Μορφές διαφήμισης: Η διαφήμιση πραγματώνεται με ποικίλους τρόπους, και όχι πάντοτε με το διακριτό τρόπο ενός διαφημιστικού μηνύματος (τηλεοπτικού /ραδιοφωνικού /διαδικτυακού) ή μιας διαφημιστικής καταχώρισης. Συχνή είναι, για παράδειγμα, η χρησιμοποίηση διασημοτήτων για την έμμεση προβολή προϊόντων -με την παράλληλη αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης- ή η λεγόμενη γκρίζα διαφήμιση, η συγκεκαλυμμένη, δηλαδή, διαφήμιση, με την προβολή ενός προϊόντος όχι στον προβλεπόμενο διαφημιστικό χώρο ή χρόνο, αλλά κατά τη διάρκεια της κανονικής ροής ενός προγράμματος ως στοιχείο του σκηνικού ή του σεναρίου.

Μέσα διαφήμισης: Η διαφήμιση αξιοποιεί για την επίτευξη των στόχων της διάφορες τεχνικές, που συχνά προκύπτουν από τα πορίσματα ψυχολόγων σχετικά με την πιθανή ανταπόκριση των υποψήφιων καταναλωτών. Βασική αρχή της διαφήμισης είναι πως, αν βρεθεί ο κατάλληλος τρόπος διατύπωσης του μηνύματος, είναι εφικτή η υποβολή μια συγκεκριμένης άποψης, και ειδικότερα μιας καταναλωτικής άποψης, στην πλειονότητα των ανθρώπων. Έτσι, με μηνύματα που απευθύνονται σε βασικές ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες (έρωτας, προβολή, κοινωνική αποδοχή κ.ά.), οι διαφημιστές κατορθώνουν να δημιουργήσουν θετικές συσχετίσεις στη σκέψη των καταναλωτών για το προωθούμενο προϊόν.

Η διαφήμιση -ειδικά για τις σημαντικές εταιρείες- είναι μια πολυδάπανη επένδυση μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, που επιδιώκει να καταστήσει την επωνυμία της εταιρείας αναγνωρίσιμη στους εν δυνάμει καταναλωτές από τη νεαρή τους ήδη ηλικία, ώστε με το πέρασμα των χρόνων να τη θεωρούν μέρος της πραγματικότητάς τους, και άρα μια εγγυημένη και αξιόπιστη επιλογή. Πολλές εταιρείες, άλλωστε, επιχειρούν -και επιτυγχάνουν- να ταυτίσουν, στη σκέψη των πολιτών, την επωνυμία τους με το υψηλό κοινωνικό κύρος, την οικονομική επιτυχία ή/και με τη νεανικότητα, το δυναμισμό, τη γοητεία και γενικότερα την «καλή ζωή».

Προκειμένου, μάλιστα, να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των καταναλωτών και να επιτύχουν τις επιζητούμενες θετικές συσχετίσεις, οι διαφημιστές επιδιώκουν την οπτική καλαισθησία και τη γλωσσική πρωτοτυπία· με την πάντοτε υπονοούμενη υπόσχεση πως η απόκτηση του διαφημιζόμενου προϊόντος θα ενισχύσει το κύρος, την αποδοχή και την ευζωία του αγοραστή.

Θετική συνεισφορά της διαφήμισης  

Ενημέρωση καταναλωτών και στήριξη εμπορικής δραστηριότητας: Η κύρια λειτουργία της διαφήμισης είναι σαφώς η ενημέρωση των καταναλωτών για νέα ή παλαιότερα προϊόντα και υπηρεσίες, ώστε αφενός να γνωρίζουν τις πιθανές επιλογές και αφετέρου να λαμβάνουν βασικές πληροφορίες για τα οφέλη και πλεονεκτήματα κάθε επιλογής.

Η δυνατότητα αυτής της ενημέρωσης κινεί, μάλιστα, σε σημαντικό βαθμό την εμπορική δραστηριότητα, καθώς η κυκλοφορία κάθε διαφημιζόμενου προϊόντος γίνεται γρήγορα γνωστή σ’ ένα εξαιρετικά ευρύ καταναλωτικό κοινό. Αποτελεί, επομένως, ένα σημαντικό παράγοντα της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς η αύξηση των πωλήσεων που διασφαλίζει, ενισχύει και στηρίζει τις υπάρχουσες εμπορικές εταιρείες. Ενώ, συνάμα, η επίγνωση πως κάθε νέα εταιρεία έχει τη δυνατότητα να γνωστοποιήσει ταχύτατα τη δραστηριότητά της, συνιστά ενθαρρυντικό κίνητρο για τις νεοσυσταθείσες.

Μέσω της αύξησης των πωλήσεων και της ζήτησης υπηρεσιών, η διαφήμιση επιτυγχάνει, λοιπόν, να στηρίξει, όχι μόνο τη λειτουργία, αλλά και την επέκταση των εταιρειών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ενώ, παράλληλα, ο ίδιος ο χώρος της διαφήμισης απασχολεί ποικίλες ειδικότητες (κειμενογράφους, γραφίστες, διαφημιστές, ηθοποιούς κ.λπ.), προσφέροντας εργασία σε πολλούς υπαλλήλους.

Ενίσχυση ανταγωνισμού προς όφελος των καταναλωτών: Η διαφήμιση, και άρα η γνωστοποίηση στο κοινό, των ιδιοτήτων κάθε προϊόντος, καθώς και της κοστολόγησής τους, καθιστά εφικτή την άμεση σύγκριση μεταξύ ανταγωνιστικών προϊόντων (ή υπηρεσιών), γεγονός που εξαναγκάζει τις εταιρείες να αποζητούν τη διαρκή βελτίωση των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, με την παράλληλη μείωση των τιμών, προκειμένου να προσελκύσουν καταναλωτές.

Διάδοση κοινωφελών μηνυμάτων και στήριξη φιλανθρωπικών σκοπών: Πέρα από την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, η διαφήμιση αποτελεί καίριο εργαλείο στη διάθεση της πολιτείας για την έγκαιρη ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με ζητήματα που αφορούν τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς και τους πιθανούς τρόπους ενίσχυσης σημαντικών προσπαθειών στον τομέα της φιλανθρωπίας και της υποστήριξης ατόμων και κοινωνικών ομάδων, που χρειάζονται τη βοήθεια των πολιτών (αιμοδοσία, ορφανοτροφεία κ.λπ.).

Διάδοση πολιτιστικού έργου: Με τη συνδρομή της διαφήμισης καθίσταται, επίσης, εφικτή η προώθηση πολιτιστικών εκδηλώσεων, λογοτεχνικών εκδόσεων, συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων κ.ά., γεγονός που ενισχύει την καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και το ενδιαφέρον του κοινού.

Στήριξη λειτουργίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης: Για τα περισσότερα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τα έσοδα από τις διαφημίσεις αποτελούν το μόνο ή το βασικό τους έσοδο. Επομένως, η διαφήμιση επιτρέπει σε αυτά να λειτουργούν χωρίς να καταφεύγουν στη στήριξη πολιτικών, κομματικών ή άλλων συμφερόντων, και να παρέχουν έτσι αδέσμευτη και ανεπηρέαστη ενημέρωση. Διασφαλίζεται, άρα, τόσο η δυνατότητα παροχής ενημέρωσης από ιδιωτικούς φορείς, όσο και η εργασία των δημοσιογράφων, των τεχνικών και των υπαλλήλων που απασχολούνται σε ειδησεογραφικά (τηλεοπτικά ή έντυπα) μέσα ενημέρωσης.

Αρνητικές επιπτώσεις της διαφήμισης

Το πλήθος των διαφημιστικών μηνυμάτων, στο οποίο εκτίθενται οι περισσότεροι πολίτες από μικρή ηλικία, και κυρίως η διαρκής παρότρυνση για την απόκτηση υλικών αγαθών, μέσω της εξιδανικευμένης εικόνας ενός αμιγώς υλιστικού προτύπου ζωής, επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχολογία, καθώς και στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων.

Παρατηρείται, έτσι, η επίταση αρνητικών ψυχολογικών φαινομένων, καθώς μεγάλο μέρος των πολιτών βιώνει μια συνεχή αίσθηση διάψευσης, εφόσον δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει τις ολοένα αυξανόμενες καταναλωτικές επιθυμίες και ανάγκες. Παρά τη γενική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, πολλοί είναι εκείνοι, που έχοντας επηρεαστεί από τη στρεβλή και επίπλαστη πραγματικότητα των διαφημιστικών μηνυμάτων θεωρούν ελλιπή τη ζωή τους, και αδυνατούν να βιώσουν πραγματικά αισθήματα ικανοποίησης και πληρότητας.

Θεωρείται, άλλωστε, δεδομένη η υπονόμευση της πνευματικής αυτονομίας των σύγχρονων ανθρώπων, οι οποίοι, υπό την αδιάκοπη πίεση των διαφημιστικών μηνυμάτων, έχουν χάσει τη δυνατότητά τους να κρίνουν και να ιεραρχούν τις πραγματικές τους ανάγκες. Πολλοί άνθρωποι, πλέον, κινούνται με βάση τις έντεχνες υποδείξεις των διαφημιστών, διεκδικώντας στη ζωή τους, όχι ό,τι πραγματικά επιθυμούν οι ίδιοι, αλλά ό,τι τους έχει υποβληθεί ως ζητούμενο και ως αναγκαιότητα μέσω των διαφημίσεων.

Το πόσο σημαντική είναι η επιρροή της διαφήμισης, προκύπτει το δίχως άλλο κι από το γεγονός ότι την αξιοποιούν ακόμη και οι πολιτικοί κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων προκειμένου να διασφαλίσουν την εκλογή ή την επανεκλογή τους. Είναι, άρα, σαφές πως ο τρόπος με τον οποίο κατανοούν και διαχειρίζονται την πραγματικότητα οι άνθρωποι μπορεί να επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό μέσω των διαφημιστικών μηνυμάτων.

Ηθική διαφθορά των ανθρώπων: Υπό την επίδραση της διαφήμισης (είτε αυτή πραγματώνεται άμεσα με διαφημιστικά μηνύματα είτε έμμεσα μέσω τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών), οι άνθρωποι έχουν πάψει να θέτουν ως πρώτη και αδιαπραγμάτευτη αξία το σεβασμό στη ζωή και στα συναισθήματα των συνανθρώπων τους, κι έχουν αρχίσει να θεωρούν πως μέτρο όλων είναι οι προσωπικές τους ανάγκες και επιθυμίες, που μπορούν να υλοποιηθούν μόνο μέσω της πρόσκτησης περισσότερων χρημάτων. Έχει προκύψει, έτσι, μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα πράγματα, με εμφανή την αλλοίωση των ηθικών τους αξιών, προς όφελος πάντα του υλισμού και της κενής περιεχομένου αυτοπροβολής.

Οικονομική εκμετάλλευση των πολιτών: Η συνεχής ενίσχυση των πλασματικών αναγκών του σύγχρονου ανθρώπου οδηγεί σε μια αδιέξοδη προσήλωση στην απόκτηση ολοένα και περισσότερων προϊόντων, με αποτέλεσμα οι πολίτες πλέον να εργάζονται κυρίως για να μπορούν να καταναλώνουν. Μια άκρως ανησυχητική εξέλιξη, η οποία, αν και εξυπηρετεί τις επιχειρήσεις, -και κυρίως τους πολυεθνικούς γίγαντες, που ωφελούνται περισσότερο από τις δυνατότητες της διαφήμισης-, επιφέρει σημαντική επιδείνωση τόσο στον τρόπο ζωής, όσο και στην οικονομική κατάσταση πολλών ανθρώπων. Είναι γνωστός, άλλωστε, ο παραλογισμός των προηγούμενων χρόνων με τους αλλεπάλληλους δανεισμούς προκειμένου να ικανοποιηθούν, περιττές στην ουσία τους, καταναλωτικές ανάγκες.  

Κοινωνική και πολιτική αδρανοποίηση των πολιτών: Η λανθασμένη ιεράρχηση αξιών και επιδιώξεων έχει ως αρνητικό απότοκο και την τάση των πολιτών να απέχουν από οτιδήποτε δεν τους αποδίδει άμεσο ή εμφανές οικονομικό όφελος. Αδιαφορούν, λοιπόν, για την κοινωνική τους ευθύνη απέναντι στους συνανθρώπους τους, παραμελούν ή αποφεύγουν οποιαδήποτε συλλογική δράση, και αντιστοίχως μένουν αμέτοχοι θεατές των πολιτικών δρώμενων, καθώς είναι αφοσιωμένοι στις προσωπικές τους -καταναλωτικές- ανάγκες, οι οποίες αίφνης έχουν αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη σημασία από κάθε πιθανή κοινωνική ή πολιτική δράση -και αντίδραση.

Ενώ, παράλληλα, η αίσθηση πως η προσωπική τους ικανοποίηση είναι σημαντικότερη από την ομαλή κοινωνική συνύπαρξη, οδηγεί συχνά σε άνομες πράξεις, όπως είναι, για παράδειγμα, η προσπάθεια αποφυγής φορολογικών υποχρεώσεων, προκειμένου να έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα χρήματα προς κατανάλωση.

Τρόποι αντίδρασης στην αρνητική επίδραση των διαφημίσεων

Με δεδομένο το γεγονός πως η χρησιμότητα των διαφημίσεων είναι τέτοια, ώστε δεν πρόκειται να πάψουν να αποτελούν μέρος της καθημερινότητας των πολιτών, κρίνεται αναγκαία η έγκαιρη, με τη βοήθεια των φορέων αγωγής, προετοιμασία των νέων ανθρώπων, προκειμένου να αποφεύγεται, όσο το δυνατόν, ο επηρεασμός τους από αυτές.

Βασικό ζητούμενο αποτελεί η ενίσχυση της κριτικής ικανότητας των νέων, ώστε να μπορούν από νωρίς να αξιολογούν και να διαχωρίζουν τις πραγματικές τους ανάγκες, από εκείνες που σκοπίμως και εντέχνως επιχειρούν να τους δημιουργήσουν οι εμπορικές επιχειρήσεις μέσω των διαφημίσεων. Είναι σημαντικό, άρα, να γίνει έγκαιρα αντιληπτό από τους νέους πως η πραγματική αξία της ζωής, και κατ’ επέκταση η δυνατότητα βίωσης της ευτυχίας, δεν προκύπτει με την αγορά καταναλωτικών αγαθών, αλλά με την ορθή εκτίμηση πολύ σημαντικότερων πτυχών του ανθρώπινου βίου, όπως είναι η φιλία, η οικογένεια, η πνευματική καλλιέργεια, η τέχνη, ο αθλητισμός, και εν γένει κάθε πράξη και συναίσθημα, που κινείται ανεξάρτητα από τα χρήματα και τα υλικά αγαθά.

Η οικογένεια και το σχολείο: Οι βασικοί φορείς αγωγής οφείλουν να ενισχύσουν μέσω του διαλόγου την ικανότητα του νέου να αντιλαμβάνεται τις προθέσεις των διαφημιστών, αλλά και τη δυνατότητα να διαμορφώσει μια ουσιαστική καταναλωτική συμπεριφορά, που θα έχει ως γνώμονα τις πραγματικές του ανάγκες.

Καίρια είναι, επομένως, η προσπάθεια στήριξης της κριτικής θέασης του τηλεοπτικού και διαδικτυακού κόσμου, κατά τρόπο τέτοιο, ώστε ο νέος να μπορεί να αξιοποιεί τα μέσα αυτά προς όφελός του, χωρίς να παρασύρεται από τα αδιάκοπα κελεύσματα των διαφημιστικών μηνυμάτων.

Η πολιτεία: Παράλληλα με τις προσπάθειες των φορέων αγωγής να ευαισθητοποιήσουν τους νέους απέναντι στους κινδύνους του καταναλωτικού προτύπου ζωής, θα πρέπει να κινηθεί και η πολιτεία, προκειμένου να διασφαλιστεί η λειτουργία και η πραγμάτωση της διαφήμισης σύμφωνα με τον σχετικό κώδικα δεοντολογίας.

Θα πρέπει η πολιτεία να φροντίζει ώστε τα διαφημιστικά μηνύματα να μην επιχειρούν την παραπλάνηση των πολιτών, να σέβονται τη νοημοσύνη και την αισθητική του κοινού, αλλά και να μην κατακυριεύουν οι διαφημιστές την τηλεοπτική πραγματικότητα με την προβολή μεγάλου αριθμού διαφημίσεων.

Απόσπασμα από τον Ελληνικό Κώδικα Διαφήμισης – Επικοινωνίας

 Άρθρο 1 - Βασικές Αρχές

α. Όλες οι διαφημίσεις πρέπει να είναι νόμιμες, ευπρεπείς, έντιμες και να λένε την αλήθεια.

β. Όλες οι διαφημίσεις πρέπει να δημιουργούνται με πνεύμα κοινωνικής ευθύνης και να είναι σύμφωνες με τις αρχές του θεμιτού ανταγωνισμού, όπως είναι γενικά παραδεκτός στις συναλλαγές.

γ. Καμία διαφήμιση δεν πρέπει να κλονίζει την εμπιστοσύνη του κοινού στην διαφημιστική λειτουργία.

Άρθρο 2 – Ευπρέπεια

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν δηλώσεις ή οπτικές/ακουστικές παραστάσεις που προσβάλλουν τα ήθη και τις επικρατούσες αντιλήψεις ευπρέπειας.

Άρθρο 3 – Τιμιότητα

α. Η διατύπωση των διαφημίσεων πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να μην κάνει κατάχρηση της εμπιστοσύνης του καταναλωτή και να μην εκμεταλλεύεται την έλλειψη πείρας ή γνώσεων του.

β. Επί μέρους στοιχεία που μπορεί να επηρεάσουν την τελική απόφαση του καταναλωτή πρέπει να επικοινωνούνται με σαφήνεια, ώστε να γίνονται αντιληπτά.

Άρθρο 4 - Κοινωνική Ευθύνη

α. Οι διαφημίσεις πρέπει να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, και δεν πρέπει να περιέχουν ή να υπαινίσσονται καμιά μορφή διάκρισης, όπως μεταξύ άλλων τη φυλή, την εθνικότητα, την καταγωγή, τη θρησκεία, το φύλο, την ηλικία, την αναπηρία ή τη σεξουαλική ταυτότητα.

β. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει χωρίς να συντρέχει σοβαρός λόγος να εκμεταλλεύονται τους φόβους, τη δυστυχία ή τον πόνο των ανθρώπων.

γ. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν ή να υπαινίσσονται στοιχεία που μπορεί να οδηγήσουν σε βίαιη, παράνομη ή αντικοινωνική συμπεριφορά.

δ. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες των ανθρώπων.

Άρθρο 5 – Αλήθεια

1. 1. Οι διαφημίσεις πρέπει να λένε την αλήθεια και να μην είναι παραπλανητικές.
2. 2. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν δηλώσεις ή οπτικές παραστάσεις, που είτε άμεσα είτε έμμεσα, με υπονοούμενα, με παραλείψεις, με διφορούμενα ή με υπερβολικούς ισχυρισμούς, μπορούν να παραπλανήσουν τον καταναλωτή, ειδικότερα σε ότι αφορά:

α. τις ιδιότητες του προϊόντος, όπως: είδος, σύνθεση, μέθοδος και χρόνος κατασκευής, καταλληλότητα για τον σκοπό για τον οποίο προορίζεται, ποικιλία χρήσεων, ποσότητα, εμπορική ή γεωγραφική προέλευση, επιπτώσεις από τη χρήση του στο περιβάλλον

β. την αξία του προϊόντος και την πραγματική συνολική τιμή του

γ. τους όρους παράδοσης, ανταλλαγής, επιστροφής, επισκευής και συντήρησης του προϊόντος

δ. τους όρους εγγύησης του προϊόντος

ε. την πνευματική ιδιοκτησία και τα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όπως: πατέντες, κατατεθειμένα εμπορικά σήματα, σχέδια και πρότυπα, εμπορικές επωνυμίες στ. τη συμμόρφωση με τις απαιτούμενες προδιαγραφές

ζ. την επίσημη αναγνώριση ή έγκριση του προϊόντος, όπως διακρίσεις με μετάλλια, βραβεία και διπλώματα

η. το βαθμό συνεισφοράς από την αγορά του προϊόντος σε φιλανθρωπικούς σκοπούς

Άρθρο 6 - Χρήση Τεχνικών /Επιστημονικών Στοιχείων και Ορολογίας

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει

α. να κάνουν κακή χρήση τεχνικών στοιχείων, όπως αποτελέσματα ερευνών ή περικοπές από τεχνικά και επιστημονικά δημοσιεύματα

β. να χρησιμοποιούν στατιστικά στοιχεία με τρόπο ώστε να αποδίδονται υπερβολικοί ισχυρισμοί στο διαφημιζόμενο προϊόν

γ. να χρησιμοποιούν επιστημονική ορολογία και επιστημονικούς ιδιωματισμούς με σκοπό να παρουσιάσουν τους διαφημιστικούς ισχυρισμούς, ως βασισμένους σε επιστημονικά δεδομένα, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν

Άρθρο 7 – Χρήση των Όρων "Δωρεάν" και "Με Εγγύηση"

Ο όρος «δωρεάν» π.χ. «δώρο», «δωρεάν προσφορά», πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο

- όταν η προσφορά δεν προϋποθέτει καμία υποχρέωση, ή - όταν η μόνη υποχρέωση είναι η πληρωμή για την αποστολή, το κόστος της οποίας δεν πρέπει να είναι υψηλότερο αυτού, που θα προέκυπτε από την αγορά του προσφερόμενου προϊόντος, ή - όταν η προσφορά δίνεται σε συνδυασμό με την αγορά ενός άλλου προϊόντος, εφόσον η τιμή αυτού δεν έχει αυξηθεί προκειμένου για καλύψει μέρος ή το συνολικό κόστος του προσφερόμενου προϊόντος.

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να δηλώνουν ή να υπονοούν ότι η «Εγγύηση», ή οποιαδήποτε άλλη παραπλήσια έννοια, προσφέρει στον καταναλωτή μεγαλύτερη εξασφάλιση από αυτή που προβλέπει ο νόμος, όταν στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Οι όροι της εγγύησης καθώς και τα στοιχεία του εγγυητή πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμα στον καταναλωτή και τυχόν περιορισμοί, εφόσον επιτρέπονται από το νόμο, πρέπει να είναι διατυπωμένοι με σαφήνεια.

Άρθρο 8 – Τεκμηρίωση

Περιγραφές, ισχυρισμοί και απεικονίσεις που χρησιμοποιούνται στις διαφημίσεις πρέπει να μπορούν να τεκμηριωθούν. Η τεκμηρίωση πρέπει να είναι διαθέσιμη χωρίς καθυστέρηση μόλις ζητηθεί από τα όργανα αυτοδέσμευσης και αυτοελέγχου, που είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή του Κώδικα.

Άρθρο 9 – Αναγνώριση Διαφημίσεων

α. Οι διαφημίσεις πρέπει να διακρίνονται ως διαφημίσεις, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχουν και οποιοδήποτε μέσο κι αν χρησιμοποιούν. Σε περίπτωση που εμφανίζονται σε μέσο που περιέχει ειδήσεις ή άλλη αρθρογραφία, πρέπει να παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναγνωρίζονται εύκολα ως διαφημίσεις και η ταυτότητα του διαφημιζόμενου πρέπει να είναι εμφανής.

β. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να παραπλανούν ως προς τον πραγματικό τους στόχο. Δεν πρέπει να παρουσιάζονται π.χ. σαν έρευνα αγοράς ή έρευνα καταναλωτών όταν ο στόχος τους είναι εμπορικός, όπως η πώληση ενός προϊόντος.

Άρθρο 10 – Ταυτότητα Διαφημιζόμενου

Η ταυτότητα του διαφημιζόμενου πρέπει να είναι εμφανής. Αυτό δεν ισχύει για διαφημίσεις με μοναδικό στόχο την προσέλκυση του ενδιαφέροντος σε μελλοντικές επικοινωνιακές ενέργειες (teaser).

Όπου είναι εφικτό, οι διαφημίσεις πρέπει να περιλαμβάνουν στοιχεία επικοινωνίας με την εταιρεία, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να έλθει εύκολα σε επαφή μαζί της.

Άρθρο 11 - Συγκρίσεις

Οι διαφημίσεις που περιέχουν συγκρίσεις πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε η σύγκριση αυτή να μην παραπλανά και να υπόκειται στις αρχές του θεμιτού ανταγωνισμού. Τα στοιχεία σύγκρισης πρέπει να βασίζονται σε δεδομένα που μπορούν να αποδειχθούν και δεν πρέπει να επιλέγονται κακόπιστα και μεροληπτικά.

Άρθρο 12 – Δυσφήμιση

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να δυσφημούν, να υποβαθμίζουν ή να επιδιώκουν να γελοιοποιήσουν κανένα άτομο ή ομάδα ατόμων, άλλους διαφημιζόμενους, εταιρεία, οργάνωση, βιομηχανική ή εμπορική δραστηριότητα, επάγγελμα ή προϊόν.

Άρθρο 13 – Επώνυμες Μαρτυρίες (Testimonials)

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν ή να αναφέρονται σε ενυπόγραφες μαρτυρίες ή επιδοκιμαστικές βεβαιώσεις, εκτός αν αυτές είναι γνήσιες και αυθεντικές και βασίζονται σε προσωπική εμπειρία του μάρτυρα. Μαρτυρίες και βεβαιώσεις που έχουν εκ των πραγμάτων ξεπεραστεί, ή που δεν ισχύουν πια, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται.

Άρθρο 14 – Αναφορά σε Πρόσωπα και Ιδιωτικά Περιουσιακά Στοιχεία

α. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να εμφανίζουν ή να αναφέρονται επωνύμως σε πρόσωπα εκτός εάν έχει δοθεί άδεια από τα πρόσωπα αυτά εκ των προτέρων.

β. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει, χωρίς τη σχετική άδεια, να παρουσιάζουν ή να αναφέρονται σε ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία δημιουργώντας την εντύπωση προσωπικής αναγνώρισης και επιδοκιμασίας από τον ιδιοκτήτη, του προϊόντος ή της επιχείρησης που διαφημίζεται.

Άρθρο 15 – Εκμετάλλευση Φήμης

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να κάνουν αδικαιολόγητα χρήση του ονόματος ή των αρχικών, λογότυπου άλλης εταιρείας, επιχείρησης, οίκου, ιδρύματος ή οργανισμού. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει με κανένα τρόπο να εκμεταλλεύονται την καλή φήμη άλλης εταιρείας, προϊόντος, ατόμου ή οργανισμού, όπως αυτή εμπεριέχεται στο όνομα, στις μάρκες, ή άλλη πνευματική ιδιοκτησία, και δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται τις ευνοϊκές εντυπώσεις που δημιούργησε άλλη διαφημιστική εκστρατεία, δίχως προηγούμενη έγκριση.

Άρθρο 16 – Μίμηση

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να μιμούνται τη γενική εμφάνιση, το κείμενο, τα συνθήματα, τις οπτικές παραστάσεις, τη μουσική, τους ήχους κ.λπ. άλλων διαφημίσεων, με τρόπο που μπορεί να παραπλανήσει ή να δημιουργήσει σύγχυση. Όταν ένας διαφημιζόμενος, με πολυεθνική δραστηριότητα, έχει καθιερώσει ένα προϊόν του με ορισμένη διαφήμιση σε μια ή περισσότερες χώρες, δεν επιτρέπεται για εύλογο χρονικό διάστημα, άλλοι διαφημιζόμενοι να μιμούνται αθέμιτα τις διαφημίσεις του στις υπόλοιπες χώρες, όπου ο πρώτος πιθανόν να δραστηριοποιηθεί, εμποδίζοντας τον έτσι να χρησιμοποιήσει τη διαφήμιση του στις χώρες αυτές.

Άρθρο 17 – Ασφάλεια και Υγεία

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει χωρίς να συντρέχουν λόγοι εκπαιδευτικής ή κοινωνικής ωφέλειας, να περιέχουν οπτικές παραστάσεις ή περιγραφές επικίνδυνων δραστηριοτήτων, ή καταστάσεων που δείχνουν αδιαφορία για την ασφάλεια και την υγεία του ατόμου. Οι οδηγίες χρήσης του προϊόντος πρέπει να περιλαμβάνουν προειδοποιήσεις ασφαλούς χρήσης αυτού και, όπου απαιτείται, διευκρινίσεις. Όταν στη χρήση του προϊόντος υπάρχουν κίνδυνοι, τα παιδιά πρέπει παρουσιάζονται υπό την επιτήρηση ενηλίκων.

Οι πληροφορίες που συνοδεύουν το προϊόν πρέπει να περιλαμβάνουν σωστές οδηγίες χρήσης, οι οποίες να καλύπτουν όλα τα θέματα υγείας και ασφάλειας. Η ενημέρωση για τα θέματα αυτά πρέπει να είναι σαφής με την χρήση εικόνων, κειμένων η συνδυασμού αυτών.

Άρθρο 18 – Παιδιά και νέοι

Οι παρακάτω διατάξεις αφορούν σε διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά και νέους, όπως ορίζονται από την εθνική νομοθεσία.

Ιδιαίτερη μέριμνα απαιτείται σε διαφημίσεις που απευθύνονται ή χρησιμοποιούν παιδιά η νέους. Αυτές οι διαφημίσεις δεν πρέπει να υποβαθμίζουν την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά και τις καθιερωμένες συνήθειες και τρόπο ζωής.

Προϊόντα ακατάλληλα για παιδιά ή νέους δεν πρέπει να διαφημίζονται σε μέσα τα οποία απευθύνονται σε αυτά, και διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά ή νέους δεν πρέπει να εμφανίζονται σε μέσα των οποίων η γενικότερη θεματολογία είναι ακατάλληλη για αυτά. Υλικό ακατάλληλο για παιδιά πρέπει να ορίζεται σαφώς ως τέτοιο.

1. Απειρία και ευπιστία

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται την έλλειψη πείρας ή τη φυσική ευπιστία των παιδιών κυρίως όσον αφορά τα παρακάτω:

α. Όταν στις διαφημίσεις επιδεικνύεται η χρήση του προϊόντος δεν πρέπει:

- Να υποβαθμίζεται η ηλικία ή η ικανότητα που απαιτείται από το χρήστη προκειμένου να συναρμολογήσει και να χρησιμοποιήσει το διαφημιζόμενο προϊόν

- Να δημιουργούνται υπερβολικές εντυπώσεις ως προς το πραγματικό μέγεθος, την αξία, τη φύση, τη διάρκεια ζωής, τη χρήση, και τη λειτουργία του προϊόντος

- Να αποκρύπτεται η ανάγκη για τυχόν πρόσθετες αγορές, όπως εξαρτημάτων, και άλλων υλικών, που απαιτούνται ώστε το προϊόν να μπορεί να χρησιμοποιηθεί όπως παρουσιάζεται στη διαφήμιση.

β. Παρότι η χρήση στοιχείων φαντασίας αρμόζει στις διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην τους προκαλεί σύγχυση ως προς την πραγματικότητα.

γ. Διαφημίσεις οι οποίες απευθύνονται σε παιδιά πρέπει να είναι αντιληπτές από αυτά ως διαφημίσεις.

2. Αποφυγή Βλάβης

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν εκφράσεις, στοιχεία ή οπτικές παραστάσεις, που θα μπορούσαν να βλάψουν τα παιδιά και τους νέους πνευματικά, ηθικά ή σωματικά. Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να παρουσιάζουν ή να ενθαρρύνουν παιδιά και νέους σε επικίνδυνες καταστάσεις και συμπεριφορές καθώς και σε πράξεις που μπορεί να βλάψουν τους εαυτούς τους ή άλλους.

3. Κοινωνικές Αξίες

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να κάνουν τα παιδιά και τους νέους να πιστεύουν ότι η απόκτηση ή χρήση του διαφημιζόμενου προϊόντος θα τα κάνει να υπερτερούν κοινωνικά, ψυχολογικά ή σωματικά έναντι των άλλων, ή και το αντίθετο.

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να υποσκάπτουν το κύρος και την υπευθυνότητα των γονέων, ούτε να αμφισβητούν την κρίση ή τις επιλογές τους.

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να περιέχουν προτροπή στα παιδιά και τους νέους να πιέσουν τους γονείς τους ή άλλους ενήλικες να τους αγοράσουν το διαφημιζόμενο προϊόν.

Οι τιμές δεν πρέπει να παρουσιάζονται με τρόπο που θα δημιουργήσει στα παιδιά και τους νέους λανθασμένη εντύπωση για το συνολικό κόστος και την αξία του προϊόντος.

Οι διαφημίσεις δεν πρέπει να αφήνουν να εννοηθεί ότι το διαφημιζόμενο προϊόν μπορεί να αποκτηθεί από κάθε οικογένεια, ανεξαρτήτως εισοδήματος.

Οι διαφημίσεις που καλούν παιδιά και νέους να επικοινωνήσουν με την εταιρεία, πρέπει να τους ενθαρρύνουν να ζητούν την άδεια ενήλικα, όταν αυτή τους η ενέργεια συνεπάγεται κόστος, ακόμα και μόνο αυτό της επικοινωνίας.

 

Διαφήμιση και βία

 

Έτυχε πριν από δεκαπέντε μέρες να πάρω μέρος σε μια δημόσια συζήτηση γύρω απ' τη διαφήμιση και τη βία που οργάνωσε το περιοδικό «Η διαφήμιση αύριο». Ένα περιοδικό στο οποίο από καιρό μια ομάδα από δημοκράτες διαφημιστές κάνουν μιαν υπεύθυνη κριτική εξέταση των ορίων, των ελαττωμάτων, της μοίρας του επαγγέλματός-τους. Μπρος στο απρόσμενο ξέσπασμα απόδοσης ευθυνών για τη βία, μπρος στην αυτοκατηγορία που η καταναλωτική κοινωνία φαίνεται ότι άρχισε δημόσια, οι διαφημιστές διερωτήθηκαν, σ' αυτή τη συζήτηση, ποια είναι η μερίδα ευθύνης που τους πέφτει. Και σ' αυτό το σημείο μού φάνηκε απόλυτα αναγκαίο να τους καθησυχάσω. Όχι από επιείκεια, αλλά για να μην αφήσω τη δίκη των αποτελεσμάτων να καλύψει τη δίκη των αιτίων.

Τι έκανε για χρόνια η διαφήμιση με παραγγελιά του συστήματος; Ερέθιζε τις επιθυμίες. Κάνοντάς το όμως, δεν ώθησε απλά τον κόσμο να θέλει, αλλά του είπε τι να θέλει και τι ήταν καλό να θέλει. Αν το σκεφτούμε καλά, θα δούμε ότι πέτυχε δυο αποτελέσματα από «αντικειμενική» άποψη επαναστατικά (οι προθέσεις δε μας ενδιαφέρουν εδώ). Οι συντηρητικές κοινωνίες και οι αντιδραστικοί παιδαγωγοί δήλωναν πάντα με σοφό τρόπο ότι οι υπερβολικές επιθυμίες είναι κακό πράγμα και ότι κατ' αρχή δεν πρέπει να δίνουμε στους φτωχούς την εντύπωση ότι μπορούν ν' αποχτήσουν τα πράγματα των πλουσίων. Το ότι οι βασιλιάδες μετατοπίζονταν με τη φορητή πολυθρόνα ήταν απόδειξη ότι αυτό το σκεπαστό πολυτελές φορείο ήταν βασιλικό πράγμα: κανείς άλλος δεν μπορούσε να το θέλει.

Η διαφήμιση, μεταφράζοντας τη φορητή πολυθρόνα σε «αυτοκίνητο», είπε ακόμη και στον άνεργο ότι μπορούσε να επιθυμεί αυτοκίνητο, ότι όλοι μπορούσαν να το αποχτήσουν κι ό,τι, πάντως, περισσότερο από δικαίωμα, ήταν υποχρέωση να το επιθυμούν. Το ίδιο έγινε και για το σαπούνι με γαλλικό άρωμα και για το διαμέρισμα, για τη γραβάτα και για το μηχανάκι.

Μια επιθυμία, ερεθισμένη κι ανικανοποίητη, μπορεί να πάρει δύο δρόμους: την ατομική εξέγερση (την εγκληματική πράξη για παράνομη ιδιοποίηση των αγαθών άλλου) και τη συλλογική επανάσταση (τον κοινωνικό αγώνα για σωστότερη διανομή του κοινού πλούτου). Δεν μπορούμε ν' αρνηθούμε ότι ένα από τα αποτελέσματα της καταναλωτικής προπαγάνδας υπήρξε και η αύξηση της κοινωνικής αγωνιστικότητας για την κατάχτηση μιας ευδαιμονίας που παρουσιαζότανε σαν δυνατή για όλους και που τελικά ήταν σχεδόν άφταστη. Η καταναλωτική προπαγάνδα είναι αναμφίβολα υπεύθυνη για την παράλογη απόφαση ν' απαχθεί ένα παιδί για ν' αγοράσει ο απαγωγέας βίλα, αλλά είναι επίσης και υπεύθυνη για την κατάληψη σπιτιών από ανθρώπους που νιώθουν αποκλεισμένοι από αγαθά που διαφημίζονται σ' όλες τις γωνιές των δρόμων.

Και να που η κοινωνία, αφού πρώτα ερέθισε τις επιθυμίες για όλα τα πράγματα, τρομοκρατείται γιατί ο κόσμος απαιτεί τουλάχιστον ένα μέρος χωρίς να πρέπει αναγκαστικά να εγκληματήσει. Είναι σαν να έλεγε το σύστημα στους υπηκόους του: «Έπρεπε να θέλετε να ξοδέψετε όλο το μισθό σας, και το δέκατο τρίτο και το δέκατο τέταρτο, αλλά τώρα το παρακάνετε: τώρα θέλετε και αύξηση μισθού! Το παιχνίδι δεν ήταν έτσι. Μην υπερβάλλετε, και σκεφτείτε τα αγαθά της λιτότητας». Αυτό είναι, περίπου, το νόημα της έκκλησης του προέδρου της δημοκρατίας. Και τώρα που ο κόσμος επιθυμεί υπερβολικά πράγματα ποιος φταίει; Η διαφήμιση, για παράδειγμα, που πρέπει να προκαλεί επιθυμίες για ψυγεία (κι αλίμονο αν δεν πουληθούν αρκετά, θα κλείσουν τα εργοστάσια). Αλλά αν για ν' αγοράσει ο κόσμος ψυγεία απαιτεί νέα συλλογική σύμβαση εργασίας, τότε κάτι δεν πάει καλά. Συναγερμός, οι πολίτες καταναλώνουν πολλά, ζητούν πολυτέλειες.

Πώς να δικαιολογηθούν γι' αυτό; Κατηγορώντας στην τύχη, παράλογα. Γιατί ο κύκλος είναι φαύλος, η βία βρίσκεται στην ίδια την ιδέα του κέρδους, είναι παλιά ιστορία: πρέπει να επιθυμείς αυτά που σου προσφέρω όχι αυτά που έχω εγώ, διαφορετικά όλα τέλειωσαν. Πράγματι τέλειωσαν: η βία είναι αποτέλεσμα, όχι αιτία αυτής της κατάστασης.

 

Ουμπέρτο Έκο
Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή
Απόδοση: Αντώνης Τσοπάνογλου

1. Πώς εξηγεί την έξαρση της βίας στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία ο συγγραφέας; Ποιος είναι ο ρόλος της διαφήμισης μέσα στα πλαίσια της εξήγησης που δίνει;
2. Πού μπορεί να οδηγήσει μια επιθυμία ερεθισμένη και ανικανοποίητη, σύμφωνα με το συγγραφέα; Πώς αντιδρά τότε η κοινωνία

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2722/Thematikoi-Kykloi_A-B-G-Lykeiou_html-apli/index_09.htm

https://latistor.blogspot.com/2015/05/blog-post_20.html

ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΦΟΝΙΣΣΑ

1.Ολη Η Φόνισσα...όλο το βιβλίο σε ψηφιακή μορφή https://www.openbook.gr/fonissa/        

2 .Το έργο Φόνισσα...του Κώστα Φέρρη του 1974...ΕΔΩ....https://www.youtube.com/watch?v=y7sGZiofgrw

 

και 3 σκην'ες από τα γυρίσματα της ν'εαςας φόνισσας που θα βγει σε λιγο...https://www.google.com/search?sca_esv=576600514&q=%CE%A6%CE%9F%CE%9D%CE%99%CE%A3%CE%A3%CE%91&tbm=vid&source=lnms&sa=X&ved=2ahUKEwi4sYHb_ZGCAxWLR_EDHVDpDFcQ0pQJegQIChAB&biw=1229&bih=598&dpr=