Οι χρόνοι του ρήματος και το ποιόν ενέργειας

 

Η παρουσίαση των χρόνων γίνεται σύμφωνα με τις «επίσημες-συμβιβαστικές» γραμματικές του δημοτικού και του γυμνασίου.

Οι διάφορες γραμματικές που κυκλοφορούν, εφαρμόζοντας τις αρχές της γλωσσολογίας, αλλά και των πορισμάτων της ιδιαίτερης μελέτης της ελληνικής γλώσσας προτείνουν νέους όρους. Δυστυχώς, όμως, σε πολλές περιπτώσεις διαφοροποιούνται αισθητά και μεταξύ τους. Η διαφορετικότητα αυτή αποτελεί και τον περιοριστικό όρο για τη μη παρουσίασή τους, αν και σε πολλές περιπτώσεις οι προτάσεις τους είναι εγκυρότερες της «επίσημης» γραμματικής.

 

Οι χρόνοι του ρήματος.

 

Εμείς οι άνθρωποι διακρίνουμε το χρόνο σε τρεις βαθμίδες: στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Για να εκφράσουμε αυτές τις τρεις χρονικές βαθμίδες, με άλλα λόγια το πότε μιας πράξης, είναι φυσικό να χρησιμοποιούμε και ανάλογους τύπους ρημάτων.

Έτσι, για την πράξη της γραφής μπορούμε να πούμε:

 

παρόν: Τώρα γράφω τα μαθήματά μου

παρελθόν: Χθες έγραψα τα μαθήματά μου

μέλλον: Αύριο θα γράψω τα μαθήματά μου

 

Από την άλλη πολλές φορές είναι αναγκαίο να δηλώσουμε το ποιόν ενέργειας, δηλ. αν η πράξη μας:

α) γίνεται συνέχεια, δηλαδή έχει διάρκεια, επαναλαμβάνεται, π.χ. έγραφε όλη τη μέρα τα μαθήματα

β) γίνεται μια στιγμή, δηλαδή σύντομα, στιγμιαία, συνοπτικά, π.χ. χθες το βράδυ έγραψε τα μαθήματα

γ) έχει γίνει, δηλαδή έχει συντελεστεί, π.χ. έχει γράψει τα μαθήματα

 

Για να αποδοθούν οι τύποι του πότε γίνεται μια πράξη και του πώς γίνεται, χρησιμοποιούμε τους παρακάτω χρόνους: ενεστώτα, παρατατικό, μέλλοντα εξακολουθητικό, αόριστο, μέλλοντα διαρκείας ή συνοπτικό, παρακείμενο, υπερσυντέλικο και συντελεσμένο μέλλοντα.

 

Ακολουθεί πίνακας στον οποίο παρουσιάζονται οι χρόνοι σύμφωνα με τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας:

 

ποιόν ενέργειας	Χρονική βαθμίδα
	παρελθόν	παρόν	μέλλον
εξακολουθητικό-επαναλαμβανόμενο	παρατατικός έγραφα	ενεστώτας γράφω	εξακολουθητικός μέλλοντας θα γράφω
συνοπτικό-στιγμιαίο	αόριστος έγραψα	; γράψω	συνοπτικός μέλλοντας θα γράψω
συντελεσμένο	υπερσυντέλικος είχα γράψει	παρακείμενος έχω γράψει	συντελεσμένος μέλλοντας θα έχω γράψει

 

Παρατηρήσεις:

 

Ο τύπος γράψω, γράψεις, γράψει... δε χρησιμοποιείται μόνος του στη γλώσσα μας (εκτός από λίγες εξαιρέσεις). Τον βρίσκουμε πάντα μαζί με μόρια ή με το ρήμα «έχω», από τα οποία και εξαρτάται. Για τον λόγο αυτό, τον λέμε εξαρτημένο.

 

Χρησιμοποιούμε τον εξαρτημένο τύπο μαζί με τα μόρια θα και να, για να σχηματίσουμε τον συνοπτικό μέλλοντα και την υποτακτική (βλ. παρακάτω: εγκλίσεις):

 

θα γράψω ένα μήνυμα – να γράψω ένα μήνυμα

 

Επίσης χρησιμοποιούμε το γ' ενικό πρόσωπο του εξαρτημένου ως άκλιτο τύπο για να σχηματίσουμε τους συντελεσμένους χρόνους:

 

έχω γράψει ένα μήνυμα – είχα γράψει ένα μήνυμα – θα έχω γράψει ένα μήνυμα

 

 

Ας δούμε τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας ανά χρόνο:

 

χρόνος	χρονική βαθμίδα	ποιόν ενέργειας	παράδειγμα
ενεστώτας	παρόν	εξακολουθητικό-επαναλαμβανόμενο	γράφω
παρατατικός	παρελθόν	εξακολουθητικό-επαναλαμβανόμενο	έγραφα
εξακολουθητικός μέλλοντας	μέλλον	εξακολουθητικό-επαναλαμβανόμενο	θα γράφω
αόριστος	παρελθόν	συνοπτικό-στιγμιαίο	έγραψα
συνοπτικός μέλλοντας	μέλλον	συνοπτικό-στιγμιαίο	θα γράψω
παρακείμενος	παρόν	συντελεσμένο	έχω γράψει
υπερσυντέλικος	παρελθόν	συντελεσμένο	είχα γράψει
συντελεσμένος μέλλοντας	μέλλον	συντελεσμένο	θα έχω γράψει

 

 

Ας δούμε πιο αναλυτικά τι δηλώνει ο κάθε χρόνος όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση:

 

Παρελθοντικοί χρόνοι

• Ο παρατατικός φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γινόταν στο παρελθόν συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ.
• Όλο το πρωί χτες καθάριζα το σπίτι. (παρελθόν-συνέχεια)
• Την προηγούμενη εβδομάδα κάθε μέρα διάβαζα δύο ώρες (παρελθόν-επανάληψη)

ο αόριστος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν, π.χ.

• Χτες το πρωί καθάρισα το σπίτι. (παρελθόν-κάποια στιγμή)
• Την προηγούμενη εβδομάδα διάβασα δύο ώρες. (παρελθόν-κάποια στιγμή)

ο υπερσυντέλικος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα ήταν τελειωμένο στο παρελθόν πριν γίνει κάτι άλλο, π.χ.

• Όταν ήρθες, εγώ είχα καθαρίσει το σπίτι. (παρελθόν-τελειωμένο πριν από κάτι άλλο)
• Είχα διαβάσει ήδη δύο ώρες, όταν ήρθες. (παρελθόν-τελειωμένο πριν από κάτι άλλο)

 

Παρατηρήσεις:

 

Αν και ο παρατατικός δηλώνει κάτι ως επαναλαμβανόμενο/μη συνοπτικό και ο αόριστος δηλώνει κάτι ως στιγμιαίο/συνοπτικό, πολλές φορές χρησιμοποιούνται με τον ίδιο τρόπο, π.χ.

Χτες βράδυ από τις 11 ως τις 12 έγραφε ένα γράμμα.

Χτες βράδυ από τις 11 ως τις 12 έγραψε ένα γράμμα.

Ο αόριστος μπορεί να δηλώσει εκτός από το παρελθόν και το μέλλον, π.χ.

Σε δυο λεπτά έφτασα.

Αν σε πιάσει ο Αλέκος, χάθηκες!

 

Τα παραδείγματα είναι από τους Holton-Mackridge-Φιλιππάκη και Αν. Τσαγγαλίδη

 

 

Παροντικοί χρόνοι

• Ο ενεστώτας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα γίνεται τώρα συνέχεια ή με επανάληψη π.χ.
  • Όλο το πρωί καθαρίζω το σπίτι. (τώρα-συνέχεια)
  • Αυτήν την εβδομάδα κάθε μέρα διαβάζω δύο ώρες (επανάληψη)
•  
• ο παρακείμενος φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν και έχει τελειώσει την ώρα που μιλούμε, π.χ.
  • Τώρα που ήρθες, έχω καθαρίσει ήδη το σπίτι. (έχει τελειώσει τώρα)

 

Παρατηρήσεις:

 

Αν και ο ενεστώτας ανήκει στους παροντικούς χρόνους, πολλές φορές χρησιμοποιείται για να δηλώσει και το παρελθόν αλλά και το μέλλον, π.χ.

Το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου 1912 υπογράφεται η παράδοση της Θεσσαλονίκης. (παρελθόν)

Πετάμε για Αθήνα αύριο το μεσημέρι. (μέλλον)

Και τα δύο ρ. βρίσκονται στον ενεστώτα. Όμως το ρ. υπογράφεται δηλώνει μια πράξη που έγινε στο παρελθόν, ενώ το ρήμα πετάμε δηλώνει μια πράξη που θα γίνει στο μέλλον.

 

Παρόμοια και ο παρακείμενος μπορεί να δηλώνει το παρόν, συχνά όμως χρησιμοποιείται και για τη δήλωση του παρελθόντος, γι' αυτό πολλοί ομιλητές τον συνηθίζουν στη θέση του αόριστου π.χ.

Σήμερα κουράστηκα πολύ.

Σήμερα έχω κουραστεί πολύ.

Τα παραδείγματα είναι από τους Holton-Mackridge-Φιλιππάκη και Αν. Τσαγγαλίδη

 

 

Μελλοντικοί χρόνοι

• Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ.
  • Όλο το πρωί θα καθαρίζω το σπίτι. (μέλλον-συνέχεια)
  • Την επόμενη εβδομάδα κάθε μέρα θα διαβάζω δύο ώρες. (μέλλον-επανάληψη)
•  
• ο στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον χωρίς συνέχεια ή επανάληψη, π.χ.
  • Αύριο το πρωί θα καθαρίσω το σπίτι. (μέλλον-κάποια στιγμή)
  • Την επόμενη εβδομάδα θα διαβάσω δύο ώρες. (μέλλον-κάποια στιγμή)
•  
• ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει πως εκείνο που σημαίνει το ρήμα θα είναι τελειωμένο στο μέλλον, αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο, π.χ.
  • Όταν θα έρθεις, εγώ θα έχω καθαρίσει το σπίτι. (μέλλον-τελειωμένο μετά από κάτι άλλο)
  • Ως τα ξημερώματα θα έχω διαβάσει όλο το βιβλίο. (μέλλον-τελειωμένο μετά από κάτι άλλο)

 

Παρατηρήσεις:

 

Αν και ο εξακολουθητικός/μη συνοπτικός μέλλοντας δηλώνει διάρκεια/επανάληψη και ο στιγμιαίος/συνοπτικός δε δηλώνει επανάληψη, πολλές φορές χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την ίδια πράξη, όπως φαίνεται στα παραδείγματα.

Αύριο το πρωί από τις 11 ως τις 12 θα γράφει ένα γράμμα.

Αύριο το πρωί από τις 11 ως τις 12 θα γράψει ένα γράμμα.

 

Ακόμη ο εξακολουθητικός/μη συνοπτικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να δηλώσει και το παρόν, π.χ.

Θα κοιμάται ακόμα και γι’ αυτό δεν έχει έρθει.

 

Αλλά και ο συντελεσμένος μέλλοντας, ενώ δηλώνει κάτι που θα είναι τελειωμένο στο μέλλον, χρησιμοποιείται και για το παρελθόν, π.χ.

Θα έχετε γνωρίσει τη γυναίκα μου, αφού δούλευε εδώ για πολλά χρόνια

Τα παραδείγματα είναι από τον Αν. Τσαγγαλίδη

 

 

ΠΡΟΣΟΧΗ Οι παραπάνω σημασίες των ρημάτων και η κατάταξή τους στις χρονικές βαθμίδες του παρελθόντος παρόντος ή μέλλοντος αναφέρονται όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση.

 

 

 

 

 

Το ποιόν ενέργειας στις εγκλίσεις

 

Μελετώντας παραπάνω τους χρόνους αναφερθήκαμε όχι μόνο στο παρελθόν, παρόν και μέλλον αλλά και στο ποιόν ενέργειας, δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο ομιλητής μια ενέργεια ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη, ως μοναδικό γεγονός κ.τ.λ.

Ως προς το ποιόν ενέργειας στην οριστική κατατάσσουμε τους χρόνους σε τρεις κατηγορίες:

α. μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί: ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη

β. συνοπτικοί ή στιγμιαίοι: αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έγινε ή θα γίνει χωρίς συνέχεια ή επανάληψη

γ. συντελεσμένοι: παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έχει ήδη γίνει.

 

ποιόν ενέργειας	χρονική βαθμίδα			Παραδείγματα
	παρελθοντικοί	παροντικοί	μελλοντικοί	ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικοί ή μη συνοπτικοί		ενεστώτας		δένω	δένομαι
	παρατατικός			έδενα	δενόμουν
			εξακολουθητικός μέλ.	θα δένω	θα δένομαι
στιγμιαίοι ή συνοπτικοί			στιγμιαίος μέλ.	θα δέσω	θα δεθώ
	αόριστος			έδεσα	δέθηκα
συντελεσμένοι		παρακείμενος		έχω δέσει	έχω δεθεί
	υπερσυντέλικος			είχα δέσει	είχα δεθεί
			συντελεσμένος μέλ.	θα έχω δέσει	θα έχω δεθεί

 

Όταν το ρήμα βρίσκεται στην υποτακτική τότε για το ποιόν ενέργειας διακρίνουμε:

 

ποιόν ενέργειας		ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό	υποτακτική ενεστώτα	να δένω	να δένομαι
στιγμιαίο ή συνοπτικό	υποτακτική αορίστου	να δέσω	να δεθώ
συντελεσμένο	υποτακτική παρακειμένου	να έχω δέσει	να έχω δεθεί

 

Όταν το ρήμα βρίσκεται στην προστακτική τότε για το ποιόν ενέργειας διακρίνουμε:

 

ποιόν ενέργειας		ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό	προστακτική ενεστώτα	δένε	(δένου)
στιγμιαίο ή συνοπτικό	προστακτική αορίστου	δέσε	δέσου

 

πηγή: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/xronoi-rim-NE.htm