ΑΡΧΑΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ /// ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Πλοκή Γ’ Επεισοδίου / Δ ΚΑΙ Ε Επεισοδίου

Το Γ' επεισόδιο είναι το σημείο της τραγωδίας όπου η ένταση ανάμεσα στους ήρωες κορυφώνεται. Σε αυτό το επεισόδιο, η Αντιγόνη συλλαμβάνεται επειδή προσπάθησε να θάψει τον Πολυνείκη, παρά την αυστηρή εντολή του Κρέοντα να αφήσει το σώμα του αδελφού της να εκτεθεί και να γίνει τροφή για τα άγρια ζώα.

1. Η Σύλληψη της Αντιγόνης:

   • Η Αντιγόνη συλλαμβάνεται επ' αυτοφόρω να θάβει το σώμα του Πολυνείκη. Εντωμεταξύ, η Αντιγόνη υπερασπίζεται την πράξη της, δηλώνοντας ότι δεν μπορεί να παραβλέψει τα θεϊκά νόμιμα, που επιτάσσουν την τιμή των νεκρών.

   • Η Αντιγόνη θεωρεί πως το καθήκον της ως αδελφή υπερβαίνει το πολιτικό καθήκον προς το κράτος και ομολογεί με περηφάνια την πράξη της, χωρίς να δείξει φόβο για τις συνέπειες.

2. Η Αντιπαράθεση με τον Κρέοντα:

   • Ο Κρέοντας, αν και βασιλιάς, δεν δείχνει καμία κατανόηση για τα συναισθήματα της Αντιγόνης και υποστηρίζει ότι η τιμωρία πρέπει να είναι αυστηρή για να διατηρηθεί η τάξη και η εξουσία. Πιστεύει ότι οι νόμοι της πόλης και το καλό του κράτους πρέπει να είναι πάνω από τις οικογενειακές αξίες.

   • Η σύγκρουση μεταξύ των δύο είναι ηθική και πολιτική: από τη μία πλευρά, η Αντιγόνη αναγνωρίζει τα θεϊκά καθήκοντα και την ανάγκη σεβασμού της οικογένειας, ενώ ο Κρέων θεωρεί το κράτος και τους ανθρώπινους νόμους αδιαπραγμάτευτους.

3. Η Τραγικότητα του Στοιχείου:

   • Το Γ' επεισόδιο εντείνει το αίσθημα της τραγικότητας. Η Αντιγόνη, παρόλο που γνωρίζει τις συνέπειες των πράξεών της, δεν υποχωρεί, και η αδιαλλαξία του Κρέοντα την οδηγεί στην καταστροφή.

   • Η σύγκρουση των αξιών είναι το βασικό κεντρικό θέμα: από τη μία η θρησκευτική και οικογενειακή πίστη και από την άλλη η πολιτική εξουσία και το καθήκον προς το κράτος.

4. Το Δ΄ επεισόδιο της Αντιγόνης του Σοφοκλή αποτελεί ένα κομβικό σημείο στην τραγωδία, όπου η ένταση κορυφώνεται και η τραγικότητα της μοίρας της Αντιγόνης αναδεικνύεται με δραματικό τρόπο. Είναι το επεισόδιο στο οποίο η Αντιγόνη οδηγείται στον θάνατο — μια ζωντανή ταφή, πριν ακόμη δικαστεί ή καταδικαστεί επίσημα.

   ---

   Πλοκή του Δ΄ επεισοδίου

   1. Η Αντιγόνη οδηγείται στον τάφο

      • Η σκηνή ξεκινά με την Αντιγόνη να οδηγείται από φρουρούς προς τον ζωντανό της τάφο, δηλαδή μια υπόγεια σπηλιά όπου θα κλειστεί ζωντανή και θα αφεθεί να πεθάνει.

      • Είναι μια σκληρή και απάνθρωπη τιμωρία από τον Κρέοντα, που δεν θέλει να την εκτελέσει δημόσια, αλλά και να μην αθετήσει τον νόμο του.

   2. Μοναδικός μονόλογος της Αντιγόνης

      • Η Αντιγόνη απευθύνει λυρικό, συγκινητικό μονόλογο, στον οποίο θρηνεί τη μοίρα της: πεθαίνει απροίκιστη, ανύπαντρη και αδικαίωτη, χωρίς να έχει γευτεί τη ζωή.

      • Δηλώνει πως δεν μετανιώνει για την πράξη της και πως θα είχε κάνει το ίδιο για οποιονδήποτε από τους συγγενείς της, εκτός ίσως από άντρα ή παιδί, επειδή αυτοί θα μπορούσαν να αντικατασταθούν, όχι όμως τα αδέλφια της.

   3. Διάλογος με τον Κρέοντα

      • Ο Κρέοντας εμφανίζεται αμετάπειστος. Απορρίπτει κάθε ικεσία ή συναισθηματικό επιχείρημα της Αντιγόνης.

      • Η στάση του συνεχίζει να αποκαλύπτει την ακαμψία και την αλαζονεία της εξουσίας, καθώς δεν υποχωρεί ούτε μπροστά στη γενναιότητα και την ηθική στάση της Αντιγόνης.

   4. Ο Χορός παρεμβαίνει

      • Ο Χορός, που αντιπροσωπεύει τους Θηβαίους γεροντότερους, θρηνεί τη μοίρα της Αντιγόνης, αλλά δεν την υποστηρίζει ενεργά.

      • Παραβάλλουν την κατάστασή της με μυθικά παραδείγματα (π.χ. με την Δανάη, που επίσης κλείστηκε ζωντανή σε υπόγειο χώρο), τονίζοντας τη μοίρα ανθρώπων που δοκιμάζονται από τους θεούς.

   ---

    Κεντρικά Θέματα του Δ΄ Επεισοδίου

   1. Η Τραγική Μοίρα της Αντιγόνης

      • Παρουσιάζεται με όλη της τη βαρύτητα: νέος άνθρωπος, χωρίς να έχει ζήσει ή παντρευτεί, καταδικάζεται σε φρικτό θάνατο για ένα ηθικό καθήκον.

   2. Η Αντίφαση Δικαίου και Νόμου

      • Η πράξη της Αντιγόνης αναγνωρίζεται ως δίκαιη στα μάτια των θεών και της ηθικής, αλλά τιμωρείται από τον ανθρώπινο νόμο.

      • Αυτό τονίζει τη σύγκρουση ανάμεσα στο θεϊκό και το ανθρώπινο δίκαιο.

   3. Η Αλαζονεία του Κρέοντα

      • Ο Κρέοντας συνεχίζει να εμφανίζεται άκαμπτος και αυταρχικός, γεγονός που προετοιμάζει τη μελλοντική του πτώση.

   4. Η Γυναικεία Ηρωικότητα

      • Η Αντιγόνη εμφανίζεται ως τραγική ηρωίδα, που με αξιοπρέπεια δέχεται τον θάνατο για να μείνει πιστή στις αξίες της — σε αντίθεση με την υποταγή της αδελφής της, Ισμήνης.

   ---

    Σημασία του Δ΄ Επεισοδίου

   Το επεισόδιο αυτό αποτελεί το απόγειο της ηθικής σύγκρουσης στην τραγωδία. Ο θεατής ή αναγνώστης δεν μπορεί παρά να συμπάσχει με την Αντιγόνη, καθώς η τιμωρία της φαίνεται υπερβολική και άδικη. Παράλληλα, αρχίζει να φαίνεται καθαρά ότι η αδιαλλαξία του Κρέοντα δεν είναι ένδειξη δύναμης, αλλά ύβρις, και οδηγεί αναπόφευκτα στην τραγική του πτώση.

   Το Ε΄ επεισόδιο της Αντιγόνης του Σοφοκλή είναι ιδιαίτερα καθοριστικό, καθώς σηματοδοτεί την αρχή της ανατροπής και τη σταδιακή πτώση του Κρέοντα. Εδώ κάνει την εμφάνισή του ο Τειρεσίας, ο τυφλός μάντης, ο οποίος προειδοποιεί τον Κρέοντα για τις τραγικές συνέπειες της αλαζονείας και της αμετακίνητης στάσης του.

   ---

    Πλοκή του Ε΄ επεισοδίου

   1. Εμφάνιση του Τειρεσία

      • Ο Τειρεσίας, σεβάσμιος μάντης και πνευματική αυθεντία στη Θήβα, φτάνει και ζητά ακρόαση από τον Κρέοντα.

      • Μεταφέρει ομιχλώδεις αλλά σοβαρές προφητείες: οι θεοί είναι εξοργισμένοι γιατί ο Πολυνείκης έμεινε άταφος και η Αντιγόνη οδηγείται σε άδικο θάνατο.

      • Οι θυσίες δεν «πιάνουν» πλέον, τα σημάδια στους οιωνούς είναι αρνητικά, και η πόλη είναι σε πνευματική και ηθική ρύπανση.

   2. Η αρχική αντίδραση του Κρέοντα

      • Ο Κρέοντας αντιδρά αμυντικά και επιθετικά. Κατηγορεί τον Τειρεσία ότι τα λέει αυτά για χρήματα, δείχνοντας πόσο αλαζονικός και καχύποπτος έχει γίνει.

      • Επαναλαμβάνει πως ο νόμος είναι πάνω απ’ όλα, και πως δεν θα αλλάξει στάση επειδή το απαιτεί κάποιος, ακόμα και αν είναι ο μάντης.

   3. Η απειλή του Τειρεσία

      • Ο Τειρεσίας, εξοργισμένος από την προσβολή, προειδοποιεί ευθέως τον Κρέοντα:

        "Πριν περάσουν πολλές ώρες, θα πληρώσεις με τη ζωή κάποιου δικού σου για τη δική σου ύβρη απέναντι στους θεούς."

      • Προβλέπει θάνατο μέσα στο παλάτι, πένθος, και την καταστροφή της Θήβας αν δεν αλλάξει στάση άμεσα.

   4. Η μεταστροφή του Κρέοντα

      • Ο Κρέοντας ταράζεται βαθιά από την προφητεία.

      • Ο Χορός τον προτρέπει να υπακούσει, να θάψει τον Πολυνείκη και να απελευθερώσει την Αντιγόνη το συντομότερο.

      • Ο Κρέοντας αλλάζει γνώμη — αλλά αργά: αναγνωρίζει ότι έκανε λάθος, και σπεύδει να διορθώσει τις πράξεις του, φοβούμενος την οργή των θεών.

   ---

    Σημασία του Ε΄ επεισοδίου

   1. Αναγνώριση της Ύβρεως (Hύβρις)

      • Ο Κρέοντας φτάνει σε κάθαρση μέσω της αναγνώρισης του σφάλματός του (το λεγόμενο "ἀναγνώρισις" στην τραγωδία).

      • Το επεισόδιο δείχνει ξεκάθαρα τη μετάβαση από την ύβρη στην συνειδητοποίηση, που αποτελεί βασικό μοτίβο της αρχαίας τραγωδίας.

   2. Το Μήνυμα της Θεϊκής Τάξης

      • Το έργο τονίζει ότι κανένας νόμος ανθρώπινος δεν είναι υπεράνω των θεϊκών νόμων.

      • Ο Τειρεσίας ως μάντης εκφράζει τη φωνή των θεών και της ηθικής τάξης, η οποία παραβιάστηκε από τον Κρέοντα.

   3. Αλλαγή Πορείας, αλλά Καθυστέρηση

      • Ο Κρέοντας αλλάζει γνώμη, αλλά πολύ αργά. Αυτό είναι κρίσιμο: στην τραγωδία, η καθυστερημένη αντίδραση δεν μπορεί να αναστρέψει το μοιραίο.

      • Ο θεατής βλέπει την ειρωνεία και την τραγικότητα: η σωτηρία ήταν δυνατή, αλλά ο χρόνος είναι εναντίον τους.