Updated on January 11, 2023
ΕΥΧΕΤΗΡΙΕΣ ΚΑΡΤΕΣ 2023
Για να τους ευχηθώ για το νέο έτος τους έφτιαξα κάρτες στο word art, άλλο που ξέχασα να τους τις δώσω. Στους μαθητές μου!
Updated on November 11, 2023
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΓΕΝΕΩΝ/// ΔΥΟ ΠΟΙΗΜΑΤΑ // ΕΛΥΤΗΣ -ΚΑΒΑΦΗΣ
Είσαι νέος –το ξέρω– και δεν υπάρχει τίποτε.
Λαοί, έθνη, ελευθερίες, τίποτε.
Όμως είσαι. Και την ώρα που
Φεύγεις με το 'να πόδι σου έρχεσαι με τ' άλλο
Ερωτοφωτόσχιστος
Περνάς θέλεις – δε θέλεις
Αυλητής φυτών και συναγείρεις1 τα είδωλα
Εναντίον μας. Όσο η φωνή σου αντέχει.
Πώς της παρθένας το τζιτζίκι όταν το πιάνεις
Πάλλονται κάτω απ' το δέρμα σου οι μυώνες
Ή τα ζώα που πίνουν κι ύστερα κοιτούν
Πώς σβήνουν την αθλιότητα: ίδια εσύ
Παραλαμβάνεις απ' τους Δίες τον κεραυνό
Και ο κόσμος σού υπακούει. Εμπρός λοιπόν
Από σένα η άνοιξη εξαρτάται. Τάχυνε την αστραπή
Πιάσε το ΠΡΕΠΕΙ από το ιώτα και γδάρε το ίσαμε το πι.
Οδυσσέας Ελύτης
Ο μικρός ναυτίλος»
1συναγείρω: συγκεντρώνω, ξεσηκώνω
Με ποια χαρακτηριστικά παρουσιάζει το νέο ο ποιητής και σε τι τον προτρέπει; Πιστεύετε ότι ο γέρος του Κ. Π. Καβάφη (στο ποίημα που ακολουθεί) έζησε σύμφωνα με την προτροπή του Οδ. Ελύτη, όταν ήταν νέος;
Το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη με τίτλο «Ο Μικρός Ναυτίλος» αναφέρεται στην νεολαία της κάθε γενιάς. Ο σπουδαίος ποιητής, αναλύει τις σκέψεις του για την νεανική και εφηβική ηλικία και τις αποτυπώνει στο χαρτί με έναν μοναδικό, σύγχρονο τρόπο. Το ύφος είναι άμεσο και ζωντανό, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να νιώθει ότι συμμετέχει σε μία συζήτηση με το συγγραφέα.
Αρχικά, ο Ελύτης παρουσιάζει στους πρώτους στίχους του ποιήματός του, τη σιγουριά των νέων απέναντι σε οτιδήποτε συμβαίνει στη ζωή τους. Τονίζει πως οι νέοι ενεργούν με την σκέψη πως τα πάντα, δικαιώματα, ελευθερίες, άνθρωποι, τους ανήκουν, χωρίς, όμως να έχουν παλέψει οι ίδιοι για να τα αποκτήσουν. Επιπλέον, οι νέοι μένουν μόνο στο παρόν, δεν κοιτούν το μέλλον με ματιά καθαρά και ρεαλιστικά. Κάνουν βήματα συνεχώς μπροστά χωρίς να καταλαβαίνουν πως κάνουν κύκλους και κάποια στιγμή θα πάρουν τη θέση των μεγαλύτερων.
*********************
Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέρος
σκυμένος στο τραπέζι κάθετ' ένας γέρος·
με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.
Και μες στων άθλιων γηρατειών την καταφρόνεια
σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια
που είχε και δύναμι, και λόγο, κ' εμορφιά.
Ξέρει που γέρασε πολύ· το νοιώθει, το κυττάζει.
Κ' εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζει
σαν χθες. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.
Και συλλογιέται η Φρόνησις πως το εγέλα·
και πως την εμπιστεύονταν πάντα –τι τρέλλα!–
την ψεύτρα που έλεγε· «Αύριο. Έχεις πολύν καιρό».
Θυμάται ορμές που βάσταγε· και πόση
χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι
καθ' ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.
...Μα απ' το πολύ να σκέπτεται και να θυμάται
ο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάται
στου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.
Κ. Π. Καβάφης
«Ποιήματα»
- Τώρα που κάνει τον απολογισμό της ζωής, τι αποκομίζει ο γέρος του Καβάφη;
- Η φρόνηση θεωρείται συνήθως χαρακτηριστικό των γηρατειών. Εκφράζεται η ίδια άποψη και στο ποίημα ή όχι;
Σε ηλικία περίπου 31 ετών ο Καβάφης συνθέτει την πρώτη γραφή του ποιήματος «Ένας γέρος» (Οκτώβριος 1894), βασιζόμενος κυρίως σε εικασίες σχετικά με το πώς μπορεί να αισθάνεται ένας ηλικιωμένος ή πώς πιθανώς θα αισθάνεται ο ίδιος όταν φτάσει στην ηλικία του γήρατος. Το Δεκέμβριο του 1897 το ποίημα θα δημοσιευτεί στο Εθνικόν Ημερολόγιον του έτους 1898, με υπέρτιτλο «Eheu fugaces» (Οράτιος, Ωδές, II, 14) που σημαίνει «Αλίμονο, φευγαλέα».
Με την πάροδο των χρόνων, ωστόσο, ο Καβάφης άρχισε να έχει αμφιβολίες σχετικά με την εγκυρότητα αυτού του ποιήματος: «Τι απατηλό πράγμα που είναι η Τέχνη, όταν θέλεις να εφαρμόσεις ειλικρίνεια. Κάθεσαι και γράφεις -εξ εικασίας πολλάκις- δια αισθήσεις, και έπειτα αμφιβάλλεις, με τον καιρό, αν δεν επλανήθης. Έγραψα τα “Κεριά”, τες “Ψυχές των Γερόντων”, και τον “Γέρο”, περί γήρατος. Προχωρώντας προς το γήρας, ή προς την μέσην ηλικίαν, ηύρα που το τελευταίο μου ποίημα δεν περιέχει σωστή εκτίμησι. Οι “Ψυχές των Γερόντων” ακόμη θαρρώ πως είναι σωστές. Αλλά όταν γίνω 70 χρονών, ίσως τες βρω κ’ εκείνες ψεύτικες. Τα “Κεριά” ελπίζω να είναι ασφαλή» (Μικρά Καβαφικά).
Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέρος
σκυμένος στο τραπέζι κάθετ’ ένας γέρος∙
με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.
Η εισαγωγική εικόνα του ποιήματος είναι οικεία για τους περισσότερους, και μάλιστα ιδιαίτερα χαρακτηριστική για τη συνήθη αναπαράσταση των ηλικιωμένων ανδρών. Το θορυβώδες καφενείο λειτουργεί ως το -σχεδόν στερεοτυπικό- σκηνικό του ποιήματος. Στο μέσα μέρος αυτού του καφενείου κάθεται μόνος του ένας γέρος με μια εφημερίδα μπροστά του. Η μοναξιά του γίνεται με ενάργεια αισθητή, εφόσον σ’ ένα χώρο γεμάτο ανθρώπους εκείνος κάθεται μοναχός του.
Και μες των άθλιων γηρατειών την καταφρόνια
σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια
που είχε και δύναμι, και λόγο, κ’ εμορφιά.
Ο ποιητής φανερώνει την απέχθειά του και τον τρόμο που του γεννά η περίοδος των γηρατειών με έναν χαρακτηρισμό εξαιρετικής έντασης «μες των άθλιων γηρατειών την καταφρόνια». Τα γηρατειά συνοδεύονται, όπως φαίνεται να πιστεύει ο ποιητής, με την περιφρόνηση των άλλων, με την υποτίμηση και την εγκατάλειψη, εφόσον συνιστούν μια άθλια περίοδο στη ζωή των ανθρώπων∙ μια ανώφελη περίοδο παρακμής. Κι έρχονται, έτσι, σε πλήρη αντίθεση με τα χρόνια της νεότητας∙ τα χρόνια κατά τα οποία ο άνθρωπος έχει δύναμη, ομορφιά και λόγο. Ο λόγος, πιθανώς, λαμβάνει διττή έννοια, αποδίδοντας τόσο την εκφραστική δυνατότητα και άνεση, όσο και την ακμαία ακόμη λογική ικανότητα.
Ο ήρωας, λοιπόν, του ποιήματος εμφανίζεται να βασανίζεται από τη σκέψη πως χάρηκε ελάχιστα τα χρόνια της ακμής του∙ πως έφτασε στην άθλια αυτή ηλικία της παρακμής χωρίς να ζήσει στο έπακρο τα χρόνια που είχε πραγματικά τη δυνατότητα να απολαύσει τη ζωή του. Τώρα πια η σωματική και πνευματική δύναμη, όπως και το σωματικό του κάλλος έχουν χαθεί.
Ξέρει που γέρασε πολύ∙ το νοιώθει, το κυττάζει.
Κ’ εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζει
σαν χθες. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.
Ο Γέρος του ποιήματος έχει πλήρη επίγνωση των γηρατειών του, πρόκειται άλλωστε, για μια κατάσταση που τη νιώθει, αλλά και τη βλέπει επάνω του. Η απώλεια της νεότητας γίνεται αισθητή τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά, αφού η φθορά του χρόνου δεν αφήνει τίποτε ανέπαφο. Εκείνο, ωστόσο, που του προκαλεί έκπληξη μαζί και πόνο είναι το γεγονός πως η εποχή κατά την οποία ήταν κι εκείνος νέος μοιάζει σαν να ήταν μόλις χθες. Το πέρασμα από τη νεότητα στο γήρας φαίνεται σαν να συντελέστηκε γοργά, μη αφήνοντας στον ήρωα τον αναγκαίο χρόνο να συνειδητοποιήσει τη μεγάλη αυτή αλλαγή.
Το διάστημα ανάμεσα στην ομορφιά της νεότητας και την απελπισία του γήρατος φαντάζει απροσδόκητα μικρό.
Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα∙
και πως την εμπιστεύονταν πάντα — τι τρέλλα! —
την ψεύτρα που έλεγε∙ «Αύριο. Έχεις πολύν καιρό.»
Ο ήρωας του ποιήματος -η εκδοχή ενός ηλικιωμένου κατά την άποψη του ποιητή- βασανίζεται από τη σκέψη πως άφησε ανεκμετάλλευτα τα νιάτα του, ακολουθώντας κατά τρόπο ανόητο τις υποδείξεις της Φρόνησης, που του συνιστούσε πάντοτε εγκράτεια και σύνεση, με την ανυπόστατη και ψευδή διαβεβαίωση πως έχει πολύ καιρό μπροστά του και πως δεν έχει λόγο, άρα, να βιάζεται και να αφήνεται σε παρορμήσεις της στιγμής.
Μια διαβεβαίωση που φανερώνεται τώρα μεγάλο ψέμα, αφού τα χρόνια αυτά, τα χρόνια της ακμής, της δύναμης και της ομορφιάς πέρασαν πάρα πολύ γρήγορα, αποδεικνύοντας πως στην πραγματικότητα δεν είχε πολύ καιρό.
Η προσωποποιημένη Φρόνηση, η σύνεση δηλαδή, που θέλει τον άνθρωπο προσεκτικό και μετρημένο στη συμπεριφορά του, εμφανίζεται εδώ ως κακή σύμβουλος, εφόσον καταλήγει να αποτρέπει τους ανθρώπους από το να βιώνουν όσα πραγματικά επιθυμούν κι όσα πράγματι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους.
Θυμάται ορμές που βάσταγε∙ και πόση
χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι
κάθ’ ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.
Ο ήρωας του ποιήματος σε μια επώδυνη διαδικασία συναισθηματικού μηρυκασμού περνά τις ώρες της μοναξιάς του αναλογιζόμενος πόσες ορμές συγκράτησε, χωρίς να τις ικανοποιήσει και πόση χαρά θυσίασε, προκειμένου να μην κάνει κάτι το παρορμητικό ή ασύνετο. Ευκαιρίες απόλαυσης και ευδαιμονίας που πήγαν χαμένες κι είναι τώρα αδύνατον να τις αναπληρώσει, αφού είναι πια γερασμένος και δεν έχει μήτε τη σωματική δύναμη μήτε τη σωματική ομορφιά.
Τώρα, λοιπόν, που όλα έχουν περάσει κάθεται και αναθυμάται κάθε χαμένη ευκαιρία, και συνειδητοποιεί πόσο ανόητος υπήρξε∙ πόσο άμυαλος. Μια ζωή γεμάτη συγκράτηση και στερήσεις, που του άφησε μόνο τη θλίψη των απωθημένων. Μια ζωή, στο πλαίσιο της οποίας θα μπορούσε να έχει γευτεί πλήθος απολαύσεων και ευδαιμονικών στιγμών, αφέθηκε να περάσει ανεκμετάλλευτη.
.... Μα απ’ το πολύ να σκέπτεται και να θυμάται
ο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάται
στου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.
Ο ηλικιωμένος ήρωας, ωστόσο, από την πολλή σκέψη κι από την επίμονη επιστροφή στις αναμνήσεις του παρελθόντος ζαλίζεται και καταλήγει να αποκοιμιέται πάνω στο τραπέζι του καφενείου. Η πάλη, άλλωστε, με τις μεταμέλειες και τα απωθημένα δεν μπορεί να αποδώσει τίποτε άλλο πέρα από θλίψη και απογοήτευση, αφού στην ηλικία αυτή ο άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να επανορθώσει∙ δεν έχει τη δυνατότητα μιας νέας ευκαιρίας.
Η παρουσίαση, ωστόσο, της ηλικίας αυτής από τον Καβάφη μοιάζει ιδιαίτερα καταδικαστική, καθώς δεν αφήνει περιθώρια καμίας ουσιαστικής ευχαρίστησης ή ψυχολογικής γαλήνης στους ηλικιωμένους ανθρώπους, γεγονός που προφανώς απέχει από την αλήθεια. Όπως, άλλωστε, διαπιστώνει κι ο ίδιος ο Καβάφης καθώς προσεγγίζει την ηλικία του γήρατος, ο άνθρωπος δεν παύει ποτέ να αναζητά και να βρίσκει ενασχολήσεις που του προσφέρουν, αν όχι σωματική, τουλάχιστον πνευματική ευχαρίστηση. Ένας δημιουργός, για παράδειγμα, όπως είναι ο ίδιος ο Καβάφης, μπορεί να φτάνει στο γήρας και να συνεχίζει να είναι παραγωγικός, και μάλιστα να είναι σε θέση να δημιουργεί ίσως και τα καλύτερα έργα του, αξιοποιώντας τις εμπειρίες της μακρόχρονης ζωής του και την καθαρότητα της σκέψης που φέρνει το καταλάγιασμα των σωματικών επιθυμιών.
ΠΗΓΗ: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2722/Thematikoi-Kykloi_A-B-G-Lykeiou_html-apli/index_03.htm
Updated on January 19, 2024
Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι/// ΕΡΓΑΣΙΑ για 30 ΜΑΡΤΙΟΥ /// ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ /// ΑΤΟΜΙΚΗ Ή ΟΜΑΔΙΚΗ
Nα παρακολουθήσετε στο Netflix αυτό το υπέροχο βραβευμένο ντοκυμαντέρ.
Στη συνέχεια να συντάξετε 'ενα κείμενο με σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα που αυτό σας γέννησε.
AΡΧΊΣΤΕ ΝΑ ΡΩΤΑΤΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΑΣ:
-Ποιο το θέμα ή τα θέματα;
-Ποια η αλληλεπίδραση ανθρώπου φύσης;
-O ανθρωπος σήμερα έρχεται σε επαφή με τη φύση;
-Tι προσφέρει η φύση στον άνθρωπο; Tι τον διδάσκει;
-Tι σας εντυπωσίασε πιο πολύ;
-Ti θα ρωτούσατε τον σκηνοθέτη της ταινίας;
-Σας έχει συμβεί κάτι ανάλογο;
-Να περιγράψετε την αγαπημένη σας σκηνή.
-Βάλτε άλλον τίτλο στο ντοκυμαντέρ, αφού πρώτα αιτιoλογήσετε αυτόν.
-Δώστε το δικό σας τέλος.
Posted on January 8, 2023
PROJECT Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ///
ΘΕΜΑΤΑ
1ο ΘΕΜΑ (από θεματικούς κύκλους)
Η διάκριση που έκανε ο Baudelaire1 (στο περίφημο δοκίμιο του για την «ουσία του γέλιου») παραμένει. Υπάρχει ένα κωμικό αθώο και ένα κωμικό πονηρό. Το πρώτο (μια εικόνα, μια κίνηση, μια φράση) προκαλεί το αυθόρμητο και ηχηρό γέλιο που το χαιρόμαστε στα παιδιά και στους απλοϊκούς ανθρώπους, και διασκεδάζει χωρίς αναχαιτίσεις όσους το συναντούν. Το δεύτερο (μια γελοιογραφία, ένας μορφασμός, ένα ευφυολόγημα2) γίνεται αντιληπτό μόνο από κείνους που γνωρίζουν τα υπονοούμενά του και ευχαριστούνται όταν συμμετέχουν στην πρόθεση του δημιουργού να «πειράξει» με τα τεχνάσματα και τους υπαινιγμούς του· αλλιώς στενοχωρούνται ή και θυμώνουν. Το αθώο κωμικό είναι –ας πούμε– δισδιάστατο, σκέτη επιφάνεια, δεν έχει «από πίσω» τίποτα, και για τούτο μας κάνει να γελούμε «με την καρδιά μας». Παράδειγμα: οι σκηνές των Αδελφών Μαρξ στον κινηματογράφο. Αντίθετα, στο πονηρό κωμικό υπάρχει τρίτη διάσταση, βάθος, «σημασία», και απαιτεί σκέψη. Κάτι εννοεί, και πρέπει να συλλάβεις αυτό το νόημά του για να διεγερθείς και να ευθυμήσεις ή να οργιστείς. Παράδειγμα: οι περιπέτειες και τα παθήματα του Δον Κιχώτη ή των ηρώων του Μολιέρου. Η μεγαλοφυΐα του Τσάρλι Τσάπλιν συνδυάζει στα καλύτερα έργα του και τους δύο τύπους με τρόπον ανεπανάληπτο.
Επικρατέστερο κοινωνικά και για την Τέχνη σπουδαιότερο είναι όχι το αθώο αλλά το πονηρό κωμικό. Προϊόν του καλλιεργημένου πνεύματος, άνθος προηγμένου πολιτισμού. Και αμαρτωλό, όπως πολλές άλλες ανθρώπινες επιτυχίες. Αυτή τη φυσιογνωμία του στοχάζεται ασφαλώς ο Baudelaire όταν γράφει για το γέλιο ότι έχει διαβολική καταγωγή: «είναι ένα από τα κουκούτσια του συμβολικού μήλου της αμαρτίας». [...]
Το πονηρό κωμικό μόνο ο πονηρός μπορεί να το γευθεί, και του είδους τούτου η πονηρία δεν βρίσκει έδαφος στις πρωτόγονα αγνές ψυχές για να βλαστήσει.
Στην κατηγορία του πονηρού κωμικού ανήκει το δηκτικό χιούμορ, η σάτιρα, που από πολύ αρχαίους χρόνους καλλιεργείται και ευδοκιμεί στις πολιτισμένες κοινωνίες. Ακόμη και στην ιστορία της Τέχνης έχει περίβλεπτη θέση· ας θυμηθούμε τον μεγάλο της μάστορα στο χώρο του θεάτρου, τον ανυπέρβλητο3 Αριστοφάνη. Σάτιρα δεν είναι απλώς το «χωρατό που πειράζει», γιατί το χωρατό (καθώς άλλωστε το λέει και το όνομά του) είναι συνήθως μια χοντροειδής και άτεχνη κοροϊδία. Αλλά ένα έξυπνο παιχνίδι με απομιμήσεις ή λόγια, μια αστειότητα που (καθώς πάλι το λέει η ίδια η λέξη, αφού αστεία είναι τα ήθη του «άστεος») γίνεται με πνεύμα και λεπτό χειρισμό, για να μπορεί να βρει το στόχο και να «καρφώσει».
Η σάτιρα είναι ένας τρόπος επιθετικής συμπεριφοράς που κρύβει μέσα του (και συχνά τη φανερώνει με πολλήν αυθάδεια) μια δόση κακίας· τουλάχιστο την έλλειψη επιείκειας. Τρόπος ίσως όχι γενναίος, γιατί το χτύπημα δίνεται στον αντίπαλο από πίσω και με μάσκα, στα «αστεία». Σκοπός είναι κ' εδώ η «σφαγή», αλλά επιδιώκεται χωρίς τον κίνδυνο της απευθείας αναμέτρησης. Σάτιρα αθώα δεν υπάρχει, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει, αφού πάντα πληγώνει, και πληγώνει (επικρίνει, στηλιτεύει, διαπομπεύει) με πρόθεση να πληγώσει. Γι' αυτό αναζητεί και προκρίνει την πιο ευαίσθητη πλευρά, το πιο νευραλγικό4 σημείο του εχθρού κ' εκεί χτυπάει αδυσώπητα.5 Και, όπως είπα, εκ του ασφαλούς. Θα ονομάσομε άραγε τη σάτιρα άνανδρο είδος πολέμου; Θα την ειπούμε δειλία, μικροψυχία και ευτέλεια; Πριν αποφανθούμε οριστικά, ας σκεφτούμε ότι όταν απεχθάνεσαι έναν ισχυρό γιατί κάνει απάνθρωπη κατάχρηση της δύναμής του, ή μια κατάσταση πραγμάτων που επιβάλλεται με τη ρομφαία6 της βίας, και δεν έχεις άλλο τρόπο να εκδηλώσεις την αντίθεσή σου, θα καταφύγεις αναγκαστικά στο μόνο μέσον που σου παρέχουν οι μικρές δυνάμεις σου, στη σάτιρα. «Ο έρως του καλού» γράφει ο Εμμανουήλ Ροΐδης (στις περίφημες επιστολές του «Αγρινιώτου Σουρλή») «καλείται ενθουσιασμός και γεννά τους Πινδάρους και τους Μίλτωνας· το μίσος του κακού καλείται σάτιρα και γεννά τους Λουκιανούς και τους Βολταίρους».
Ρίζα λοιπόν της σάτιρας δεν είναι μόνο η κακεντρέχεια ή η μνησικακία του δειλού και αποστρεφόμενου τον κίνδυνο ανθρώπου, αλλά κυρίως το μίσος του κακού, η εξέγερση που προκαλεί στον ανίσχυρο η φυσική ή η ηθική καταδυνάστευσή του από πρόσωπα και καθεστώτα τυραννικά. Όπου το σώμα υστερεί, εκεί το πνεύμα έρχεται να το αναπληρώσει. Και χρησιμοποιεί ένα δικό του όπλο, τα φαρμακερά βέλη της σάτιρας. Θα επικαλεστώ και εδώ τη μαρτυρία του Ροΐδη. Για να εξηγήσει το άνθισμα του λογοτεχνικού τούτου είδους στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, ο συγγραφέας της «Πάπισσας Ιωάννας» παρατηρεί: «Εις τους ανθηρούς εκείνους αιώνας της πίστεως και της τυραννίας, ότε ο ιερεύς και ο δήμιος αδελφικώς ενηγκαλισμένοι εκούρευον εν ανέσει την αγέλην των πιστών, η σάτιρα, το δικαίωμα δηλαδή της εκδικήσεως των ύβρεων δια του γέλωτος, ήτο το μόνον εναπολειφθέν εις τους δυναστευομένους». Κάτι γνωρίζομε κ' εμείς από το φαινόμενο τούτο· στα χρόνια της Απριλιανής τυραννίας τα ανέκδοτα που σατίριζαν τους πρωταγωνιστές της εθνικής μας τραγωδίας πολλαπλασιάζονταν και περνούσαν από στόμα σε στόμα με ταχύτητα αστραπής. Η συμβολή τους στην κατάρρευση των τυράννων (παρά τον αντίθετο ισχυρισμό: ότι έτσι ξεθύμαινε η διάθεση για αντίσταση) δεν υπήρξε μικρή –υπονόμευσαν τους ήρωες της βίας με τη γελοιοποίησή τους.
Η θέση της σάτιρας μέσα στην ιστορία του πολιτισμού έχει με πολλήν οξυδέρκεια επισημανθεί από τους ερευνητές. Ιδού λ.χ. μια βαθυστόχαστη παρατήρηση του Αγγλοαμερικανού φιλοσόφου Α. Ν. Whitehead. Η σάτιρα, γράφει, ανθίζει απάνω στα σαθρά θεμέλια των κοινωνικών συστημάτων. Χαρακτηριστικά, ο σατιρικός Λουκιανός γεννήθηκε στο τέλος της εποχής του Ρωμαϊκού πολιτισμού, αμέσως έπειτα από το θάνατο του Πλίνιου και του Τάκιτου. Το ίδιο και ο Βολταίρος και ο Ed. Gibbon στον 18ο αιώνα, τότε που η Αναγέννηση έχει εξαντλήσει πια το πρόγραμμά της και αποσύρεται από τη σκηνή της ευρωπαϊκής ιστορίας. «Η σάτιρα είναι η τελευταία αναλαμπή πρωτοτυπίας μέσα σε μια μεταβατική εποχή, καθώς αντικρίζεται η δίοδος που οδηγεί σε τόπους ξερούς και άγονους και στο χαμό. Καθώς το σφρίγος7 πάει, χάνεται, και δεν απομένει πια παρά μια γεύση πικρίας». [...]
Η ιδέα είναι δελεαστική και αξίζει να μελετηθεί συστηματικότερα, να υποβληθεί προπάντων στη βάσανο των γεγονότων. Υποθέτω ότι οι φιλόλογοι μας δεν θα δυσκολευτούν να την επαληθέψουν μέσα στην ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, με το εξής περίπου ερμηνευτικό σχήμα (που το σχεδιάζω εντελώς πρόχειρα). Στην ανατολή ενός μεγάλου πολιτισμού, του «Ελληνικού», η Λογοτεχνία εξορμά ως δισυπόστατο έπος, ηρωικό (Όμηρος) και διδακτικό (Ησίοδος). Με τους αδρούς8 τόνους του το έπος είναι μια ουβερτούρα,9 το προοίμιο ενός πολυσύνθετου συμφωνικού ποιήματος. Ακολουθούν τα κύρια μέρη του: πρώτα το λυρικό, έπειτα το τραγικό. Και στο τέλος, με το λυκόφωτο της δύσης αυτού του λαμπρού ιστορικού αστερισμού, έρχεται τσουχτερή και διασκεδαστική η σάτιρα του Αριστοφάνη. Η κωμωδία εγκαθίσταται κ' εδώ στο ετοιμόρροπο οικοδόμημα της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Ο ποιητής (και μαζί του ο θεατής), προτού κλείσει οριστικά η αυλαία, κοροϊδεύει και γελάει. Με όλους και με τον εαυτό του...
Δεν εγγυώμαι την ακρίβεια της ερμηνείας. Ομολογώ όμως ότι η υπόθεση του Whitehead φωτίζει μια διαδοχή φαινομένων και από την άποψη αυτή είναι χρήσιμη. Η σάτιρα ως φιλολογικό και πολιτικό γεγονός έχει μέσα της κάτι το εσχατολογικό –θα έλεγα. Σαν κάποιο παράξενο ερπετό, ένα κοινωνικό καθεστώς, μια εποχή, ένας πνευματικός συρμός, ένα ύφος ζωής, αφού περαιώσει τον ιστορικό του δρόμο, πεθαίνει δαγκώνοντας τη φαρμακερή του ουρά. Το θέαμα μπορεί να είναι κωμικό, αλλά το γέλιο που προκαλεί γίνεται γρήγορα πολύ πικρό. Αν κοιτάξομε με το πρίσμα τούτο τη φαιδρήν ιστορία του «Ιππότη με τη μελαγχολική μορφή», θα καταλάβομε, νομίζω, βαθύτερα το έργο του Θερβάντες.
Η καλλιτεχνική φύση της σάτιρας, όταν εμφανίζεται ως στιχούργημα, ζωγραφική εικόνα ή θεατρική σκηνή, αμφισβητείται· δικαίως. Γιατί ούτε τις προθέσεις έχει ούτε το αισθητικό αποτέλεσμα των γνήσιων μορφών της Τέχνης –το ράσο δεν κάνει τον καλόγερο... Άλλος φαίνεται να είναι ο προορισμός της: ηθικός ή, με το πλατύτερο νόημα του όρου, πολιτικός. Ο σατιρικός συγγραφέας στηλιτεύει, διαπομπεύει, γελοιοποιεί ένα ελάττωμα ή ένα χαρακτήρα για να εξυγιάνει τα κοινωνικά ήθη. Η τακτική που ακολουθεί για να επιτύχει τον στρατηγικό του σκοπό, είναι να προκαλέσει την αποδοκιμασία με τη θυμηδία.10 Δάσκαλος είναι κι' αυτός της αρετής, με δική του όμως μέθοδο: οι τύποι που προβάλλει στις επιδείξεις του είναι παραδείγματα προς αποφυγήν. Υπηρετεί την αλήθεια ξεσκεπάζοντας το ψεύδος που ντύνεται το φόρεμά της για να εξαπατήσει. Είναι πραγματικά αξιοπρόσεχτο ότι ο σατιρικός ρεζιλεύει όχι το φονιά, τον ασελγή,11 το ληστή, αλλά τους κακοποιούς που παίζουν επιτυχώς το ρόλο των τίμιων, των ανεπίληπτων ανθρώπων: τον ραδιούργο, τον κόλακα, τον υποκριτή, τον μεγαλορρήμονα,12 τον δημοκόπο,13 τον ευτελή και τους ομοίους των που είναι πιο επικίνδυνοι στην κοινωνία από τους πρώτους. Την κιβδηλεία14 καταδιώκει, την ψευτιά και την παραποίηση –όχι το καθαρό έγκλημα· αυτό το αφήνει για την αστυνομία...
Έχει λοιπόν ο σατιρικός το πάθος (κάποτε και τον φανατισμό) του ηθικολόγου. Δεν υποφέρει τα «στραβά» και εννοεί να τα διαλαλήσει, με τον τρόπο του. «Η στηλίτεψη των ατομικών ελαττωμάτων» γράφει ο Ανδρέας Λασκαράτος «ως και των άλλων στραβών της κοινωνίας είναι αποτελεσματική και ωφέλιμη· καθώς αποτελεσματικός και ωφέλιμος είναι και ο φημισμός των ευγενών κ' εναρέτων πράξεων» («Ιδού ο άνθρωπος», προλεγόμενα). Και τούτο ακόμη: «Η κοινωνία μας νομίζει πως δεν πρέπει να ξεσκεπάζονται τα ελαττώματά της, και θεωρεί εγκληματίαν εκείνον οπού το κάμει. Νομίζει εξεναντίας ότι είναι χρέος κάθε καλού πατριώτη να κηρύττει αρετές εις τον τόπον των ελαττωμάτων της... Εγώ δεν ημπορώ, εν συνειδήσει, να ναναρίσω την κοινωνία μας με το ναρκωτικό νανάρισμα των λαοπλάνων... Εγώ εξεναντίας ξεσκεπάζω τα ελαττώματά της με θάρρος και με εξουσίαν· με όλην εκείνην την εξουσίαν οπού μου δίνει η Αλήθεια» («Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς», προϊδέαση).
Είναι άραγε όντως αποτελεσματική, έχει επιτυχία στο κοινωνικά αναμορφωτικό πρόγραμμά της η σάτιρα; Οι μεγάλοι συγγραφείς που την εδόξασαν, δεν αμφιβάλλουν. «Πολύ συχνά» βεβαιώνει ο Μολιέρος «τα ωραιότερα νοήματα μιας σοβαρής ηθικής διδασκαλίας είναι λιγότερο ισχυρά από της σάτιρας· και τίποτα δεν διορθώνει καλύτερα τους περισσότερους ανθρώπους από το ζωγράφισμα των ελαττωμάτων τους. Το μεγαλύτερο πλήγμα στην κακία είναι να την εκθέσεις στον περίγελο του κόσμου. Εύκολα υποφέρει κανένας τις επιπλήξεις· αλλά κανένας δεν αντέχει τη γελοιοποίηση. Κάποιος μπορεί να θέλει να 'ναι κακός, αλλά δεν υπάρχει άνθρωπος που να θέλει να 'ναι γελοίος» (από τον πρόλογο στον «Ταρτούφο»).
Ασφαλώς, μπορεί το πνεύμα στις σταυροφορίες του να χρησιμοποιήσει όπλα πολύ πιο αποτελεσματικά από κείνα που σκοτώνουν. Η σάτιρα είναι ένα απ' αυτά.
Ε. Π. Παπανούτσος
«Το δίκαιο της Πυγμής»
- Σε ποιες κατηγορίες διακρίνει το κωμικό ο συγγραφέας στην αρχή του δοκιμίου του; Τι είδους γέλιο προκαλεί η πρώτη, τι απαιτεί η δεύτερη και σε ποιες κοινωνίες ευδοκιμεί;
- Ποιες είναι οι ρίζες της σάτιρας και ποιους σκοπούς επιδιώκει; Υπάρχει μια ευτελής και μια ευγενική πλευρά της, και γιατί;
- Συνήθως σε ποιων ανθρώπων τα χέρια αποτελεί όπλο η σάτιρα; Κάτω από ποιες κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις ευδοκιμεί; Για ποιους λόγους;
- Ποια είναι η θέση της σάτιρας μέσα στην ιστορία του πολιτισμού; Πώς την επαληθεύει ο ίδιος ο συγγραφέας; Αρκείται στη δική του επαλήθευση ή καταφεύγει και στις απόψεις των άλλων; Γιατί το κάνει αυτό;
- Ποιος είναι ο προορισμός της σάτιρας ως καλλιτεχνικού δημιουργήματος και ο αντίστοιχος ρόλος του σατιρικού συγγραφέα; Πιστεύει στην αποτελεσματικότητα του ρόλου αυτού ο Ε. Π. Παπανούτσος;
ΘΈΜΑ 2ο (από βιβλίο οργανισμού)
Να αναζητήσετε στο βιβλίο του οργανισμού, στο ιντερνετ ή σε κάποιο βιβλίο και να βρείτε τι είναι το χρονογράφημα..τι σημαίνει; Ξέρετε κάποιους ανθρώπουςπου έγραψαν χρονογραφήματα;
ΘΕΜΑ 3ο ( σε ανταπόκριση με το βιβλίο του οργανισμού)
α. Να διαλέξετε ένα έργο τέχνης ή έναν πίνακα ζωγραφικής και να τον περιγράψετε.
Σας φέρνω ένα παράδειγμα που έχει και το βιβλίο μας: Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από την περιγραφή της τοιχογραφίας του Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών.
Στο μέσο ακριβώς όλης της παράστασης, το κέντρο προς το οποίο φέρνουν όλες οι κινήσεις και οργανώνεται όλη η σύνθεση, το σημείο με το οποίο τονίζεται και με τη μεγάλη καμάρα της οροφής, βρίσκονται οι κορυφές της φιλοσοφίας, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, πλαισιωμένοι από κατανυκτικούς οπαδούς των. Αριστερά ο Πλάτων, μια θαυμάσια γεροντική φυσιογνωμία, με το δάκτυλο να δείχνει τον ουρανό, την κατοικία των ιδεών, φαίνεται να συζητεί έντονα με τον Αριστοτέλη, που είναι δεξιά του σε ώριμη ανδρική ηλικία και που με το χέρι του αναφέρεται στον κόσμο των φαινομένων, και ζητά να τον ξαναφέρει στη γη. Με τον Τίμαιο, το βιβλίο που κρατά στο αριστερό του χέρι και κάτω από το βραχίονα, ο Πλάτων φαίνεται να υποδεικνύει πάλι τον ουρανό, ενώ με τα Ηθικά, το βιβλίο που έχει ο Αριστοτέλης, επιμένει στην ανάγκη του συγκεκριμένου. Η εικόνα μάς δίνει θαυμάσια την ουσία της διαφοράς των δύο συστημάτων. Ο καλλιτέχνης με ένα πραγματικά ανυπέρβλητο τρόπο μορφοποιεί το περιεχόμενο της κοσμοθεωρητικής σύγκρουσης ... Τα πρόσωπα που παρακολουθούν τη συζήτηση από τις δυο πλευρές παρουσιάζονται κυριολεκτικά απορροφημένα απ' αυτή, δίνουν την εντύπωση ότι έχουν χάσει τον εαυτό τους, σ' αυτή τη γιγαντομαχία στην οποία παρευρίσκονται...
Απόσπασμα από την περιγραφή της τοιχογραφίας του Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών. (1511)
Χρύσανθος Χρήστου, Η ιταλική ζωγραφική κατά τον 16ο αιώνα,
τ. Α΄ Εκδόσεις Νέας Πορείας, Θεσσαλονίκη, 1971
Θέμα 3ο β.Να διαλέξετε ένα πρόσωπο και να το περιγράψετε. Μπορείτε να ξεκινήσετε από την εξωτερική του εμφανιση και στη συνέχεια να μιλήσετε για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του. Καλό είναι να σημειώσετε και την γενικότερη εντύπωση που σας προκαλεί, αλλά και τα συναισθήματα που σας δημιουργεί η αλληλεπίδραση μαζί του.
Για βοήθειά σας:
Λεξιλόγιο σχετικό με την περιγραφή ατόμου
| σχήμα προσώπου: ωοειδές, τριγωνικό, στρογγυλό, οστεώδες
μάτια: αμυγδαλωτά, σχιστά, βαθουλωτά, γουρλωτά, γλαρά, τσακίρικα βλέμμα: βλοσυρό, άγριο, απλανές, θολό, αμήχανο, ανήσυχο, εκφραστικό μύτη: κυρτή, πλακουτσωτή, κλασική, σουβλερή, στραβή χείλη: λεπτά, σαρκώδη, γραμμένα, σφικτά, ζαχαρένια, υγρά δόντια: αστραφτερά, μαργαριταρένια, αραιά, γερά χαμόγελο: αβίαστο, βεβιασμένο, ψεύτικο, ελαφρό, ειρωνικό, αδιόρατο, γοητευτικό, σαρκαστικό, σατανικό· χαμογελαστός, αγέλαστος, σκυθρωπός πιγούνι: αγένειο, άτριχο, γενάτο, μεγάλο, μικρό, μυτερό, σουβλερό, στρογγυλό αυτιά: πεταχτά, πλακωτά, τσιτωμένα, μυτερά μαλλιά: ίσια, σγουρά, λυτά, χυτά, κυματιστά, στρωτά, μεταξένια, πυκνά, φουσκωτά, μπούκλες, κοτσίδα. χέρια: δυνατά, επιδέξια, κοκαλιάρικα, περιποιημένα, ροζιάρικα, τεράστια, τριχωτά πόδια: μακριά, κοντά, χοντρά, λεπτά, καλαμένια, στραβά, τεράστια σώμα: αθλητικό, γερό, ευκίνητο, καλοδεμένο, σκληραγωγημένο, λιπόσαρκο, μυώδες, στητό, ατροφικό, ασουλούπωτο, ασθενικό, ντελικάτο, πλαδαρό· μεγαλόσωμος, μικρόσωμος, κοντοπίθαρος, λιλιπούτειος, βεργολυγερός, νευρώδης, ευκίνητος, στητός· (κορμί) λαμπάδα, κυπαρίσσι, άγαλμα· σιλουέτα, φιγούρα, σκαρί, μπόι, σωματική διάπλαση βάδισμα: ταχύ, γοργό, ζωηρό, αργό, λικνιστό, αποφασιστικό, ελαφρό, περήφανο, σταθερό, χαριτωμένο ντύσιμο – εμφάνιση: απλό, απέριττο, κομψό, πολυτελές, επίσημο, ανεπίσημο· ντυμένος στην τρίχα, του κουτιού, κακοντυμένος,ατημέλητος, ρακένδυτος· κομψός, άκομψος, χαριτωμένος· (εμφάνιση) θεία, αιθέρια, εκλεπτυσμένη,αποκρουστική· Άδωνις, Κουασιμόδος, καρικατούρα, σκιάχτρο. |
Σας δίνω και δυο περιγραφές που έχει το βιβλίο μας για το ίδιο πρόσωπο, τον Καβάφη:
Η ποιήτρια Μυρτιώτισσα, που γνώρισε τον Καβάφη το 1923 στην Αλεξάνδρεια, τον περιγράφει ως εξής στο σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού «Νέα Τέχνη»:
| Είναι αδύνατος, χλωμός, με μαλλιά γκρίζα και πυκνά, πολύ πυκνά. Μα εκείνο που σου κρατά την προσοχή σου όλη, είναι τα μάτια του τα δύο παμμέγιστα, παράξενα αινιγματικά του μάτια. Δύο τέτοια μάτια κανείς μας ποτέ δε θα τα ιδεί σ' άλλον άνθρωπο, απλούστατα γιατί δεν είναι μάτια σημερινού ανθρώπου. Είναι μάτια που έρχονται από πολύ μακριά, από τα βάθη των αιώνων και κρατούνε μέσα τους το μυστικό μιας άλλης ζωής, άγνωστης σ' εμάς. Η φωνή του, όσο την άκουγα, μου φαινόταν κι αυτή σαν να ερχόταν από μακριά και ο ίδιος, καθώς είχε τώρα αποτραβηχτεί σε μια σκοτεινή γωνιά και μιλούσε για τέχνη – σε μας ή στον εαυτό του; - έμοιαζε πλάσμα εξωτικό, που ζούσε σ' άλλη από μας ατμόσφαιρα, που έπρεπε να τ' ακούς και να το βλέπεις από μακριά και να μην παραξενευτείς καθόλου, αν άξαφνα το δεις να χαθεί ολότελα από μπροστά σου και να σωπάσει...». |
Ο Γ. Δ. Κορομηλάς, ο οποίος, όταν επισκέφθηκε το 1925 την Αλεξάνδρεια, δεν παρέλειψε να γνωρίσει τον Καβάφη, τον περιγράφει με τα εξής:
|
«... Μέτριος το ανάστημα, απροσδιόριστος την ηλικία, αδύνατος, με τραβηγμένα τα χαρακτηριστικά, αλλά με ζωηρότατα και μεγαλότατα μάτια πίσω από τα ματογυάλια, τ' αεικίνητα οσάκις δε βοηθούν το βλέμμα να καρφωθεί ως περόνη ατσάλινη. Όταν ομιλεί, ο κορμός πηγαινοέρχεται εις μεγάλα σκαμπανεβάσματα, ενώ τα χέρια, ως αυτόματα, πότε σηκώνονται μαζί, πότε το ένα την ώρα που κατεβαίνει το άλλο και πάντοτε διά να τονίσουν το φθεγγόμενον δόγμα. Οπότε ο Καβάφης δεν ομιλεί, δογματίζει. Ακόμη και όταν υποχρεωτικότατος συνιστά εις τον ξένο του: Τσίμπα μιαν εληάν...» Αποσπάσματα, από την εισαγωγή του Γιώργου Ιωάννου |
ΘΕΜΑ 4ο (Να πάρετε ιδέες από τη σχετική ενότητα των θεματικών κύκλων/Ελεύθερος χρόνος-Ψυχαγωγία)
Πώς νομίζετε ότι χρησιμοποιούν οι νέοι της ηλικίας σας τον ελεύθερο χρόνο τους; Αν πιστεύετε ότι ορισμένοι από αυτούς δεν χρησιμοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους εποικοδομητικά, ποια είναι τα αίτια που οδηγούν σε λαθεμένη χρήση; Ποιους τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου θεωρείτε σωστούς για την ηλικία σας;
ΘΕΜΑ 5ο (Να πάρετε ιδέες από τη σχετική ενότητα των θεματικών κύκλων// Αθλητισμός)
Να υποθέσετε ότι συζητάτε με κάποιο γνωστό ή φίλο σας που συμμετείχε σε βίαια επεισόδια μετά το τέλος κάποιου ποδοσφαιρικού αγώνα. Προσπαθήστε να τον αποτρέψετε από τέτοιου είδους εκδηλώσεις στο μέλλον. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε λογικά επιχειρήματα, να απευθυνθείτε στο συναίσθημά του ή να αξιοποιήσετε όποιο άλλο είδος επιχειρήματος θεωρείτε αποτελεσματικό.
ΘΕΜΑ 6ο (Από το βιβλίο των ΚΕΙΜΕΝΩΝ)
Ρήγας Βελεστινλής
Το εθνικοαπελευθερωτικό πρόγραμμα του Ρήγα απέβλεπε στον ξεσηκωμό όχι μόνο των ελληνικών πληθυσμών, αλλά και όλων των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής που καταπιέζονταν από το δεσποτισμό του σουλτάνου. Από την Επανάσταση κατά του σουλτάνου δεν εξαιρούσε τους Τούρκους. Μετά την αποτίναξη της οθωμανικής τυραννίας οραματιζόταν την ίδρυση της Ελληνικής Δημοκρατίας, ενός ομοσπονδιακού κράτους που θα απλωνόταν στα όρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και θα ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τους θεσμούς της Γαλλικής Δημοκρατίας. Γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό συνέταξε την Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και το Θούριο, τα επαναστατικά του δηλαδή έργα, που τυπώθηκαν στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου στη Βιέννη με προσωπική του επίβλεψη τον Οκτώβρη του 1797 σε 3.000 αντίτυπα.
Για τη διατύπωση του Συντάγματος και των Δικαίων του Ανθρώπου, που έχουν μορφή νόμων της Ελληνικής Δημοκρατίας, βασίστηκε στα σχέδια Συντακτικών Συνελεύσεων της Γαλλικής Επανάστασης και στο Γαλλικό Σύνταγμα του 1793. Από τα κείμενα αυτά δίνουμε την προκήρυξη προς τους λαούς της Βαλκανικής.
Η επαναστατική προκήρυξη
Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια, διά να γλιτώσουν από τον δυσβάστακτον και βαρύν αυτού ζυγόν, όλοι, λέγω, Χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς κανένα ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου), στοχαζόμενοι ότι ο Τύραννος, ονομαζόμενος Σουλτάνος, κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωμεράς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθεστάτους αυλικούς, ελησμόνησε και κατεφρόνησε την ανθρωπότητα, εσκληρύνθη η καρδία του κατά της αθωότητος, και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, οπού εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις μίαν βδελυράν αναρχίαν, τόσον, ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε διά την ζωήν του, μήτε διά την τιμήν του, μήτε διά τα υποστατικά του.
Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγμήν να γίνη ελεεινή θυσία της τυραννικής φαντασίας, ή των αγρίων τοποτηρητών και αναξίων μεγιστάνων του Τυράννου, ή τέλος (όπερ συνεχέστερον συμβαίνει), των κακότροπων θηριωδεστάτων μιμητών του, χαιρόντων εις το ατιμώρητον κρίμα, εις την σκληροτάτην απανθρωπότητα, εις την φονοκτονίαν, χωρίς καμίαν εξέτασιν, χωρίς καμίαν κρίσιν.
- Ουρανέ! εσύ είσαι απροσωπόληπτος μάρτυς των τοιούτων κακουργημάτων.
- Ήλιε! εσύ βλέπεις καθημερινώς τα τοιαύτα θηριώδη τολμήματα.
- Γη! εσύ ποτίζεσαι αδιακόπως από τα ρείθρα των αθώων αιμάτων.
Ποιος έχει στόμα να με ειπή το εναντίον; Ποιος είναι εκείνος ο τίγρις, ομόψηφος των τοσούτων ανομημάτων; Ας έβγη εις το παρόν, και διά πολέμιόν του μάρτυρα θέλει αποκτήσει όλην την Κτίσιν, ήτις αγλώσσως γογγά διά τους αδίκους ώδε εκχυνομένους ρύακας των ανθρωπίνων αιμάτων.
Ο μέχρι τούδε, λέγω, δυστυχής ούτος λαός, βλέποντας ότι όλαι του αι θλίψεις και οδύναι, τα καθημερινά δάκρυά του, ο αφανισμός του, προέρχονται από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόμων, απεφάσισεν, ενανδριζόμενος μίαν φοράν, να ατενίση προς τον ουρανόν, να εγείρη ανδρείως τον καταβεβαρημένον τράχηλόν του και, ενοπλίζοντας εμμανώς τους βραχίονάς του με τα άρματα της εκδικήσεως και της απελπισίας, να εκβοήση μεγαλοφώνως, ενώπιον πάσης της Οικουμένης, με βροντώδη κραυγήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίθησαν διά να ζήση ησύχως επάνω εις την γην.
Όθεν, διά να ημπορούν ομοθυμαδόν όλοι οι κάτοικοι να συγκρίνωσι πάντοτε με άγρυπνον όμμα τα κινήματα της διοικήσεως των διοικούντων, με τον σκοπόν της κοινωνικής αυτών νομοθεσίας, εκτινάζοντες ανδρικώς τον ουτιδανόν ζυγόν του Δεσποτισμού και εναγκαλιζόμενοι την πολύτιμον Ελευθερίαν των ενδόξων προπατόρων των, να μην αφεθώσιν ουδέποτε να καταπατούνται ως σκλάβοι εις το εξής από την απάνθρωπον τυραννίαν! να έχη έκαστος ωσάν λαμπρόν καθρέπτην εμπροστά εις τα ομμάτια του τα θεμέλια της ελευθερίας, της σιγουρότητος και της ευτυχίας του· να γνωρίζουν εμφανέστατα οι κριταί, ποίον είναι το δυσαπόφευκτον xρέος των προς τους κρινόμενους ελευθέρους κατοίκους· και οι νομοθέται και πρώτοι της διοικήσεως τον ευθύτατον κανόνα, καθ' ον πρέπει να ρυθμίζεται και ν' αποβλέπη το επάγγελμά των προς ευδαιμονίαν των πολιτών, κηρύττεται λαμπροφανώς η ακόλουθος ΔΗΜΟΣΙΑ ΦΑΝΕΡΩΣΙΣ των πολυτίμων ΔΙΚΑΙΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ1 και του ελευθέρου κατοίκου του βασιλείου.
Ρούμελη: έτσι ονόμαζαν οι Τούρκοι το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας εκτός από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες· αργότερα ονομάστηκε Ρούμελη η Στερεά Ελλάδα.
Βλαχομπογδανία: οι παραδουνάβιες ηγεμονίες· Μολδοβλαχία.
βδελυρός: αδιάντροπος, σιχαμερός.
ανθρωπότης: ανθρωπιά, ανθρωπισμός.
υποστατικό: αγρόκτημα.
απανθρωπότης: απανθρωπιά, σκληρότητα.
φονοκτονία: ανθρωποκτονία.
απροσωπόληπτος: αμερόληπτος, αντικειμενικός.
ρείθρο: αυλάκι.
ομόψηφος: σύμφωνος.
αγλώσσως: χωρίς λόγια.
γογγά: γογγύζει.
ώδε: έτσι.
ενανδρίζομαι: γίνομαι άντρας, αντριεύω.
ενοπλίζω: εξοπλίζω.
εμμανώς: παράφορα.
άμωμος: άψογος, άμεμπτος.
ομοθυμαδόν: ομόψυχα.
ουτιδανός: ευτελής, τιποτένιος.
σιγουρότης: ασφάλεια.
κριτής: δικαστής.
δυσαπόφευκτος: που δύσκολα μπορούμε να αποφύγουμε.
φανέρωσις: διακήρυξη.
1. Μετά την προκήρυξη ακολουθούν τα δίκαια του ανθρώπου· ένα απόσπασμά τους είναι δημοσιευμένο στο βιβλίο της Γ' Γυμνασίου.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Ο λαός... Χριστιανοί και Τούρκοι...: Να βρείτε στο κείμενο την κύρια πρόταση, στην οποία αναφέρεται η προηγούμενη έκφραση.
- Να γράψετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου.
- Ποια χωρία του κειμένου φανερώνουν το σχέδιο του Ρήγα; Προτού απαντήσετε, συμβουλευτείτε το εισαγωγικό σημείωμα.
- Ένα επαναστατικό κείμενο, εκτός από τις ιδέες, εκφράζει έντονο πάθος και μεταδίδει παλμό. Πώς εκφράζεται αυτό το πάθος στο κείμενο του Ρήγα;
ΘΕΜΑ 7ο (Aπό το βιβλίο των κειμένων)
Μακρυγιάννης
Απομνημονεύματα
Ο στρατηγός Μακρυγιάννης (1797-1864) γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό του Λιδορικιού, τον Αβορίτη. Καταγόταν από φτωχή οικογένεια γεωργών και ποιμένων. Εξαιτίας της οικογενειακής του φτώχειας αναγκάστηκε να εργαστεί από εφτά ετών, για να συντηρηθεί. Από το 1811 εργάστηκε ως επιστάτης στην οικογένεια Αθαν. Λιδορίκη στην Άρτα. Αργότερα ασχολήθηκε με μικροεμπορικές επιχειρήσεις και το 1821 είχε οικονομική ανεξαρτησία. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και αρχικά έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις στην Ήπειρο κοντά στον οπλαρχηγό Γώγο Μπακόλα. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στην πολιορκία της Ακρόπολης και στους Μύλους της Λέρνης, όπου νίκησε τον Ιμπραήμ (16 Ιανουαρίου 1825). Μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους ο Μακρυγιάννης αγωνίζεται κατά της οθωνικής απολυταρχίας και είναι ένας από τους πρωταγωνιστές στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 για την παραχώρηση συντάγματος.
Ο Μακρυγιάννης ήταν αγράμματος. Σε μεγάλη ηλικία έμαθε γράμματα, για να καταγράψει τις αναμνήσεις του από τον Αγώνα. Γράφει στον επίλογο των Απομνημονευμάτων του: «Και όσα σημειώνω, τα σημειώνω γιατί δεν υποφέρνω να βλέπω το άδικο να πνίγει το δίκιον. Δια 'κείνο έμαθα γράμματα εις τα γεράματα και κάνω αυτό το γράψιμον το απελέκητο...».
Αυτό το απελέκητο γράψιμο του Μακρυγιάννη, ο οποίος είχε το πάθος της έκφρασης, ήταν μια αποκάλυψη. Ο Σεφέρης τον χαρακτήρισε ως τον πιο σημαντικό πεζογράφο της λογοτεχνίας μας και πολλοί νεότεροι πεζογράφοι μας τον θεωρούν δάσκαλό τους. Τα Απομνημονεύματά του είναι μνημείο του νεοελληνικού λόγου.
Στο παρακάτω απόσπασμα ο Μακρυγιάννης εκθέτει ορισμένες πολιτικές του σκέψεις. Πήρε αφορμή από τις αιματηρές συμπλοκές που έγιναν στο Άργος τον Ιανουάριο του 1833, λίγες μέρες πριν από τον ερχομό του Όθωνα, όταν τα γαλλικά στρατεύματα, για να στηρίξουν την πολιτική μερίδα που ασκούσε προσωρινά την εξουσία, επιτέθηκαν κατά των αντιπάλων της ατάκτων. Μετά τη συμπλοκή οι Γάλλοι αφαίρεσαν τα όπλα από τους τελευταίους. Ανάμεσά τους ήταν και ο Μακρυγιάννης.
[Τέτοι' αρετή έχουν, τέτοια φώτα μάς δίνουν]
Χάριτες μεγάλες χρωστάγει η πατρίδα σ' όλους τους ευεργέτες και καταξοχή σ' αυτούς τους γενναίους κι αγαθούς άντρες. Ότι αυτείνοι, αφού οι συνεισφορές τους ήταν κι όντως μεγάλες και μας ανάστησαν εις τα δεινά μας, δε θυσίασαν ποτές δόλο κι απάτη, να κατατρέχουν πεθαμένους ανθρώπους οι ζωντανοί και οι αντρείγοι· δεν θέλουν την γης και την θάλασσα να την ρουφήσουν αυτείνοι, να μην ζήσουν άλλοι δυστυχείς και κατασκλαβωμένοι και καταφρονεμένοι τόσους αιώνες. Αφού ο Θεός τους λυπήθη και θέλει να τους αναστήσει οι άνθρωποι τους καταπολεμούν να τους φάνε, να τους χάσουνε, να τους σβήσουνε να μην ξαναειπωθούν Έλληνες. Και τι σας έκαμεν αυτό τ' όνομα των Ελλήνων εσάς των γενναίων αντρών της Ευρώπης, εσάς των προκομμένων, εσάς των πλούσιων; Όλοι οι προκομμένοι άντρες των παλαιών Ελλήνων, οι γοναίγοι όλης της ανθρωπότης, ο Λυκούργος, ο Πλάτων, ο Σωκράτης, ο Αριστείδης, ο Θεμιστοκλής, ο Λεωνίδας, ο Θρασύβουλος, ο Δημοστένης και οι επίλοιποι πατέρες γενικώς της ανθρωπότης κοπίαζαν και βασανίζονταν νύχτα και ημέρα μ' αρετή, με 'λικρίνειαν, με καθαρόν ενθουσιασμόν να φωτίσουνε την ανθρωπότη και να την αναστήσουν να 'χει αρετή και φώτα, γενναιότητα και πατριωτισμόν. Όλοι αυτείνοι οι μεγάλοι άντρες του κόσμου κατοικούνε τόσους αιώνες εις τον Άδη σ' έναν τόπον σκοτεινόν και κλαίνε και βασανίζονται δια τα πολλά δεινά οπού τραβάγει η δυστυχισμένη μερική πατρίδα τους. Χάνοντας αυτείνοι, εχάθη και η πατρίδα τους η Ελλάς, έσβησε τ' όνομά της. Αυτείνοι δεν τήραγαν να θησαυρίσουνε μάταια και προσωρινά, τήραγαν να φωτίσουν τον κόσμο με φώτα παντοτινά. Έντυναν τους ανθρώπους αρετή, τους γύμνωναν από την κακή διαγωή· και τοιούτως θεωρούσαν γενικώς την ανθρωπότη και γένονταν δάσκαλοι της αλήθειας. Κάνουν και οι μαθηταί τους οι Ευρωπαίοι την ανταμοιβή εις τους απογόνους εμάς -γύμναση της κακίας και παραλυσίας. Τέτοι' αρετή έχουν, τέτοια φώτα μας δίνουν. Μια χούφτα απόγονοι εκείνων των παλαιών Ελλήνων χωρίς ντουφέκια και πολεμοφόδια και τ' άλλα τ' αναγκαία του πολέμου ξεσκεπάσαμεν την μάσκαρα του Γκραν Σινιόρε, του Σουλτάνου, οπού 'χε εις το πρόσωπόν του κι έσκιαζε εσέναν τον μεγάλον Ευρωπαίον. Και του πλέρωνες χαράτζι εσύ ο δυνατός, εσύ ο πλούσιος, εσύ ο φωτισμένος, και τον έλεγες Γκραν Σινιόρε, φοβόσουνε να τον ειπείς Σουλτάνο. Όταν ο φτωχός ο Έλληνας τον καταπολέμησε ξιπόλητος και γυμνός και του σκότωσε περίτου από τετρακόσες χιλιάδες ανθρώπους, τότε πολέμαγε και μ' εσένα τον χριστιανόν -με τις αντενέργειές σου και τον δόλο σου και την απάτη σου κι εφόδιασμα τις πρώτες χρονιές των κάστρων. Αν δεν τα 'φόδιαζες εσύ ο Ευρωπαίγος, ήξερες, πού θα πηγαίναμεν μ' εκείνη την ορμή. Ύστερα μας γιομόσετε και φατρίες —ο Ντώκινς μάς θέλει Άγγλους, ο Ρουγάν Γάλλους, ο Κατακάζης Ρούσους· και δεν αφήσετε κανέναν Έλληνα— πήρε ο καθείς σας το μερίδιόν του· και μας καταντήσετε μπαλαρίνες σας· και μας λέτε ανάξιους της λευτεριάς μας, ότι δεν την αιστανόμαστε. Το παιδί όταν γεννιέται, δεν γεννιέται με γνώση· οι προκομμένοι άνθρωποι το αναστήνουν και το προκόβουν. Τέτοια ηθική είχετε εσείς και προκοπή, τέτοιους καταντήσετε κι εμάς τους δυστυχείς.
ευεργέτες: εννοεί τους τίμιους αγωνιστές από τους οποίους οι Γάλλοι αφαίρεσαν τα όπλα.
θυσίασαν: (εδώ) χρησιμοποίησαν.
μερική πατρίδα: εννοεί την Ελλάδα ως ιδιαίτερη πατρίδα των αρχαίων Ελλήνων σοφών, τους οποίους παραπάνω χαρακτήρισε γονείς όλης της ανθρωπότητας.
χάνοντας αυτείνοι: όταν πέθαναν εκείνοι.
τήραγαν να: προσπαθούσαν να.
γύμνωναν: απομάκρυναν, απάλλασσαν.
γύμναση... παραλυσίας: άσκηση στην κακία και στη διαφθορά.
η μάσκαρα: η μάσκα, το προσωπείο.
Γκραν Σινιόρε: Μέγας Κύριος: προσωνυμία που χρησιμοποιούσαν οι Ευρωπαίοι για το Σουλτάνο.
σκιάζω: φοβίζω.
χαράτζι: χαράτσι, κεφαλικός φόρος.
περίτου: περισσότερους.
αντενέργειες: εχθρικές ενέργειες.
φατρίες: πολιτικές ομάδες, που η καθεμιά επιδιώκει τα δικά της συμφέροντα.
Ντόκινς, Ρουγάν: (Ρουάν και Κατακάζης ή Κατρακάζι)· αντιπρέσβεις των τριών «προστάτιδων» δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, οι οποίοι αναμείχτηκαν στις εσωτερικές ελληνικές υποθέσεις.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Ο Μακρυγιάννης επικρίνοντας τις επεμβάσεις των ξένων ξεκινά από μια αντίθεση, στην οποία θεμελιώνει την επιχειρηματολογία του. Να βρείτε την αντίθεση αυτή καθώς και τα επιχειρήματα που εκθέτει ο απομνημονευματογράφος.
- «και μας λέτε ανάξιους της λευτεριάς μας, ότι δεν την αιστανόμαστε. Το παιδί όταν γεννιέται, δε γεννιέται με γνώση· οι προκομμένοι άνθρωποι το αναστήνουν και το προκόβουν». Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη του Μακρυγιάννη.
- Μερικά χαρακτηριστικά της γλώσσας του Μακρυγιάννη είναι η λιτότητα, η παρατακτική σύνταξη, η συναισθηματική φόρτιση και οι ιδιότυπες λαϊκές εκφράσεις: Να βρείτε αντιπροσωπευτικά παραδείγματα.
Posted on January 2, 2023
∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ /// ΠΡΟΤΥΠΑ
ΠΑ
Κοινωνικά πρότυπα. Ποια πρότυπα επικρατούν σήµερα και ποιο ιδεώδες τα διαµορφώνει; Κατ’αρχάς είναι αµφίβολο αν υπάρχουν σήµερα κοινωνικά πρότυπα. Αν δεχτούµε ότι υπάρχουν, αυτά σίγουρα προέρχονται από τον χώρο του θεάµατος. Τα πρότυπα αυτά τα διαµορφώνουν και τα προβάλλουν τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης. Ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές, τηλεπαρουσιαστές, άτοµα που σταδιοδροµούν στο πάλκο και στην πασαρέλα αποκτούν πολύ γρήγορα δόξα και χρήµα και γίνονται είδωλα, αντικείµενα θαυµασµού και λατρείας. Αντίθετα, τα άτοµα άλλων κοινωνικών οµάδων, που αποτελούν τα θεµέλια και τους πυλώνες της κοινωνίας, παραµένουν στην αφάνεια και την ανωνυµία.
Σήµερα πρότυπα αποτελούν όσοι ασχολούνται µε το θέαµα και την ψυχαγωγία. Με τα ισχύοντα αξιολογικά κριτήρια δε φαίνεται καθόλου παράξενο που τα «τσαλίµια» των ποδοσφαιριστών, οι λαρυγγισµοί των τραγουδιστών, η φλυαρία των τηλεπαρουσιαστών και οι εµφανίσεις των κοριτσιών της πασαρέλας θεωρούνται προσόντα σπουδαιότερα από την επιστηµοσύνη των γιατρών, την αξιοσύνη των εκπαιδευτικών και όλων εκείνων που µοχθούν καθηµερινά στους χώρους της παραγωγής και της επιστήµης για να µην στερηθεί η κοινωνία από τα αναγκαία υλικά και πνευµατικά αγαθά της. Οι άνθρωποι «του θεάµατος και της ψυχαγωγίας» συνδυάζουν µεγάλη δηµοτικότητα και υψηλές αµοιβές, ασύγκριτα υψηλότερες από τις αµοιβές άλλων κοινωνικών οµάδων που υπηρετούν σηµαντικότερους τοµείς της κοινωνικής ζωής, όπως είναι λόγου χάριν οι τοµείς της υγείας και της παιδείας. Έτσι, η δεξιοτεχνία ενός γιατρού θεωρείται µικρότερης αξίας από τη δεξιοτεχνία ενός ποδοσφαιριστή, παρ’ ότι το χέρι του πρώτου σώζει ανθρώπινες ζωές, ενώ το πόδι του δεύτερου απλώς προσφέρει θέαµα και ψυχαγωγία.
Τα παράδοξα αυτά κοινωνικά φαινόµενα είναι χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της εποχής µας. Στην εποχή µας το µόνο που σκέπτεται ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πώς θα «πιάσει την καλή» και µάλιστα όσο γίνεται γρηγορότερα και µε λιγότερο κόπο. Ιδέες, αξίες και αρχές θυσιάζονται όλες στον βωµό του χρήµατος, της µαταιοδοξίας και της εξουσίας. Όσοι εξακολουθούν, λοιπόν, ακόµα να πιστεύουν σε πρότυπα αρετής και ήθους χαρακτηρίζονται ροµαντικοί και αφελείς.
Μπορεί όµως µια κοινωνία να πάει µπροστά µε τέτοια κοινωνικά πρότυπα; Μπορεί να στηρίζει την πρόοδο και την ευηµερία των πολιτών της σε τέτοιες κοινωνικές αξίες και ηθικές αρχές; Η απάντηση, βέβαια, είναι όχι. Πάντως, αν και όταν αποφασίσει να κάνει ένα καινούργιο ελπιδοφόρο ξεκίνηµα, έναν όρο πρέπει οπωσδήποτε να τηρήσει. Το ξεκίνηµα αυτό να έχει ως βάση και αφετηρία την παιδεία.
/// εφηµ. Ελευθερία (Λάρισα), 30-12-2010 (διασκευή)
Posted on January 2, 2023
ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ
Κάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά μέρη
- την ονοματική φράση (ΟΦ) : έχει ως κεντρική λέξη ένα ουσιαστικό και
- τη ρηματική φράση (ΡΦ): έχει ως κεντρική λέξη το ρήμα της πρότασης με τα συμπληρώματα ή τους προσδιορισμούς του
ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ
Έχει ως πυρήνα ένα ουσιαστικό ή κάποιο στοιχείο που μπορεί να λειτουργήσει ως ουσιαστικό
Μπορεί να έχει
- απλή μορφή (π.χ. άρθρο + ουσιαστικό: η μαθήτρια)
- διευρυμένη μορφή, να αποτελείται δηλαδή από περισσότερες λέξεις-όρους πέραν του άρθρου και του ουσιαστικού) και μπορεί να περιέχει:
α) επιθετική φράση (π.χ. Αγόρασα πολλά βιβλία.),
β) απόλυτο ή τακτικό αριθμητικό (π.χ. Οι τρεις πρώτοι αθλητές θα βραβευτούν),
γ) άρθρο (π.χ. Ο ή Ένας μαθητής χτύπησε.), δ)προσδιορισμό (π.χ. Ο κάθε άνθρωπος αγωνίζεται για ένα καλύτερο μέλλον.),
ε) κτητική αντωνυμία (π.χ. Ο αδερφός μου είναι.),
στ) επιρρηματικό προσδιορισμό (π.χ. Διαβάζω από χθες το απόγευμα.),
ζ) από σύνδεσμο (π.χ. Ο μεν πατέρας μου έφυγε, η δε μητέρα μου ήρθε.) ή
η) από ονοματική, συνήθως αναφορική πρόταση (π.χ. Το μάθημα το οποίο διαβάσαμε χθες ήταν δύσκολο.).
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Μια ονοματική φράση μπορεί να λειτουργήσει ως:
- Υποκείμενο ενός ρήματος σε πτώση ονομαστική. Δηλώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση (π.χ. Ο μαθητής διαβάζει)
- Άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο σε πτώση αιτιατική ή γενική. Δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου (Ο μαθητής διαβάζει το μάθημα)
- Κατηγορούμενο του υποκειμένου ή του αντικειμένου σε πτώση ονομαστική ή αιτιατική αντίστοιχα. Δηλώνει κάποια ιδιότητα-χαρακτηριστικό του υποκειμένου ή του αντικειμένου (π.χ. Η μαθήτρια είναι κουρασμένη)
- Συμπλήρωμα πρόθεσης, να εξαρτάται δηλαδή από μια πρόθεση σε πτώση αιτιατική ή γενική (π.χ. Η μαθήτρια πήγε στο σχολείο).
- Προσδιορισμός μιας άλλης ονοματικής φράσης, να εξαρτάται δηλαδή από τη κεντρική λέξη μιας άλλης ΟΦ (Ο σκύλος του γείτονα δάγκωσε την αδερφή μου.).
ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ
Τα συστατικά στοιχεία μιας ρηματικής φράσης (ΡΦ) είναι
- το ρήμα
- συμπληρώματα του ρήματος, λέξεις δηλαδή που συμπληρώνουν το νόημα, οι οποίες αποτελούν ονοματικές φράσεις (π.χ. δάγκωσε την αδερφή μου), ή διάφοροι προσδιορισμοί, με επιρρήματα και με προθέσεις (π.χ. δάγκωσε την αδερφή μου στο πόδι.)*Εκπαιδευτικές κοινότητες και ιστολόγια/Κούρτη.
Updated on December 31, 2022
ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΕΦΗΒΟΥΣ
Αγαπητοί μου όλοι,
κατόπιν αιτήματος αρκετών από σας, σας προτείνω τα κάτωθι βιβλία για να διαβάσετε όποτε επιθυμείτε!
Διότι έχουμε πει πως για να βελτιωθεί ο γραπτός σας λόγος, εκτός από το να γράφετε πολύ, πρέπει και να διαβάζετε πολύ!
1.Ποιος σκότωσε τον σκύλο τα μεσάνυχτα, του Μάρκ Χάντον, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση της 'Αννας Παπασπύρου. Έχει διασκευαστεί και για το θέατρο για εφήβους και είχε τρομερή επιτυχία. Έχει πάρει πολλά βραβεία! Περισσότερα για το βιβλίο, καθώς και κριτικές, μπορείτε να δείτε εδώ : https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=86157&return_url
2.Το αγόρι στην κορυφή του βουνού,του Τζον Μπόιν, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση της Πετρούλας Γαβριηλίδου. Κι αυτό βραβευμένο. Περισσότερα για το βιβλίο, καθώς και κριτικές, μπορείτε να δείτε εδώ:https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=208387
3.Ματωμένα Χώματα, κλασικό ανάγνωσμα της Διδώς Σωτηρίου, που κυκλοφορεί ξανά και ξανά μέσα στα χρόνια. Περισσότερα για το βιβλίο, καθώς και κριτικές, μπορείτε να δείτε εδώ : https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=264146&return_url
Eννοείται πως πάντα προτείνουμε τα βιβλία και των κλασσικών Ελλήνων συγγραφέων που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της λογοτεχνικής μας κληρονομιάς όπως αυτά των: Γιάννη Μπεράτη, Στρατή Μυριβήλη, Άλκης Ζέη, Ζώρζ Σαρρή. Επίσης, τα διηγήματα των Παπαδιαμάντη και Βιζυηνού!
Η ίδια έχω ασχοληθεί επισταμένα, από το κριτικό μου βήμα και την πανεπιστημιακή μου έρευνα (έχω εκπονήσει στο μεταπτυχιακό μου σχετική εργασία) με τα βιβλία της Αγγελικής Δαρλάση. Είναι μια συγγραφέας που αφουγκράζεται τις νεανικές ανάγκες, την θεωρώ ιδιαίτερη γι΄αυτό έχω γράψει πολλά κείμενα για τα βιβλία της. Μπορείτε να δείτε εδώ περισσότερα για αυτήν:https://biblionet.gr/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%BF/?personid=50912
Θα έχετε ακούσει σίγουρα για το βιβλίο της που μεταφέρθηκε στην σκηνή με μεγάλη επιτυχία : «Το αγόρι στο θεωρείο» Eδώ το κείμενό μου για το βιβλίο αυτό: https://frear.gr/?p=21309
Προσωπικά θεωρώ πως επειδή η πλουραλιστική μας κοινωνία και η δομή της αλλάζει παντοιοτρόπως, οι ανάγκες των εφήβων αλλάζουν. Οπότε χρειάζεται να ξεκινήσετε από δυνατά βιβλία του Σήμερα -όπως τα δύο πρώτα που σας έχω προτείνει. Θα σας δώσουν το ερέθισμα εκείνο που θα σας ωθήσει να προχωρήσετε στα διαβάσματά σας.
Κλείνω λέγοντας πως πιστεύω ότι εκείνο που πρέπει οπωσδήποτε να διαβάζετε είναι Θέατρο, και συγκεκριμένα τα έργα του Σαίξπηρ σε καλές μεταφράσεις (Μπελιές/Χειμωνάς). Για αρχή Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας και Τρικυμία! Και να βλέπετε και πολύ θεάτρο, στο Εθνικό ανεβάζουν και εφηβικές παραστάσεις! Αλλά και για ενήλικες φυσικά. Το καλύτερο σχολείο, όπως πίστευαν και οι πρόγονοί μας!
Και μην ξεχνάμε την ΠΟIΗΣΗ βέβαια! Αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο!!!! Εξίσου σημαντικό.Θα επανέλθω!
Αυτά για τώρα!
Μίνα Ξηρογιάννη Η εικόνα είναι παρμένη από εδώ:https://4moms.gr/all-4-kids/diavasma/ayto-to-vivlio-exigei-ti-skeftontai-oi-efivoi/
Posted on December 18, 2022
Προφορικός και γραπτός λόγος
Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος αποτελούν δύο ισότιμες μορφές επικοινωνίας με ιδιαίτερα ωστόσο χαρακτηριστικά που οριοθετούν επί της ουσίας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Παρά τη γενικότερη εντύπωση πως ο γραπτός λόγος υπερέχει του προφορικού λόγω της καλύτερης εκφραστικής ποιότητας που επιτυγχάνεται σε αυτόν, ο προφορικός λόγος αποτελεί τη συνηθέστερη επικοινωνιακή μορφή, γεγονός που του προσδίδει ιδιαίτερη αξία και καθιστά καίριας σημασίας την ενίσχυσή του στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Τα θετικά χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου
- Ο προφορικός λόγος είναι λόγος ζωντανός και αυθόρμητος∙ ικανοποιεί με αποτελεσματικότητα τις πλείστες καθημερινές ανάγκες επικοινωνίας των ανθρώπων και διακρίνεται για την αμεσότητά του, εφόσον η επικοινωνία πραγματώνεται μεταξύ ατόμων που συνομιλούν σε πραγματικό χρόνο. Η αμεσότητα, άλλωστε, του προφορικού λόγου πιστοποιεί κατά τρόπο σαφή τις εκφραστικές δυνατότητες του ατόμου, μιας και δεν προσφέρει περιθώρια προετοιμασίας ή σχεδιασμού, όπως αυτά δίνονται άπλετα στο γραπτό λόγο.
- Ο προφορικός λόγος είναι σαφώς πιο παραστατικός και προσφέρει στον ομιλητή τη δυνατότητα να ενισχύει τη νοηματική αξία των λέξεών του με τη χρήση παραγλωσσικών στοιχείων, όπως είναι οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονομίες. Είναι ιδιαίτερο προνόμιο του προφορικού λόγου πως με τον επιτονισμό και μόνο της φωνής μια απλή λέξη ή έκφραση μπορεί να λάβει πλήθος νοηματικών προεκτάσεων, πλουτίζοντας έτσι το λόγο με τρόπους που δεν είναι εφικτοί στο γραπτό κείμενο. Όλο το φάσμα των συναισθημάτων μπορούν να περάσουν στην ομιλία του ατόμου ακριβώς μέσω του επιτονισμού, χωρίς να απαιτείται η ρητή λεκτική δήλωσή τους.
Ο ομιλητής έχει το σαφές πλεονέκτημα να ελέγχει το επίπεδο κατανόησης των λεγομένων του τη στιγμή ακριβώς που τα εκφέρει, κι αυτό του επιτρέπει να επανέρχεται με διευκρινίσεις και περαιτέρω συμπληρωματικά στοιχεία, προκειμένου να διασφαλίσει πως ο συνομιλητής του έχει κατανοήσει πλήρως το μεταδιδόμενο μήνυμα. Ενώ, ακόμη κι αν ο ίδιος δεν αντιληφθεί κάποια πιθανή παρανόηση ή ασάφεια, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα του συνομιλητή να εκφράσει τις απορίες του ή να θελήσει να επιβεβαιώσει πως έχει αντιληφθεί ορθά όσα έχει ακούσει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Όπως είναι προφανές, τέτοιου είδους άμεση αλληλεπίδραση μπορεί να υπάρξει μόνο στο πλαίσιο μιας προφορικής -συνήθως- συνομιλίας ή τώρα πια ακόμη κι αν η συνομιλία διεξάγεται με την ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων, οπότε η γραπτή επικοινωνία προσεγγίζει ως ένα βαθμό την προφορική, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τη δυνατότητα παροχής διευκρινίσεων.
- Η αμεσότητα του προφορικού λόγου επιτρέπει την ουσιαστικότερη γνωριμία μεταξύ των ατόμων, και άρα την ανάπτυξη της κοινωνικότητας, μιας και παρέχει τη δυνατότητα μιας απρόσκοπτης και ταχύτερης επικοινωνιακής επαφής.
Παρά το γεγονός, άλλωστε, πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν το γραπτό λόγο για την επίτευξη μιας ανάλογης επικοινωνίας, δεν μπορούν να προσφέρουν εντούτοις το σαφές κέρδος της δια ζώσης επαφής, της μη λεκτικής επικοινωνίας που διασφαλίζει η οπτική επαφή των ατόμων, αλλά και όλων εκείνων των παραγλωσσικών στοιχείων που χρωματίζουν την ομιλία του ατόμου, φανερώνοντας πάντοτε πολύ περισσότερα απ’ όσα οι λέξεις που χρησιμοποιεί.
- Ο προφορικός λόγος συνιστά μορφή φυσικής έκφρασης και είναι γι’ αυτό κτήμα όλων των ανθρώπων είτε έχουν παρακολουθήσει συστηματικές σπουδές είτε όχι. Σε αντίθεση, λοιπόν, με το γραπτό λόγο που προϋποθέτει ένα ικανοποιητικό επίπεδο σπουδών για την αποτελεσματική του χρήση, ο προφορικός λόγος εξυπηρετεί τις καθημερινές επικοινωνιακές ανάγκες ακόμη και αναλφάβητων ατόμων.
- Ο προφορικός λόγος διακρίνεται συνήθως για την απλότητα και τη σαφήνειά του, εφόσον δύσκολα αφήνει περιθώρια για πολύπλοκες συντακτικές δομές, όπως αυτές του γραπτού λόγου.
Τα μειονεκτήματα του προφορικού λόγου
- Ένα βασικό μειονέκτημα του προφορικού λόγου προκύπτει από την αμεσότητα έκφρασής του, που δεν επιτρέπει πάντοτε τη σχετική προετοιμασία, και αφορά την προχειρότητά του. Παρατηρούνται, έτσι, ασυνταξίες, αστοχίες στην επιλογή λέξεων λόγω βιασύνης, νοηματικά κενά λόγω της αδυναμίας του ομιλητή να ελέγξει αν ολοκλήρωσε τη νοηματική αλληλουχία των λεγομένων του, άσκοπα γεμίσματα του λόγου για να καλυφθεί ο χρόνος σκέψης, παύσεις, αλλά και ελλιπής συχνά τεκμηρίωση, εφόσον ο ομιλητής δεν έχει τον αναγκαίο χρόνο να οργανώσει με πληρότητα το λόγο του.
Η προχειρότητα του προφορικού λόγου, αν και είναι εύλογη και συνήθως συγχωρητέα, τον καθιστά εντούτοις περισσότερο ανεπίσημο και γι’ αυτό αποφεύγεται η απροσχεδίαστη χρήση του σε επίσημες ή μεγάλης βαρύτητας εκδηλώσεις, όπως είναι για παράδειγμα οι πολιτικές ομιλίες.
- Η ελλιπής οργάνωση του προφορικού λόγου και η προχειρότητά του ευθύνονται και για την αδυναμία του να αποδώσει με πληρότητα και ακρίβεια τα μεταδιδόμενα μηνύματα. Είναι σαφές, άλλωστε, πως κάθε ομιλητής, αν είχε το χρόνο να οργανώσει τις σκέψεις του, όπως αυτό συμβαίνει στο γραπτό λόγο, θα μπορούσε να αποδώσει πολύ πιο περιεκτικά και με μεγαλύτερη ακρίβεια όσα θα ήθελε να εκφράσει.
- Ο προφορικός λόγος είναι προσωρινός και οι συγκεκριμένες διατυπώσεις του ξεχνιόνται πολύ γρήγορα. Διατηρείται μόνο για περιορισμένο διάστημα στη μνήμη των συνομιλητών το γενικό του περιεχόμενο ή οι προθέσεις του. Αυτό, όμως, αποτελεί σημαντικό μειονέκτημά του, εφόσον δεν μπορεί να διασφαλίσει τη διαρκή διατήρηση των ιδεών και των απόψεων, όπως άριστα το επιτυγχάνει ο γραπτός λόγος.
Τα θετικά χαρακτηριστικά του γραπτού λόγου
- Ο γραπτός λόγος παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να επεξεργαστεί με προσοχή τις διατυπώσεις και τα εκφραστικά του μέσα επιτυγχάνοντας έτσι υψηλή ποιότητα λόγου. Απουσιάζουν, άρα, από το γραπτό λόγο οι αστοχίες και οι προχειρότητες του προφορικού, γεγονός που τον καθιστά ιδανικότερο για τις πιο επίσημες μορφές επικοινωνίας.
- Ο γραπτός λόγος προσφέρει στο άτομο το αναγκαίο περιθώριο χρόνου προκειμένου να οργανώσει κατάλληλα τις ιδέες και τα επιχειρήματά του. Οργάνωση που προσδίδει τελικά μεγαλύτερη ευστοχία και ακρίβεια στη γραπτή έκφραση σε σχέση με την αντίστοιχη προφορική. Το γραπτό κείμενο, επομένως, αποδίδει με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και πληρότητα τις σκέψεις του ατόμου, εφόσον αυτές είναι οργανωμένες, επαρκώς ανεπτυγμένες και έχουν επανελεγχθεί, ώστε ο γράφων να είναι βέβαιος πως δεν έχουν παραλειφθεί ουσιώδη επιχειρήματα ή ζητήματα.
- Ο γραπτός λόγος, εφόσον δεν παρέχει τη δυνατότητα διευκρινήσεων, ωθεί το άτομο σε μια αυστηρά δομημένη ανάπτυξη των σκέψεών του, με στόχο πάντοτε τη σαφή διατύπωση, ώστε να παρουσιάζεται με τον πληρέστερο τρόπο το μεταδιδόμενο μήνυμα.
- Σε αντίθεση με την προχειρότητα του προφορικού λόγου και τους συχνούς πλατειασμούς που συναντώνται σε αυτόν, ο γραπτός λόγος επιτρέπει τη νοηματική πυκνότητα, αλλά και τη διεξοδικότερη προσέγγιση του υπό ανάπτυξη ζητήματος. Ο γράφων έχει την ευχέρεια να επιλέξει τις κατάλληλες λέξεις και να προσέξει ιδιαίτερα τη δόμηση του κειμένου του.
Αντιστοίχως, έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει πληρέστερα τις εκφραστικές του δυνατότητες, παρουσιάζοντας ένα κείμενο με πιο πλούσιο λεξιλόγιο και εναλλαγή συντακτικών δομών.
- Ο γραπτός λόγος διασφαλίζει τη διατήρηση των σκέψεων του ατόμου, ξεπερνώντας χρονικά και τοπικά όρια, όπως έχει ήδη επιτευχθεί με τη φιλοσοφική σκέψη, τον ποιητικό λόγο και τα ιστορικά έργα των αρχαίων Ελλήνων. Σε αντίθεση, έτσι, με το εφήμερο του προφορικού λόγου, ο γραπτός λόγος κατορθώνει να διαφυλάξει ακέραιες τις ιδέες και τις πνευματικές επιτεύξεις των ατόμων.
Τα μειονεκτήματα του γραπτού λόγου
- Ο γραπτός λόγος στερείται εκ των πραγμάτων την αμεσότητα του προφορικού λόγου και όλα εκείνα τα παραγλωσσικά στοιχεία που τόσο ενισχύουν και εμπλουτίζουν τη διαλογική επικοινωνία. Στο πλαίσιο του γραπτού λόγου, επομένως, μπορούν μεν να αποδοθούν με πληρότητα οι σκέψεις του ατόμου και χάρη στα σημεία στίξης να υπονοηθούν στοιχεία όπως είναι η ειρωνεία, η έκπληξη, η αμφιβολία κ.λπ., δεν μπορούν όμως τα λόγια του γράφοντος να αποκτήσουν ποτέ τη ζωντάνια και το ποικιλοτρόπως ενισχυόμενο νοηματικό εύρος που παρέχει η οπτική επαφή και το άκουσμα της φωνής του ομιλητή.
- Ο γραπτός λόγος δεν προσφέρει στο άτομο τη δυνατότητα άμεσης λήψης στοιχείων ανατροφοδότησης, όπως είναι οι εκφράσεις του συνομιλητή, οι αντιδράσεις και οι απορίες του, που χαρακτηρίζουν τη ζωντανή προφορική επικοινωνία. Ο γράφων, επομένως, δεν μπορεί να γνωρίζει πραγματικά ποιος ήταν ο άμεσος αντίκτυπος των λόγων του, ούτε έχει τη δυνατότητα να δώσει άμεσα διευκρινίσεις και επεξηγήσεις στον αποδέκτη του κειμένου του. Στοιχείο που τον ωθεί βέβαια να επιδιώκει τη σαφέστερη και πληρέστερη δυνατή διατύπωση, του στερεί όμως την άμεση αλληλεπίδραση.
- Ο γραπτός λόγος δεν έχει τη φυσικότητα του προφορικού, ούτε κατακτάται με την ίδια ευκολία από όλα τα άτομα, γεγονός που τον καθιστά μέσο επικοινωνίας κυρίως των ανθρώπων που έχουν ακολουθήσει συστηματικές σπουδές κι έχουν αποκτήσει άνεση και ευχέρεια στη χρήση του.
Ο γραπτός λόγος θέτει, επομένως, εμπόδια στην επικοινωνία μεταξύ ατόμων που έχουν σημαντική απόκλιση εκπαιδευτικού υπόβαθρου, εφόσον δεν επιτρέπει πάντοτε την απλοποίηση ή τις ποικίλες αποσαφηνίσεις που τόσο διευκολύνουν την προφορική επικοινωνία ακόμη και ανάμεσα σε άτομα τελείως άνισου γνωστικού επιπέδου.
- Ο γραπτός λόγος είναι ιδιαίτερα χρονοβόρος σε σχέση με τον προφορικό, γι’ αυτό και δεν επιλέγεται για τις τρέχουσες επικοινωνιακές ανάγκες. Ο γράφων οφείλει να αφιερώσει σημαντικό χρόνο για να δομήσει σωστά το κείμενό του, να ελέγξει τις εκφραστικές του επιλογές και να διασφαλίσει τη σαφήνεια των διατυπώσεών του, γεγονός που λειτουργεί αποτρεπτικά για τη συχνή αξιοποίησή του.
[ΠΗΓΗ: https://latistor.blogspot.com/2015/09/blog-post_30.html]
Updated on December 18, 2022
Η μάγισσα [Δημοτικό τραγούδι]
[https://latistor.blogspot.com/2015/10/blog-post_25.html]
Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία Τάξη:
Α΄ Ενότητα: «Τα φύλα στη Λογοτεχνία»
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Η μάγισσα
Μαύρα μου χελιδόνια απ’ την έρημο,
κι άσπρα μου περιστέρια της ακρογιαλιάς,
αυτού ψηλά που πάτε κατ’ τον τόπο μου,
μηλιά ’χω στην αυλή μου και κονέψετε,
και πείτε της καλής μου, της γυναίκας μου:
Θέλει καλόγρια ας γίνει, θέλει ας παντρευτεί,
θέλει τα ρούχα ας βάψει, μαύρα να ντυθεί,
να μη με παντυχαίνει, μη με καρτερεί.
Τι εμένα με παντρέψαν δω στην Αρμενιά,
και πήρα Αρμενοπούλα, μάγισσας παιδί,
οπού μαγεύει τ’ άστρη και τον ουρανό,
μαγεύει τα πουλάκια και δεν απετούν,
μαγεύει τα ποτάμια και δεν τρέχουνε,
τη θάλασσα μαγεύει και δεν κυματεί,
μαγεύει τα καράβια και δεν αρμενούν,
μαγεύει με κι εμένα και δεν έρχομαι.
Όντας κινάω για νά ’ρθω, χιόνια και βροχές,
κι όντας γυρίζω πίσω, ήλιος ξαστεριά.
Σελλώνω τ’ άλογό μου, ξεσελλώνεται,
ζώνομαι το σπαθί μου και ξεζώνεται,
πιάνω γραφή να γράψω και ξεγράφεται.
(Νικολάου Πολίτου, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, 1914)
κονεύω: διαμένω προσωρινά κάπου
αντυχαίνω: περιμένω
απετούν: πετούν
********************
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
α1. Να καταγράψετε τα πρόσωπα της αφήγησης. (9 μονάδες)
Τα πρόσωπα της αφήγησης είναι τα ακόλουθα:
Ποιητικό υποκείμενο και αφηγητής της ιστορίας είναι ο νεαρός ήρωας που βρίσκεται παντρεμένος στην Αρμενία μακριά από τη γυναίκα του.
Η κόρη της μάγισσας που γίνεται γυναίκα του ήρωα με τη βοήθεια της μαγείας.
Η γυναίκα του νέου, που δεν γνωρίζει ακόμη την τύχη του συζύγου της.
Προσωποποιημένα παρουσιάζονται τα χελιδόνια και τα περιστέρα, τα οποία καλούνται από τον ήρωα να μεταφέρουν στη γυναίκα του την είδηση για τον γάμο του στην ξενιτιά.
α2. Πώς προσδιορίζεται ο χρόνος και ο χώρος μέσα στο ποίημα; Να επισημάνετε τις συγκεκριμένες φράσεις. (8 μονάδες)
Στο ποίημα οι προσδιορισμοί χρόνου είναι ελάχιστοι και κυρίως έμμεσα δοσμένοι, όπως για παράδειγμα η αναφορά στην αποδημία των χελιδονιών (Μαύρα μου χελιδόνια απ’ την έρημο... αυτού ψηλά που πάτε κατ’ τον τόπο μου), που μπορεί να τοποθετήσει τη δράση του ποιήματος στους μήνες την άνοιξης, όταν τα χελιδόνια φεύγουν από την Αφρική και κατευθύνονται προς τις μεσογειακές περιοχές.
Μπορούμε, πάντως, να διακρίνουμε τις χρονικές διαφοροποιήσεις στα επιμέρους επεισόδια του ποιήματος. Έχουμε, έτσι, το μελλοντικό χρόνο σε σχέση με το τι θα επιλέξει η γυναίκα του νέου να κάνει, εφόσον αυτός δεν θα επιστρέψει πια κοντά της (Θέλει καλόγρια ας γίνει, θέλει ας παντρευτεί). Εντοπίζουμε τον παρελθοντικό χρόνο στην αναφορά του ήδη συντελεσμένου γάμου του νέου (Τι εμένα με παντρέψαν δω στην Αρμενιά, και πήρα Αρμενοπούλα). Ενώ, προκειμένου να δοθεί η αίσθηση της διαρκούς μαγικής δύναμης της γυναίκας, αλλά και των συνεχιζόμενων προσπαθειών του ήρωα να ξεφύγει από το χώρο της ξενιτιάς επιλέγεται παροντικός χρόνος (μαγεύει τα πουλάκια και δεν απετούν... / Σελλώνω τ’ άλογό μου, ξεσελλώνεται).
Σε ό,τι αφορά τον χώρο υπάρχει μόνο ένας σαφής προσδιορισμός, καθώς ο αφηγητής δηλώνει πως τον πάντρεψαν στην Αρμενία (Τι εμένα με παντρέψαν δω στην Αρμενιά). Ενώ, η δική του πατρίδα δηλώνεται με μια αόριστη αναφορά (αυτού ψηλά που πάτε κατ’ τον τόπο μου). Έχουμε, επίσης, μια ειδικότερη παρατήρηση για το σπίτι του ήρωα (μηλιά ’χω στην αυλή μου και κονέψετε).
α3. Να αναφέρετε με στοιχεία του κειμένου σε ποιους απευθύνεται ο αφηγητής. (4 μονάδες) Να σχολιάσετε την επιλογή του αυτή. (4 μονάδες)
Μαύρα μου χελιδόνια απ’ την έρημο,
κι άσπρα μου περιστέρια της ακρογιαλιάς,
αυτού ψηλά που πάτε κατ’ τον τόπο μου
Ο αφηγητής επιλέγει να απευθύνει την έκκλησή του στα μαύρα χελιδόνια που έρχονται από την έρημο και στα άσπρα περιστέρια της ακρογιαλιάς. Επιλέγει, δηλαδή, να ζητήσει από τα πουλιά να μεταφέρουν στη γυναίκα του το μήνυμα για τον νέο του γάμο, μιας κι ο ίδιος όσες φορές κι αν προσπάθησε να φύγει από την Αρμενία δεν τα κατάφερε. Τα αποδημητικά πουλιά, που κατευθύνονται προς τη μεσογειακή πατρίδα του, θα μπορέσουν πιθανώς να κάνουν ό,τι ο ίδιος αδυνατεί.
Ας σημειωθεί, βέβαια, πως στη δημοτική ποίηση είναι σύνηθες να εξανθρωπίζονται πουλιά και ζώα, τα οποία αποκτούν τη δυνατότητα να μιλούν στους ανθρώπους, μεταφέροντάς τους μηνύματα κι ειδήσεις ή θρηνώντας μαζί τους κ.ά. Ό,τι, άρα, μοιάζει ως παράδοξη προσδοκία του ήρωα -η μεταφορά της είδησης με τη συνδρομή των πουλιών-, στον ιδιαίτερο κόσμο της δημοτικής ποίησης αποτελεί μια εφικτή πραγματικότητα.
β1. Ποια εικόνα σχηματίζουμε για τη γυναίκα του ήρωα και ποια για τη γυναίκα- μάγισσα που τον κρατάει στην ξενιτιά; (10 μονάδες) Πώς εξηγείτε τον σχηματισμό των δύο αυτών διαφορετικών στερεοτύπων; (5 μονάδες)
Η γυναίκα του ήρωα, η καλή του, όπως τη χαρακτηρίζει, βρίσκεται χωρίς εκείνον στην πατρίδα, μη γνωρίζοντας τίποτε για την τύχη του, να τον περιμένει καρτερικά. Παρά το γεγονός ότι η απουσία του θα μπορούσε να σημαίνει πως εκείνος είναι ακόμη και νεκρός, η γυναίκα του τον περιμένει υπομονετικά, χωρίς να αλλάζει τίποτα στη ζωή της, εφόσον σε ό,τι την αφορά εκείνος είναι ζωντανός και είναι πάντοτε ο σύζυγός της.
Η γυναίκα-μάγισσα παρουσιάζεται ως υπερβολικά ισχυρή, εφόσον μπορεί να έχει υπό τον έλεγχό της κάθε ζωντανό πλάσμα, μεταξύ αυτών και τον ήρωα, αλλά και όλα τα στοιχεία της φύσης. Ο ήρωας δεν δίνει για εκείνη κάποιον αξιολογικό χαρακτηρισμό, πέρα από το γεγονός ότι βρίσκεται εξαναγκαστικά εκεί εξαιτίας των μαγικών της δυνάμεων, γεγονός που υποδηλώνει πως η γυναίκα αυτή δεν έχει τον αναγκαίο σεβασμό απέναντι στις επιθυμίες του άντρα που έχει καθηλώσει στη χώρα της. Αδιαφορεί για το γεγονός ότι αυτός έχει δική του οικογένεια στην πατρίδα του και τον εμποδίζει με κάθε τρόπο, όταν αυτός επιχειρεί να φύγει από την Αρμενία. Πρόκειται, άρα, για μια γυναίκα που εκμεταλλεύεται τις δυνάμεις της προκειμένου να επιτύχει τους ιδιοτελείς σκοπούς της.
Το στερεότυπο της απόλυτα πιστής συζύγου που περιμένει τον άνδρα της, για όσο καιρό κι αν αυτός λείπει, χωρίς να προχωρά τη δική της ζωή, αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό μια επιβεβλημένη κατάσταση για τις γυναίκες παλαιότερων εποχών. Οι γυναίκες, άλλωστε, βρίσκονταν υπό το διαρκή έλεγχο του κοινωνικού τους περίγυρου, οπότε δεν είχαν τη δυνατότητα να αψηφήσουν τη συζυγική τους ταυτότητα, χωρίς να δεχτούν αυστηρές επικρίσεις. Η γυναίκα αυτή, επομένως, περιμένει καρτερικά, και θα μπορέσει να αλλάξει κάπως τη ζωή της, μόνο όταν θα λάβει την άδεια του συζύγου της, ο οποίος της δίνει μερικές εναλλακτικές επιλογές (νέος γάμος, χηρεία, μοναχικός βίος). Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η γυναίκα βρισκόταν είτε υπό τον έλεγχο του πατέρα της είτε υπό τον έλεγχο του συζύγου της, και δεν είχε το δικαίωμα να λαμβάνει πρωτοβουλίες, ούτε για την ίδια της τη ζωή.
Το στερεότυπο της μάγισσας έχει προκύψει από τα ίδια δεδομένα καταπίεσης και ασφυκτικού ελέγχου των γυναικών. Εφόσον μόνο οι άνδρες είχαν τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις για τη μοίρα της οικογένειάς τους, οι γυναίκες έμεναν περιορισμένες στο ρόλο του εκτελεστή οδηγιών. Κλεισμένες στο σπίτι και ανήμπορες να αναλάβουν κατά δημόσιο τρόπο δράση, κατέφευγαν σε παρασκηνιακές ενέργειες και σε ό,τι θα μπορούσε να τους δημιουργήσει την ψευδαίσθηση έστω πως έχουν κάποιον έλεγχο πάνω στη ζωή τους. Τα μάγια προέκυψαν ακριβώς μέσα από αυτό το παρασκηνιακό πλαίσιο δράσης κι από τη διαρκή επιθυμία των γυναικών να λάβουν κι αυτές το δικαίωμα να επηρεάζουν καταστάσεις και ανθρώπους. Πατώντας στην αμάθεια, στο φόβο και στις προκαταλήψεις των ανθρώπων της εποχής τους, ορισμένες γυναίκες ισχυρίζονταν πως μπορούσαν να ελέγξουν τους άλλους με μαγικά ξόρκια, φίλτρα και κατάρες∙ στοιχεία που δεν απαιτούσαν ούτε σωματική ρώμη, μα ούτε και κοινωνική αναγνώριση, που αποτελούσαν τη βάση της ισχύος των ανδρών. Με όχημα το φόβο της άγνοιας, επομένως, στα παλαιότερα χρόνια βρήκαν την ευκαιρία κάποιες γυναίκες να διεκδικήσουν για τον εαυτό τους ένα μερίδιο δύναμης, εφόσον ο κόσμος τις αντιμετώπιζε με δέος και έτρεμε την οργή τους.
Ας προσεχθεί, βέβαια, πως η ισχυρότερη δύναμη των γυναικών, η ερωτική έλξη που ασκούσαν στους άνδρες, αποδιδόταν αρκετά συχνά σε παρέμβαση μαγείας, ιδίως όταν ο άνδρας-θύμα ήταν παντρεμένος ή συσχετιζόταν με μια γυναίκα που δεν βρισκόταν σε αντάξια για εκείνον κοινωνική θέση. Αφού ούτε η συνειδητή μοιχεία μπορούσε να γίνει αποδεκτή, αλλά ούτε κι ένας νέος άντρας να έλκεται από μία μεγαλύτερη γυναίκα ή ένας πλούσιος από μία φτωχή, η υποτιθέμενη παρέμβαση μαγείας προσέφερε μια βολική εξήγηση.
β2. Να αναφέρετε τις επιλογές που έχει η γυναίκα του ήρωα. (5 μονάδες). Να επισημάνετε τις δυνάμεις που επηρεάζει η γυναίκα-μάγισσα. (5 μονάδες)
Η γυναίκα του αφηγητή, με βάση τις επιλογές που της προσφέρει, μπορεί είτε να αποσυρθεί σε κάποιο μοναστήρι και να γίνει καλόγρια, εφόσον δεν έχει πια έναν άνδρα κοντά της, είτε να ξαναπαντρευτεί, ώστε να μπορέσει να ενταχθεί και πάλι στην κοινωνία ως η σύζυγος κάποιου άλλου άνδρα και να δημιουργήσει μια νέα οικογένεια, είτε τέλος να βάψει τα ρούχα της μαύρα και να δηλώσει πως βρίσκεται σε χηρεία, γεγονός που θα της εξασφάλιζε το σεβασμό και την κατανόηση του κοινωνικού της περίγυρου.
οπού μαγεύει τ’ άστρη και τον ουρανό,
μαγεύει τα πουλάκια και δεν απετούν,
μαγεύει τα ποτάμια και δεν τρέχουνε,
τη θάλασσα μαγεύει και δεν κυματεί,
μαγεύει τα καράβια και δεν αρμενούν,
μαγεύει με κι εμένα και δεν έρχομαι.
Όντας κινάω για νά ’ρθω, χιόνια και βροχές,
κι όντας γυρίζω πίσω, ήλιος ξαστεριά.
Σελλώνω τ’ άλογό μου, ξεσελλώνεται,
ζώνομαι το σπαθί μου και ξεζώνεται,
πιάνω γραφή να γράψω και ξεγράφεται.
Η γυναίκα-μάγισσα είναι ικανή να μαγέψει τα αστέρια και τον ουρανό∙ μπορεί να μαγέψει τα πουλιά, ώστε να μην πετούν, τα ποτάμια να μην τρέχουν, τη θάλασσα, ώστε να μην κυματίζει και τα καράβια, ώστε να μην πλέουν. Μπορεί, συνάμα, να μαγεύει και τον αφηγητή, ώστε να μην μπορεί να επιστρέψει στην πατρίδα του. Όπως, μάλιστα, το περιγράφει ο ίδιος, κάθε φορά που ξεκινάει να φύγει αρχίζει να χιονίζει και να βρέχει, ενώ μόλις ματαιώνει το ταξίδι και γυρίζει πίσω ο ουρανός καθαρίζει κι ο ήλιος λάμπει. Κάθε φορά που σελώνει το άλογό του, αυτό ξεσελώνεται∙ κάθε φορά που ζώνεται το σπαθί του, αυτό ξεζώνεται και κάθε φορά που γράφει κάποιο γράμμα, αυτό ξεγράφεται, καθιστώντας έτσι αδύνατη κάθε του προσπάθεια να γυρίσει στην πατρίδα του ή να επικοινωνήσει έστω με τους δικούς του.