Χαϊκού 

Το χαϊκού (ιαπωνικά: 俳句‎, δηλαδή «αστείος στίχος») είναι μια ιαπωνική ποιητική φόρμα. Παραδοσιακά αποτελείται από τρεις ομάδες των 5, 7, 5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τρεις στίχους για έμφαση ή σε έναν, χωρισμένο με κενά. Το χαϊκού είναι με συνολικά 17 συλλαβές η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο. Περιγράφει μια εικόνα της φύσης και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου μέσα από εποχιακές λέξεις (Κίγκο).^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Υπάρχουν επίσης ποιητές χαϊκού οι οποίοι ακολουθούν μια πιο ελεύθερη φόρμα. Ο ιδρυτής του σύγχρονου χαϊκού ως αυτόνομης μορφής ποίησης ήταν ο Μασαόκα Σίκι, ο οποίος επίσης διαμόρφωσε τον όρο χαϊκού (από τους παλιότερους χαϊκάι ή χόκκου).

Ένα χαϊκού διαβάζεται σε μια αναπνοή.

Οι προγονικές μορφές του χαϊκού ήταν το τάνκα (με μέτρο 31 συλλαβών σε δύο ομάδες των 5-7-5 και 7-7) και το ρένγκα (μια αλυσίδα από τάνκα). Αρχικά πολλοί ποιητές συνέθεταν τάνκα σε κοινωνικές συνευρέσεις αυτοσχεδιάζοντας από κοινού. Ο πρώτος ποιητής δημιουργούσε το χόκκου (την αρχική στροφή του τάνκα, 5-7-5), ο δεύτερος το ματσούκου (την επόμενη στροφή, 7-7). Αυτή η μορφή της ομαδικής ποίησης ήταν γνωστή και σαν ουάκα (ποίηση ερωταπόκρισης). Αργότερα, σαν ένα είδος κοινωνικού παιχνιδιού, συνέθεταν ολόκληρες αλυσίδες από τάνκα, που οδήγησε στο χακάι-ρένγκα όπου οι στροφές ενώνονταν μεταξύ τους θεματικά.

Από το 13ο αιώνα εμφανίζονται τα πρώτα τεκμηριωμένα χόκκου ως ξεχωριστή λυρική μορφή. Το χόκκου εξελίχθηκε ως περιπαικτικό και αστείο ποίημα, αγαπητό στους αυλικούς και τους σαμουράι. Από το 15ο αιώνα εδραιώνεται το χόκκου δίπλα στο τάνκα ως αυτοτελής στιχουργική μορφή και το ζήτημα συνέχισε να είναι το παιχνίδι με τις λέξεις και τις εικόνες.

Αυτό που σήμερα ονομάζεται κλασικό χαϊκού δημιουργήθηκε το 16ο αιώνα, στην αρχή της περιόδου Έντο. Οι ιδιαιτερότητες της περιόδου αυτής δημιούργησαν την αίσθηση ενός κλειστού, αμετάβλητου κόσμου, καθώς η κοινωνία καθοριζόταν από ένα φεουδαρχικό ταξικό σύστημα και η Ιαπωνία έκοψε σχεδόν ολοκληρωτικά την επαφή με τον έξω κόσμο. Αυτό το ακριβώς ορισμένο σύστημα αξιών και συμβόλων έδωσε σε ποιητές και ακροατές ένα κοινό και σαφώς οριοθετημένο πλαίσιο κατανόησης. Οι μεταβολές συνέβαιναν μόνο σε λεπτομέρειες και έτσι το χαϊκού διαμορφώθηκε από τη αναζήτηση της ακόμη πιο ακριβούς, πιο πετυχημένης έκφρασης και όχι την τάση αμφισβήτησης της παράδοσης ή της δημιουργίας νέων φορμών. Έτσι η φόρμα και το περιεχόμενο παρέμειναν για αιώνες σταθερά. Όπως το έθεσε ο ίδιος ο Μπασό, ήθελε να μεταδώσει την αίσθηση "του αμετάβλητου μέσα στην κίνηση"^[1]. Εμφανίστηκαν υποείδη του χαϊκού, όπως το κωμικό κυόκα ("τρελός στίχος") ή άλλα που ήταν σατιρικά ή που εξέφραζαν ακόμη και κοινωνική διαμαρτυρία, αλλά το πιο σοβαρό χαϊκού διαδόθηκε καθώς ήταν απλό και εκφραστικό και μπορούσε να εξασκηθεί από ανώτερα και κατώτερα μέλη της κοινωνίας^[2]. Η εξέλιξη του χαϊκού επηρεάστηκε επίσης από τη σκέψη του ταοϊσμού και του βουδισμού Ζεν.

Σήμερα ο Ματσούο Μπασό (1644–1694) θεωρείται ο πρώτος μεγάλος ποιητής χαϊκού. Το δικό του χαϊκού του βατράχου είναι μάλλον το πιο διάσημο χαϊκού στον κόσμο. Επίσης μεγάλοι ποιητές χαϊκού ήταν ο Γιόσα Μπουσόν (1716–1783) και ο Κομπαγιάσι Ίσσα (1763–1827). Ο Κομπαγιάσι Ίσσα δεν ακολουθούσε πάντα τη συμβατική φόρμα 5-7-5. Στα έργα του, που εναντιώνονται στην αυξανόμενη εκζήτηση των χαϊκού, διακρίνεται μια βαθιά αγάπη για τον άνθρωπο και τη ζωντανά πλάσματα η οποία διανθίζεται συχνά με χιούμορ:

«Το βουνίσιο ρέμα
Άλεσε το ρύζι για μένα
Ενώ έπαιρνα εναν υπνάκο»

Το πότε εμφανίστηκε ο όρος χαϊκού δεν είναι πλήρως εξακριβωμένο. Πιθανόν να προέρχεται από το χάι του χάικαϊ νο ρένγκα και το κου από το χόκκου. Γνώρισε γενικότερη διάδοση από τον ανανεωτή της ποίησης χαϊκού, Μασαόκα Σίκι (1867-1902).

Μετά τον Σίκι διαμορφώθηκαν δύο ρεύματα. Οι δύο σημαντικότεροι μαθητές του, ο Τακαχάμα Κυόσι (1874-1959) και ο Καβαχιγκάσι Χεκιγκοτό (1873-1937) έδωσαν στο χαϊκού διαφοροποιημένες ωθήσεις, που διαρκούν έως σήμερα. Ο Χεκιγκοτό συνέχισε τις μεταρρυθμίσεις του Σίκι και πειραματίστηκε με τη φόρμα. Ο Κυόσι διαμόρφωσε το αντίθετο ρεύμα, του "παραδοσιακού χαϊκού". Η σημαντική επίδραση του Κυόσι φαίνεται μέχρι σήμερα στο εύρος της διάδοσης του "παραδοσιακού χαϊκού" στην Ιαπωνία. Από τη σχολή του προέκυψαν πολλοί καταξιωμένοι ποιητές (όπως ο Μιζουχάρα Σουόσι (1892-1981)). Από το ρεύμα του Χεκιγκοτό αναπτύχθηκε η ελεύθερη φόρμα του χαϊκού. Σημαντικοί ποιητές προήλθαν από αυτή τη γραμμή όπως ο Ιππεκίρο Νακατσούκα (1897-1946), ο Ογκιβάρα Σεϊσενσούι (1884-1976), ο Οζάκι Χόσαϊ (1885-1926) και ιδιαίτερα ο Τανέντα Σαντόκα (1882-1940), που ανήκει στους πιο πολυδιαβασμένους ποιητές της Ιαπωνίας,

Αλλά και το σύγχρονο (γκένταϊ) ιαπωνικό χαϊκού έχει τις ρίζες του εδώ. Δημιουργήθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως φιλελεύθερο κίνημα χαϊκού, από τις εμπειρίες του ιαπωνικού υπερεθνικισμού. Οι ποιητές της σινκό χαϊκού ουντό, της νέας κίνησης χαϊκού, οι οποίοι δεν ακολουθούσαν τις επιταγές του "παραδοσιακού χαϊκού" κατά τον Τακαχάμα Κυόσι, διώκονταν, συλλαμβάνονταν και βασανίζονταν και τα περιοδικά τους απαγορεύονταν. Ο ίδιος ο Τακαχάμα Κυόσι θεωρήθηκε μετά τον πόλεμο κύριος υπαίτιος. Ήταν πρόεδρος του τμήματος χαϊκού της «Πατριωτικής Εταιρείας για την Ιαπωνική Λογοτεχνία» (Νιχόν μπουνγκάκου χόκοκου κάι), ενός κρατικού οργανισμού προπαγάνδας με στόχο τον έλεγχο των πολιτισμικών δραστηριοτήτων, που υπαγόταν στις μυστικές υπηρεσίες.

Στο σημερινό κίνημα χαϊκού γκεντάι απαντά κανείς διάφορες ποιητικές θέσεις, οι οποίες συνυπάρχουν παρ' όλες τις αντιθέσεις τους. Κάποιοι ποιητές είναι πιστοί στη φόρμα 5-7-5, άλλοι μόνο στην εποχιακή λέξη, ενώ άλλοι απορρίπτουν και τα δύο.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%BF%CF%8D

Βιτσέντζος Κορνάρος «Ο Ερωτόκριτος» [Τράπεζα Θεμάτων, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου]

Κωνσταντίνος Μάντης | Τράπεζα Θεμάτων (Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου)  

Ενότητα: «Τα φύλα στη λογοτεχνία»

ΒΙΤΖΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ (1553-1613)

Ο Ερωτόκριτος (αποσπάσματα)

ΠΟΙΗΤΗΣ

Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,

και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν·

και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,

μα στο Kαλό κ’ εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν·

και των Αρμάτω οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,

του Έρωτος οι μπόρεσες και τση Φιλιάς η χάρη·

αυτάνα μ’ εκινήσασι τη σήμερον ημέραν,

ν’ αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέραν

σ’ μιά Κόρη κ’ έναν ’γουρο, που μπερδευτήκα ομάδι

σε μιά Φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.

 […]

Ήρχισε και μεγάλωνε το δροσερό κλωνάρι,

και πλήθαινε στην ομορφιά, στη γνώση, και στη χάρη.

Eγίνηκεν τόσο γλυκειά, που πάντοθ’ εγρικήθη

πως για να το ’χου θάμασμα στον Kόσμον εγεννήθη.

Kαι τ’ όνομά τση το γλυκύ το λέγαν Aρετούσα,

οι ομορφιές τση ή[σα]ν πολλές, τα κάλλη τση ήσαν πλούσα.

Xαριτωμένο θηλυκό τως το ’καμεν η Φύση,

και σαν αυτή δεν ήτονε σ’ Aνατολή και Δύση.

Όλες τσι χάρες κι αρετές ήτονε στολισμένη,

ευγενική και τακτική, πολλά χαριτωμένη.

 […]

 Ήτονε δεκοκτώ χρονών, μα ’χε γερόντου γνώση,

οι λόγοι του ήσανε θροφή, κ’ η ερμηνειά του βρώση.

Kαι τ’ όνομά του το γλυκύ Pωτόκριτον ελέγα,

ήτονε τσ’ αρετής πηγή και τσ’ αρχοντιάς η φλέγα

κι όλες τσι χάρες π’ Oυρανοί και τα ’στρη εγεννήσαν,

μ’ όλες τον εμοιράνασι, μ’ όλες τον εστολίσαν.

( Ερωτόκριτος, επιμ. Στ. Αλεξίου, Ερμής 1990)

1: αναθιβάλλω: 1) θυμάμαι, αναπολώ 2) μνημονεύω, διηγούμαι.

2: άγουρο: αγόρι, νέος, παλικάρι.

3: εγρικηθη: ακούστηκε.

4: τως: τους.

5: φλέγα: φλέβα, αρτηρία, πηγή.

6: τα ’στρη: τα άστρα

7: μοιραίνω: προσδιορίζω τη μοίρα κάποιου μοιραίνω: προσδιορίζω τη μοίρα κάποιου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.1. Να αναφέρετε ποια ιστορία δηλώνει ο ποιητής ότι θα αφηγηθεί. (5 μονάδες) Τι τον οδήγησε σ’ αυτό; (10 μονάδες)

Ο ποιητής δηλώνει πως θα αφηγηθεί τα περιστατικά που σχετίζονται με την «αμάλαγη φιλιά», την αγνή φιλία, μιας κόρης κι ενός νέου. Ειδικότερα, για την άδολη και χωρίς καμιά ασχήμια αγάπη ανάμεσα στην Αρετούσα και τον Ερωτόκριτο.

Ό,τι παρακινεί τον ποιητή σ’ αυτή την αφήγηση είναι η διαρκής εναλλαγή των ανθρώπινων πραγμάτων, η ταραχή του πολέμου, μα κι η δύναμη του έρωτα. Όπως, μάλιστα, το διατυπώνει ο ίδιος, τον εκίνησαν τα γυρίσματα του Κύκλου και του Τροχού της ζωής και της τύχης, που διαρκώς ανεβοκατεβαίνουν, κι άλλοτε πηγαίνουν ψηλά κι άλλοτε πέφτουν βαθιά. Τον κίνησαν, συνάμα, τα πράγματα του Καιρού -του χρόνου- που δεν γνωρίζουν ποτέ ανάπαυση, και συνεχώς εναλλάσσονται ανάμεσα στο καλό και το κακό∙ η ταραχή του πολέμου, οι εχθρότητες κι οι δυσκολίες, μα και στον αντίποδα, οι δυνάμεις του έρωτα κι η χάρη της φιλίας.    

Α.2. Γιατί ο ποιητής χρησιμοποιεί το α΄ πρόσωπο στους στίχους 1-10 και το γ΄ πρόσωπο στα άλλα δύο αποσπάσματα; (10 μονάδες)

Στους πρώτους στίχους ο ποιητής επιθυμεί να παρουσιάσει τους λόγους που τον οδήγησαν να καταπιαστεί με την αφήγηση αυτής της ιστορίας, οπότε η χρήση του α΄ προσώπου υποδηλώνει την προσωπική εμπλοκή και εκφράζει το υποκειμενικό στοιχείο στην επιλογή του θέματος.

Ο ποιητής, ωστόσο, δεν είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας, οπότε τα διαδραματιζόμενα δεν αποτελούν προσωπικά του βιώματα για να τα διηγηθεί σε α΄ πρόσωπο. Έτσι, η συνέχεια της ιστορίας δίνεται σε γ΄ πρόσωπο, κερδίζοντας σε αντικειμενικότητα και δημιουργώντας την αίσθηση πως ο αφηγητής είναι παντογνώστης.

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

Β.1. Πώς περιγράφει ο ποιητής την Αρετούσα και πώς τον Ερωτόκριτο; (14 μονάδες)

Το τρυφερό κλωνάρι, η νεαρή σε ηλικία Αρετούσα, καθώς μεγαλώνει αποκτά όλες εκείνες τις αρετές που, κατά τα πρότυπα της εποχής, αναλογούν σε μια κοπέλα. Είναι όμορφη, με χάρη, γνώση και γλυκύτητα. Είναι, παράλληλα, ευγενική, τακτική και πολύ χαριτωμένη. Έμφαση, βέβαια, δίνεται στην ομορφιά και το εξωτερικό της κάλλος, που σε συνδυασμό με τη γλυκύτητα του χαρακτήρα της, καθιστούν την Αρετούσα περιλάλητη και κοσμαγάπητη.

Στην περιγραφή του Ερωτόκριτου το στοιχείο που κυριαρχεί είναι η σύνεση κι η πνευματική του ωριμότητα. Έτσι, αν και επρόκειτο για έναν νέο δεκαοκτώ χρονών, τονίζεται πως είχε τη γνώση και τη λογική μεγάλου ανθρώπου (γερόντου), γεγονός που καθιστούσε τα λόγια και τις συμβουλές του τροφή πνευματική για εκείνους που τον άκουγαν. Συνάμα, ο Ερωτόκριτος επαινείται για την αρετή και την αρχοντιά του, καθώς και για τις πλείστες χάρες που τον κοσμούσαν.   

Β.2. Να εντοπίσετε μέσα από το ποίημα ένα συγκεκριμένο χαρακτηρισμό για την Αρετούσα και έναν για τον Ερωτόκριτο. (6 μονάδες) Ανταποκρίνονται στα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής τους; (5 μονάδες)

Eγίνηκεν τόσο γλυκειά, που πάντοθ’ εγρικήθη

πως για να το ’χου θάμασμα στον Kόσμον εγεννήθη.

Η Αρετούσα χαρακτηρίζεται γλυκιά, ώστε να γίνει σαφές πως παρά την εξαιρετική της ομορφιά δεν έχει παρασυρθεί σε συμπεριφορές έπαρσης και αλαζονείας. Ο ποιητής θέλει να δημιουργήσει μιαν ισόρροπη εικόνα της κοπέλας, όπου το εξωτερικό κάλλος συνταιριάζεται αρμονικά με την καλοσύνη του χαρακτήρα.

ήτονε τσ’ αρετής πηγή και τσ’ αρχοντιάς η φλέγα

Ο Ερωτόκριτος χαρακτηρίζεται ως πηγή αρετής και φλέβα αρχοντιάς, προκειμένου να δοθούν δύο βασικά και σημαντικά στοιχεία του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του. Έτσι, ο νέος παρουσιάζεται ως εξαιρετικά ενάρετος, αλλά και αρχοντικός στην παρουσία και τη συμπεριφορά του -παρά το γεγονός ότι δεν ήταν εξίσου πλούσιος με την Αρετούσα. Το ενάρετο του χαρακτήρα του τονίζεται, ώστε να γίνει εξαρχής ευνοϊκά δεκτός απ’ τους αναγνώστες, παρά το τόλμημά του να ερωτευτεί την κόρη του βασιλιά.   

Οι περιγραφές των δύο ηρώων κινούνται στο πλαίσιο των κοινωνικών στερεοτύπων της εποχής, καθώς τους αποδίδονται οι αρετές εκείνες που ταιριάζουν στο φύλο τους. Έτσι, η Αρετή διακρίνεται για την εξωτερική της ομορφιά και για τη γλυκύτητα του χαρακτήρα της, ενώ ο Ερωτόκριτος για τη σύνεση και την ωριμότητά του, όπως και για την αρετή και την αρχοντιά του.

Σε ό,τι αφορά την κοπέλα δίνεται έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση και το χαρακτήρα, χωρίς να παραγνωρίζεται ωστόσο και η γνώση της. Ενώ, στην περιγραφή του Ερωτόκριτου τονίζεται πρωτίστως η ωριμότητα κι οι πνευματικές του ικανότητες. Η εμφάνιση του νέου δεν σχολιάζεται ως προς την ομορφιά, καθώς αυτό δεν ενδιαφέρει τόσο. Τονίζονται, ωστόσο, η αρχοντιά που αποπνέει, αλλά και οι πολλές χάρες που τον κοσμούν.  

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

https://latistor.blogspot.com/2014/05/blog-post_28.html

Α-Β Λυκείου: Αλλαγή σε αξιολόγηση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας

Η λογική του ενιαίου προγράμματος Γλώσσας – Λογοτεχνίας (Α-Β-Γ ΛΥΚΕΙΟΥ)

 

Οι μαθητές /τριες ανταποκρίνονται σε κάθε γεγονός γραμματισμού:

• Κατανοούν και να ερμηνεύουν κείμενα (γενικά)
• Χρησιμοποιούμε μεγάλη ποικιλία προφορικών, γραπτών και υβριδικών
/ πολυτροπικών κειμένων, παραγωγή λόγου εντός η εκτός σχολείου.
• Ακολουθούμε:
• Α.. Διαδικασίες κατανόησης νοήματος, οργάνωσης και μορφής των κειμένων
• Β.. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού, προφορικού και πολυτροπικού λόγου -
Μετασχηματισμοί κειμένων
• Γ. Αναστοχαστικές διαδικασίες

*****

Ειδικοί στόχοι
Γλώσσας
Α΄, Β

 

Κατανόηση περιεχομένου

• Ερμηνεία, μετασχηματισμός, δημιουργική
προέκταση, διάλογος με κείμενα
• Αξιολόγηση στάσεων, αξιών, ιδεών, με
βάση στοιχεία των κειμένων
• Πρόσληψη του κειμένου ως
επικοινωνιακής πράξης
• Παραγωγή ερμηνευτικού και κριτικού
λόγου (μορφή κειμένου
επιχειρηματολογίας (δημόσια ομιλία,
επιστολή, άρθρο) και έχει έκταση 350-400
λέξεις.)
• Δραστηριότητες παραγωγής λόγου (7
μεγαλο-παραγωγές λόγου μέσα στην
τάξη – ερωτηματικό για το εφικτό)

Οργάνωση ύλης στη Γλώσσα

• Ορίζονται συγκεκριμένες θεματικές ενότητες, με βάση το
περιεχόμενο των εγχειριδίων
• Στο πλαίσιο των θεματικών ενοτήτων, αναλύονται συστάδες
(δίκτυα) κειμένων.
• Διαπιστώνονται ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των κειμένων
ως προς τη γλώσσα, το μέσο, τους σημειωτικούς τρόπους, το
κειμενικό είδος, τα γένη του λόγου, τις αναπαραστάσεις της
πραγματικότητας, τον τρόπο προσέγγισης του θέματος κ.λπ.

 

Λογοτεχνία
Α΄, Β

• Πηγή εμπειριών
• Αισθητική, διανοητική συγκίνηση
• Αξία για τη ζωή
• Συγκρότηση υποκειμενικότητας
• Κατανόηση πτυχών του κόσμου
• Κριτική στάση απέναντι στον τρόπο με τον
οποίο η λογοτεχνία υποβάλλει νοήματα και
αξίες.
• Αναγνωστικές δεξιότητες – νοηματικό
υπόστρωμα κειμένων
• Κρίσιμα ερωτήματα/θέματα συζήτησης
• Αναγνωστική/ ερμηνευτική κοινότητα
• Τουλάχιστον 15 κείμενα (πεζά, ποιητικά,
παλαιότερα, νεότερα

• Προσέγγιση χαρακτήρων / εντοπισμός χαρακτηριστικών που φωτίζουν τη δράση
τους
• Αναγνώριση ποιητικών υπαινιγμών - συναισθηματικής διάθεσης ποιητικού
υποκειμένου , μέσα από συνδυασμό συμβόλων, σχημάτων λόγου, κειμενικών δεικτών
• Εντοπισμός στοιχείων του λόγου των προσώπων, γλωσσικές επιλογές (πώς
παράγουν νόημα)
• Ερμηνευτικές απόπειρες & προσωπικές ανταποκρίσεις με βάση κειμενικά στοιχεία
• Δημιουργική γραφή - Δημιουργικός μετασχηματισμός του κειμένου - Παραγωγή
προσωπικού λόγου
• Απόκτηση αναγνωστικών δεξιοτήτων
• Εντοπισμός κρίσιμων θεμάτων σε πλαίσιο αλληλεπιδραστικής συνομιλίας

Οργάνωση ύλης Λογοτεχνίας

• Α΄ τάξη: Δύο ενότητες
• Θεματική: «Τα φύλα στη Λογοτεχνία»,
• Ειδολογική: «Ποίηση: παράδοση και μοντερνισμός»

• Β΄ τάξη: Συστάδες (δίκτυα) κειμένων που συνομιλούν μεταξύ τους με βάση
συγκεκριμένα κριτήρια (θεματικά, τεχνοτροπικά, ιστορικά, γραμματολογικά, μορφικά,
κ.λπ.) - όχι διδασκαλία κειμένων κατά παράταξη, αλλά προσπάθεια να συνομιλούν
μεταξύ τους με κάποιο τρόπο.

• Και στις δύο τάξεις:
• Ελεύθερη επιλογή κειμένων από εκπαιδευτικό & μαθητές,
• Παλαιότερα και νεότερα κείμενα σε διάλογο
• Τοποθέτηση μαθητών απέναντί τους ως σύγχρονοι/ες αναγνώστες/στριες
• Διαθεματικότητα - Διακειμενικότητα.

 

Γλώσσα Γ

Δραστηριότητες ανάλυσης κειμένων
• Δραστηριότητες ερμηνευτικής και κριτικής
προσέγγισης των κειμένων
• Δραστηριότητες συγκριτικής εξέτασης
κειμένων - Αναλύονται συστάδες (δίκτυα)
κειμένων, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες
να διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές
• Δραστηριότητες αναστοχασμού και
ανάπτυξης μεταγνωστικών δεξιοτήτων
• (8 μεγαλο-παραγωγές λόγου στην τάξη

Λογοτεχνία
Γ

Βαρύτητα στο κείμενο
• Ερμηνευτική διαδικασία
(παραλείπεται από τις φετινές
οδηγίες η αναφορά στον όρο
«ερμηνευτικός διάλογος»)
• Παραγωγή ερμηνευτικού σχολίου –
προσωπική ανταπόκριση

http://users.sch.gr/achrono/wordpress/wp-content/uploads/2021/10/14-10-2021-Lyceum-Chronopoulou.pdf

ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ 2

Ο Ερωτόκριτος είναι έμμετρο μυθιστόρημα  που συντέθηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη, πιθανότατα κατά τη πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα. Αποτελείται από 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους αποδιδόμενους στην Κρητική διάλεκτο, εκ των οποίων οι τελευταίοι δώδεκα αναφέρονται στον ίδιο τον ποιητή. Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο, που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος, και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο. Μαζί με το έργο Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση είναι τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας την περίοδο της Βενετοκρατίας. Ο Ερωτόκριτος πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει ένα εξαιρετικά δημοφιλές κλασικό έργο, χάρη επίσης και στην μελοποίησή του από τον Χριστόδουλο Χάλαρη και την ερμηνεία του από τον Νίκο Ξυλούρη.

Το έργο διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα, ο κόσμος όμως που απεικονίζει είναι σύνθετο κατασκεύασμα που δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα: παράλληλα με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και πολλά στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως η κονταρομαχία.

Η υπόθεση χωρίζεται σε πέντε τμήματα και είναι συνοπτικά η εξής:

• Α. Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η σύζυγός του Αρτέμη αποκτούν μετά από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Τη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά (Πεζόστρατος), ο Ερωτόκριτος. Ο Ερωτόκριτος φανερώνει τον έρωτά του για την κόρη του βασιλιά στον φίλο του Πολύδωρο, ο οποίος όμως του προτείνει να μην διανοηθεί να φανερώσει τον Έρωτά του στον Βασιλιά, διότι θα βάλει σε κίνδυνο την ίδια του την ζωή. Ο Ερωτόκριτος συμφωνεί και επειδή δεν μπορεί να φανερώσει τον έρωτά του, πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδά ερωτικά τραγούδια. Η κοπέλα σταδιακά ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή και επιζητά να μάθει ποιος είναι. Αλλά και όλο το παλάτι, ακόμη και ο ίδιος ο βασιλιάς Ηράκλης, αναρωτιούνται ποιος είναι ο άγνωστος τροβαδούρος που κάθε βράδυ γλυκαίνει τον ύπνο του παλατιού με τα ερωτικά τραγούδια του. Ο βασιλιάς, αποφασίζει να μάθει την ταυτότητα του νέου και διατάζει τους στρατιώτες του να στήσουν ένα βράδυ ενέδρα ώστε να τον συλλάβουν και να τον παρουσιάσουν μπροστά του. Η ενέδρα αποτυγχάνει καθώς ο Ερωτόκριτος μαζί με τον καλύτερό του φίλο Πολύδωρο, σκοτώνουν δύο από τους στρατιώτες του βασιλιά και ξεφεύγουν. Ακούγοντας τον φίλο του Πολύδωρο, που του τονίζει πως αν αποκαλυφθεί η ταυτότητά του, ελλοχεύει ο κίνδυνος της ατίμωσης όχι μόνο του ιδίου αλλά και του πατέρα του, ο Ερωτόκριτος, καταλαβαίνοντας ότι ο έρωτάς του δεν μπορεί να έχει αίσια έκβαση, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει τον έρωτα για την Αρετούσα. Πριν φύγει, ζητάει από την μητέρα του να μην επιτρέψει σε κανέναν να μπει στο δωμάτιό του, μιας και εκεί κρύβει τους στίχους από τα ερωτικά τραγούδια που έγραψε για την Αρετούσα. Στο διάστημα της απουσίας του, ο πατέρας του αρρωσταίνει και όταν η Βασίλισσα μαζί με την πριγκίπισσα Αρετούσα τον επισκέπτονται, η μητέρα του για να τιμήσει την επίσκεψη τους, ανοίγει όλα τα δωμάτια του σπιτιού τους. Η Αρετούσα μπαίνει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου και βρίσκει μια ζωγραφιά που την απεικονίζει και τους στίχους που της τραγουδούσε. Αμέσως καταλαβαίνει πως αυτός είναι ο άγνωστος τραγουδιστής και το εκμυστηρεύεται στην παραμάνα της την Φροσύνη. Όταν ο Ερωτόκριτος επιστρέφει, για να δει τον πατέρα του, ο οποίος ενδιάμεσα έχει γίνει καλά, ανακαλύπτει την απουσία της ζωγραφιάς και των τραγουδιών και μαθαίνει από την μάνα της πως μόνο η Αρετούσα είχε επισκεφτεί στο δωμάτιό του. Επειδή καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί να κινδυνεύει, μένει στο σπίτι προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, ως ένδειξη ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του.Ο Ερωτόκριτος καταλαβαίνει ότι το πάθος του βρίσκει ανταπόκριση, αρχίζει να συχνάζει πάλι στο παλάτι και οι δύο ερωτευμένοι βεβαιώνονται με τα μάτια για την αμοιβαία αγάπη τους

• Β. Ο Βασιλιάς, για να διασκεδάσει την κόρη του, που τη βλέπει μελαγχολική, οργανώνει ένα κονταροκτύπημα. Παίρνουν μέρος αφέντες και αρχοντόπουλα από διάφορους ελληνικούς τόπους που είχαν φημισμένα κάστρα: τη Μυτιλήνη, το Ανάπλι (Ναύπλιο), την Πάτρα, τη Μεθώνη, τη Κορώνη, την Έγριπο, την Αξιά (Νάξο). Έρχονται ακόμη ο αφέντης της Μακεδονίας, ο γιός του Βασιλιά του Βυζαντίου, και το ρηγόπουλο της Κύπρου. Μετέχουν επίσης και ξένοι: ο φοβερός Καραμανίτης (Τούρκος) Σπιθόλιοντας και ο Σκλαβούνος (Δαλματός Σλάβος). Τελευταίος έρχεται ο Κρητικός Χαρίδημος, αφέντης της Γορτύνης. Ο Βασιλιάς ανακοινώνει πως ο νικητής θα λάβει ως έπαθλο ένα χρυσό στεφάνι, το οποίο θα ετοιμάσει η Αρετούσα. Ο Ερωτόκριτος είναι ο νικητής.

• Γ. Το πάθος της Αρετούσας γίνεται τώρα σφοδρότερο. Με δική της πρωτοβουλία, παρά τις συμβουλές της παραμάνας της Φροσύνης, αρχίζει να συναντάται με τον Ερωτόκριτο τη νύχτα, σ’ ένα καγκελόφραχτο παράθυρο του παλατιού. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει από τον πατέρα της. Ο Ερωτόκριτος παίρνει την απόφαση να φανερώσει τον έρωτά του στον πατέρα του Πεζόστρατο, πιστό σύμβουλο τον βασιλιά, ζητώντας τον να ζητήσει εκ μέρους του το χέρι της Αρετούσας. Ο Πεζόστρατος κάνει τη χάρη του υιού του, γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως ο βασιλιάς θα θυμώσει με αυτή την πρόταση. Όπως είναι φυσικό, ο βασιλιάς εξοργίζεται με το «θράσος» του νέου και αποφασίζει να τον εξορίσει, ενώ παράλληλα επιπλήττει τον Πεζόστρατο, τον οποίο δεν τιμωρεί λόγω της παλιάς τους φιλίας. Ταυτόχρονα φτάνουν προξενιά για την Αρετούσα από το βασιλιά του Βυζαντίου και ο Βασιλιάς αποφασίζει να παντρέψει την κόρη του. Η κοπέλα αμέσως αρραβωνιάζεται κρυφά με τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη και του χαρίζει ένα δακτυλίδι της, ως δακτυλίδι του αρραβώνα τους, ζητώντας τον να το φοράει για πάντα - ακόμη και στον θάνατο, θα είναι ζευγάρι. Ο Ερωτόκριτος φεύγει για την εξορία του αποχαιρετώντας τους γονείς του, ενώ ζητά από τα θεϊκά Άστρα και τον Ήλιο να τιμωρήσουν τον σκληρό βασιλιά.

• Δ. Ο Ηράκλης, υποψιαζόμενος ότι η κόρη του αγαπά τον Ερωτόκριτο, αποφασίζει να επισπεύσει το γάμο με το βασιλόπουλο του Βυζαντίου. Η Αρετούσα αρνιέται, ο βασιλιάς επιμένει, και τελικά η νέα φυλακίζεται μαζί με την παραμάνα της που προσπαθεί να την δικαιολογήσει. Ύστερα από τρία χρόνια ένας βόρειος αντίπαλος, οι Βλάχοι (Ρουμάνοι) με το βασιλιά τους Βλαντίστρατο (Vladislav) εισβάλλουν στη χώρα και πολιορκούν την Αθήνα. Ο Ερωτόκριτος αποφασίζει να επιστρέψει στην Αθήνα, παραβαίνοντας την εξορία του. Με την βοήθεια μιας μάγισσας, αποκτά ένα μαγικό υγρό που αλείφοντας το στο πρόσωπό του, γίνεται αγνώριστος και στο πρόσωπο και στη φωνή του.Έτσι, επιστρέφει στην Αθήνα και παίρνει μέρος στις μάχες που ακολουθούν. Ο Ερωτόκριτος αποδεικνύεται σπουδαίος πολεμιστής και αποκτάει γρήγορα μεγάλη φήμη στο Παλάτι, ενώ γίνεται ο φόβος και ο τρόμος των εχθρών. Ο ίδιος ο βασιλιάς μάλιστα, αναζητά τον άγνωστο πολεμιστή και του προσφέρει σπουδαία δώρα, τα οποία όμως ο Ερωτόκριτος αρνείται. Σε μια μάχη μάλιστα, που ο βασιλιάς και ο σωματοφύλακας του, ο φίλος του Ερωτόκριτου Πολύδωρος, βρίσκονται σε δύσκολη θέση, ο Ερωτόκριτος κατανικάει τους εχθρούς, σώζοντας και τον στρατό και τον φίλο του και τον βασιλιά από βέβαιο θάνατο. Εξασφαλίζει ακόμη και την τελική νίκη σε μία μονομαχία που γίνεται, έπειτα από συμφωνία των δύο αντιπάλων, ανάμεσα στον Ερωτόκριτο και τον ανιψιό του βασιλιά των Βλάχων Άριστο, που έχει φτάσει από τη Φραγκιά (τη λατινική Δύση). Ο Άριστος σκοτώνεται στην μονομαχία και οι Βλάχοι με μια επιβλητική νεκρική πομπή παίρνουν μαζί τους το σώμα του και αποχωρούν από την Αθήνα.

• Ε. Νικητής αλλά και σοβαρά πληγωμένος ο Ερωτόκριτος μεταφέρεται, αγνώριστος πάντα, στο παλάτι. Γίνεται τέλος καλά, λέει στον βασιλιά ότι ονομάζεται Κριτίδης, και αρνούμενος κάθε άλλη ανταμοιβή ζητά να πάρει γυναίκα του τη φυλακισμένη ακόμη Αρετούσα. Ο βασιλιάς του εκμυστηρεύεται πως δυστυχώς η κόρη του δεν δέχεται κανένα προξενιό, αποκαλύπτοντας του τον λόγο της φυλάκισής της. Ο Ερωτοκριτος επιμένει να την δει και πείθει τον βασιλιά να του επιτρέψει να την επισκεφθεί στο κελί της. Την επισκέπτεται ο ίδιος στη φυλακή και διατυπώνει την πρόταση του, αλλά η κόρη αρνιέται με επιμονή. Ο ξένος θέλοντας να δοκιμάσει την πίστη της, της αφήνει τάχα ως δώρο το δακτυλίδι που είχε δώσει η ίδια στον Ερωτόκριτο για τον αρραβώνα τους και όταν αυτή έκπληκτη το αναγνωρίζει, τον διατάσσει επιτακτικά να της πει που το βρήκε. Ο Κριτίδης/Ερωτόκριτος, πλάθει μια ιστορία κατά την οποία αποκαλύπτει στην πριγκίπισσα πως το δαχτυλίδι αυτό, της έδωσε πριν καιρό, ένας νεαρός που βρήκε να αργοπεθαίνει μετά από μάχη με δύο θηρία στο δάσος. Ο νεαρός ενώ αργοπέθαινε, του έδωσε το δακτυλίδι, λέγοντας ξεψυχώντας ''σε έχασα Αρετούσα μου''. Η Αρετούσα αναγνωρίζοντας το δαχτυλίδι, θρηνεί τον αγαπημένο της. Τότε ο άγνωστος μελαχρινός νέος, με το μαγικό υγρό, παίρνει πάλι την όψη του Ερωτόκριτου και αναγνωρίζεται από την Αρετούσα. Τελικά το ζευγάρι στεφανώνεται μέσα σε γενική χαρά, ο βασιλιάς συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον πατέρα του, και ο Ερωτόκριτος, όπως στα παραμύθια, ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.
• ΠΗΓΗ : https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%81%CF%89%CF%84%CF%8C%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%82

Βιτσέντζος Κορνάρος «Ερωτόκριτος»

[ΠΗΓΗ:latistor]

β) [ΗΡΘΕΝ Η ΩΡΑ ΚΙ Ο ΚΑΙΡΟΣ]

(Ε' μέρος, στίχοι 767 - 818)

ΠΟΙΗΤΗΣ
5	Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει. Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει, σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει. Χορτάρια εβγήκαν εις τη γη, τα δεντρουλάκια ανθίσα
10	κι από τσ' αγκάλες τ' ουρανού γλυκύς βορράς εφύσα. Τα περιγιάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο, γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κι εις τα νερά εγρικάτο. Ολόχαρη και λαμπυρή η μέρα ξημερώνει, εγέλαν η ανατολή κι η δύση καμαρώνει.
15	Ο ήλιος τες ακτίνες του παρά ποτέ στολίζειμε λάμψη, κι όλα τα βουνά και κάμπους ομορφίζει. Χαμοπετώντας τα πουλιά εγλυκοκιλαδούσα, στα κλωναράκια των δέντρων έσμιγαν κι εφιλούσα. Δυο δυο εζευγαρώνασι, ζεστός καιρός εκίνα,
20	έσμιξες, γάμους και χαρές εδείχνασι κι εκείνα. Εσκόρπισεν η συννεφιά, οι αντάρες εχαθήκα, πολλά σημάδια τση χαράς στον ουρανό εφανήκα. Παρά ποτέ τως λαμπυρά, τριγύρου στολισμένα, στον ουρανό είν' τα νέφαλα σαν παραχρουσωμένα.
25	Τα πάθη πλιο δεν κιλαδείτο πρικαμένο αηδόνι, αμέ πετά πασίχαρο, μ' άλλα πουλιά σιμώνει. Γελούν τση χώρας τα στενά κι οι στράτες καμαρώνου, όλα γρικούν κουρφές χαρές κι όλα τσι φανερώνου. Και μες στη σκοτεινή φ'λακήν, οπού 'το η Αρετούσα,
30	εμπήκα δυο όμορφα πουλιά κι εγλυκοκιλαδούσα. Στην κεφαλή της Αρετής συχνιά χαμοπετούσι και φαίνεταί σου και χαρές μεγάλες προμηνούσι. Πάλι με τον κιλαδισμόν απ' την φ'λακήν εφύγα, αγκαλιαστά, περιμπλεχτά τσι μούρες τως εσμίγα.
	Η νένα, οπού 'το φρόνιμη γυναίκα του καιρού της κι ήκουσε κι είδε και πολλά, ήβαλε μες στο νου της το πως ετούτα τα πουλιά, που εσμίξαν έτσι ομάδι, χαρά μεγάλη προμηνού και γάμου είναι σημάδι.
ΦΡΟΣΥΝΗ
40	Λέγει: «Αρετούσα, κάτεχε, σ' καλό πολύ το πιάνω τούτον, οπού 'ρθαν τα πουλιά στην κεφαλή σου απάνω: σημάδι είναι του γάμου σου, ώρα καλή ώρα να 'ναι· για δε κι ό,τι είναι για καλό στο λογισμό σου βάνε. Ως πότε θε να κάθεσαι στο βρώμο, θυγατέρα, να διώχνεις τόσες προξενιές που του κυρού σου εφέρα;
45	Κι ως πότε το Ρωτόκριτο να στέκεις ν' ανιμένεις; Εσύ από τούτη τη φ'λακήν, ώστε να ζεις, δε βγαίνεις, παρά στα θέλει ο κύρης σου να του θεληματέψεις· μη βούλεσαι ανημπόρετα πράματα να γυρέψεις. Και χίλιοι χρόνοι ανέ διαβού, δεν τόνε κάνεις ταίρι
50	κι ώστε να ζει, δεν έρχεται προς τα δικά σας μέρη. Κι αν αποθάνει ο κύρης σου, παραγγελιάν αφήνει κι όσοι απομείνου οπίσω του ξορίζουν τον κι εκείνοι. Λοιπό, κερά μου, σκόλασε το λογισμό τον έχεις κι ο ξένος γίνεται άντρας σου, κάμε να το κατέχεις·
	αυτός οπού επολέμησε κι εγλίτωσε τη χώρα, πε το κι εσύ πως τόνε θες και να βρεθεί καλή ώρα».

 

---

χώνω: κρύβω.
έσμιξες (έσμιξη): συναντήσεις, σμιξίματα.
πρικαμένος: πικραμένος.
νένα: παραμάνα.
βρώμος: βρωμιά.
στα: σ' αυτά που.
ώστε να: έως ότου, όσο.
ξορίζω: εξορίζω.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Μετά το απόσπασμα που διαβάσατε θα ακολουθήσει η αναγνώριση του Ερωτόκριτου από την Αρετούσα. Πώς προετοιμάζεται το γεγονός αυτό στους στίχους 3-30;
2. Το απόσπασμα χωρίζεται βασικά σε δυο μέρη. Στο πρώτο κυριαρχεί ένα αίσθημα αισιοδοξίας και ευφορίας. Να το παρακολουθήσετε στη διαδοχή των εικόνων της φύσης και να επισημάνετε πώς διοχετεύεται σ' αυτές.
3. Οι συμβουλές της Φροσύνης τι αισθήματα εκφράζουν;
4. Στο δεύτερο μέρος επίκεντρο είναι η νένα. Να βρείτε ποιες λαϊκές αντιλήψεις υπολανθάνουν στα λόγια της.

 

Βιτσέντζος Κορνάρος «Ερωτόκριτος» (ερωτήσεις σχολικού βιβλίου)

Ο Ερωτόκριτος χαρακτηρίζεται ως αφηγηματικό ποίημα ή έμμετρο μυθιστόρημα. Στους πολυάριθμους στίχους του (πάνω από 10.000) εξιστορούνται οι φάσεις που πέρασε η αγάπη δυο νέων, του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, ώσπου να καταλήξει στο αίσιο τέλος της, το γάμο. Μέσα σ’ αυτή την ιστορία συμπλέκονται και «των αρμάτω οι ταραχές» και «τση φιλίας η χάρη», για να προβληθούν και τα άλλα γνωρίσματα του ιπποτικού πνεύματος, η αξία της παλικαριάς και της φιλίας.

Ως άνθρωπος της Αναγέννησης και ως Έλληνας, ο ποιητής διαλέγει για χώρο της δράσης την αρχαία Αθήνα, όχι όμως όπως τη γνωρίζουμε από την ιστορία. Στον Ερωτόκριτο τα γεγονότα διαδραματίζονται σ’ έναν κόσμο αόριστο ιστορικά, συμβατικό και παραμυθένιο. Το ποίημα διαιρείται σε πέντε μέρη. Στο Α΄ μέρος παρακολουθούμε πώς γεννιέται και ωριμάζει το αίσθημα των δυο νέων. Στο Β΄ μέρος περιγράφεται η γιόστρα (το κονταροχτύπημα) που οργανώνει ο βασιλιάς Ηρακλής, πατέρας της Αρετούσας, για να τη διασκεδάσει. Ακολουθεί (Γ΄ μέρος) η συνάντηση των δυο ερωτευμένων και η απόφαση να ανακοινώσει ο Ερωτόκριτος στο βασιλιά την επιθυμία τους να παντρευτούν. Ο βασιλιάς, έξω φρενών από το θράσος του νεαρού, τον εξορίζει και αποφασίζει να παντρέψει την κόρη του με τον πρίγκιπα του Βυζαντίου. Στην άρνησή της την κλείνει στη φυλακή. Ο Ερωτόκριτος, προτού φύγει, αρραβωνιάζεται με την Αρετούσα. Στο μεταξύ ξεσπάει πόλεμος (Δ΄ μέρος)∙ ο βασιλιάς των Βλάχων εισβάλλει στο βασίλειο του Ηρακλή. Σε αποφασιστική μάχη ο Ερωτόκριτος, μεταμορφωμένος σε Σαρακηνό, σώζει την κατάσταση. Στο Ε΄ και τελευταίο μέρος ο βασιλιάς από ευγνωμοσύνη τάζει το μισό βασίλειο στον άγνωστο σωτήρα του. Εκείνος απορρίπτει την προσφορά και ζητά για αντάλλαγμα να παντρευτεί την Αρετούσα. Ο βασιλιάς δέχεται, αλλά εκείνη αρνείται ως τη στιγμή που ο Ερωτόκριτος αποκαλύπτει την ταυτότητά του.

Απόσπασμα Β΄

[ΗΡΘΕΝ Η ΩΡΑ ΚΙ Ο ΚΑΙΡΟΣ]

(Ε΄ μέρος, στίχοι 767-818)

Ερωτήσεις:

Μετά το απόσπασμα που διαβάσατε θα ακολουθήσει η αναγνώριση του Ερωτόκριτου από την Αρετούσα. Πώς προετοιμάζεται το γεγονός αυτό στους στίχους 3-30;

Το γεγονός ότι πλησιάζει η ώρα που ο Ερωτόκριτος θα αποκαλύψει την αληθινή του ταυτότητα στην Αρετούσα και η ιστορία θα οδηγηθεί έτσι σ’ ένα αίσιο τέλος, δίνεται από τον ποιητή με την επικράτηση μιας γενικής ευδαιμονίας στη φύση. Με μια σειρά εικόνων αισιοδοξίας και χαράς, η φύση προμηνύει πως έρχεται η ώρα του γάμου και του ξεφαντώματος που θα γεμίσει ευτυχία το ερωτευμένο ζευγάρι και ολόκληρη την πολιτεία που θα συμμετάσχει στο γλέντι του γάμου τους. (Αναλυτικά οι εικόνες στην επόμενη ερώτηση)

Τα σημάδια για το χαρμόσυνο γεγονός που πλησιάζει κορυφώνονται με τα δυο πουλιά που θα μπουν στη φυλακή της Αρετούσας και θα πετούν κοντά στο κεφάλι της, κελαηδώντας γλυκά. Το εύθυμο αυτό ζευγάρι των όμορφων πουλιών που θα βγουν από τη φυλακή πετώντας αγκαλιαστά, θα αποτελέσει για τη φρόνιμη νένα της Αρετούσας, αδιάψευστο σημάδι για τη χαρά και το γάμο της κοπέλας.

Το απόσπασμα χωρίζεται βασικά σε δυο μέρη. Στο πρώτο κυριαρχεί ένα αίσθημα αισιοδοξίας και ευφορίας. Να το παρακολουθήσετε στη διαδοχή των εικόνων της φύσης και να επισημάνετε πως διοχετεύεται σ’ αυτές.

Ο ποιητής θέλοντας να μεταδώσει στους αναγνώστες μια αίσθηση αισιοδοξίας και να τους προετοιμάσει για την αίσια έκβαση της ιστορίας των δύο νέων, παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του αποσπάσματος μια σειρά εικόνων που αναδεικνύουν την ευδαιμονία που κυριαρχεί στη φύση. Η ευφορία που διατρέχει τις εικόνες του ποιήματος βασίζεται αφενός στο γεγονός ότι ο ποιητής επιλέγει να παρουσιάσει το ξεκίνημα μιας ανοιξιάτικης ημέρας, που διώχνει τα σύννεφα και τις καταιγίδες, φέρνοντας ένα μήνυμα ελπίδας, και αφετέρου με τον τρόπο που ο ίδιος ο ποιητής ερμηνεύει και σχολιάζει κάθε πτυχή της νέας ημέρας. Με τη χρησιμοποίηση λέξεων που σημαίνουν χαρά κι ευτυχία, με την εμφατική παρουσίαση της ομορφιάς που επικρατεί παντού, αλλά και με την ερμηνεία όλης αυτής της ομορφιάς ως σημάδι ευτυχίας, ως καλό οιωνό, ο ποιητής κατορθώνει να διοχετεύσει στις εικόνες που παρουσιάζει μια γενικευμένη αίσθηση αισιοδοξίας κι ευφορίας.

1^η εικόνα:

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει,

σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει.

Η αυγή, το πρώτο φανέρωμα της ημέρας -η στιγμή κατά την οποία το πρώτο φως του ήλιου διαχέεται στον ορίζονται- εμφανίζεται ολόχαρη και ρίχνει παντού δροσιά -το ελαφρύ στρώμα νερού που καλύπτει καθετί τις ώρες του ξημερώματος-, προμηνύοντας το ξεφάντωμα που θα έρθει. Η δροσιά που καλύπτει τους εξωτερικούς χώρους, κάνει τα πάντα να γυαλίζουν στις πρώτες ακτίνες του ήλιου, δημιουργώντας την αίσθηση πως όλα είναι καθαρά κι έτοιμα για το μεγάλο γλέντι που σύντομα θα γίνει για το γιορτασμό του γάμου.

Ο ποιητής στην όμορφη εικόνα που εμφανίζει η φύση την ώρα του ξημερώματος την ερμηνεύει ως σημάδι για την ξεφάντωση -για τη διασκέδαση- που σύντομα θα ξεκινήσει. Παρουσιάζει μάλιστα την αυγή ολόχαρη, δίνοντας μέσα από αυτή την προσωποποίηση αισθήματα χαράς κι ενθουσιασμού σε ολόκληρη τη φύση.

2^η εικόνα:

Χορτάρια εβγήκαν εις τη γη, τα δεντρουλάκια ανθίσα,

κι από τσ’ αγκάλες τ’ ουρανού γλυκύς βορράς εφύσα.

Η γη ανταποκρίνεται στο κάλεσμα της άνοιξης γεμίζοντας χορταράκια και τα δέντρα ανθίζουν, καθώς για ολόκληρη τη φύση ξεκινά ένας νέος κύκλος αναγέννησης. Ενώ, ακόμη και ο προσωποποιημένος ουρανός συμμετέχει στο γιόρτασμα της φύσης στέλνοντας από τις αγκάλες του ένα βοριά που φυσάει γλυκά, μιας και διαχέει παντού τις μυρωδιές των ανθών και του φρέσκου χορταριού.

Ο ποιητής μέσα από τις συνεχείς προσωποποιήσεις στοιχείων της φύσης και με τις εικόνες της άνοιξης, επιτυγχάνει να μεταδώσει μια καθολική αίσθηση αισιοδοξίας και αλλαγής προς το καλύτερο.

3^η εικόνα:

Τα περιγιάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο,

γλυκύς σκοπός εις τα δέντρα κι εις τα νερά εγρικάτο.

Στη θάλασσα επικρατεί απόλυτη ηρεμία, οι τρικυμίες έχουν πια κοπάσει, δημιουργώντας την αίσθηση πως η -προσωποποιημένη- θάλασσα κοιμάται. Τα περιγιάλια λάμπουν, ενισχύοντας έτσι την αίσθηση ηρεμίας που επικρατεί στη θάλασσα. Μπορούμε να φανταστούμε τις αμμουδιές και τα βραχάκια να καθρεφτίζουν το φως του ήλιου, συμμετέχοντας στη γαλήνια ομορφιά του τοπίου.

Το γεγονός, άλλωστε, ότι έχουν πάψει οι δυνατοί άνεμοι, δηλώνεται και με το γλυκό ήχο της αρμονίας που ακούγεται στα δέντρα και τα νερά. Η φύση έχει γαληνέψει πια και μπορεί κάποιος να ακούσει τους γλυκούς και απαλούς ήχους της άνοιξης.

4^η εικόνα:

Ολόχαρη και λαμπυρή η μέρα ξημερώνει,

εγέλαν η ανατολή κι η δύση καμαρώνει.

Η νέα μέρα που ξημερώνει είναι γεμάτη χαρά και λάμψη (προσωποποίηση), γεγονός που προκαλεί αισθήματα ευδαιμονίας και θαυμασμού στις προσωποποιημένες ανατολή και δύση. Ο ποιητής μας μεταδίδει την αισιοδοξία του, αποδίδοντας συναισθήματα σε απρόσωπες έννοιες όπως είναι η μέρα, η ανατολή και η δύση.

Η γεμάτη χαρά ημέρα και η ανατολή που γελά, εκφράζουν ουσιαστικά τα συναισθήματα του ποιητή, που με την προσμονή ευχάριστων γεγονότων, ερμηνεύει το ξημέρωμα της νέας ημέρας ως ένα γεμάτο αισιοδοξία συμβάν. Είναι, άλλωστε, σύνηθες φαινόμενο για τους ανθρώπους να μεταθέτουν τα συναισθήματά τους σε καθετί που συμβαίνει γύρω τους. Ένας χαρούμενος άνθρωπος βλέπει τα πάντα γύρω του να συμμετέχουν στη χαρά του, διακρίνοντας την ομορφιά της φύσης και την καλή πλευρά των ανθρώπων, ενώ κάποιος που είναι δυστυχισμένος δεν αντιλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο το περιβάλλον του, καθώς εγκλωβισμένος στα συναισθήματά του, αδυνατεί να δει την ομορφιά του κόσμου και αντικρίζει γύρω του πόνο και δυστυχία.

5^η εικόνα:

Ο ήλιος τες ακτίνες του παρά ποτέ στολίζει

με λάμψη, κι όλα τα βουνά και κάμπους ομορφίζει.

Ο ήλιος που ανατέλλει παρουσιάζεται να στολίζει με περισσότερη λάμψη από ποτέ τις ακτίνες του (προσωποποίηση) και να ομορφαίνει με το φως του όλα τα βουνά και τους κάμπους.

Ο ποιητής συνεχίζει το μοτίβο της ομορφιάς που κυριαρχεί στη φύση διευρύνοντας τη θέασή του, ώστε να συμπεριλάβει όλη την πλάση.

6^η εικόνα:

Χαμοπετώντας τα πουλιά εγλυκοκιλαδούσα,

στα κλωναράκια των δεντρών εσμίγαν κι εφιλούσα.

Δυο δυο εζευγαρώνασι, ζεστός καιρός εκίνα,

έσμιξες, γάμους και χαρές εδείχνασι κι εκείνα.

Ο ποιητής έχοντας παρουσιάσει τη χαρά και την ευδαιμονία της φύσης σ’ ένα αρκετά διευρυμένο επίπεδο (η θάλασσα, όλα τα βουνά και οι κάμποι), τώρα περνά σε μια εικόνα εστιασμένη στη συμπεριφορά των πουλιών.

Τα πουλιά μετέχουν κι αυτά στην ευδαιμονία της φύσης με το γλυκό κελάηδισμά τους και με τις ερωτοτροπίες τους. Παρουσιάζονται να σμίγουν και να φιλιούνται, να έχουν δηλαδή μια ανθρώπινη συμπεριφορά, προμηνύοντας έτσι γάμους και χαρές.

7^η εικόνα:

Εσκόρπισεν η συννεφιά, οι αντάρες εχαθήκα,

πολλά σημάδια τση χαράς στον ουρανό εφανήκα.

Παρά ποτέ τως λαμπυρά, τριγύρου στολισμένα,

στον ουρανό είν’ τα νέφαλα σαν παραχρουσωμένα.

Μετά την εικόνα των πουλιών ο ποιητής διευρύνει ξανά την οπτική του, αντικρίζοντας τον καθαρό ουρανό, που απαλλαγμένος από τα βαριά σύννεφα της καταιγίδας και της κακοκαιρίας, συμμετέχει κι αυτός στη χαρά της υπόλοιπης φύσης. Ακόμη κι ο ουρανός δείχνει σημάδια για τη μεγάλη χαρά που έρχεται, καθώς τα λευκά συννεφάκια που έχουν απομείνει, έχουν πάρει χάρη στο φως του ήλιου ένα ευοίωνο χρώμα χρυσού, ενισχύοντας την εικόνα ομορφιάς του ουρανού και προμηνύοντας το στόλισμα που θα ακολουθήσει σ’ όλη την επικράτεια για να τιμηθεί ο γάμος που σύντομα θα γίνει.

8^η εικόνα:

Τα πάθη πλιο δεν κιλαδεί  το πρικαμένο αηδόνι,

αμέ πετά πασίχαρο, μ’ άλλα πουλιά σιμώνει.

Η εικόνα ομορφιάς του ουρανού, ακολουθείται από την ευδαιμονία του μέχρι πρότινος πικραμένου αηδονιού, που έχει πάψει το θλιμμένο του κελάηδισμα και πετά γεμάτο χαρά κοντά στ’ άλλα πουλιά.

9^η εικόνα:

Γελούν τση χώρας τα στενά κι οι στράτες καμαρώνου,

όλα γρικούν κουρφές χαρές κι όλα τσι φανερώνου.

Από την ευδαιμονία του φυσικού περιβάλλοντος ο ποιητής περνά στη χαρά στου αστικού χώρου, όπου όλοι οι δρόμοι γελούν και καμαρώνουν, καθώς αισθάνονται τις κρυφές χαρές που πλησιάζουν και αντιλαμβάνονται τα πασίδηλα σημάδια τους που επικρατούν παντού.

Ο ποιητής συνεχίζει κι εδώ τις προσωποποιήσεις, αποδίδοντας συναισθήματα άκρατου ενθουσιασμού ακόμη και στους δρόμους της πόλης.

10^η εικόνα:

Και μες στη σκοτεινή φ’λακήν, πού ‘το η Αρετούσα,

εμπήκα δυο όμορφα πουλιά κι εγλυκοκιλαδούσα.

Στην κεφαλή της Αρετής συχνιά χαμοπετούσι

και φαίνεταί σου και χαρές μεγάλες προμηνούσι.

Πάλι με τον κιλαδισμόν απ’ την φ’λακήν εφύγα,

αγκαλιαστά, περίπλεχτα τσι μούρες τως εσμίγα.

Ο ποιητής με ιδιαίτερα ευφυή τρόπο μας μεταφέρει στη σκοτεινή φυλακή της Αρετούσας, παρουσιάζοντας δυο όμορφα πουλιά να πετούν ως εκεί. Έτσι με πολύ φυσικό τρόπο, η ευδαιμονία που επικρατεί στη φύση φτάνει στο κελί της νεαρής κοπέλας και με την αντίθεση που παρουσιάζεται ανάμεσα στη χαρά των πουλιών και στο σκοτεινό και θλιβερό κελί της Αρετούσας, επιτυγχάνει ο ποιητής να δώσει παραστατικά την αλλαγή συναισθημάτων και κλίματος που επέρχεται στην ιστορία των δυο νέων.

Το πέταγμα των πουλιών κοντά στο κεφάλι της κοπέλας, το αγκάλιασμα και τα φιλιά τους, λειτουργούν ως ο τελευταίος, αλλά σαφέστερος οιωνός για τη μεγάλη χαρά που πλησιάζει. Κι αν η Αρετούσα δεν αντιλαμβάνεται το σημάδι που αποκαλύπτει το πέταγμα των πουλιών, η νένα της που έχει μεγαλύτερη εμπειρία από τα σημάδια της ζωής, καταλαβαίνει πως έχει φτάσει πια η ώρα να ζήσει η κοπέλα τη χαρά του γάμου της.

Οι συμβουλές της Φροσύνης τι αισθήματα εκφράζουν;

Η παραμάνα της Αρετούσας, η Φροσύνη, βλέποντας το πέταγμα των πουλιών και καταλαβαίνοντας πως πλησιάζει η ώρα για το γάμο της κοπέλας, τη συμβουλεύει πως πρέπει πια να αλλάξει γνώμη και να μην περιμένει μάταια τον Ερωτόκριτο. Είναι, άλλωστε, σαφές πως ο πατέρας της δεν πρόκειται ποτέ να της επιτρέψει να τον παντρευτεί και δεν υπάρχει ελπίδα να έρθει ο νέος κοντά της, αφού ο βασιλιάς τον έχει εξορίσει. Εφόσον, λοιπόν, ο πατέρας της δε συμφωνεί μ’ αυτό το γάμο, όσο κι αν περιμένει η κοπέλα, δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει ταίρι της ο Ερωτόκριτος. Κι όσο καιρό δε συμφωνεί να παντρευτεί εκείνον που της υποδεικνύει ο πατέρας της, τόσο θα συνεχίσει να ζει στην άθλια βρωμιά της φυλακής που την έχουν κλεισμένη.

Η Φροσύνη βλέποντας αντικειμενικά τα πράγματα και μη έχοντας τυφλωθεί από τη δύναμη του έρωτα, όπως η Αρετούσα, αντιλαμβάνεται πως είναι μάταιο να περιμένει η κοπέλα τον εξορισμένο νεαρό.

Αντικρίζει την πραγματικότητα με ρεαλισμό και μπροστά στην επιμονή της κοπέλας να ελπίζει το αδύνατο, τη συμβουλεύει να συμβιβαστεί με την πραγματικότητα και να παντρευτεί τον άντρα που της δίνει ο πατέρας της. Η Φροσύνη δε θέλει να βλέπει την κοπέλα να χάνει τα νιάτα και την ομορφιά της κλεισμένη σ’ ένα κελί και περιμένοντας κάτι που δεν είναι δυνατό να συμβεί, γι’ αυτό και τη συμβουλεύει να προτιμήσει το γάμο από τη δυστυχία της φυλακής και από τον εσωτερικό εγκλωβισμό της στην προσμονή ενός ανεκπλήρωτου έρωτα.

Η αγάπη και το ενδιαφέρον της Φροσύνης είναι εμφανή στα λόγια της, καθώς παρά το γεγονός ότι δε στηρίζει τον έρωτα της Αρετούσας για τον Ερωτόκριτο, επιθυμεί για την κοπέλα την καλύτερη δυνατή τύχη, γι’ αυτό και προσπαθεί να της δείξει το μάταιο των προσδοκιών της.

Σε αντίθεση με την εμμονή της Αρετούσας σ’ έναν καταδικασμένο έρωτα και στη διάθεσή της να θυσιάσει τη νεότητά της περιμένοντας τον Ερωτόκριτο, η Φροσύνη προτάσσει τη λογική και τη σύνεση. Είναι προτιμότερο να συμβιβαστεί η κοπέλα μ’ έναν άντρα που δεν αποτελεί τη δική της επιλογή, παρά να περάσει τη ζωή της κλεισμένη σε μια σκοτεινή φυλακή.

Στο δεύτερο μέρος επίκεντρο είναι η νένα. Να βρείτε ποιες λαϊκές αντιλήψεις υπολανθάνουν στα λόγια της.

Στα λόγια της παραμάνας και στις συμβουλές της προς την κοπέλα να παντρευτεί τον άντρα που της υποδεικνύει ο πατέρας της, ανιχνεύουμε αρκετές πεποιθήσεις της εποχής, κυρίως για τη θέση που είχε μια γυναίκα στην κοινωνία και για τις υποχρεώσεις της.

• Η νεαρή κοπέλα είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τη θέληση του πατέρα της, γιατί αυτός είναι υπεύθυνος να αποφασίσει για το μέλλον της και κυρίως για το ποιον θα πρέπει να παντρευτεί. Οι γυναίκες, άλλωστε, εκείνη την εποχή δεν επέλεγαν μόνες τους το μελλοντικό τους σύζυγο, ακολουθούσαν απλώς την επιλογή που έκανε για εκείνες ο πατέρας τους.
• Ο πατέρας αποτελούσε την κεφαλή της οικογένειας και λάμβανε μόνος του τις βασικές αποφάσεις για την τύχη των υπόλοιπων μελών της οικογένειας και ιδίως για το μέλλον των κοριτσιών. Η φυλάκιση της Αρετούσας, μάλιστα, απεδείκνυε ότι στις αποφάσεις ενός πατέρα δεν υπήρχε χώρος για συναισθηματισμούς. Ο πατέρας αποφάσιζε με βάση τα δικά του κριτήρια και οποιαδήποτε απείθεια από μέρους της κόρης του, σήμαινε βαρύτατες κυρώσεις.
• Παρόμοια εξουσία, αλλά σε μεγαλύτερη έκταση, είχε ένας βασιλιάς για τους υπηκόους του, καθώς λάμβανε αποφάσεις που μπορούσαν να επηρεάσουν όλους τους πολίτες του βασιλείου του. Είχε, επίσης, τη δύναμη να εκδιώξει όποιον από αυτούς δε συμμορφωνόταν στη βασιλική του θέληση.
• Η αδυναμία των πολιτών να αντιδράσουν μπροστά στην επιθυμία του βασιλιά τους, μας παραπέμπει σ’ έναν πεπαλαιωμένο τρόπο διαβίωσης, όπου οι άνθρωποι παρέδιδαν απόλυτη εξουσία σ’ έναν άνθρωπο και οι ίδιοι αρνούνταν στον εαυτό τους το δικαίωμα να αποφασίζουν και να αγωνίζονται για τη διαμόρφωση της δικής τους ζωής.
• Η παραμάνα μιλά επηρεασμένη από τον οιωνό των πουλιών που εμφανίστηκαν στη φυλακή της Αρετούσας, δείχνοντας την ιδιαίτερη πίστη που είχαν τότε οι άνθρωποι σε σημάδια και οιωνούς. Η μοιρολατρία αυτή των ανθρώπων, συμβάδιζε με το γενικότερο τρόπο ζωής τους, καθώς όπως και στο πολίτευμά τους, έτσι και σε ό,τι αφορούσε το μέλλον τους, αποδεχόντουσαν τις αποφάσεις άλλων και θεωρούσαν πως όλα ήταν γραμμένα, αποποιούμενοι τη μεγάλη δύναμη που προσφέρει στους ανθρώπους η επίγνωση ότι μόνοι τους έχουν την ευθύνη αλλά και τη δυνατότητα να διαμορφώσουν το μέλλον τους.
• Η σταθερή απόφαση του βασιλιά να απαγορέψει το γάμο του Ερωτόκριτου με την Αρετούσα, φανερώνει την κυρίαρχη άποψη της εποχής ότι μια κοπέλα δεν μπορούσε να παντρευτεί κάποιον που ήταν κοινωνικά κατώτερός της.
• Η ευκολία με την οποία η Φροσύνη προτρέπει την Αρετούσα να παντρευτεί τον άντρα που της έδινε ο πατέρας της, αποκαλύπτει την πεποίθηση εκείνων των χρόνων ότι οι γάμοι έπρεπε να βασίζονται σε λογικές αποφάσεις (οικονομική κατάσταση, παρόμοια κοινωνική θέση) και όχι στον έρωτα. Η Φροσύνη, όπως και κάθε γυναίκα εκείνης της εποχής, έβλεπε το γάμο ως μια προειλημμένη συμφωνία των γονιών και όχι ως την κατάληξη ενός έρωτα.

Πηγή latistor/Κωνσταντίνος Μάντης

https://latistor.blogspot.com/2011/10/blog-post_17.html

Σημεία στίξης (1)