Aναλφαβητισμός
☑ Ορισμός : είναι η αδυναμία του ανθρώπου να διαβάζει και να γράφει ένα κείμενο.
☑ Ιστορική αναδρομή : η παιδεία στις προηγούμενες εποχές ήταν προνόμιο της άρχουσας τάξης. Ο υπόλοιπος λαός ήταν αγράμματος και το μόνο που ήξερε ήταν να δουλεύει σκληρά και να υπακούει. Στο Βυζάντιο η μόρφωση θεωρήθηκε εχθρός της θρησκείας. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο αναλφαβητισμός ήταν καθολικό φαινόμενο. Υπήρχαν βέβαια τα λιγοστά «κρυφά σχολειά» που προσπαθούσαν να διατηρήσουν τη γλώσσα μας μαθαίνοντας τα Ελληνόπουλα, κάτω από πολύ επικίνδυνες συνθήκες, γραφή και ανάγνωση. Σήμερα υπάρχουν αρκετά εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας, κυρίως στις υπανάπτυκτες χώρες, που στερούνται το αναφαίρετο δικαίωμα της μόρφωσης.
☑ Μορφές αναλφαβητισμού / κατηγορίες αναλφάβητων :
- «ολικά ή οργανικά αναλφάβητοι» είναι όσοι δεν έχουν διδαχτεί συστηματικά γραφή και ανάγνωση και δεν αναγνωρίζουν τα γράμματα της αλφαβήτου.
- «μερικά αναλφάβητοι ή ημιαναλφάβητοι» είναι όσοι έχουν φοιτήσει μερικά χρόνια στο σχολείο, αναγνωρίζουν τα γράμματα του αλφαβήτου, αλλά ουσιαστικά δεν μπορούν να διαβάσουν και να κατανοήσουν ένα απλό κείμενο.
- «λειτουργικά αναλφάβητοι» είναι όσοι έχουν διδαχτεί και τυπικά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, αλλά δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους στην καθημερινή ζωή τους και συγκεκριμένα να συμπληρώσουν διάφορα απλά έντυπα, να διαβάσουν τον τρόπο χρήσης μιας απλής συσκευής κ.τ.λ.
- «υπότροποι αναλφάβητοι» χαρακτηρίζονται όσοι είχαν μάθει να διαβάζουν και να γράφουν σε ικανοποιητικό βαθμό, αλλά, επειδή δε χρησιμοποίησαν τις γνώσεις τους στην καθημερινή τους ζωή, τις ξέχασαν, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χειριστούν το γραπτό λόγο.
☑ Παράγοντες / αίτια αναλφαβητισμού :
- οικονομικοί: οι φτωχές οικογένειες δεν έχουν δυνατότητες να ενθαρρύνουν ή να βοηθήσουν τα παιδιά τους να «μάθουν γράμματα».
- κοινωνικοί: παιδιά από περιθωριακά κοινωνικά στρώματα (τσιγγάνοι, μετανάστες…) αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλες δυσκολίες να πάνε σχολείο.
- γεωγραφικοί: σε απομακρυσμένες περιοχές δεν υπάρχουν σχολεία.
- οι προκαταλήψειςγια τα δύο φύλα κρατούσαν τη γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι και αγράμματη, μέχρι πριν μερικά χρόνια. Αυτό σε κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις ισχύει και σήμερα.
- το εκπαιδευτικό σύστημα, που είτε δίνει μηχανιστική και εξειδικευμένη γνώση είτε βασίζεται στην αποστήθιση και το μονόλογο.
- το τραγικά μεγάλο ποσοστό των αναλφάβητων στον τρίτο κόσμο οφείλεταιστην πείνα που μαστίζει αυτό το μέρος του πλανήτη μας και την αδιαφορία και απανθρωπιά του λεγόμενου «πολιτισμένου» κόσμου.
☑ Συνέπειες του αναλφαβητισμού :
Α. για το άτομο :
- δυσκολίες στην επαγγελματική σταδιοδρομία του.
- αδυναμία ανάπτυξης πνευματικής και κοινωνικής δραστηριότητας («άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο»).
- διαμόρφωση ανεύθυνης, μικρόψυχης και απάνθρωπης προσωπικότητας.
- χωρίς προσόντα και εφόδια το άτομο είναι αντιπαραγωγικό.
- η αδυναμία του ατόμου να έχει και να διατυπώνει απόψεις πάνω σε κοινωνικά και άλλα προβλήματα, το κάνουν αντικοινωνικό και εριστικό και κάποιες φορές καταλήγει στο φανατισμό.
- γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης και έρμαιο των περιστάσεων.
- είναι δέσμιο των προκαταλήψεων και των δεισιδαιμονιών.
- δεν καλλιεργούνται η κριτική ικανότητα, η αντίληψη, η αντικειμενικότητα και κατά συνέπεια δεν μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή.
- ο αμόρφωτος δεν είναι ελεύθερος, γιατί η αμάθεια είναι η χειρότερη σκλαβιά.
- αισθάνεται μειονεκτικά απέναντι στους άλλους ανθρώπους.
- έχει περιορισμένη αντίληψη για τον κόσμο.
Β. για την κοινωνία :
- αρνητική επίδραση του αναλφαβητισμού στην οικονομική ζωή του τόπου.
- στασιμότητα στην πνευματική ζωή
- πολιτιστική καθίζηση, καθώς οι αναλφάβητοι δεν μπορούν να εκτιμήσουν τον πολιτισμό και δεν ενδιαφέρονται για τη διατήρησή του.
- οι αναλφάβητοι αποτελούν κίνδυνο για την πολιτική σταθερότητα μιας χώρας : άνθρωποι χωρίς κριτική σκέψη γίνονται εύκολα έρμαια δημοκόπων και θύματα ολοκληρωτικών καθεστώτων.
☑ Μέτρα για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού :
- ατομική προσπάθεια κάθε αναλφάβητου, ώστε να ξεπεράσει το πρόβλημα.
- αναπροσανατολισμός της εκπαίδευσης ως προς το περιεχόμενο και τις μεθόδους λειτουργίας της (ανθρωπιστική παιδεία, λιγότερη εξειδίκευση, χρήση διαλόγου).
- υποστήριξη οικονομική, κοινωνική και ψυχολογική των οικογενειών που αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης, ώστε τα νεαρά τους μέλη να μπορέσουν να μορφωθούν.
- να γίνει ουσιαστικά υποχρεωτική η εκπαίδευση.
- να δημιουργηθούν κέντρα αναλφάβητων, περισσότερα νυχτερινά σχολεία και μονάδες λαϊκής επιμόρφωσης για τους ενήλικες αναλφάβητους.
- να δημιουργηθούν ειδικά σχολεία για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες
- να αξιοποιηθούν από την πολιτεία τα (εποπτευόμενα από την ίδια) Μ. Μ. Ε. για παροχή εκλαϊκευμένης γνώσης.
☑ Ο αναλφαβητισμός ως διεθνές πρόβλημα : ο αναλφαβητισμός αποτελεί οξύτατο παγκόσμιο πρόβλημα. Μαστίζει κυρίως τις τριτοκοσμικές χώρες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι ανεπτυγμένες χώρες δεν έχουν μερίδιο στο φαινόμενο. Διεθνείς οργανώσεις, όπως η UNESCO, προσπαθούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος με εκστρατείες ενημέρωσης των πολιτών και των κρατών. Οι προσπάθειες επικεντρώνονται κυρίως στην θεσμοθέτηση αρχικά (στις υπανάπτυκτες χώρες) και την επέκταση (στις αναπτυγμένες) της βασικής εκπαίδευσης. Και τι ορίζεται ως βασική εκπαίδευση ; Ο ορισμός- διατυπωμένος από την UNESCO- είναι ο ακόλουθος : «βασική εκπαίδευση είναι η παροχή βοήθειας στους αναλφάβητους νέους και ενήλικους, από τους οποίους λείπει η σχολική μόρφωση για να αντιλαμβάνονται τα προβλήματα του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο ζουν, και να αποκτήσουν σαφή αντίληψη των ατομικών και πολιτικών τους δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.