YΛΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ 2024-2025

ΥΛΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

                                                         ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 36

 

 

ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ///KEΦΑΛΑΙΟ 35 ///

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 39

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 38

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 37 ///ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ και ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 36

(ΠΗΓΗ: https://latistor.blogspot.com/2022/07/36.html)

ΚΕΙΜΕΝΟ
36. «Ἄρξομαι δὲ ἀπὸ τῶν προγόνων πρῶτον· δίκαιον γὰρ αὐτοῖς καὶ πρέπον δὲ ἅμα ἐν τῷ τοιῷδε τὴν τιμὴν ταύτην τῆς μνήμης δίδοσθαι. τὴν γὰρ χώραν οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες διαδοχῇ τῶν ἐπιγιγνομένων μέχρι τοῦδε ἐλευθέραν δι’ ἀρετὴν παρέδοσαν. καὶ ἐκεῖνοί τε ἄξιοι ἐπαίνου καὶ ἔτι μᾶλλον οἱ πατέρες ἡμῶν· κτησάμενοι γὰρ πρὸς οἷς ἐδέξαντο ὅσην ἔχομεν ἀρχὴν οὐκ ἀπόνως ἡμῖν τοῖς νῦν προσκατέλιπον. τὰ δὲ πλείω αὐτῆς αὐτοὶ ἡμεῖς οἵδε οἱ νῦν ἔτι ὄντες μάλιστα ἐν τῇ καθεστηκυίᾳ ἡλικίᾳ ἐπηυξήσαμεν καὶ τὴν πόλιν τοῖς πᾶσι παρεσκευάσαμεν καὶ ἐς πόλεμον καὶ ἐς εἰρήνην αὐταρκεστάτην. ὧν ἐγὼ τὰ μὲν κατὰ πολέμους ἔργα, οἷς ἕκαστα ἐκτήθη, ἢ εἴ τι αὐτοὶ ἢ οἱ πατέρες ἡμῶν βάρβαρον ἢ ῞Ελληνα πολέμιον ἐπιόντα προθύμως ἠμυνάμεθα, μακρηγορεῖν ἐν εἰδόσιν οὐ βουλόμενος ἐάσω· ἀπὸ δὲ οἵας τε ἐπιτηδεύσεως ἤλθομεν ἐπ’ αὐτὰ καὶ μεθ’ οἵας πολιτείας καὶ τρόπων ἐξ οἵων μεγάλα ἐγένετο, ταῦτα δηλώσας πρῶτον εἶμι καὶ ἐπὶ τὸν τῶνδε ἔπαινον, νομίζων ἐπί τε τῷ παρόντι οὐκ ἂν ἀπρεπῆ λεχθῆναι αὐτὰ καὶ τὸν πάντα ὅμιλον καὶ ἀστῶν καὶ ξένων ξύμφορον εἶναι ἐπακοῦσαι αὐτῶν».

ο πατέρες μν: Ἡ γενιὰ τῶν Μαραθωνομάχων καὶ τῶν Σαλαμινομάχων στὰ χρόνια ἀπὸ τὸ 490 μέχρι τὸ 465 περίπου, αὐτῶν ποὺ θεμελίωσαν τὴν Ἀθηναϊκὴ αὐτοκρατορία.

ν τ καθεστηκυί λικί: «Ἡ σταθερά, ἡ στάσιμος ἡλικία καθ’ ἣν ἐπέρχεται στάσις τῆς ἀναπτύξεως τῶν σωματικῶν δυνάμεων».Ἡ γενιὰ τοῦ ἴδιου τοῦ Περικλῆ ποὺ θὰ ἦταν τότε περίπου 60 ἐτῶν.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
36. Θὰ ἀρχίσω ἀπὸ τοὺς προγόνους πρῶτα. Καθῆκον μας εἶναι καὶ συγχρόνως πρέπον σὲ τούτη τὴν περίσταση νὰ ἀποδίδεται αὐτὴ ἡ τιμὴ στὴ μνήμη τους. Γιατὶ ζώντας ἀδιαλείπτως σὲ αὐτὴ τὴ χώρα μᾶς τὴν παρέδωσαν, διαδοχικὰ ἡ μιὰ γενιὰ μετὰ τὴν ἄλλη χάρη στὴν ἀνδρεία τους, ἐλεύθερη ὣς τώρα. Καὶ ἀξίζουν νὰ τοὺς δοξάζουμε, καὶ ἐκεῖνοι κι ἀκόμη περισσότερο οἱ πατέρες μας. Διότι, πέρα ἀπὸ ὅσα κληρονόμησαν, ἀπέκτησαν ἀκόμη, ὄχι χωρὶς κόπο, καὶ ἄφησαν σ’ ἐμᾶς τοὺς τωρινοὺς ὅση ἡγεμονία ἔχουμε. Κι ὅ,τι παραπέρα ἀποκτήθηκε, ἐμεῖς ποὺ εἴμαστε τώρα περίπου στὴν ὥριμη ἡλικία ἀκόμα τὸ μεγαλώσαμε κι ἄλλο καὶ φροντίσαμε νὰ εἶναι ἡ πόλη μας πανέτοιμη καὶ γιὰ τὸν πόλεμο καὶ γιὰ τὴν εἰρήνη. Ὡστόσο ἐγὼ τὰ πολεμικὰ κατορθώματα μὲ τὰ ὁποῖα ἀποκτήθηκε τοῦτο κι ἐκεῖνο, ἢ ἐὰν κάποτε οἱ ἴδιοι ἐμεῖς ἢ οἱ πατέρες μας ἀντιμετωπίσαμε ψυχωμένα ἕνα βάρβαρο ἢ Ἕλληνα ἐπιδρομέα, αὐτά, ἐπειδὴ δὲν θέλω νὰ μακρηγορῶ σὲ ἀνθρώπους ποὺ τὰ γνωρίζουν, θὰ τὰ ἀφήσω. Ὅμως μὲ ποιές ἀρχὲς ὡς βάση τὰ κατακτήσαμε καὶ μὲ ποιούς πολιτικοὺς θεσμοὺς καὶ δημόσιο βίο, μὲ ποιά ἰδιοσυγκρασία φθάσαμε σὲ αὐτὴ τὴν ἀκμή, αὐτὰ θὰ ἐκθέσω πρῶτα, καὶ ὕστερα θὰ προχωρήσω καὶ στὸν ἔπαινο τούτων τῶν νεκρῶν, διότι πιστεύω ὅτι τούτη τὴν ὥρα δὲν εἶναι ἀταίριαστο νὰ λεχθοῦν αὐτὰ καὶ ὅτι ὅλοι οἱ συγκεντρωμένοι ἐδῶ, ντόπιοι καὶ ξένοι, ὄφελος θὰ ἔχουν νὰ τὰ ἀκούσουν μὲ προσοχή.

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1Ποιες περιδους του αθηναϊκο παρελθντος αναφέρονται στην ενότητα και ποιο ργο επιτελστηκε κατά τη διάρκεια καθεμιάς;

Η πρώτη περίοδος του αθηναϊκού παρελθόντος αφορά τους προγόνους των Αθηναίων. Πρόκειται για μια εκτενή περίοδο η οποία καλύπτει το σύνολο της μυθικής περιόδου, καθώς και την ιστορική περίοδο μέχρι το τέλος των Περσικών πολέμων (479 π.Χ.). Στο πλαίσιο της πρώτης αυτής περιόδου θεμελιώνεται η αυτοχθονία των Αθηναίων, για την οποία αισθάνονταν διαχρονικά περήφανοι («τὴν γὰρ χώραν οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες»), η ελευθερία της πόλης, η οποία οφείλεται στη γενναιότητα και την ανδρεία των προγόνων («δι’ ἀρετὴν»). Το βασικό θεμέλιο, έτσι, του αθηναϊκού μεγαλείου έχει επιτευχθεί κατά την πρώτη περίοδο από τη γενιά των προγόνων. Ακολούθως έρχεται η ιστορική περίοδος από το τέλος των Περσικών πολέμων (479 π.Χ.) μέχρι την υπογραφή της τριακονταετούς ειρήνης ανάμεσα στη Σπάρτη και την Αθήνα (446 π.Χ.). Πρόκειται για την περίοδο που καλύπτει η γενιά των πατέρων. Στο πλαίσιο της περιόδου αυτής επιτεύχθηκε κάτι περισσότερο σημαντικό, εφόσον χάρη στους πατέρες, η διασφαλισμένη ελευθερία ενισχύθηκε, με κόπο και θυσίες, οδηγώντας στην κυριαρχία της Αθήνας έναντι όλων των υπόλοιπων ελληνικών πόλεων. Είναι, άλλωστε, κατά την περίοδο αυτή που δημιουργήθηκε η Αθηναϊκή συμμαχία, η οποία πρόσφερε κύρος και υπεροχή στην Αθήνα. Ακολουθεί, τέλος, η γενιά των συγχρόνων του Περικλή, στα χρόνια της οποίας η Αθήνα απέκτησε την αυτάρκειά της χάρη στη συστηματική οργάνωσή της τόσο στα εσωτερικά όσο και στα εξωτερικά της θέματα.

2Ποια εναι η προσφορ των πατρων, πως την προσδιορζει ο ρτορας;

Η γενιά των πατέρων κατόρθωσε να προσφέρει σημαντικό έργο στην οικοδόμηση της υπεροχής της Αθήνας, εφόσον λαμβάνοντας την πόλη ελεύθερη και ανεξάρτητη από τους προγόνους προχώρησε ακόμη παραπέρα και κατέστησε την Αθήνα μια κυριαρχική δύναμη. Προσφορά, η οποία επιτεύχθηκε με πολύ μόχθο, με αγώνες και με αδιάκοπη δραστηριότητα. Στα χρόνια, άλλωστε, τη γενιάς των πατέρων τοποθετείται και η ίδρυση της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία σταδιακά απέκτησε τα χαρακτηριστικά του ιδανικού πολιτεύματος.

3Γιατ το ργο των πατρων κρνεται αντερο απ το ργο των προγνων;

[Η υπεροχή που αναγνωρίζει ο ρήτορας στους πατέρες σε σύγκριση με τους προγόνους είναι απροσδόκητη. Γιατί αφενός η γενιά των πατέρων καλύπτει μια μικρή χρονική περίοδο (479-445 π.Χ.), αφετέρου δεν έχει να επιδείξει τόσο αξιόλογο έργο όσο οι πρόγονοι. Ο Περικλής όμως εκτιμά ότι η ίδρυση της ηγεμονίας της Αθήνας από τους πατέρες έχει ιδιαίτερη σημασία. (Βλ. και Ι. Μπάρμπα, σ. 116).]

Ο Περικλής δεν δείχνει ασέβεια απέναντι στους προγόνους, υπό την έννοια πως στο σημείο αυτό ακούγεται περισσότερο η φωνή του Θουκυδίδη. Μέριμνα του ιστορικού είναι να δοθεί έμφαση στο έργο των πατέρων, μιας και ήταν εκείνοι που εδραίωσαν την κυριαρχία της Αθήνας στον ελληνικό χώρο. Αν και το έργο των προγόνων και οι αγώνες τους εναντίον των εξωτερικών εχθρών είχαν σαφώς εξαιρετικά μεγάλη σημασία, η πραγματική υπεροχή, ο πλούτος και η πνευματική άνθιση της Αθήνας επιτεύχθηκε χάρη στη δραστηριότητα της γενιάς των πατέρων.

4Γιατ ο ρτορας εξαρει περισστερο τη συμβολ των συγχρνων του;

Η γενιά των συγχρόνων του Περικλή τιμάται περισσότερο -από τον Θουκυδίδη επί της ουσίας-, καθώς είναι η γενιά που διασφάλισε στην Αθήνα την αναγκαία αυτάρκεια χάρη στην αρτιότερη οργάνωση σε όλους τους τομείς. Η Αθήνα πλέον γίνεται μια πόλη που αισθάνεται ασφαλής και ικανή να διαχειριστεί οποιαδήποτε πρόκληση είτε σε περίοδο ειρήνης είτε σε περίοδο πολέμου. Πρόκειται, άλλωστε, για την Αθήνα του χρυσού αιώνα, με την εκπληκτική πολιτισμική ανάπτυξη, με την άριστη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και με τα αλλεπάλληλα επιτεύγματα τόσο στο χώρο των τεχνών και της παιδείας όσο και της επιστήμης.
Ο Θουκυδίδης αξιοποιεί την ευκαιρία του επιτάφιου αυτού λόγου για να συνθέσει έναν τιμητικό ύμνο στο δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο απέδωσε τα καλύτερα αποτελέσματά του στα χρόνια της εποχής του Περικλή.

5Γιατ το ργο των συγχρνων εναι αντερο σε σγκριση με το ργο των πατρων;

Διότι η γενιά των συγχρόνων, στην οποία ανήκει και ο Περικλής, συνεχίζοντας το έργο των προγόνων κατέστησε την Αθήνα τόσο ισχυρή, ώστε και πολέμους νικηφόρους να διεξάγει και να απολαμβάνει του σεβασμού εχθρών και φίλων και να διαθέτει αυτάρκεια αγαθών σε όλες τις καταστάσεις.

6Ποια εναι τα βασικ στοιχεα που συνθτουν το μεγαλεο μιας πλης, σύμφωνα με το κείμενο;

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Περικλής, μια πόλη προκειμένου να θεωρηθεί πως έχει επιτύχει τη ζητούμενη επιτυχία οφείλει να είναι ελεύθερη, με επαρκή δύναμη, καθώς και αυτάρκης ως προς όλα. Η Αθήνα, για παράδειγμα, μπορεί να επαίρεται για τον αυτόχθονα πληθυσμό της, για τη με αγώνες διαφυλαγμένη ελευθερία της, για την ηγεμονική της θέση στον ελληνικό χώρο, αλλά και για την πλήρη αυτάρκειά της τόσο σε περιόδους ειρήνης όσο και σε περιόδους πολέμου.
Προκειμένου, βέβαια, να διαμορφωθούν πολίτες ικανοί να οδηγήσουν την πόλη τους στη ζητούμενη κατάσταση μεγαλείου, χρειάζεται να έχουν γαλουχηθεί κατάλληλα, να ζουν υπό τις συνθήκες ενός πολιτεύματος που να τους επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση και την αυτόνομη ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους, καθώς και να διακρίνονται για το ήθος τους. Υπ’ αυτό το πρίσμα το μεγαλείο της Αθήνας υπερέχει, διότι διαμορφώθηκε όχι από πολίτες που ακολουθούν τυφλά τις οδηγίες που τους δίνονται, αλλά από πολίτες που συναποφασίζουν για όλα και έχουν πλήρη επίγνωση των ευθυνών που τους αναλογούν για κάθε απόφαση της πόλης.

7Γιατ ο ρτορας δηλνει τα επιμρους στοιχεα του αθηναϊκο μεγαλεου και πς τα συνδει με τον παινο των νεκρν;

Τα επιμέρους στοιχεία (ἐπιτήδευσις - πολιτεία - τρόποι) αποτελούν το κεντρικό θέμα του Επιταφίου. Πρόθεση του ρήτορα ήταν να παρουσιάσει τον ηρωισμό των νεκρών ως αποτέλεσμα όλων αυτών των στοιχείων που συνθέτουν το μεγαλείο της Αθήνας. Οι αρχές και τα ιδεώδη της αθηναϊκής δημοκρατίας διαμορφώθηκαν με βάση το πλαίσιο της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής στο οποίο ανήκουν και οι προκείμενοι νεκροί.

8Για ποιο λγο ο Περικλς δηλνει τι δε θα αναφερθε στα επιθετικ και αμυντικ ργα των προγενεστρων;

«Ὡστόσο ἐγὼ τὰ πολεμικὰ κατορθώματα μὲ τὰ ὁποῖα ἀποκτήθηκε τοῦτο κι ἐκεῖνο, ἢ ἐὰν κάποτε οἱ ἴδιοι ἐμεῖς ἢ οἱ πατέρες μας ἀντιμετωπίσαμε ψυχωμένα ἕνα βάρβαρο ἢ Ἕλληνα ἐπιδρομέα, αὐτά, ἐπειδὴ δὲν θέλω νὰ μακρηγορῶ σὲ ἀνθρώπους ποὺ τὰ γνωρίζουν, θὰ τὰ ἀφήσω.»

Ο Περικλής ισχυρίζεται πως εφόσον οι επιθετικοί, αλλά και οι αμυντικοί αγώνες της Αθήνα είναι ήδη γνωστοί στο ακροατήριό του, θα τους προσπεράσει, ώστε να μη γίνεται κουραστικός. Από την οπτική του Περικλή τα όσα θα ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και τη θέληση των συγκαιρινών του προκειμένου να αγωνιστούν με αποφασιστικότητα δεν είναι τα κατορθώματα του παρελθόντος, αλλά τα όσα τους προσφέρουν το υψηλό τους βιοτικό επίπεδο. Η πνευματική και πολιτιστική ακμή της Αθήνας, η ελευθερία του δημοκρατικού πολιτεύματος και η ηγεμονική παρουσία της πόλης στον ελληνικό χώρο αποτελούν κεκτημένα για τα οποία αξίζει να αγωνιστεί κανείς με πυγμή.
Από την άλλη, βέβαια, υπάρχει και η οπτική του Θουκυδίδη, ο οποίος βρίσκει σε αυτό το σημείο την κατάλληλη ευκαιρία για να τιμήσει τα επιτεύγματα του Περικλή. Όπως επισημαίνει ο Albin Lesky «σύντομα ο ιστοριογράφος θα πρέπει να διηγηθεί τις πρώτες σοβαρές ρωγμές στην αυτοπεποίθηση και το μεγαλείο της πόλη» επιλέγει ορθά, επομένως, να «παρεμβάλλει σ’ αυτόν τον λόγο την εικόνα του αθηναϊκού πολιτεύματος όπως ήθελε να το διαπλάσει ο Περικλής και όπως στεκόταν μπροστά στα μάτια και του ίδιου, ακόμα περισσότερο σαν ιδανικός στόχος παρά σαν συντελεσμένη πραγματικότητα».

9Να σχολισετε την αξιολογικ διαβθμιση των γενεν απ τον Περικλ.

Με την αξιολογική διαβάθμιση των γενεών: α) τηρεί την παράδοση στον επιτάφιο λόγο του και επαινεί τους προγόνους, β) παρουσιάζει τη γενιά της πεντηκονταετίας 479-431 π.Χ. ως δημιουργό μιας λαμπρής πόλης, χωρίς να αρνείται πως το μεγαλείο της Αθήνας είναι αποτέλεσμα συνεισφοράς όλων των γενεών. Οι ακροατές του Περικλή είναι ανάγκη να θυμούνται το μεγαλείο της Αθήνας.

10Να αναφρετε τους λγους για τους οποους, σμφωνα με το ρτορα, πρπει να τιμονται οι πργονοι.

«Θὰ ἀρχίσω ἀπὸ τοὺς προγόνους πρῶτα. Καθῆκον μας εἶναι καὶ συγχρόνως πρέπον σὲ τούτη τὴν περίσταση νὰ ἀποδίδεται αὐτὴ ἡ τιμὴ στὴ μνήμη τους. Γιατὶ ζώντας ἀδιαλείπτως σὲ αὐτὴ τὴ χώρα μᾶς τὴν παρέδωσαν, διαδοχικὰ ἡ μιὰ γενιὰ μετὰ τὴν ἄλλη χάρη στὴν ἀνδρεία τους, ἐλεύθερη ὣς τώρα.»

Στο πρώτο μέρος του Κεφαλαίου 36 ο Περικλής δηλώνει πως αποτελεί καθήκον και συνάμα είναι το ηθικά σωστό («δίκαιον γὰρ αὐτοῖς καὶ πρέπον δὲ ἅμα») να τιμώνται οι πρόγονοι. Η προσφορά τους, άλλωστε, είναι ιδιαιτέρως σημαντική, εφόσον χάρη σε εκείνους έχει διασφαλιστεί τόσο η αυτοχθονία του αθηναϊκού πληθυσμού όσο και η ελευθερία του τόπου τους. Οι Αθηναίοι, έτσι, μπορούν αφενός να αισθάνονται υπερήφανοι και αφετέρου είχαν τα κατάλληλα θεμέλια, ώστε να οικοδομήσουν την ηγεμονία τους και να εξασφαλίσουν τη συνεχή ισχυροποίηση της πόλης τους. Αν, άρα, οι Αθηναίοι έχουν πλέον μια αυτάρκη και ευδαίμονα πόλη αυτό το χρωστούν σε μεγάλο βαθμό στους συνεχείς αγώνες και στην ανδρεία των προγόνων τους.

11. «τά δέ πλείω αὐτῆς ἡμεῖς οἵδε οἱ νῦν ἔτι ὄντες μάλιστα ἐν τῇ καθεστηκυίᾳ ἡλικίᾳ ἐπηυξήσαμεν καί τήν πόλιν τοῖς πᾶσι παρεσκευάσαμεν καί ἐς πόλεμον καί ἐς εἰρήνην αὐταρκεστάτην». Να αναφρετε τα στοιχεα που επιδικει να τονσει ο Περικλς με την παραπνω φρση.

Η γενιά του ίδιου του Περικλή (446-431 π.Χ.), τα άτομα της οποίας βρίσκονται μεταξύ 40 και 60 χρονών, κατόρθωσε να αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την κληρονομιά που έλαβε από τους προγενέστερους. Έτσι, η ελεύθερη και κυρίαρχη Αθήνα που παρέλαβαν ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο και διασφάλισε την αυτάρκειά της τόσο σε περιόδους πολέμου όσο και σε περιόδους ειρήνης. Χάρη, δηλαδή, στους συγκαιρινούς του Περικλή η Αθήνα απέκτησε την αναγκαία ετοιμότητα απέναντι σε κάθε πιθανή πρόκληση ή δυσκολία, έγινε μια άρτια οργανωμένη πόλη, με ασφάλεια, η οποία εύλογα προσφέρει ισχυρό αίσθημα αυτοπεποίθησης στους πολίτες της.
Ας σημειωθεί, επίσης, πως η γενιά του Περικλή έδωσε έμφαση στην πνευματική και πολιτισμική ανάπτυξη της Αθήνας. Η φιλοσοφία, η δραματική ποίηση, οι επιστήμες και οι τέχνες έφτασαν κατά την περίοδο αυτή σε πρωτόγνωρες κορυφώσεις. Την ίδια, άλλωστε, περίοδο δημιουργήθηκε και ο αριστουργηματικός Παρθενώνας, που αποτελεί ξεχωριστό σύμβολο της έμφασης που δόθηκε στην πολιτισμική εξέλιξη της πόλης.

12Ποια επιτεγματα της Αθνας υπονοε ο Περικλς με τη φρση «λθομεν π' ατ»;

Η φράση «ἤλθομεν ἐπ’ αὐτά» παραπέμπει στη διαμόρφωση της αθηναϊκής ηγεμονίας, στην επιτυχή αντιμετώπιση των εχθρών, στην αυτάρκεια της πόλης και σε περίοδο πολέμου και σε περίοδο ειρήνης.

13. «ὧν τά μέν κατά πολέμους ἔργα, οἷς ἕκαστα ἐκτήθη»: Σε ποιας γενις τα πολεμικ ργα αναφρεται εδ ο ρτορας;

Αντιμετωπίζουμε δυσκολίες να κατανοήσουμε σε ποιους ακριβώς αναφέρεται εδώ ο Περικλής. Οι μελετητές του Θουκυδίδη έχουν διατυπώσει για το συγκεκριμένο θέμα απόψεις που συγκρούονται μεταξύ τους. Αρκετοί πιστεύουν ότι με το ὧν δηλώνονται οι πατέρες και οι σύγχρονοι μαζί. Ο Ι. Θ. Κακριδής υποστηρίζει ότι «αν από την αρχή της φράσης ο Περικλής είχε στο νου του τη δεύτερη και τρίτη μαζί ομάδα, όχι την τελευταία μόνο ή και τις τρεις, η διατύπωσή του θα ήταν εντελώς διαφορετική... Καταχτητικούς όμως πολέμους πριν από το 480 δεν έχουν να παρουσιάσουν οι Αθηναίοι. Μόνη λοιπόν δυνατότητα θα έλεγε κανείς, πως έμεινε, το ὧν να αναφέρεται στην τωρινή αποκλειστικά γενιά. Κι όμως πρέπει, νομίζω, ν’ αποδοθεί και στις τρεις μαζί ομάδες. Αν το περιορίζαμε στο τελευταίο μέλος, θα έμεναν έξω οι επιθετικοί αγώνες των Αθηναίων από το τέλος των μηδικών ως τη συνθήκη του 445. Γι’ αυτό και οι δοκιμές των φιλολόγων να περιλάβουν από την αρχή της φράσης τους τους «πατέρες» (Ι. Θ. Κακριδής, ό.π., σ. 15).

Για το διο βλ. και Γερσιμου Δ. Καψλη, Οι δο κορυφαοι μνοι της Αθηναϊκς δημοκρατας - Ο πιτφιος του Περικλ στο Θουκυδδη, Αθναι, 1986, σ. 63.

14. «ἀπό δέ οἵας … καί μεθ’ οἵας … καί ἐξ οἵων»: Τι επιθυμε να τονσει ο ρτορας με αυτόν τον εκφραστικό τρόπο;

Με το σχήμα επανάληψης στη συγκεκριμένη φράση ο ρήτορας επιχειρεί να δώσει έμφαση σε ό,τι αποτελεί το κύριο θέμα του λόγου του. Παραλλήλως, μάλιστα, η σειρά με την οποία αναφέρει τις κεντρικές αυτές έννοιες είναι και η σειρά με την οποία θα τις αναλύσει στη συνέχεια του λόγου του. Κατ’ αυτό τον τρόπο προϊδεάζει τους ακροατές του τόσο για το περιεχόμενο του επιτάφιου λόγου του όσο και για τη δομή του.

15Ποιο περιεχμενο δνει ο Περικλς στις λξεις «πιτδευσις», «πολιτεα» και «τρποι»;

Με τη λέξη «ἐπιτήδευσις» εννοείται η πορεία που ακολουθήθηκε, για να φθάσει η πόλη στην ακμή, με την «πολιτεία» δηλώνεται η δημόσια ζωή και με τους «τρόπους» κάθε ενέργεια και εκδήλωση του ανθρώπου στην ιδιωτική του ζωή. Πρόκειται για τους τρεις παράγοντες που συνέβαλαν στο αθηναϊκό μεγαλείο.

16Ποια καινοτομα παρατηρομε στο κεφάλαιο 36 σε σγκριση με λλους επιταφους;

Ο ρήτορας προσπερνά με συντομία τον έπαινο των προγόνων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποβαθμίζει την προσφορά τους, εξαίρει το έργο των πατέρων και θα επικεντρώσει το κύριο μέρος του λόγου του στο έργο των συγχρόνων.

17Να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο ο Περικλής δηλνει τις τρεις γενις, αφού επισημάνετε τις σχετικές φράσεις του κειμένου.

Οι πρόγονοι: «ἀπό τῶν προγόνων». Οι πατέρες: «καί ἔτι μᾶλλον οἱ πατέρες ἡμῶν». Οι σύγχρονοι: «αὐτοί ἡμεῖς οἵδε οἱ νῦν ἔτι ὄντες μάλιστα ἐν τῇ καθεστηκυίᾳ ἡλικίᾳ». Οι φράσεις που χρησιμοποιεί ο ρήτορας για τις γενιές είναι ανάλογες του έργου που πρόσφερε καθεμιά. Έτσι οι πρόγονοι αναφέρονται μονολεκτικά, οι πατέρες με επίδοση και οι σύγχρονοι με πολλές εμφατικές εκφράσεις (Ι. Μπάρμπα, σσ. 117-118).
Πέρα από τη διαφοροποίηση στο πώς δηλώνεται η κάθε γενιά, εντοπίζουμε εκφραστική διαφοροποίηση και στο πώς δηλώνεται η προσφορά καθεμίας. Έτσι, το έργο των προγόνων δηλώνεται με τρισύλλαβη μετοχή («οἰκοῦντες»), με ένα τετρασύλλαβο ρήμα («παρέδοσαν») και με έναν εμπρόθετο της αιτίας («δι’ ἀρετὴν»). Ακολούθως, το έργο των πατέρων δηλώνεται με τετρασύλλαβη μετοχή («κτησάμενοι»), με πεντασύλλαβο ρήμα («προσκατέλιπον») και τονίζεται αφενός με την εμφατική φράση («ἔτι μᾶλλον»), καθώς και με αναφορικές προτάσεις οι οποίες επισημαίνουν το γεγονός πως δεν αρκέστηκαν στα όσα παρέλαβαν, αλλά τα επαύξησαν («πρὸς οἷς ἐδέξαντο», «ὅσην ἔχομεν ἀρχὴν») κι όλα αυτά τα πέτυχαν με σημαντικό κόπο, όπως δηλώνεται με σχήμα λιτότητας («οὐκ ἀπόνως»). Μεγαλύτερη και σαφέστερη έμφαση, ωστόσο, δίνεται στο έργο της γενιάς του Περικλή, η οποία εξαρχής δηλώνεται με πλήθος αντωνυμιών («αὐτοὶ ἡμεῖς οἵδε»). Το έργο της οποίας εκφράζεται με δύο ρήματα, ένα πεντασύλλαβο και ένα εξασύλλαβο («ἐπηυξήσαμεν», «παρεσκευάσαμεν»), καθώς και με ένα επίθετο υπερθετικού βαθμού («αὐταρκεστάτην»).

18Το κεφάλαιο 36 χαρακτηρζεται απ πολλος μελετητς ως δετερο προομιοΝα αναφρετε τα σημεα του κειμνου που συνηγορον για την ορθτητα αυτς της ποψης.

«Ὅμως μὲ ποιές ἀρχὲς ὡς βάση τὰ κατακτήσαμε καὶ μὲ ποιούς πολιτικοὺς θεσμοὺς καὶ δημόσιο βίο, μὲ ποιά ἰδιοσυγκρασία φθάσαμε σὲ αὐτὴ τὴν ἀκμή, αὐτὰ θὰ ἐκθέσω πρῶτα»

Αν ο Περικλής ακολουθούσε την κλασική δομή των επιταφίων, τότε ήδη από το κεφάλαιο αυτό θα ξεκινούσε την αναφορά στα πολεμικά κατορθώματα του αθηναϊκού παρελθόντος, τα οποία και θα καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος του λόγου του, μιας και θα αποτελούσαν το κύριο θέμα του λόγου του. Ο Περικλής, ωστόσο, δηλώνει πως είναι περιττό να αναφερθεί σε αυτά, εφόσον είναι ήδη γνωστά σε όλους. Έτσι, αντί να ασχοληθεί με το κύριο θέμα του λόγου του, το εξαγγέλλει στο δεύτερο μέρος του Κεφαλαίου, φανερώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο πως η ενότητα αυτή (Κεφάλαιο 36) έχει περισσότερο τη λειτουργία ενός δεύτερου προοιμίου.
Σε αντίθεση, λοιπόν, με τους συνηθισμένους επιταφίους που έχουν ως κύριο θέμα τους την καταγωγή -αυτοχθονία- των Αθηναίων και τα επιτεύγματα των προγόνων τους, ο Περικλής επιλέγει να δώσει βαρύτητα σε κάτι διαφορετικό. Καθιστά, έτσι, κύριο μέρος του λόγου του συνιστά η αναφορά στην «ἐπιτήδευσιν», στις αρχές, δηλαδή, με τις οποίας ανατράφηκαν οι Αθηναίοι πολίτες, ώστε να οδηγηθούν στη διαμόρφωση του ιδανικού πολιτεύματος, στην «πολιτεία», στη δημόσια, δηλαδή, ζωή των Αθηναίων, όπως και γενικότερα στο δημοκρατικό τους πολίτευμα, καθώς και στους «τρόπους», στο ήθος, δηλαδή, που διακρίνει την ιδιωτική, αλλά και τη δημόσια ζωή των Αθηναίων.

19. «τήν γάρ χώραν οἱ αὐτοί αἰεί οἰκοῦντες διαδοχῇ τῶν ἐπιγιγνομένων»: Ποιο στοιχείο τονίζεται στην παραπάνω φράση και τι επιδιώκει με την αναφορά αυτή ο Περικλής;

Με την αναφορά του αυτή ο Περικλής προσπαθεί να τονώσει το πατριωτικό αίσθημα των ακροατών του και να βοηθήσει τους Αθηναίους, ώστε να κατανοήσουν το χρέος τους προς την πατρίδα κατά τη διάρκεια εκείνης της δύσκολης περιόδου. Υπενθυμίζει λοιπόν σ’ αυτούς ότι κατοικούν σε μια πατρίδα που τους κληροδοτήθηκε από τους προγόνους τους. Σε μια πατρίδα στην οποία δεν υπήρξε επιμειξία με άλλους πληθυσμούς, αλλά οι κάτοικοί της ήταν αυτόχθονες. Την αυτοχθονία των Αθηναίων επισημαίνει και ο Θουκυδίδης (Α, 2). «Τήν γοῦν Ἀττικήν ἐκ τοῦ ἐπί πλεῖστον διά τό λεπτόγεων ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοί αἰεί». Το ίδιο θέμα τονίζεται και από τον Πλάτωνα (Μενέξενος 237 b): «Τῆς δέ εὐγενείας πρῶτον ὑπῆρξε τοῖσδε ἡ τῶν προγόνων γένεσις οὐκ ἔπηλυς οὖσα, οὐδέ τούς ἐκγόνους τούτους ἀποφηναμένη μετοικοῦντας ἐν τῇ χώρᾳ ἄλλοθεν σφῶν ἡκόντων, ἀλλ’ αὐτόχθονας καί τῷ ὄντι ἐν πατρίδι οἰκοῦντας καί ζῶντας…».

20Σε ποιες διαπιστώσεις οδηγούμαστε από το περιεχόμενο του κεφαλαίου 36 για το ήθος και τις ηγετικές ικανότητες του Περικλή;

Με δεδομένο πως τα επιτεύγματα της γενιάς του Περικλή οφείλονται κυρίως στον ίδιο και στις ηγετικές του ικανότητες, γίνεται αντιληπτό το υψηλό επίπεδο της πολιτικής του αρετής. Στόχος, άλλωστε, του Θουκυδίδη είναι να διαγραφεί ακριβώς το ξεχωριστό των ικανοτήτων και της προσωπικότητας του Περικλή.
Η αυτάρκεια της Αθήνας, όπως και η σημαντική ανάπτυξή της, προέκυψαν χάρη στις συνετές επιλογές του Περικλή, γεγονός που φανερώνει την ικανότητά του να καθοδηγεί ορθά τους πολίτες και να δίνει προσοχή σε ό,τι έχει πραγματική αξία. Υπάρχουν, βέβαια, ορισμένα μελανά σημεία στη διοίκηση του Περικλή, όπως η αξιοποίηση των συμμαχικών εισφορών για την κόσμηση της Αθήνας, αλλά τέτοιου είδους στοιχεία απαλείφονται από τον Θουκυδίδη.
Ο Περικλής εμφανίζεται εδώ ιδιαίτερα υπερήφανος για τα κατορθώματα της γενιάς του, δημιουργώντας ίσως την αίσθηση υπέρμετρης αυτοπεποίθησης. Δε θα πρέπει, ωστόσο, να λησμονούμε πως ο λόγος αυτό εξυπηρετεί περισσότερο την επιδίωξη του Θουκυδίδη καθώς θα παρουσιάζονται τα επιτεύγματα της Αθήνας να γίνονται όλο και περισσότερο εμφανείς οι ιδιαίτερες αρετές του Περικλή. Τα συμπεράσματα, άρα, που προκύπτουν για το ήθος και τις ικανότητες του Περικλή δεν προκύπτουν τόσο με δική του πρωτοβουλία όσο εξαιτίας της θέλησης του Θουκυδίδη να αποτυπώσει στο πλαίσιο του λόγου αυτά τις εξαίρετες επιτεύξεις της Αθήνας, οι οποίες προέκυψαν υπό τη χαρισματική ηγεσία του Περικλή.
Η πρόθεση, πάντως, του Περικλή να στηρίξει ψυχολογικά τους Αθηναίους και να τους θυμίσει τους λόγους για τους οποίους αξίζει να δώσουν τις μάχες του πολέμου αυτού φανερώνει το ειλικρινές ενδιαφέρον του για τους συμπολίτες του. Ο Περικλής κατανοεί πως έχουν ανάγκη να ενισχυθεί το ηθικό και η αυτοπεποίθησή τους, κι αυτό ακριβώς επιχειρεί να τους προσφέρει.

ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ///KEΦΑΛΑΙΟ 35 ///

[ΠΗΓΗ : https://latistor.blogspot.com/2022/07/35.html]

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 35

KEIMENO
[Θουκυδίδη Ιστορία, Β΄ 35-46]

35. «Οἱ μὲν πολλοὶ τῶν ἐνθάδε ἤδη εἰρηκότων ἐπαινοῦσι τὸν προσθέντα τῷ νόμῳ τὸν λόγον τόνδε, ὡς καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶν πολέμων θαπτομένοις ἀγορεύεσθαι αὐτόν. ἐμοὶ δὲ ἀρκοῦν ἂν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς, οἷα καὶ νῦν περὶ τὸν τάφον τόνδε δημοσίᾳ παρασκευασθέντα ὁρᾶτε, καὶ μὴ ἐν ἑνὶ ἀνδρὶ πολλῶν ἀρετὰς κινδυνεύεσθαι εὖ τε καὶ χεῖρον εἰπόντι πιστευθῆναι. χαλεπὸν γὰρ τὸ μετρίως εἰπεῖν ἐν ᾧ μόλις καὶ ἡ δόκησις τῆς ἀληθείας βεβαιοῦται. ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς τάχ’ ἄν τι ἐνδεεστέρως πρὸς ἃ βούλεταί τε καὶ ἐπίσταται νομίσειε δηλοῦσθαι, ὅ τε ἄπειρος ἔστιν ἃ καὶ πλεονάζεσθαι, διὰ φθόνον, εἴ τι ὑπὲρ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀκούοι. μέχρι γὰρ τοῦδε ἀνεκτοὶ οἱ ἔπαινοί εἰσι περὶ ἑτέρων λεγόμενοι, ἐς ὅσον ἂν καὶ αὐτὸς ἕκαστος οἴηται ἱκανὸς εἶναι δρᾶσαί τι ὧν ἤκουσεν· τῷ δὲ ὑπερβάλλοντι αὐτῶν φθονοῦντες ἤδη καὶ ἀπιστοῦσιν. ἐπειδὴ δὲ τοῖς πάλαι οὕτως ἐδοκιμάσθη ταῦτα καλῶς ἔχειν, χρὴ καὶ ἐμὲ ἑπόμενον τῷ νόμῳ πειρᾶσθαι ὑμῶν τῆς ἑκάστου βουλήσεώς τε καὶ δόξης τυχεῖν ὡς ἐπὶ πλεῖστον».

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[Ν. Σκουτερόπουλου]

35. «Οι περισσότεροι απ’ όσους έχουν μιλήσει ως τώρα απ’ αυτό το βήμα επαινούν τον νομοθέτη που συμπλήρωσε τη συνηθισμένη τελετή μ’ αυτό τον λόγο, με τη σκέψη ότι είναι ωραίο να εκφωνείται πάνω στον τάφο των νεκρών του πολέμου. Εγώ όμως θα ήμουν της γνώμης πως είναι αρκετό, για άντρες που αποδείχτηκαν γενναίοι με έργα, με έργα να τους αποδίδονται τιμές, σαν κι αυτές που βλέπετε να συνοδεύουν αυτή την ταφή, κι όχι να κρέμεται η αναγνώριση του ηρωισμού πολλών από έναν άντρα, που ο λόγος του μπορεί να είναι ωραίος, μπορεί και κατώτερος. Γιατί είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς μ’ επιτυχία, εκεί που με κόπο εξασφαλίζεται η εντύπωση ότι λέει την αλήθεια. Κι αυτό, γιατί ο ακροατής που ξέρει καλά τα γεγονότα και τ’ ακούει μ’ ευνοϊκή διάθεση, ίσως θα σχημάτιζε τη γνώμη ότι τα λεγόμενα είναι κάπως κατώτερα, σε σύγκριση μ’ αυτά που και θέλει ν’ ακούει και τα ξέρει καλά· όμως, αυτός που δεν τα γνώρισε, θα σχημάτιζε τη γνώμη πως πρόκειται για υπερβολές, επειδή νιώθει φθόνο, αν τυχόν ακούσει κάτι που ξεπερνά τη δική του δύναμη. Γιατί μόνο ως εκείνο το σημείο ανέχεται ο άνθρωπος ν’ ακούει επαίνους που λέγονται για άλλους, ως εκεί που κι ο καθείς πιστεύει ότι είναι ικανός να κατορθώσει κάτι απ’ όσα άκουσε· όμως, για καθετί που ξεπερνά τη δύναμη του, κυριεύεται απ’ την πρώτη στιγμή από φθόνο, κι έτσι δεν δίνει πίστη. Αλλά, επειδή οι παλιότεροι δοκίμασαν στην πράξη το έθιμο κι έκριναν ότι έχει καλώς, έχω κι εγώ την υποχρέωση να συμμορφωθώ με τον νόμο και ν’ ανταποκριθώ όσο γίνεται πιο πολύ στην επιθυμία και τις πεποιθήσεις του καθενός σας.

Ερµηνευτικές ερωτήσεις

1Γιατ ο Περικλς διατυπνει την αντθεσ του προς τους καθιερωµνους επιταφους λγους σε παρµοιες τελετς;

Ο Περικλής θεωρεί πως ο επιτάφιος λόγος είναι περιττός, αφού όταν πρόκειται να τιμηθούν άνδρες που έχουν αποδείξει τη γενναιότητά τους με έργα, τότε θα ήταν προτιμότερο οι οφειλόμενες τιμές να αποδίδονται με έργα και όχι με λόγια. Η έμπρακτη απόδοση τιμής είναι πιο αποτελεσματική και βέβαιη, σε αντίθεση με την εκφώνηση ενός τιμητικού λόγου μέσω του οποίου ένας ρήτορας καλείται να μιλήσει επάξια για τα ανδραγαθήματα πολλών, με τον κίνδυνο να αδικήσει τους νεκρούς, αν δεν κατορθώσει να αποδώσει με επάρκεια το εύρος της γενναιότητας και της θυσίας τους.
Επιπροσθέτως, ένας επιτάφιος λόγος κρίνεται ταυτόχρονα από διαφορετικούς ακροατές. Υπάρχουν από τη μία εκείνοι οι ακροατές που γνωρίζουν τα γεγονότα, διότι ήταν πιθανώς συμπολεμιστές των νεκρών, και οι οποίοι επιθυμούν να ακούσουν ιδιαιτέρως τιμητικά λόγια και ενδέχεται να απογοητευτούν αν ακούσουν κάτι υποδεέστερο. Υπάρχουν από την άλλη κι εκείνοι οι ακροατές που δεν έχουν γνώση των γεγονότων και οι οποίοι ενδέχεται να θεωρήσουν -από φθόνο- υπερβολικά τα όσα θα ειπωθούν. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο ρήτορας καλείται να επιτύχει μια πολύ δύσκολη ισορροπία, εφόσον ο λόγος του δε θα πρέπει μήτε να απογοητεύσει εκείνους που αναμένουν έναν αντάξιο έπαινο των νεκρών, μήτε να προκαλέσει τον φθόνο εκείνων που θα ακούν με δυσπιστία τα ανδραγαθήματά τους.

2Γιατ ο Περικλς εκφρζει το δισταγµό του για την αξα του λγου;

Ο Περικλής στην προσπάθειά του να κερδίσει την επιείκεια των ακροατών του επισημαίνει πως είναι δύσκολο να αποδώσει κανείς με λόγια τον ηρωισμό και τα ανδραγαθήματα των αγωνιστών. Ο δισταγμός του, υπ’ αυτή την έννοια, δε σχετίζεται τόσο με την αξία του λόγου όσο με τη δυνατότητα του ενός ομιλητή να επαινέσει με επάρκεια τον ηρωισμό πολλών ανδρών. Πρόκειται, μάλιστα, για ένα εγχείρημα που καθίσταται ακόμη δυσκολότερο, αν ληφθεί υπόψη η ανομοιογένεια του ακροατηρίου, δοθέντος πως πλάι σε εκείνους που γνωρίζουν τα γεγονότα και αναμένουν να ακούσουν έναν αντάξιο των νεκρών έπαινο, υπάρχουν κι εκείνοι που δεν έχουν άμεση γνώση των γεγονότων και είναι πιθανό να θεωρήσουν υπερβολικά τα όσα λέγονται για τους νεκρούς, εξαιτίας του φθόνου που θα αισθανθούν. Ο ομιλητής, άρα, έρχεται αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο αφενός να απογοητεύσει μέρος των ακροατών του, καθώς ο λόγος του θα φανεί υποδεέστερος της γενναιότητας των νεκρών, και αφετέρου να προκαλέσει τη δυσπιστία των υπόλοιπων ακροατών του, καθώς τα όσα πει θα εκληφθούν ως υπερβολές.
Ο συλλογισμός του Περικλή, επομένως, αποσκοπεί στην «captatio benevolentiae», στην ευμένεια, δηλαδή, των ακροατών του, και δε συνιστά πραγματική αμφισβήτηση της αξίας του λόγου.

3Η αντθεση του ρτορα προς τους πολλος θα µποροσε να εκληφθε ως υπεροπτικ συµπεριφορ. Με ποιο τρπο ο Περικλς το αποφεγει;

Ο Περικλής από την αρχή κιόλας του λόγου του δήλωσε την αντίθεσή του προς τους πολλούς. Ασφαλώς αυτή του η δήλωση θα μπορούσε να εκληφθεί ως εγωιστική τοποθέτηση και γι’ αυτό θα χρησιμοποιήσει στη συνέχεια τη φράση «ἀρκοῦν ἄν ἐδόκει εἶναι» της οποίας το περιεχόμενο αμβλύνει το περιεχόμενο των φράσεων «οἱ μέν πολλοί ...», «ἐμοί δέ...» και υποδηλώνει μετριοφροσύνη.

Βλ. Ι. Θ. Κακριδς, Ερμηνευτικά σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη, Αθήνα, 61988, σ. 3. και Ι. Αχ. Μπρμπα, Θουκυδδη Περικλους Επιτφιος, εκδ. Βνιας, Θεσσαλονκη 1996, σ. 107.

4. «νδρν γαθν ργ γενοµνων ργ κα δηλοσθαι τς τιµς»: Με ποια σηµασα χρησιµοποιεί ο Θουκυδίδης τη λέξη «γαθς»;

Η λέξη ἀγαθός λαμβάνει στο πλαίσιο του κειμένου πρωτίστως τη σημασία του γενναίου, εφόσον αναφέρεται σε άτομα που έλαβαν μέρος σε πολεμικές δραστηριότητες προς όφελος της πόλης τους. Πρόκειται, μάλιστα, για πολίτες που πολέμησαν με θάρρος, παρά το γεγονός πως γνώριζαν εκ των προτέρων τον υψηλό κίνδυνο που αντιμετώπιζαν, όπως θα δηλωθεί στο Κεφάλαιο 40. Παραλλήλως, όμως, εφόσον πρόκειται για πολίτες της δημοκρατικής Αθήνας, η λέξη εμπεριέχει και τη σημασία του ενάρετου και καλού πολίτη, εκείνου, δηλαδή, που διαπνέεται από τέτοιας έντασης αφοσίωσης για την πατρίδα του, ώστε δε διστάζει να θυσιαστεί για χάρη της.

5Ποιες δυσκολες επισηµανει ο ρτορας για να επιτυχηµνο λγο;

Ο Περικλής επισημαίνει πως είναι δύσκολο να συντεθεί ένας επιτυχημένος επιτάφιος λόγος, εφόσον ο έπαινος των νεκρών θα παρουσιαστεί απέναντι σε δύο κατηγορίες ακροατών που έχουν διαφορετικές μεταξύ τους προσδοκίες. Εκείνοι που γνωρίζουν τα γεγονότα έχουν ευνοϊκή διάθεση απέναντι στους νεκρούς και αναμένουν να ακούσουν έναν έπαινο αντάξιο των ανδραγαθημάτων τους, οπότε είναι πιθανό να απογοητευτούν, αν ο ρήτορας δεν κατορθώσει να αποδώσει με τα λόγια του το πόσο σημαντική υπήρξε η θυσία των τιμώμενων νεκρών. Εκείνοι, ωστόσο, που δεν γνωρίζουν τα γεγονότα και δεν αντιλαμβάνονται τη γενναιότητα των τιμωμένων, ενδέχεται να δυσανασχετήσουν με τα όσα ακούν λόγω του φθόνου που θα αισθανθούν. Οι άνθρωποι, άλλωστε, τείνουν να αποδέχονται τον έπαινο για τους άλλους μόνο μέχρι το σημείο που αισθάνονται πως είναι κι εκείνοι ικανοί να πετύχουν κάτι ανάλογο. Αν όμως τα όσα ειπωθούν ξεπερνούν τις δικές τους δυνατότητες, τότε αισθάνονται φθόνο και αρνούνται να πιστέψουν τα όσα ακούν.
Ως εκ τούτου ο ρήτορας είναι αναγκασμένος να ισορροπήσει το λόγο του κατά τέτοιο τρόπο ώστε από τη μία να ικανοποιήσει εκείνους που προσδοκούν να ακούσουν λόγια αντάξια της γενναιότητας των νεκρών και από την άλλη να μην προκαλέσει τον φθόνο εκείνων που αγνοούν τα ανδραγαθήματα των νεκρών.

6Σε ποιες κατηγορες χωρζει τους ακροατς του ο Περικλς και απ ποιους αποτελεται καθεµι;

Ο Περικλής διακρίνει τους ακροατές του σε δύο κατηγορίες. Από τη μία πλευρά βρίσκονται οι ακροατές που γνωρίζουν καλά τα γεγονότα και ως εκ τούτου είναι ευνοϊκά διακείμενοι απέναντι στους νεκρούς («ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς»), ενώ από την άλλη βρίσκονται οι ακροατές που αγνοούν τα γεγονότα («ὅ τε ἄπειρος») και με δυσκολία θα αποδεχτούν τον έπαινο για τους νεκρούς, αν τα όσα ακούσουν ξεπερνούν τις δικές τους δυνατότητες. Θεωρητικά στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα άτομα που έλαβαν μέρος στις ίδιες μάχες ή με κάποιο τρόπο ενημερώνονταν για την εξέλιξη των γεγονότων, ενώ στη δεύτερη τα άτομα που αφενός δεν πολέμησαν και αφετέρου παρέμειναν ανενημέρωτα για τους αγώνες της πατρίδας τους. Στην πραγματικότητα, όμως, η διάκριση δεν αφορά τόσο τον Περικλή όσο τον ιστορικό Θουκυδίδη, εφόσον εκείνοι που αγνοούν τα γεγονότα δεν είναι οι συγκαιρινοί του Περικλή, αλλά οι μεταγενέστεροι αναγνώστες του ιστορικού έργου, οι οποίοι εύλογα δε θα έχουν άμεση γνώση των όσων συνέβησαν εκείνα τα χρόνια.
Αν ο Περικλής καλείται να μιλήσει με τρόπο αντάξιο για τους αγωνιστές της εποχής του απέναντι σε πολίτες που γνωρίζουν καλά τις μάχες της πόλης τους, ο Θουκυδίδης καλείται να καταγράψει με αντικειμενικότητα τα όσα συνέβησαν, εφόσον απευθύνεται σε ένα μεταγενέστερο χρονικά κοινό, το οποίο εκ των πραγμάτων θα είναι λιγότερο δεκτικό απέναντι σε επαίνους που ενδεχομένως θα τους φαίνονται πως ξεπερνούν το μέτρο, εφόσον δε θα έχουν τη συναισθηματική εμπλοκή των ανθρώπων της εποχής του Περικλή.

7Ποια στοιχεα χαρακτηρζουν καθεµι απ τις κατηγορες των ακροατν;

Οι «ξυνειδότες» που ήταν παρόντες στα γεγονότα και οι «ἄπειροι», η νέα γενιά των Αθηναίων που δεν πήρε μέρος στα γεγονότα. Οι πρώτοι δεν ικανοποιούνται από το «μετρίως εἰπεῖν», αλλά επιθυμούν να παρουσιαστεί η ανδρεία τους με τρόπο που θα εξυψωθούν οι ίδιοι όσο γίνεται περισσότερο. Επομένως παρασύρονται από το συναίσθημα και επιδεικνύουν μεροληπτική στάση. Οι δεύτεροι είναι διατεθειμένοι να αποδεχθούν από τα γεγονότα μόνο εκείνα που ανταποκρίνονται στις δικές τους δυνατότητες, ενώ αμφισβητούν όσα οι ίδιοι δεν μπορούν να κατορθώσουν.

Για το θμα αυτ βλ. Ι. Θ. Κακριδ.π., σ. 5 και Σωκρτη Γκκα, Ο Επιτφιος Θουκυδδη - Περικλ, εκδ. Σαββλα, Αθνα 1993, σ. 33.

8Για ποιους ακροατς η δυσκολα να πεισθον εναι µεγαλτερη και γιατ;

Από τους ακροατές του Περικλή, οι «ξυνειδότες» έχουν άμεση γνώση της πραγματικότητας, αφού και οι ίδιοι πήραν μέρος στις μάχες και είδαν με τα μάτια τους την ανδρεία που επέδειξαν οι προκείμενοι νεκροί στην προσπάθειά τους να αποκρούσουν τον εχθρό. Η επιφύλαξη που διατυπώνει ο Περικλής για το κατά πόσο θα πεισθούν αυτοί συνίσταται στην αδυναμία του λόγου να αποδώσει τα κατορθώματά τους με τρόπο που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Τα κατορθώματα των νεκρών είναι πολύ μεγάλα και δύσκολα θα καταστεί δυνατόν να υμνηθούν με λόγο. Έτσι ο φόβος του ρήτορα για τον «ξυνειδότα» ακροατή είναι μήπως και αυτός «τάχ’ ἄν τι ἐνδεεστέρως νομίσειε δηλοῦσθαι». Ο φόβος του όμως γίνεται μεγαλύτερος, όταν σκέπτεται ότι απευθύνεται και σε «ἄπειρους» ακροατές. Αυτοί δεν έχουν άμεση επίγνωση των γεγονότων, αφού δεν πήραν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις και είναι πολύ δύσκολο να πιστέψουν όσα ακούουν. Πολλά τα θεωρούν υπερβολικά (ἔστιν ἅ καί πλεονάζεσθαι). Αλλά η δυσπιστία τους, κατά το ρήτορα, εκπορεύεται από την ίδια τη φύση του ανθρώπου να φθονεί οτιδήποτε ξεπερνά τις δικές του δυνατότητες. Διαπιστώνουμε ότι ο Θουκυδίδης εκφράζει εδώ απόψεις σχετικές με τη συμπεριφορά των ανθρώπων ή μερικών κατηγοριών προσώπων.

Βλ. J. Romilly, Βάστα καρδιά μου – Η ανάπτυξη της ψυχολογίας στα αρχαία ελληνικά γράμματα, εκδ. ΤΟ ΑΣΤΥ, Αθήνα, 1997, σ. 140. Αξιοπρόσεκτες επίσης οι παρατηρήσεις στις ενότητες «Οι ψυχολογικοί νόμοι και οι υπεύθυνες δυνάμεις» και «Οι ψυχολογικές συγκρούσεις και τα μέρη της ψυχής», σσ. 141-163.

9Τι υποδηλνει το γεγονς τι ο Περικλς, παρ τη διαφωνα του µε τη συνθεια της εκφνησης του λγου, τελικ υποχωρε;

Ο Περικλής στο ξεκίνημα του λόγου του εκφράζει τις δικές του, υποκειμενικές αντιρρήσεις («ἐμοὶ δὲ») σχετικά με τη χρησιμότητα του επιταφίου λόγου. Στο κλείσιμο όμως του κεφαλαίου αναγνωρίζει αφενός πως πρόκειται για μια συνήθεια -για ένα έθιμο- δοκιμασμένο στον χρόνο («τοῖς πάλαι οὕτως ἐδοκιμάσθη ταῦτα καλῶς ἔχειν»), και αφετέρου την υποχρέωση που έχει να συμβαδίσει με αυτό («χρὴ καὶ ἐμὲ ἑπόμενον τῷ νόμῳ»). Ο προσωπικός δισταγμός του Περικλή δεν μπορεί να υποσκελίσει τις προσδοκίες και την επιθυμία των πολλών -βασικό γνώρισμα του δημοκρατικού πολιτεύματος-, γι’ αυτό και ο Περικλής συμμορφώνεται με το έθιμο και δείχνει σεβασμό απέναντι στους ακροατές του.

10Πς δικαιολογεται η δυσπιστα του Περικλ για τη χρησιµτητα του Επιταφου, αφο εναι γνωστ τι οι Αθηναίοι γοητεονταν απ το ρητορικ λγο;

Η δυσπιστία του Περικλή για τη χρησιμότητα του Επιταφίου λόγου συνιστά ρητορικό τέχνασμα, το οποίο αποσκοπεί στο να κερδίσει την εύνοια των ακροατών του, μιας και αναλαμβάνει ένα τόσο δύσκολο εγχείρημα, όπως είναι το να τιμήσει με τα λόγια του επάξια τους νεκρούς του πολέμου. Παραλλήλως, βέβαια, η δυσπιστία του Περικλή λειτουργεί ως προϊδεασμός για τις γενικότερες διαφοροποιήσεις του δικού του επιτάφιου λόγου, καθώς όπως θα φανεί στην πορεία ο πολιτικός ενδιαφέρεται περισσότερο να τιμήσει το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας παρά τους τιμώμενους νεκρούς. Το γεγονός, άλλωστε, πως ο Περικλής γνωρίζει την εκτίμηση που έχουν οι Αθηναίοι στο ρητορικό λόγο γίνεται αντιληπτό από το πλήθος των επιχειρημάτων που αξιοποιεί και από την αριστοτεχνική δόμηση του λόγου του.

11Να εντοπσετε τους αντιθετικος συλλογισµος του ρτορα και να αιτιολογσετε αυτόν τον τρπο κφρασης.

1ος αντιθετικός συλλογισμός: «Οἱ μέν πολλοί - ἐμοί δέ»
Σε αντίθεση με την άποψη των προηγούμενων ομιλητών πως ο επιτάφιος λόγος συνιστά μια καλή προσθήκη στην τελετή ενταφιασμού, εφόσον αποτελεί ευκαιρία να επαινεθούν οι νεκροί για τις πράξεις τους, ο Περικλής θεωρεί πως θα ήταν προτιμότερο εκείνοι που διακρίθηκαν για τις πράξεις και τα ανδραγαθήματά τους να τιμώνται με πράξεις και όχι με λόγια. Στις πράξεις προς τιμήν των νεκρών στις οποίες αναφέρεται ο Περικλής συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, οι εξής: η διήμερη πρόθεση των νεκρών, οι προσφορές των συγγενών, η νεκρική πομπή από την αγορά στον Κεραμεικό, ο δημόσιος ενταφιασμός, η επιγραφή στην επιτύμβια στήλη, και η φροντίδα της πόλης για τα παιδιά των νεκρών του πολέμου.
Αιτιολόγηση 1ης αντίθεσης: Σε πρώτο επίπεδο η αντίθετη άποψη που εκφράζει ο Περικλής εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθειά του να κερδίσει την εύνοια του ακροατηρίου μέσα από την ανάδειξη της δυσκολίας που παρουσιάζει η απόπειρα να τιμηθούν με λόγια οι πολεμιστές που έδωσαν τη ζωή τους για χάρη της κοινής τους πατρίδας. Σε δεύτερο επίπεδο, ωστόσο, ο Περικλής επιλέγει να ξεκινήσει τον λόγο του διαφοροποιούμενος από τους προηγούμενους ομιλητές, προκειμένου να προϊδεάσει τους ακροατές για τη γενικότερη παρέκκλιση της ομιλίας του από το συνηθισμένο περιεχόμενο των επιτάφιων λόγων. Στόχος, άλλωστε, του Θουκυδίδη είναι να επαινεθεί μέσω του λόγου αυτού κυρίως το δημοκρατικό πολίτευμα και όχι τόσο οι νεκροί του πολέμου.

2ος αντιθετικός συλλογισμός:  «ἐν ἑνί ἀνδρί - πολλῶν ἀρετάς»
Ο Περικλής δηλώνει πως θεωρεί πιο κατάλληλη την απόδοση τιμών με έργα, διότι αλλιώς η αναγνώριση του ηρωισμού και της γενναιότητας των πολλών εξαρτάται από τη ρητορική δεινότητα του ενός.
Αιτιολόγηση 2ης αντίθεσης: Με την επισήμανση πως η αναγνώριση της γενναιότητας των «πολλών» εξαρτάται από την ομιλία του «ενός» ο Περικλής επιχειρεί να τονίσει τη δυσκολία του εγχειρήματος και να διασφαλίσει έτσι την εύνοια του κοινού.

3ος αντιθετικός συλλογισμός: «ὁρᾶτε - ἀκροατής, ἀκούοι, ἤκουσε»
Η αντίθεση μεταξύ εκείνων που είναι παρόντες στην ομιλία του Περικλή κι έχουν τη δυνατότητα να δουν τις ετοιμασίες που έχουν γίνει για τον ενταφιασμό των νεκρών, και εκείνων που θα «ακούσουν» για τα γεγονότα αυτά, χωρίς να τα γνωρίζουν προσωπικά, δεν αφορά τόσο τον Περικλή όσο τον Θουκυδίδη. Ο ιστορικός καταγράφοντας την ομιλία του Περικλή έχει υπόψη του πως το έργο του θα συνεχίσει να διαβάζεται από όλες τις επόμενες γενιές, οπότε αντιλαμβάνεται πως οφείλει να είναι αντικειμενικός κατά την αποτύπωση των γεγονότων.
Παραλλήλως, η αντίθεση ανάμεσα στην άμεση («ὁρᾶτε») και την έμμεση («ἀκροατής») αντίληψη παραπέμπει και στη διάκριση ανάμεσα σε εκείνους τους ακροατές του λόγου που υπήρξαν συμπολεμιστές με τους νεκρούς, κι εκείνους που δεν συμμετείχαν στις μάχες.

 3ος αντιθετικός συλλογισμός: εἰρηκότων, λόγον, ἀγορεύεσθαι - έργῳ γενομένων ἔργῳ καί δηλοῦσθαι
Ο Περικλής επισημαίνει εμφατικά την αντίθεση ανάμεσα στα λόγια και στα έργα, προκρίνοντας την αξία των έργων ως καταλληλότερων για την έμπρακτη απόδοση τιμών στους νεκρούς. Παρά το γεγονός ότι απευθύνεται σε πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας που τρέφουν ιδιαίτερη εκτίμηση για τον λόγο ως φορέα εννοιών, αλλά και ως μέσο έκφρασης συναισθημάτων, ο Περικλής αξιοποιεί την αντίθεση αυτή στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να κερδίσει την εύνοια των ακροατών του.

4ος αντιθετικός συλλογισμός: ὁ ξυνειδώς καί εὔνους ἀκροατής - ὅ τε ἄπειρος
Η αντίθεση ανάμεσα στους ακροατές του λόγου που γνωρίζουν καλά τα γεγονότα κι έχουν ευνοϊκή διάθεση απέναντι στους τιμώμενους νεκρούς και σε εκείνους που δεν τα γνωρίζουν, διότι πιθανώς δεν συμμετείχαν στις σχετικές μάχες, είναι σαφώς βαθύτερη απ’ όσο παρουσιάζεται. Στην πραγματικότητα θα ήταν δύσκολο για τους πολίτες της εποχής εκείνης να μην έχουν γνώση των πολεμικών γεγονότων, έστω κι αν δεν έλαβαν οι ίδιοι μέρος, εφόσον στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας όλοι ενημερώνονταν για την εξέλιξη του πολέμου. Υπ’ αυτή την έννοια σε αυτή την αντίθεση δε διακρίνουμε τόσο την αγωνία του Περικλή να πείσει με τον λόγο του όσους αγνοούν τα κατορθώματα των νεκρών όσο τη σκέψη του Θουκυδίδη πως οι περισσότεροι από τους αποδέκτες του έργου του θα ανήκουν σε μελλοντικές γενιές, γι’ αυτό και εύλογα θα έχουν άγνοια των γεγονότων αυτών. Ο λόγος του Περικλή απευθύνεται στους συγκαιρινούς του που σίγουρα γνωρίζουν τα γεγονότα, το ιστορικό έργο όμως του Θουκυδίδη συντίθεται κυρίως για τις επερχόμενες γενιές.

5ος αντιθετικός συλλογισμός: ἐνδεεστέρως δηλοῦσθαι - πλεονάζεσθαι.
Ο λόγος του Περικλή -και μέσω αυτού το έργο του Θουκυδίδη- οφείλει να διατηρήσει μια ισορροπία ανάμεσα στην αντικειμενική αποτύπωση που επιδιώκει ο ιστορικός και στην ανάγκη του πολιτικού της εποχής να ικανοποιήσει με τον λόγο του τη συναισθηματική αξίωση των συγχρόνων του για μια δίκαιη και επάξια αναγνώριση της θυσίας των συμπολιτών τους.

12Με ποια στοιχεα του κειµνου θα µποροσαµε να τοποθετσουµε χρονικ τη συγγραφ του πιταφίου και να ορσουµε το πραγµατικ ακροατριο;

Το γεγονός ότι ο Περικλής αφιερώνει μεγάλο μέρος του προοιμίου αναφερόμενος στο ποιοι είναι οι ακροατές του και εξηγώντας γιατί όσοι δεν γνωρίζουν τα γεγονότα θα φανούν δύσπιστοι λόγω φθόνου («ὅ τε ἄπειρος… διὰ φθόνον, εἴ τι ὑπὲρ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀκούοι») ενισχύει την άποψη πως τα όσα «λέγονται» ανήκουν περισσότερο στον Θουκυδίδη. Το πραγματικό, δηλαδή, ακροατήριο δεν είναι οι σύγχρονοι του Περικλή, αλλά οι αναγνώστες της ιστορίας του Θουκυδίδη, οι οποίοι αφενός δεν θα έχουν άμεση γνώση των γεγονότων της πρώτης χρονιάς του πολέμου και αφετέρου έχοντας γνωρίσει την ήττα της Αθήνας ενδέχεται να φανούν πράγματι δύσπιστοι απέναντι σε όσα επαινετικά σκοπεύει να παραθέσει ο ρήτορας σχετικά με το μεγαλείο της δημοκρατικής Αθήνας. Η αγωνία, άρα, που εκφράζεται στο προοίμιο για την απροθυμία των ανθρώπων να πιστέψουν τα όσα ακούν λόγω φθόνου, αφορά τους αναγνώστες του Θουκυδίδη και την αναμενόμενη αντίδρασή τους, εφόσον τα επιτεύγματα της Αθήνας που καταγράφει ο ιστορικός θα ανήκουν για εκείνους στο παρελθόν και θα ξεπερνούν σίγουρα κατά πολύ τη δική τους κατάσταση, μιας και εκείνοι θα ζουν σε μια ηττημένη πόλη.

13Ποια στοιχεα µποροµε να επισηµνουµε στο κεφλαιο 35 σχετικ µε την προσωπικτητα του Περικλ;

Ο τρόπος με τον οποίο επιλέγει ο Περικλής να ξεκινήσει τον λόγο του, αμφισβητώντας, δηλαδή, την αξία των επιτάφιων λόγων, φανερώνει το ανεξάρτητο της προσωπικότητάς του, αφού δεν αισθάνεται πως είναι αναγκασμένος να ακολουθεί τα αναμενόμενα μοτίβα απλώς και μόνο επειδή έχουν καθιερωθεί από τη συνήθεια. Εκφράζει, έτσι, την αντίθεσή του με αίσθηση ελευθερίας, χωρίς να ανησυχεί για την πιθανή αντίδραση που μπορεί να προκαλέσουν τα λόγια του. Ο τελικός, βέβαια, συμβιβασμός του με το έθιμο δείχνει πως διακρίνεται για τον σεβασμό του απέναντι στους συμπολίτες του, εφόσον δε θέλει να τους απογοητεύσει. Συνιστά, συνάμα, ένδειξη του δημοκρατικού του ήθους, καθώς παρά την όποια δική του αντίρρηση κατανοεί πως η πλειονότητα των συμπολιτών του εκτιμά το έθιμο αυτό, οπότε αποδέχεται πως οφείλει να φανεί αντάξιος των προσδοκιών τους.
Εμφανείς είναι, επίσης, τόσο οι ρητορικές του ικανότητες, όπως αυτό διαφαίνεται από την πολυεπίπεδη τεκμηρίωση της άποψής του, όσο και οι γνώσεις του για την ψυχολογία των συνανθρώπων του, όπως αυτό προκύπτει από τις παρατηρήσεις που κάνει σχετικά με τον φθόνο.

14Ποια καινοτοµία εισάγει ο Περικλής στο προοίµιο του πιταφίου;

Σε αντίθεση με τη συνήθη επιλογή των ρητόρων να επαινούν τον νομοθέτη που συμπλήρωσε την τελετή του ενταφιασμού με έναν επιτάφιο λόγο, ο Περικλής επιλέγει να επικρίνει το έθιμο αυτό, υποστηρίζοντας πως για άτομα -όπως οι νεκροί πολεμιστές- που έδειξαν με έργα την ανδρεία τους θα αρκούσαν μόνο έργα για να τιμηθεί η μνήμη τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο Περικλής ξεκινά τον επιτάφιο λόγο του αμφισβητώντας την αξία των επιτάφιων λόγων. Πρόκειται, βέβαια, για ένα ρητορικό τέχνασμα και όχι για πραγματική αμφισβήτηση.
Επιπροσθέτως, μια σημαντική διαφοροποίηση του προοιμίου του Περικλή, είναι η έμφαση που δίνεται στις διαθέσεις των ακροατών του και στη διάκρισή τους σε δύο κατηγορίες, σε εκείνους που γνωρίζουν τα γεγονότα και σε εκείνους που τα αγνοούν. Η έμφαση αυτή, ωστόσο, προκύπτει λόγω της αίσθησης του Θουκυδίδη πως οι μελλοντικοί αναγνώστες του Επιταφίου θα φανούν δύσπιστοι απέναντι στα επιτεύγματα της αθηναϊκής δημοκρατίας.

15Το προοµιο ενς επιδεικτικο λγου περιλαµβνει παινο, ψγο, προτροπ  αποτροπΜε ποιο τρπο αρχζει τον πιτφιο λγο του ο Περικλς;

Ο Περικλής ξεκινά τον επιτάφιο λόγο του με αναφορά στον έπαινο που απέδωσαν  προηγούμενοι από αυτόν εκφωνητές επιτάφιων λόγων στον νομοθέτη που συμπλήρωσε την τελετή ενταφιασμού με έναν τιμητικό (επιτάφιο) λόγο για τους νεκρούς. Ακολούθως, ωστόσο, εκφράζει και τεκμηριώνει τη δική του αποδοκιμασία (ψόγο) για την προσθήκη του επιταφίου λόγου, χωρίς τελικά να απορρίπτει το έθιμο.

16Ποιο θεωρε κνητρο της συµπεριφορς των «πειρων» ακροατν ο ρτορας και γιατ;

Σύμφωνα με το ρήτορα, όσα θα αναφέρει για τους νεκρούς, δε θα γίνουν εύκολα πιστευτά από τους ακροατές και κυρίως από τους «ἄπειρους». Από τη φύση του ο άνθρωπος μπορεί να ακούει επαίνους που αναφέρονται σε άλλους μέχρι του σημείου που οι άλλοι δε θα υπερβαίνουν τις δικές του δυνατότητες. Τα συναισθήματα φθόνου δεν επιτρέπουν στην ανθρώπινη ψυχή να αποδεχθεί την ανωτερότητα των άλλων. Αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο Θουκυδίδης και γι’ αυτό στο κεφάλαιο 35 θα το επισημάνει ιδιαίτερα για τον «ἄπειρο ἀκροατή».

Για τα όρια της ανεκτικότητας που μπορεί να επιδείξει ο άνθρωπος απέναντι στους επαίνους οι οποίοι αναφέρονται στους άλλους, βλ. στην ενότητα «Οι ψυχολογικοί νόμοι και οι υπεύθυνες δυνάμεις» του βιβλίου της J. Romilly, ό.π., σσ. 141-154.

17Τι δηλνει η συχν χρση αιτιολογικν προτσεων;

Ο Περικλής αξιοποιεί αρκετές αιτιολογικές προτάσεις, καθώς επιχειρεί να τεκμηριώσει κάθε άποψη που διατυπώνει στο πλαίσιο του λόγου του. Πρόκειται για μια τακτική που ενισχύει τον επιχειρηματολογικό χαρακτήρα του κειμένου και φανερώνει τη διάθεση του ομιλητή να παρουσιάσει τις σκέψεις του με πειστικότητα, αλλά και σαφήνεια.
Αρχικά ο Περικλής αιτιολογεί την άποψη των περισσότερων από «τῶν ἐνθάδε ἤδη εἰρηκότων» πως η προσθήκη του επιταφίου είναι σωστή, διότι, κατά τη γνώμη τους, «καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶν πολέμων θαπτομένοις ἀγορεύεσθαι αὐτόν». Στην πορεία αξιοποιεί τον αιτιολογικό γαρ για να αιτιολογήσει τη δική του θέση πως θα ήταν αρκετό να τιμώνται οι νεκροί με έργα. Έχει, μάλιστα, ενδιαφέρον πως στο πλαίσιο της αιτιολόγησης της δικής του άποψης, κάθε επόμενη πρόταση αιτιολογεί την προηγούμενη, δημιουργώντας ένα διεξοδικό πλέγμα αιτιολόγησης, έστω κι αν στο τέλος ο Περικλής δηλώνει πως θα ακολουθήσει το έθιμο. Αναλυτικότερα, ο Περικλής επισημαίνει πως είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς με επιτυχία («χαλεπὸν γὰρ τὸ μετρίως εἰπεῖν») για ένα θέμα στο οποίο με δυσκολία διασφαλίζεται η εντύπωση και μόνο πως λέει την αλήθεια. Δυσκολία, η οποία έγκειται από τη μία στο ότι μεταξύ των ακροατών υπάρχουν εκείνοι που γνωρίζουν καλά τα γεγονότα («ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς») και οι οποίοι ενδέχεται να θεωρήσουν πως ο ομιλητής τα παρουσιάζει κατώτερα σε σχέση με το τι θα προσδοκούσαν εκείνοι. Από την άλλη όμως υπάρχουν κι εκείνοι που δεν γνωρίζουν τα γεγονότα κι εκείνοι ενδέχεται να θεωρήσουν πως όσα λέγονται αποτελούν υπερβολές εξαιτίας του φθόνου που θα αισθανθούν («διὰ φθόνον»). Οι άνθρωποι, άλλωστε, τείνουν να ανέχονται τον έπαινο για τους άλλους μόνο μέχρι το σημείο που δεν ξεπερνά τις δικές τους δυνατότητες («μέχρι γὰρ τοῦδε ἀνεκτοὶ οἱ ἔπαινοί εἰσι περὶ ἑτέρων λεγόμενοι»).
Ο Περικλής κατορθώνει, έτσι, να παρουσιάσει επαρκώς αιτιολογημένη την ένστασή του απέναντι στους επιταφίους, έστω κι αν βασική του πρόθεση είναι να αναδείξει τη δυσκολία της ομιλίας που αναλαμβάνει, και να κερδίσει με αυτό τον τρόπο την εύνοια των ακροατών του. Δεν έχει, άλλωστε, την πρόθεση να δείξει ασέβεια απέναντι στο έθιμο.

18Να αναφέρετε µε συντοµία τις βασικές απόψεις που διατυπώνει ο ρήτορας στο κεφάλαιο 35.

Ο ρήτορας εκφράζει κατά σειρά τις ακόλουθες απόψεις:
- Η οφειλόμενη τιμή απέναντι σε άνδρες που έδειξαν τη γενναιότητά τους με έργα, προτιμότερο είναι να αποδίδεται επίσης με έργα.
- Δεν είναι θεμιτό να εξαρτάται η αναγνώριση της ανδρείας πολλών ανδρών από τη ρητορική ικανότητα ενός.
- Οι ακροατές του επιτάφιου λόγου που έχουν προσωπική γνώση των γεγονότων είναι πιθανό να θεωρήσουν πως ο ρήτορας δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους και πως δεν αποδίδει με επάρκεια τα όσα εκείνοι γνωρίζουν.
- Οι ακροατές του επιτάφιου λόγου που δεν έχουν προσωπική γνώση των γεγονότων είναι πιθανό να φανούν δύσπιστοι απέναντι στον ρήτορα λόγω του φθόνου που θα αισθανθούν για τα κατορθώματα των τιμώμενων νεκρών.
- Οι άνθρωποι αποδέχονται τον έπαινο για τους άλλους μόνο όταν αυτός δεν ξεπερνά τις δικές τους δυνατότητες.
- Είναι σωστό οι άνθρωποι να σέβονται και να υιοθετούν τα έθιμα, εφόσον αποτελούν συνήθειες δοκιμασμένες στον χρόνο με αυταπόδεικτη αξία.
- Ο ρήτορας ενός επιτάφιου λόγου οφείλει να λαμβάνει υπόψη του τις επιθυμίες και τις προσδοκίες των ακροατών του.

EΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ /// Για τις 24/10/2024

Αγαπητοί μου όλοι γεια σας!

Θα λείψω από το σχολείο μέχρι και την Τεταρτη. Θα σας βάλω μία εργασία που να συνδυάζει τα 2 μαθήματα που κάνουμε την οποία θα πρέπει να μου παραδώσετε την Πέμπτη 24/10/2024  είτε έχουμε είτε δεν έχουμε μάθημα και την οποία θα συμπεριλάβω στη βαθμολογία σας του τετραμήνου. Να διαβάσετε τις μεταφράσεις από 35-39 (το 39 δεν το έχουμε ολοκληρώσει ακομα) και να γράψετε ένα κείμενο στο οποίο να περιγράφετε τον τρόπο ζωής , τα ήθη, τις αξίες , τις τακτικές, τις ιδέες των αθηναίων σε αντίστιξη με αυτές των σπαρτιατών όπου υπονοούνται.

Ποια η φιλοσοφία τους ; Ποιο το σημείο αναφοράς τους;

Καλή σας επιτυχία.

Ευχαριστώ!!!!

Να μερικές σημειώσεις!!!

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 39

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 38

 

Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 37 ///ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ και ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Βιβλιο καθηγητη

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/5158/22-0080_Thoukydidi-Perikleous-Epitafios_G-Lykeiou_Vivlio-Ekpaideutikou/

Εργασίες για Αντιγόνη

1. Η εργασία της Ναταλίας

α.Βλέπεις από το google τον παρακάτω πίνακα

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904),Αντιγόνη και Πολυνείκης ή η Αντιγόνη εμπρός στον νεκρό Πολυνείκη.1865.

Ποιες οι εντυπώσεις σου; Πώς είναι τα σώματα, τι έκφραση έχουν τα πρόσωπα;

β. Να γράψεις έναν εκτενή διάλογο ανάμεσα στα δύο πρόσωπα του πίνακα. ΑΝ ΣΥΝΟΜΙΛΟΥΣΑΝ, ΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΠΟΥΝ; Με τη φαντασία σου, αλλά με βάση το έργο.

γ. Να αναλύσεις τους στίχους 79 με 99 του Προλόγου.

δ.Γιατί ο Πρόλογος είναι σημαντικός ;

2. Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ

1. Να αναλύσεις διεξοδικά τους στίχους 30- 45 του Προλόγου.

2. Να γράψεις έναν εκτενή φανταστικό διάλογο ανάμεσα στην Αντιγόνη και τον Κρέοντα που θα μπει σε λίγο. Τι φαντάζεσαι πως θα μπορούσαν να πουν μεταξύ τους;

3.α. Nα διαβάσεις το κείμενο της Στέλλας Βιολάντη από το βιβλίο των κειμένων της β Λυκείου και να συγκρίνεις τη Στέλλα με την Αντιγόνη. Μοιάζουν ή διαφέρουν;

β. Αν συνομιλούσαν μεταξύ τους, αν και ζoυν σε αδιαφορετικές εποχές, τι θα έλεγαν;

3. H EΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ‘ΑΡΗ

1. Να αναλύσεις λεπτομερώς τους στίχους 20- 30 του Προλόγου.

2. Να ψάξεις και να βρεις έργα τέχνης με θέμα την Αντιγόνη. Θα σε βοηθήσει το google.

Nα γράψεις δύο λόγια για καθένα από αυτά.

3. Αν ο Πολυνείκης ζούσε, τι θα έλεγε στην Αντιγόνη και τι στην Ισμήνη;

4. Nα πάρεις 25 λέξεις από το αρχαίο κείμενο και να γράψεις ομόρριζα.

4. Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

1.Να διαλέξεις 10 λέξεις από όλον τον πρόλογο της Αντιγόνης και

α. να γράψεις γι αυτές ομόρριζα.

β. να αναλύσεις το νοηματικό τους φορτίο.

(Αρα πρέπει να διαλέξεις σοβαρές λέξεις)

2. Να ξαναδιαβάσεις τον Πρόλογο (99 στίχοι είναι όλοι και όλοι) και να εντοπίσεις φράσεις που δηλώνουν διαφοροποίηση ανάμεσα στις 2 αδελφές και να τις σχολιάσεις.

3. Σαν Κωνσταντίνος ποια από τις δύο αδερφές θεωρείς πως είναι «σωστή» και γιατί;

4..Βλέπεις από το google τον παρακάτω πίνακα

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904),Αντιγόνη και Πολυνείκης ή η Αντιγόνη εμπρός στον νεκρό Πολυνείκη.1865.

Ποιες οι εντυπώσεις σου; Πώς είναι τα σώματα, τι έκφραση έχουν τα πρόσωπα;

ΥΛΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

 

ΤΕΤΑΡΤΗ 28 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2024

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ

2. 'Ο,ΤΙ  θα ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΝΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ από τον πρόλογο (ΚΕΙΜΕΝΟ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ),

                                                                 +ό,τι γράψαμε στον πίνακα,

                                                                +ό,τι φυλλάδιο έδωσα,

                                                                 +ό,τι έστειλα από το Blog.

 

 

 

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ON LINE

Τίτλος: Αντιγόνη

Είδος: Αρχαίο δράμα | Τραγωδία Έτος: -442

Συγγραφέας: Σοφοκλής

Μετάφραση: Νίκος Παναγιωτόπουλος

Συντελεστές:

Σκηνοθεσία: Νικαίτη Κοντούρη

Σκηνογραφία: Γιώργος Πάτσας

Ενδυματολόγος: Γιώργος Πάτσας

Συνθέτης: Τάκης Φαραζής

Χορογράφος: Βάσω Μπαρμπούση

Υπεύθυνος φωτισμών: Λευτέρης Παυλόπουλος

Μουσική διδασκαλία: Ολυμπία Κυριακάκη-Λουκίσσα

Βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννης Αναστασάκης

Βοηθός χορογράφου: Νίνα Αλκαλάη

Διανομή Αντιγόνη Αντιγόνη Λυδία Κονιόρδου

Ισμήνη Μαρία Κατσιαδάκη

Κρέων Σοφοκλής Πέππας

Φύλακας Κώστας Τριανταφυλλόπουλος

Αίμων Νίκος Αρβανίτης

Τειρεσίας Κοσμάς Φοντούκης

Άγγελος Θεμιστοκλής Πάνου

Ευρυδίκη Μιράντα Ζαφειροπούλου

Εξάγγελος Θόδωρος Κατσαφάδος

Κορυφαίος Αριστοτέλης Αποσκίτης

Κορυφαίος Μανώλης Γιούργος

Κορυφαίος Θόδωρος Κατσαφάδος

Κορυφαίος Δημήτρης Κοτζιάς

Κορυφαίος Ανδρέας Νάτσιος

Κορυφαίος Θεμιστοκλής Πάνου

Κορυφαίος Δημήτρης Πετρόπουλος

Χορός

Γιάννης Αναστασάκης ,Βλάσσης Ζώτης, Δημήτρης Κανέλλος ,Δημήτρης Κανέλλος, Δημήτρης Καραβιώτης , Φαίδων Καστρής ,Τηλέμαχος Κρεβάικας, Τάκης Σακελλαρίου ,Χρήστος Τακτικός, Λεωνίδας Χρυσομάλλης

Μουσικός (κρουστά, έγχορδα, ιδιόφωνα) Τάκης Φαραζής

Μουσικός (κρουστά, ιδιόφωνα) Αλέκος Χρηστίδης

Μουσικός (κρουστά, ιδιόφωνα) Δήμος Τσιγκάκος

Τόπος & Χρόνος Πρώτη παραγωγή Θεατρική περίοδος: Θερινή 2002 05/07/2002

Υπαίθριο Θέατρο Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, Δελφοί, Δελφοί, Ελλάδα

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ///ΑΝΤΙΓΟΝΗ

1. Να σηµειώσετε τη σωστή απάντηση στις παρακάτω ερωτήσεις:

1. Τα εισιτήρια για το θέατρο.
α. Τι ήταν                                                                   2.Αντίτιµο εισιτηρίου θεάτρου για τους άπορους.
τα θεωρικά                                                               3. Πρόστιµο για τους ταραξίες στο θέατρο.

β. Ποιο ήταν                                                              1 Έκοβαν εισιτήρια για το θέατρο.
το έργο των                                                               2.Τηρούσαν την τάξη στο θέατρο.
ραβδούχων;                                                               3. Μετέφεραν τα σκηνικά του θεάτρου.

γ. Τι ήταν οι προεδρίες;

                                                                                    1.Οι ηµέρες που παιζόταν θέατρο                                                                                                                                                                      2. Οι θέσεις των αρχόντων στην πρώτη σειρά.
                                                                                        3.Τα συσσίτια για τους υποκριτές.

 

δ. Τι ήταν ο                                                                                 1.Ο χώρος πριν από την είσοδο στο θέατρο.
προάγωνας;                                                                                   2.Το βραβείο για τον πρώτο νικητή

                                                                                                          3.Η ενηµέρωση των θεατών για την παράσταση

                                                                                                             πριν τους δραματικούς αγώνες.

 Να συνδέσετε τους όρους της στήλης Α µε τον ορισµό που τους
αντιστοιχεί στη στήλη Β (πέντε στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν).

Α                                                                                                                                                          Β
                            Κάθισµα για τους θεατές.
α. το λογείο                                                                                                              Μηχάνηµα για την αποµίµηση της βροντής.
  Κυκλικός χώρος για τις κινήσεις του χορού.
β. η θυµέλη                                                                                                               Μουσικό όργανο για τις ανάγκες του                                                                                                                                                          δράµατος.
                                                                                                                                 Σκηνή που παρεµβάλλεται ανάµεσα στα                                                                                                                                                        στάσιµα.
γ. το εδώλιο                                                                                                             Υπερυψωµένο δάπεδο όπου έπαιζαν οι                                                                                                                                                     ηθοποιοί.
                                                                                                                                    Η κεντρική είσοδος της σκηνής.
δ. το βροντείο                                                                                                          Βωµός του ∆ιονύσου στο κέντρο της ορχήστρας.

 

Από τις ακόλουθες ενέργειες ή καταστάσεις να επιλέξετε αυτή /αυτές που συνθέτουν την εικόνα του τραγικού ήρωα:

α. Συγκρούεται µε δυνάµεις ισχυρότερες από αυτόν, όπως η
Μοίρα και η θεία ∆ίκη.
β. Αγωνίζεται για το συµφέρον του.
γ. Καταφέρνει πάντα στο τέλος να υπερνικήσει όλους τους
εχθρούς και τους κινδύνους που αντιµετωπίζει.
δ. Περιπλέκεται σε αντιφατικές καταστάσεις, τροµερά διλήµµατα
και αδιέξοδα, και υφίσταται τις συνέπειές τους (ενοχές, ψυχικό
πόνο κλπ).
ε. Αποτέλεσµα της τραγικής σύγκρουσης είναι η απώλεια της
ηθικής ελευθερίας του ήρωα.

 

 

http://www.kee.gr/attachments/file/477.pdf

AYTOAΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

 

Παρακολουθώ τι γίνεται στο μάθημα :

α.πάντα     β. μερικές φορές        γ. ποτέ

Ο ίδιος σηκώνω το χέρι μου για να πω κάτι σχετικό με το μάθημα ή να απαντήσω σε μια ερώτηση:

α.πάντα       β. μερικές φορές         γ. ποτέ

H συμπεριφορά μου είναι σωστή:

α.πάντα        β. μερικές φορές        γ. ποτέ

Στο διαγώνισμα A τετραμήνου ο βαθμός που έγραψα είναι:

α. από 1-5      β. από 5-9      γ. από 10-16      δ. από 17 και πάνω

Το μάθημα μου φαίνεται: 

α. εύκολο       β. δύσκολο        γ. μέτριας δυσκολίας

Στην δασκάλα μου δίνω την εντύπωση:

α. Ότι αδιαφορώ επειδή αδιαφορώ   β ότι ενδιαφέρομαι  επειδή ενδιαφέρομαι.

Όταν έχω εργασίες, τις κάνω:

α.πάντα        β. μερικές φορές        γ. ποτέ

Στο Α τετράμηνο η Βαθμολογία που μου αξίζει πιστεύω πως είναι_________________  επειδή_______________________

________________________________________________________________

Κάτι που θα ήθελα να πω στην δασκάλα μου, κάποια παρατήρηση ή σχόλιο έστω:_____________________________________

__________________________________________________

*H εικόνα είναι παρμένη από το Pixabay