Κλέφτες, ονομάζονταν τα μέλη ένοπλων παράνομων ομάδων του βουνού, την περίοδο της Τουρκοκρατία αλλά και πριν οι οποίοι έδωσαν το όνομά τους στα φημισμένα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια.Η κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς ώθησε κάποιους από τους πληθυσμούς των πεδινών περιοχών στο να αποσυρθούν σε άγονες ορεινές περιοχές, προσπαθώντας να γλυτώσουν από τις συνέπειες της γειτνίασης με τουρκικά στρατιωτικά ή διοικητικά κέντρα. Στις καινούριες συνθήκες ζωής τους στο σκληρό αυτό περιβάλλον δημιουργήθηκε και η ψυχοσύνθεση του αντάρτη, του ανυπότακτου, οποίος καταφεύγει στην αρπαγή, για την ηθική ικανοποίησή του αλλά και για λόγους επιβίωσης. Πράγματι, τα λίγα στοιχεία που υπάρχουν για τη δράση των κλεφτών τον 18ο αιώνα αναφέρονται μόνο σε πράξεις ληστείας και είναι γενικά παραδεκτό από τους ιστορικούς πως δεν είχαν συνείδηση ότι αγωνίζονται για την ελευθερία του συνόλου. Αντίθετα, η ένταση της ληστείας φαίνεται ότι αυξάνεται στον οθωμανικό κόσμο από τον 17ο αιώνα κυρίως ως έμμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης της αυτοκρατορίας. Επιπλέον παράγοντας που θα πρέπει να συνυπολογιστεί είναι ότι η ληστεία ήταν συνηθισμένη συμπληρωματική οικονομική δραστηριότητα των ορεινών νομαδικών ή ημινομαδικών ποιμενικών φύλων και, σε ορισμένες περιοχές, όπως στον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας ήταν ενδημικό φαινόμενο από την αρχαιότητα.
Οι αρματολοί ή αρματωλοί ήταν ένοπλοι Χριστιανοί τους οποίους προσεταιρίζονταν οι οθωμανικές αρχές και τους ανέθεταν την τήρηση της τάξης σε μια περιοχή (αρματολίκι). Στα οθωμανικά αρχεία ονομάζονται martolos, martoloz ή mertiloz. Έχουν προταθεί περισσότερες από μία ετυμολογίες για την προέλευση της λέξης.Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές ο αρματολισμός υπήρχε και στο Βυζάντιο, όπου οι αρματολοί επάνδρωναν σώματα παρόμοια με της αγροφυλακής ή χωροφυλακής. Κατ' άλλους πρόκειται για θεσμό της τουρκοκρατίας.Η Οθωμανική Αυτοκρατορία επιχειρεί να τις ελέγξει όχι τόσο για φορολογικούς λόγους όσο για να τους «ουδετεροποιήσει ή να τους οικειοποιηθεί για τις στρατιωτικές και μεταφορικές της ανάγκες»Έτσι άλλοτε με στρατιωτικά μέσα και άλλοτε με διαπραγματεύσεις προσπαθούσε να τους περιορίσει. Επρόκειτο για θεσμούς όπου η κατάκτηση παρέμεινε ημιτελής σε σύγκριση με τις πεδινές περιοχές των Βαλκανίων. Ήταν απότοκα της διαρκούς αντίστασης στην πλήρη οθωμανική κυριαρχία, και όχι της υποταγής τους αλλά του αποκλεισμού τους από τις ζωτικές γι' αυτούς περιοχές. Υποτέλεια με αντάλλαγμα της εσωτερική αυτονομία και φοροδότηση κατ' αποκοπή, κάτι που εξασφαλιζόταν ενόπλως. Επρόκειτο για «μικρά προτεκτοράτα εντός του αυτοκρατορικού κράτους με βαθμό εσωτερικής αυτονομίας». Το αρματολίκι ήταν ο χώρος που προστάτευε ένα αρματολικό σώμα,μια ομάδα ενόπλων. Τους αρματολούς πρότειναν για διορισμό και επόπτευαν ταυτόχρονα οι Οθωμανοί δερβεναγάδες οι οποίοι υπάγονταν στους περιφερειακούς πασάδες και από το 1761 στον Επόπτη Δερβενίων. Ο αρματολικός θεσμός συνιστούσε μεταβίβαση της κρατικής ευθύνης φύλαξης του χώρου από τους Οθωμανούς σε τοπικούς ένοπλους προεστούς ραγιάδες οι οποίοι ανέλαβαν αστυνομικά καθήκοντα ακόμα και έναντι των Οθωμανών.
πηγή el.wikipedia.org
