Β) Δημόσιες Επιχειρήσεις Και Οργαvισμοί (Δ.Ε.Κ.Ο.)

Ερώτηση: Τι είναι η Δημόσια Επιχείρηση;

Δημόσια Επιχείρηση, σύμφωνα με oδηγία της Επιτρoπής τωv Ευρωπαϊκώv Κoιvoτήτωv, είvαι «κάθε επιχείρηση στην oπoία τo δημόσιo δύναται vα ασκήσει άμεσα ή έμμεσα λόγω κυριότητας, oικovoμικής συμμετoχής ή διατάξεωv, πoυ τηv διέπoυv, απoφασιστική επιρρoή».

Ερώτηση: Πότε άρχισε το κράτος (ως θεσμός σε παγκόσμιο επίπεδο) να παρεμβαίνει στην οικονομία με την παραγωγή δημόσιων αγαθών (μέσω,  κυρίως, των Δημοσίων επιχειρήσεων);

Από τις αρχές τoυ 20ού αιώvα τo κράτoς παρεμβαίvει περισσότερο στηv oικovoμία. Μετά τov Α΄ Παγκόσμιo Πόλεμo δημιoυργείται o θεσμός τωv Δημoσίωv Επιχειρήσεωv. Σήμερα, δεv υπάρχει τoμέας της oικovoμικής δραστηριότητας, στov oπoίo vα μηv αvαμιγvύεται άμεσα ή έμμεσα o δημόσιoς τoμέας.

Ερώτηση: Τι σημαίνει το αρκτικόλεξο Δ.Ε.Κ.Ο. ; Γνωρίζεται κάποιες από τις κυριότερες ελληνικές Δ.Ε.Κ.Ο.

Το κράτος έχει ένα πλήθος Δημόσιων Επιχειρήσεωv και Οργαvισμώv (Δ.Ε.Κ.Ο.), όπως η Δ.Ε.Η., η Ε.ΥΔ.Α.Π., η Δ.Ε.Φ.Α., οι Αστικές Συγκοινωνίες, η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, η Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία κτλ.

Ερώτηση: Όλες οι Δ.Ε.Κ.Ο. είναι σήμερα αποκλειστικά κρατικές

Οι Δ.Ε.Κ.Ο. δεν είναι πλέον αμιγώς κρατικές, αλλά κατά ένα μέρος τους έχουν μετοχοποιηθεί δηλ. ιδιωτικοποιηθεί.

Ερώτηση: Ποιος είναι ο στόχος των Δ.Ε.Κ.Ο.;

Στόχoς τωv Δημόσιων Επιχειρήσεωv και Οργανισμών είvαι η εξυπηρέτηση τoυ δημoσίoυ συμφέρovτoς. Αυτός o στόχoς καθoρίζεται στις διατάξεις ίδρυσής τoυς.

Ερώτηση: Ποια σημασία έχουν οι  έννοιες αποτελεσματικότητα και ανταγωνιστικότητα που  τις ιδιωτικές επιχειρήσεις

Τo δημόσιo συμφέρov εξυπηρετείται καλύτερα, αv oι Δημόσιες Επιχειρήσεις λειτουργούν αποτελεσματικά και ανταγωνιστικά. Βέβαια, στόχoς τωv Δ.Ε.Κ.Ο. δεv είvαι o αvταγωvισμός τoυ ιδιωτικoύ τoμέα, δηλαδή των ιδιωτικών επιχειρήσεων, αλλά η εξυπηρέτηση τoυ δημoσίoυ συμφέρovτoς και κυρίως η εξασφάλιση της παραγωγής τωv κoιvωvικά σημαντικών αγαθώv και υπηρεσιώv, αvεξάρτητα από τις συvθήκες της αγoράς και σε τιμές προσιτές για τον λαό.

Ερώτηση: Ποιος είναι ο σκοπός του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία; Δηλ. ο σκοπός της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών από το κράτος;

Σκοπός του κρατικού παρεμβατισμού είναι ο περιορισμός των αδυναμιών της αγοράς.

Η άσκηση της κρατικής οικονομικής πολιτικής αποσκοπεί στον περιορισμό των ανεπιθύμητων καταστάσεων που προξενεί η λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς, και κατ’ επέκταση στην επίλυση των βασικών οικονομικών προβλημάτων.

Δηλαδή, ο κρατικός παρεμβατισμός, σε τελευταία ανάλυση, έχει στόχο:

- την καλύτερη κατανομή των πόρων

- την επίτευξη οικονομικής σταθερότητας

- τη δικαιότερη διανομή του εισοδήματος

- την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης

Παναγιώτης Φουτσιτζής, Εκπαιδευτικός-Οικονομολόγος

4.4 Το κράτος ως παραγωγός και ως καταναλωτής

Ερώτηση: Ποιες είναι οι βασικές μονάδες του οικονομικού συστήματος;

Τρεις είναι οι βασικές μονάδες στο οικονομικό σύστημα: οι επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και το κράτος.

Ερώτηση: Ποια είναι η επίδραση του κράτους στη λειτουργία της οικονομίας γενικότερα;

Το κράτος αποτελεί τον αποφασιστικό παράγοντα, διότι με τις αποφάσεις του επηρεάζει καθοριστικά τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, αλλά και γενικότερα τη λειτουργία της οικονομίας.

Ερώτηση: Ποιους φορείς περιλαμβάνει το κράτος;

Το κράτος ή ο δημόσιος τομέας περιλαμβάνει φορείς όπως: η Βουλή, η κυβέρνηση, οι οργανισμοί κοινωνικής ασφάλισης, οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, τα νοσοκομεία, τα πανεπιστήμια, τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, οι Δημόσιες Επιχειρήσεις κτλ.

Ερώτηση: Πώς γίνεται ο χαρακτηρισμός ενός φορέα ή ενός οργανισμού ως δημοσίου;

Ο χαρακτηρισμός ενός φoρέα ως δημόσιoυ συvεπάγεται υπαγωγή σε ειδική νoμoθεσία

(όπως επί παραδείγματι το σχολείο, υπάρχουν συγκεκριμένοι νόμοι που ρυθμίζουν τη λειτουργία του που ισχύουν μόνο για το σχολείο)

Ερώτηση: Ποιος είναι ο σκοπός (οικονομικής) δράσης και λειτουργίας του κράτους, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών;

Όλοι οι δημόσιοι φορείς δρουν με βάση το γενικό ή το δημόσιο συμφέρον, ενώ οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά δρουν με βάση το ιδιωτικό συμφέρον. Σκοπός του κράτους, όλων των δημόσιων φορέων, είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας.

Ερώτηση: Με ποιους τρόπους το κράτος παράγει και προσφέρει αγαθά (προϊόντα);

Το κράτος είναι παραγωγός και καταναλωτής αγαθών και υπηρεσιών, κυρίως, με δύο τρόπους: Α) φροντίζει να παράγει τα δημόσια αγαθά και Β) να ιδρύει δημόσιες επιχειρήσεις (ΔΕΚΟ)

Ερώτηση: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοσίων αγαθών;

-Τα δημόσια αγαθά αvτιδιαστέλλovται (=διακρίνονται ή είναι διαφορετικά) πρoς τα ιδιωτικά, αv και στηv πράξη, πoλλές φoρές, είvαι δύσκoλη η διάκριση δημόσιωv και ιδιωτικώv αγαθώv.

- Ο χαρακτηρισμός εvός αγαθoύ (π.χ. της παιδείας, της υγείας, της άμυνας κ.ο.κ.) ως δημόσιoυ γίvεται με πoλιτική απόφαση από την κυβέρνηση.

- Στην σημερινή κοινωνία, oι πoλίτες θεωρoύv τα δημόσια αγαθά ως δικαιώματά τoυς (π.χ. δικαίωμα στην υγεία, στην παιδεία κτλ.) και τα υπερασπίζονται.

-Το κράτος φροντίζει για την παραγωγή των δημόσιων αγαθών (άμυνα, δικαιοσύνη κτλ.).

-Τα δημόσια αγαθά είναι αδιαίρετα και το όφελός τους διαχέεται (=εδώ με τη σημασία του πηγαίνει) στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς αποκλεισμούς.

- Τα δημόσια αγαθά παρέχονται δωρεάν ή με συμβολικό (=μικρό) αντίτιμο (=τιμή) σε όλους.

Ερώτηση: Όλα τα δημόσια αγαθά τα παράγει το ίδιο το κράτος;

Το κράτος παρέχει στους πολίτες τα δημόσια αγαθά είτε φροντίζοντας να τα παράγει το ίδιο (π.χ. άμυνα), είτε, εφόσον δεν αρκούν, αγοράζοντας και από τους ιδιώτες.  Έτσι το κράτος παρέχει υγεία με τα δημόσια νοσοκομεία, αλλά ταυτόχρονα αγοράζει υπηρεσίες υγείας από ιδιώτες γιατρούς και ιατρικά κέντρα.

Ερώτηση: Ποια είναι η συμβολή του κράτους στην παραγωγή του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (Α.Ε.Π.);

Τα κράτος είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός αγαθών και υπηρεσιών, αφού παράγει μεγάλο ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Πρoϊόντος (Α.Ε.Π.)*. Το πόσο παράγει εξαρτάται από τον βαθμό που το κράτος παρεμβαίνει στην οικονομία. Έτσι για παράδειγμα, το ελληνικό κράτος διακρίνεται για τον έντονο παρεμβατισμό του, δεδομένου ότι λίγο πριν από την οικονομική κρίση (2010) παρήγε πάνω από το 50% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.).

* ΑΕΠ: Η αξία όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα σε ένα έτος.

Παναγιώτης Φουτσιτζής, Εκπαιδευτικός-Οικονομολόγος

4.3.2 Ο οικογενειακός προϋπολογισμός

Ερώτηση: Ποιο είναι το κύριο οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάθε νοικοκυριό;

Απεριόριστες ανάγκες - Περιορισμένο εισόδημα: Γενικά, κάθε νοικοκυριό έχει απεριόριστες ανάγκες που εκφράζονται με τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Αλλά έχει περιορισμένο εισόδημα, και πρέπει να αποφασίσει ποια αγαθά και ποιες υπηρεσίες θα αγοράσει και σε ποιες τιμές.

Ερώτηση: Ποια είναι η καταναλωτική συμπεριφορά ενός λογικά σκεπτόμενου ατόμου ή νοικοκυριού;

Λογικά σκεπτόμενο η συμπεριφορά του είναι τέτοια, ώστε τα προϊόντα που θα αγοράσει να του προσφέρουν συνολικά τη μεγαλύτερη χρησιμότητα. Δηλαδή, να αποκτήσει την μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση από την κατανάλωσή τους. Το σύνολο των εσόδων της οικογένειας (εννοείται νοικοκυριού) σε μία ημέρα, σε ένα μήνα, σε έναν χρόνο, για να προσφέρει τη μεγαλύτερη χρησιμότητα θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ορθολογικά.

Ερώτηση: Τι είναι ο Οικογενειακός Προϋπολογισμός (Ο.Π.);

Ο οικογενειακός προϋπολο- γισμός είναι ένα σχέδιο που βοηθάει την οικογένεια να κάνει ορθή διαχείριση του εισοδήματός της. Ανάλογα με τη διάρκειά του, διακρίνεται σε εβδομαδιαίο, μηνιαίο και ετήσιο. Κάθε οικογένεια κάνει τον προϋπολογισμό της ανάλογα με το κάθε πότε πληρώνεται και πληρώνει. Συνήθως, γίνεται λόγος για μηνιαίο προϋπολογισμό, διότι τόσο τα έσοδα (μισθός, ενοίκιο κτλ.), όσο και κάποια σημαντικά έξοδα (ενοίκιο, πάγια έξοδα) υπολογίζονται κάθε μήνα.

Ερώτηση: Είναι ίδιες οι επιλογές των νοικοκυριών κατά την κατάρτιση (σχεδιασμό) ή διαχείριση του οικογενειακού προϋπολογισμού;

Ο οικογενειακός λοιπόν προϋπολογισμός είναι συγκεκριμένος, αλλά χρειάζεται να γίνουν δύο επισημάνσεις: Πρώτον, εφόσον υπάρχει διαφορά στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς (πλούσιοι, φτωχοί), επόμενο είναι να κάνουν και διαφορετικές επιλογές. Δεύτερον, μεταξύ των ίδιων νοικοκυριών υπάρχουν διαφορετικές επιλογές. Έτσι, το ένα νοικοκυριό κάθε χρόνο διαθέτει χρήματα για διακοπές, ενώ το άλλο τα χρήματα των διακοπών τα καταθέτει στην τράπεζα με στόχο να αγοράσει σπίτι.

Ερώτηση: Μπορείτε να εξηγήσετε τον παρακάτω πίνακα; Γιατί η διαχείριση του πρώτου Ο.Π. είναι ορθή και λανθασμένη του άλλου;

Ερώτηση: Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην ορθή διαχείριση του οικογενειακού προϋπολογισμού;

- Αν στην οικογένεια υπάρχει εργασία, συνοχή και σχέσεις συνεργασίας,

- Αν όλα τα μέλη βοηθούν στις εργασίες του σπιτιού, αν υπάρχει διάλογος και κατανόηση, τότε μπορεί να γίνει ορθή διαχείριση του οικογενειακού προϋπολογισμού.

-Επιπλέον, μεγάλη σημασία έχει ο τρόπος ανατροφής των παιδιών. Τα παιδιά χρειάζεται από μικρά να συνηθίζουν στην αποταμίευση, να αποκτούν καταναλωτική συνείδηση, να προσαρμόζονται στις δύσκολες καταστάσεις, αλλά και οι γονείς να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση.

Αν λοιπόν συμβαίνουν όλα αυτά, μάλλον δεν θα υπάρξει πρόβλημα στην ορθή διαχείριση του οικογενειακού προϋπολογισμού.

4.3.1 Το εισόδημα των νοικοκυριών

Ερώτηση: Ποιοι ζητούν και ποιοι προσφέρουν αγαθά;

Η ζήτηση των (τελικών) αγαθών και υπηρεσιών γίνεται από τα νοικοκυριά, τους καταναλωτές, ενώ η προσφορά γίνεται από τους ανεξάρτητους παραγωγούς και τις επιχειρήσεις.

Ερώτηση: Ποια η διαφορά μεταξύ των όρων «νοικοκυριό» και «οικογένεια»;

Οι όροι νοικοκυριό και οικογένεια δεν ταυτίζονται. Το νοικοκυριό μπορεί να αποτελείται από ένα άτομο που ζει μόνο ή από άτομα που δεν έχουν σχέση, αλλά ζουν μαζί ή από μία οικογένεια δύο ή περισσοτέρων ατόμων. Το κύριο χαρακτηριστικό του νοικοκυριού είναι ότι αποτελείται από άτομα που αποφασίζουν από κοινού για τα οικονομικά θέματα που προκύπτουν.

Ερώτηση: Ποιες είναι οι πηγές εισοδημάτων του νοικοκυριού; Τι είναι άμεσο και τι έμμεσο εισόδημα; Να δώσετε και παραδείγματα για το καθένα.

Το εισόδημα του νοικοκυριού προέρχεται από τον μισθό, τη σύνταξη, τα ενοίκια, τους τόκους κτλ. Εκτός από το άμεσο εισόδημα, που εισρέει ως χρήμα στο νοικοκυριό υπάρχει και το έμμεσο εισόδημα, οι υπηρεσίες που προσφέρουν κάποια μέλη του χωρίς να αμείβονται (π.χ. η παρασκευή του φαγητού, η επιδιόρθωση μικροζημιών κτλ.). Εάν τις εργασίες αυτές δεν τις έκαναν τα μέλη της οικογένειας, θα τις έκαναν κάποιοι άλλοι, που θα πληρώνονταν από την οικογένεια (π.χ. εστιατόρια, καθαριστήρια κτλ.).

Ερώτηση: Ποιος είναι ο κύριος οικονομικός στόχος κάθε νοικοκυριού;

Συνήθως, κάθε νοικοκυριό αποφασίζει από κοινού πού θα διαθέσει το κοινό εισόδημά του. Κύριος στόχος κάθε νοικοκυριού είναι η μεγαλύτερη ικανοποίηση των αναγκών του με το διαθέσιμο εισόδημα.

Ερώτηση: Ποιες αποφάσεις παίρνουν από κοινού (μαζί) τα μέλη ενός νοικοκυριού προκειμένου να πετύχουν τον παραπάνω στόχο;

Όπως οι επιχειρήσεις, έτσι και τα νοικοκυριά θα πρέπει να λάβουν αποφάσεις για το πώς θα χρησιμοποιήσουν το εισόδημά τους. Τέτοιες αποφάσεις είναι π.χ.: α) Πόσο μέρος του εισοδήματος θα καταναλωθεί και πόσο θα αποταμιευθεί; β) Το μέρος που θα καταναλωθεί, σε ποια αγαθά και σε ποιες ποσότητες θα κατευθυνθεί; γ) Το μέρος που θα αποταμιευθεί, πόσο θα είναι, για πόσο χρόνο θα διαρκέσει η αποταμίευση και για ποιον σκοπό;

Ερώτηση: Από ποιους παράγοντες επηρεάζονται οι αποφάσεις κάθε νοικοκυριού;

Επίσης, όπως κάθε επιχείρηση, έτσι και κάθε νοικοκυριό βιώνει τη δική του πραγματικότητα. Επομένως, οι αποφάσεις του νοικοκυριού επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως π.χ.:

Το ύψος του εισοδήματος του νοικοκυριού.

Το μέγεθος και τη σύνθεση (ηλικία, φύλο κτλ.) του νοικοκυριού.

Το γεωγραφικό περιβάλλον (ορεινό, πεδινό κτλ.).

Το κοινωνικό περιβάλλον (χωριό, πόλη, είδος και χώρος εργασίας κτλ.).

Οι παραπάνω παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά το πόσο, πού και πώς θα διατεθεί το εισόδημα του νοικοκυριού. Έτσι για παράδειγμα, άλλες ανάγκες θέρμανσης έχει ένα νοικοκυριό στην Φλώρινα και άλλες ένα νοικοκυριό στην Κρήτη

4.2.3 Η τιμή των αγαθών

Ερώτηση: Πώς προσδιορίζεται η τιμή των αγαθών;

Η τιμή των αγαθών προσδιορίζεται από τη ζήτηση και την προσφορά τους.

Ερώτηση: Τι ισχύει σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης;

Σύμφωνα με τον νόμο της ζήτησης όταν αυξά- νεται η τιμή ενός αγαθού, η ζητούμενη ποσότητα μειώνεται. Και αντίθετα, όταν μειώνεται η τιμή ενός αγαθού, η ζητούμενη ποσό- τητα αυξάνεται.

Ερώτηση: Τι ισχύει σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς;

Σύμφωνα με τον νόμο της προσφοράς όταν αυξάνεται η τιμή ενός αγαθού, η προσφερόμενη ποσότητα αυξάνεται, και όταν μειώνεται η τιμή ενός αγαθού, η προσφερόμενη ποσότητα μειώνεται. Δηλαδή, η σχέση μεταξύ τιμής και προσφερόμενης ποσότητας είναι ανάλογη. Ο νόμος της ζήτησης και της προσφοράς ισχύουν ceteris paribus (όλα τα άλλα σταθερά), δηλαδή όταν οι άλλοι παράγοντες (καταστροφή παραγωγής, προτιμήσεις των καταναλωτών, αύξηση κόστους παραγωγής κτλ.) που μπορούν να επηρεάσουν τη ζήτηση ή την προσφορά παραμένουν σταθεροί.

Ερώτηση: Ποια η σχέση μεταξύ των δυνάμεων της ζήτησης και της προσφοράς από τη μια και της ισορροπίας στην αγορά ενός αγαθού από την άλλη;

Η τιμή ενός αγαθού προσδιορίζεται από την αλληλεπίδραση των δυνάμεων της ζήτησης και της προσφοράς, έτσι ώστε να υπάρχει ισορροπία. Αν διαταραχθεί η ισορροπία στην αγορά, δημιουργούνται δυνάμεις (ζήτησης και προσφοράς), που επαναφέρουν την αγορά σε ισορροπία.

Ερώτηση: Ο παρακάτω πίνακας αναφέρεται στη διαδικασία προσδιορισμού ισορροπίας στην αγορά ενός αγαθού.  Μπορείτε να τον εξηγήσετε;

Η τιμή θα ισορροπήσει στις πέντε (5) μονάδες, όταν η ζητούμενη και προσφερόμενη ποσότητα είναι ίσες (26 μονάδες).

Ερώτηση: Τι ονομάζουμε "Τιμή ισορροπίας";

Τιμή ισορροπίας καλείται η τιμή, όπου η ζητούμενη ποσότητα ισούται με την προσφερόμενη ποσότητα, είναι δηλαδή η τιμή που εξισορροπεί τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης.

Ερώτηση: Μπορείτε να διατυπώσετε επιγραμματικά τις περιπτώσεις όπου θα έχουμε πλεόνασμα ή έλλειμμα στην αγορά ενός αγαθού;

Επιγραμματικά:

Αν η Τιμή του αγαθού  > της τιμής ισορροπίας → πλεόνασμα προϊόντος,  ενώ αν

Αν η Τιμή του αγαθού  < της τιμής ισορροπίας → έλλειμμα προϊόντος

4.2.2 Το κόστος παραγωγής

Η επιχείρηση χρησιμοποιεί τους συντελεστές παραγωγής για την παραγωγή προϊόντων.

Ερώτηση: Ποιες αποφάσεις χρειάζεται να πάρει μια  επιχείρηση;

Κάθε επιχείρηση, ανάλογα με το μέγεθός της χρειάζεται να πάρει σημαντικές αποφάσεις όπως: α) Σε ποιον τόπο θα εγκατασταθεί. β) Τι είδους και πόσα προϊόντα θα παράγει. γ) Με ποια μέθοδο θα παράγει το προϊόν.

Ερώτηση: Ποιος είναι ο αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης; Και πώς τον πετυχαίνει αυτό;

Γενικά, αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους μακροχρόνια. Για να το επιτύχει αυτό χρειάζεται να πωλεί τα προϊόντα της σε ανταγωνιστικές τιμές και να έχει το μικρότερο δυνατό κόστος.

Ερώτηση: Τι περιλαμβάνει το κόστος παραγωγής μιας επιχείρησης;

Ειδικότερα, όσον αφορά το κόστος παραγωγής, περιλαμβάνει τις αμοιβές των συντελεστών παραγωγής που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του προϊόντος. Αν αφορά το σύνολο της παραγωγής λέγεται συνολικό κόστος, ενώ αν αφορά τη μονάδα του προϊόντος (ένα κιλό ζάχαρη, ένα πουκάμισο κτλ.) λέγεται κόστος παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος.

Ερώτηση: Πώς υπολογίζεται το κέρδος μιας επιχείρησης;

Κέρδος είναι το σύνολο των εσόδων µείον το σύνολο του κόστους [Κέρδος = Έσοδα – Κόστος]. Επιχείρηση χωρίς κέρδη δεν νοείται. Αν μια επιχείρηση έχει ζημιές, αργά ή γρήγορα θα κλείσει.

4.2.1 Οι συντελεστές παραγωγής

Ερώτηση: Τι είναι οι συντελεστές παραγωγής;

Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, όπως φυσικοί πόροι, οικόπεδα, εργοστάσια, γραφεία, κτήρια, ανθρώπινη εργασία, μηχανήματα, εργαλεία, μεταφορικά μέσα κ.α.

Ερώτηση: Ποιοι είναι οι συντελεστές παραγωγής για τους Μαρξιστές (κομμουνιστές-σοσιαλιστές);

Οι συντελεστές παραγωγής, αυτοί που παράγουν πλούτο σε μια οικονομία, για ορισμένους, κυρίως τους μαρξιστές, είναι τρεις: το έδαφος (φυσικοί πόροι), το κεφάλαιο (μηχανήματα, κτήρια κτλ.) και η εργατική δύναμη (ικανότητα του ανθρώπου προς εργασία, η οποία παράγει τα μηχανήματα κτλ.).

Ερώτηση: Ποιοι είναι οι συντελεστές παραγωγής για τους Φιλελεύθερους (που δέχονται ως ρυθμιστή της οικονομίας την αγορά);

Για κάποιους άλλους, κυρίως τους φιλελεύθερους, οι συντελεστές παραγωγής είναι τέσσερις. Στους προηγούμενους τρεις προσθέτουν και την επιχειρηματικότητα.

Ερώτηση: Ποια είναι η σπουδαιότητα των συντελεστών παραγωγής διαχρονικά; Δηλαδή ποιος συντελεστής είχε σπουδαιότητα σε κάθε ιστορική περίοδο;

Ιστορικά, κάθε συντελεστής παραγωγής είχε διαφορετική σπουδαιότητα. Από την αρχαιότητα μέχρι την βιομηχανική επανάσταση, το έδαφος και η εργασία είχαν τη μεγαλύτερη σημασία. Από την βιομηχανική επανάσταση μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κεφάλαιο έχει τον πρώτο λόγο. Είναι η εποχή που το κεφάλαιο (capital = καπιταλισμός), με τη μορφή επιχειρήσεων εθνικών και πολυεθνικών, αυξάνεται και επεκτείνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο άνθρωπος (εργασία / επιχειρηματικότη- τα) αρχίζει να αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Στον 21ο αιώνα, η γνώση είναι δύναμη. Ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων και των κρατών απαιτεί γνώση, δημιουργικότητα και καινοτομία.

4.1.2 Τα αγαθά – το καταναλωτικό πρότυπο

1 -Κατηγορίες αγαθών → 

α) υλικά αγαθά (τρόφιμα, αυτοκίνητο κτλ.) και 

β) υπηρεσίες (παιδεία, υγεία κτλ.).

2 -Κατηγορίες Υλικών αγαθών → 

α) Καταναλωτά αγαθά. Χρησιμοποιούνται μία φορά και παύουν να υπάρχουν δηλ. δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάλι για την ίδια κάλυψη της ίδιας ανάγκης (π.χ. τρόφιμα, βενζίνη). 

β) Διαρκή αγαθά. Χρησιμοποιούνται πολλές φορές, έστω και αν με την πάροδο του χρόνου φθείρονται (π.χ. ρούχα, αυτοκίνητο).

3 -Καταναλωτικό πρότυπο (ΚΠ) της κοινωνίας →

• ΚΠ: Συγκεκριμένο σύνολο αγαθών που αγοράζονται και πωλούνται σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή πχ το 2022. 
• Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ΚΠ διαδραματίζει η διαφήμιση. 
• Κάθε κοινωνία έχει το δικό της ΚΠ,

4- Διπλή λειτουργία της διαφήμισης και πώς τα άτομα επηρεάζονται απ’ αυτή;

α) μηχανισμός πληροφόρησης αλλά και 

β) χειραγώγησης του ανθρώπου, αν και το άτομο διαθέτει μηχανισμούς άμυνας, πολύ συχνά όμως υποκύπτει κάτω από τον συνεχή βομβαρδισμό της διαφήμισης. 

5- Τι είναι χρήσιμο να γνωρίζουν παιδιά και μεγάλοι για την διαφήμιση

α. Η διαφήμιση δημιουργεί πλασματικές ανάγκες (αποτέλεσμα: άγχος, περισσότερη εργασία, ανικανοποίητο κτλ.).

β. Ο κόσμος της διαφήμισης είναι εικονικός και διαφέρει από τον πραγματικό κόσμο. Ο όμορφος, δυνατός, φανταχτερός κτλ. κόσμος που δείχνει η διαφήμιση είναι ψεύτικος. 

γ. Η γλώσσα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, μουσική, χρώμα, λέξεις κτλ. προκειμένου να «περάσει» το μήνυμα που θέλει στο κοινό.

δ. Κάθε άτομο / δέκτης αποκωδικοποιεί / ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο το ίδιο διαφημιστικό μήνυμα, ανάλογα με την κουλτούρα, τη νοοτροπία του, την προσωπικότητά του.

4.1.2 Τα αγαθά – το καταναλωτικό πρότυπο

Υπενθύμιση (Αγαθά): Τα μέσα με τα οποία ικανοποιούνται οι ανάγκες καλούνται αγαθά.

Ερώτηση: Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται τα αγαθά;

Τα αγαθά μπορεί να είναι α) υλικά αγαθά (τρόφιμα, αυτοκίνητο κτλ.) και β) υπηρεσίες (παιδεία, υγεία κτλ.).

Ερώτηση: Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται τα υλικά αγαθά;

Τα υλικά αγαθά διακρίνονται σε: α) Καταναλωτά. Είναι αυτά που αφού χρησιμοποιηθούν μία φορά, παύουν να υπάρχουν και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάλι για την ίδια κάλυψη της ίδιας ανάγκης (π.χ. τρόφιμα, βενζίνη). β) Διαρκή. Είναι αυτά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές, χωρίς να χάσουν κάποια ιδιότητά τους, έστω και αν με την πάροδο του χρόνου φθείρονται (π.χ. ρούχα, αυτοκίνητο).

Ερώτηση:Τι είναι το καταναλωτικό πρότυπο της κοινωνίας

Οι σημερινές οικονομικά ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι καταναλωτικές κοινωνίες. Βέβαια, κάθε κοινωνία έχει το δικό της καταναλωτικό πρότυπο, δηλ. ένα συγκεκριμένο σύνολο αγαθών που αγοράζονται και πωλούνται σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το ίδιο ισχύει και για κάθε άτομο. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του καταναλωτικού προτύπου διαδραματίζει η διαφήμιση.

Ερώτηση: Ποια είναι η διπλή λειτουργία της διαφήμισης και πως τα άτομα επηρεάζονται απ' αυτή;

Η διαφήμιση είναι α) μηχανισμός πληροφόρησης αλλά και β) χειραγώγησης του ανθρώπου. Βέβαια, το άτομο διαθέτει μηχανισμούς άμυνας, αλλά τελικά υποκύπτει κάτω από τον συνεχή βομβαρδισμό της διαφήμισης. Έτσι αρκετοί άνθρωποι επηρεαζόμενοι από τη διαφήμιση αγοράζουν / καταναλώνουν αγαθά που δεν τα έχουν ανάγκη.

Ερώτηση: Τι είναι χρήσιμο να γνωρίζουν τα παιδιά, αλλά και οι μεγάλοι, για τη λειτουργία της διαφήμισης ώστε να μην παρασύρονται σε περιττή κατανάλωση;  (κατανόηση και ανάλυση κάθε περίπτωσης)

α. Η διαφήμιση δημιουργεί πλασματικές ανάγκες. Ο αγώνας και η αγωνία για να ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες δημιουργούν πολλά προβλήματα (άγχος, περισσότερη εργασία, ανικανοποίητο κτλ.).

β. Ο κόσμος της διαφήμισης είναι εικονικός και διαφέρει από τον πραγματικό κόσμο. Ο όμορφος, δυνατός, φανταχτερός κτλ. κόσμος που δείχνει η διαφήμιση είναι ψεύτικος. Οποιοδήποτε προϊόν και αν καταναλώσει κάποιος δεν θα γίνει τόσο όμορφος, δυνατός, φανταχτερός κτλ., όσο δείχνει η διαφήμιση.

γ. Η γλώσσα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) παρουσιάζει ιδιαιτερότητες. Κάθε Μ.Μ.Ε. χρησιμοποιεί τον δικό του τρόπο, τη δική του γλώσσα (μουσική, χρώμα, λέξεις κτλ.) για να «περάσει» το μήνυμα που θέλει στο κοινό.

δ. Κάθε άτομο / δέκτης αποκωδικοποιεί / ερμηνεύει με τον δικό του τρόπο το ίδιο διαφημιστικό μήνυμα. Το ερμηνεύει ανάλογα με την κουλτούρα και τη νοοτροπία του, την συνολική προσωπι- κότητά του.

Παναγιώτης Φουτσιτζής, Εκπαιδευτικός-Οικονομολόγος

4.1.1 Οι ανάγκες

4.1.1 Οι ανάγκες

1- Κύριο οικονομικό πρόβλημα → 

οι ανάγκες των ανθρώπων είναι απεριόριστες και τα μέσα για την ικανοποίησή τους περιορισμένα (από αυτό απορρέουν όλα τα υπόλοιπα οικονομικά προβλήματα)

2- Ανάγκη → η πραγματική έλλειψη ή η αίσθηση της έλλειψης, που εκφράζεται με την επιθυμία ικανοποίησής της. 

3- Αγαθά (υλικά ή άυλα) → Τα μέσα που ικανοποιούν τις ανάγκες. 

4- Αποφάσεις που παίρνονται από τα νοικοκυριά / κοινωνίες σχετικά με τις ανάγκες →

Πρώτον, ποιες ανάγκες θα ικανοποιηθούν. Γίνεται ιεράρχηση αναγκών. Όλες οι ανάγκες δεν έχουν την ίδια σπουδαιότητα π.χ. τροφή και διακόσμηση σπιτιού

Δεύτερον, πώς θα αυξήθουν τα μέσα (δηλ. τα αγαθά) ώστε να ικανοποιηθούν περισσότερες ανάγκες

5- Τρόποι αύξησης των αγαθών → 

α) κατάλληλη μίξη των συντελεστών παραγωγής,

β) εφαρμογή νέων μεθόδων παραγωγής, πχ νέα τεχνολογία κτλ.

6- Ιδιότητες των αναγκών →

α) Είναι απεριόριστες. Δηλαδή δημιουργούνται διαρκώς νέες ανάγκες και οι υπάρχουσες εξελίσσονται. 

β) Υπόκεινται σε προσωρινό κορεσμό. Κάθε ανάγκη όταν ικανοποιηθεί παύει να υπάρχει προσωρινά, αργά ή γρήγορα επανεμφανίζεται. 

7 -Τρόποι αύξησης των αναγκών →

πρώτον, μίμησης, οι άνθρωποι έχουν την τάση ο ένας να μιμείται τον άλλον. 

δεύτερον, διαφήμιση, δημιουργεί νέες ανάγκες, πολλές δεν είναι πραγματικές αλλά πλασματικές.

Ερώτηση: Ποιο είναι το κύριο οικονομικό πρόβλημα (Κ.Ο.Π.) ;

Το Κ.Ο.Π. είναι ότι οι ανάγκες των ανθρώπων είναι απεριόριστες και τα μέσα για την ικανοποίησή τους περιορισμένα. Αλλιώς: πώς με περιορισμένους πόρους θα ικανοποιηθούν οι απεριόριστες ανάγκες; Το Κ.Ο.Π. έχει παγκόσμια ισχύ και από αυτό απορρέουν όλα τα υπόλοιπα οικονομικά προβλήματα.

Ερώτηση: Τι εννοούμε με τον όρο ανάγκη;

Ανάγκη είναι η έλλειψη ή η αίσθηση της έλλειψης, που εκφράζεται με την επιθυμία ικανοποίησής της. Ανεξάρτητα από το αν η ανάγκη είναι πραγματική ή όχι, τόσο η έλλειψη όσο και η αίσθηση της έλλειψης, έχουν το ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή το κενό.

Ερώτηση: Τι είναι τα (υλικά ή άυλα) αγαθά;

Τα μέσα που ικανοποιούν τις ανάγκες ονομάζονται αγαθά. 

Ερώτηση: Ποιες αποφάσεις παίρνονται από τα νοικοκυριά και τις κοινωνίες σε σχέση με τον τρόπο ικανοποίησης των αναγκών;

Πρώτον, ποιες ανάγκες θα ικανοποιηθούν; Αυτό σημαίνει πως, τόσο τα άτομα όσο και το σύνολο, απαιτείται να κάνουν μια ιεράρ- χηση αναγκών. Όλες οι ανάγκες δεν έχουν την ίδια σπουδαιότητα. Υπάρχουν ανάγκες βασικές (π.χ. τροφή, κατοικία) και ανάγκες δευτερεύουσες (π.χ. διακόσμηση σπιτιού).

Δεύτερον, πώς θα αυξήθουν τα μέσα, ώστε να ικανοποιηθούν περισσότερες ανάγκες;

Ερώτηση: Με ποιους τρόπους πετυχαίνεται η αύξηση των αγαθών;

Τρόποι προκειμένου να αυξηθούν τα μέσα (ή αγαθά) είναι οι εξής:

α) κατάλληλη μείξη των συντελεστών παραγωγής,

β) εφαρμογή νέων μεθόδων παραγωγής, με εφαρμογή νέας τεχνολογίας κτλ.

Ερώτηση: Ποιες είναι οι χαρακτηριστικές ιδιότητες των αναγκών;

α) Είναι απεριόριστες. Δηλαδή δημιουργούνται διαρκώς νέες ανάγκες και οι υπάρχουσες εξελίσσονται. Μάλιστα, όσο εκσυγχρονίζεται μια κοινωνία τόσο περισσότερες ανάγκες έχουν οι άνθρωποι. Συνήθως, η ικανοποίηση μιας ανάγκης συνεπάγεται τη δημιουργία άλλων αναγκών. Παράδειγμα: η αγορά κατοικίας δημιουργεί την ανάγκη για έπιπλα, για διακόσμηση κτλ.

β) Υπόκεινται σε προσωρινό κορεσμό. Κάθε ανάγκη όταν ικα- νοποιηθεί παύει να υπάρχει. Αλλά αυτό ισχύει προσωρινά, γιατί γρήγορα ή αργά επανεμφανίζεται. Παράδειγμα: με ένα δυο πιάτα φαγητό παύουμε να πεινάμε, όμως, την επόμενη μέρα υπάρχει πάλι η ανάγκη για φαγητό. Η αγορά σπιτιού κάλυψε την ανάγκη για στέγαση και πιθανώς να μην χρειαστεί ένα νέο σπίτι. Όμως, υπάρχουν και ανάγκες που ο κορεσμός τους δεν είναι εύκολος. Αυτό ισχύει κυρίως για τις ψυχολογικές και συναισθηματικές ανάγκες.

Ερώτηση: Σε ποιους λόγους οφείλεται κυρίως η αύξηση των αναγκών;

Η αύξηση των αναγκών γίνεται, κυρίως, για δύο λόγους: πρώτον, λόγω μίμησης, αφού οι άνθρωποι έχουν την τάση ο ένας να μιμείται τον άλλον. Δεύτερον, λόγω διαφήμισης, αφού η διαφήμιση, συνήθως, δημιουργεί νέες ανάγκες. Πολλές ανάγκες μας δεν είναι πραγματικές αλλά πλα- σματικές. Μεγάλο ρόλο στη δημιουργία πλασματικών αναγκών παίζει η διαφήμιση.

Παναγιώτης Φουτσιτζής, Εκπαιδευτικός-Οικονομολόγος

Heil Αυστρία