VII. Η ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (4ος – 6ος αι. μ.Χ.)
1. Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4ος – 5ος μ.Χ.)
1.1.Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας.
Οι διοικητικές αλλαγές.
Διοκλητιανός → αυτοκράτορας το 284 μ.Χ. ∙
επαναφορά της τάξης στο ρωμαϊκό κράτος ∙
τολμηρές διοικητικές αλλαγές προς την κατεύθυνση του επιμερισμού της
εξουσίας που ανταποκρίνονταν στην ανάγκη α) αμεσότερης επέμβασης του
στρατού και β) καλύτερης φύλαξης των συνόρων.
Διοικητικό σύστημα Διοκλητιανού → η Τετραρχία . Χαρακτηριστικά:
προέκυψε από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι ένα πρόσωπο δεν επαρκεί
για τη διοίκηση του τεράστιου ρωμαϊκού κράτους ∙
βασίστηκε στη διοικητική διαίρεση του κράτους σε ανατολικό και δυτικό και στην
παραχώρηση μέρους της διοίκησης του καθενός από τα δύο αυτά τμήματα σε δύο
άλλους συνάρχοντες ∙ δηλ. η διοικητική εξουσία μοιράστηκε σε 4 κέντρα ∙
πέτυχε να διατηρήσει την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας (όχι για πολύ).
Περιγραφή της Τετραρχίας – τα πρόσωπα:
Διοκλητιανός → αυτοκράτωρ στο ανατολικό τμήμα του κράτους ∙ τίτλος:
Αύγουστος∙ έδρα: η Νικομήδεια της Βιθυνίας.
Γαλέριος → συνάρχοντας στο ανατολικό τμήμα του κράτους (η εξουσία του
παραχωρήθηκε από τον Διοκλητιανό) ∙ τίτλος: Καίσαρας ∙ έδρα: το Σίρμιο της
(σημερινής) Σερβίας.
Μαξιμιανός → αυτοκράτωρ στο δυτικό τμήμα του κράτους (επιλεγμένος από τον
Διοκλητιανό) ∙ τίτλος: Αύγουστος ∙ έδρα: το Μιλάνο της Ιταλίας.
Κωνστάντιος ο Χλωρός → συνάρχοντας στο δυτικό τμήμα του κράτους (η εξουσία
του παραχωρήθηκε από τον Μαξιμιανό) ∙ τίτλος: Καίσαρας ∙ έδρα: οι Τρέβηροι της
Γαλατίας.
Πρωτεύουσα του κράτους και έδρα της συγκλήτου παρέμεινε η Ρώμη.
Η αλλαγή στη μορφή του πολιτεύματος.
Οι αλλαγές που επέβαλε ο Διοκλητιανός:
χωρισμός του κράτους σε μικρές επαρχίες με διοικητές διορισμένους από τον
αυτοκράτορα ∙
ξεχωριστοί διοικητές για το στρατό κάθε περιοχής, δηλ. διαφορετικοί από τους
αντίστοιχους των επαρχιών ∙
συνέπεια: ο στρατός χάνει κάθε πολιτική εξουσία ∙
σταδιακή συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του αυτοκράτορα ∙
υιοθέτηση από τον Διοκλητιανό του πρωτοκόλλου της αυλής των Σασανιδών
βασιλέων: ο αυτοκράτορας απροσπέλαστος, διάδημα και πορφύρα κατά τις
εμφανίσεις, επιβολή προσκύνησης, απόδοση του ιερού τίτλου «Ζευς» και απαίτηση
λατρείας του ως θεού.
Συμπέρασμα: Ουσιαστική μεταβολή του πολιτειακού συστήματος του Οκταβιανού
Αυγούστου από Ηγεμονία (Principatus) σε Απόλυτη μοναρχία (Dominatus) ∙ μεταβολή του
ρόλου του αυτοκράτορα από πρώτο πολίτη (princeps) σε απόλυτο μονάρχη (dominus) .