Αντιμετώπιση παιδιών με προβληματική συμπεριφορά- 5ο μέρος
Της Νίκης Χατζηχαλεπλή
12. Παιδιά με υπερκινητικά στοιχεία
Τα μικρά παιδιά έχουν ανάγκη την έντονη δραστηριότητα και το τρέξιμο είναι ένας φυσιολογικός τρόπος κίνησης γι αυτά. Τα παιδιά, όμως, με υπερκινητικά στοιχεία ξεπερνούν τα φυσιολογικά όρια κίνησης και επιπλέον αυτό συνοδεύεται από διάσπαση προσοχής. Έχουν, επίσης, λιγότερη υπομονή, επιμονή, αυτοπειθαρχία και αδυναμία να παρακολουθήσουν για πολύ μια δραστηριότητα, σε σχέση με άλλα παιδιά της ηλικίας τους. Τέτοια παιδιά, λοιπόν, υποφέρουν από μια έντονη και αποδιοργανωμένη υπερδραστηριότητα, η οποία είναι αλληλένδετη με διάσπαση και μικρή διάρκεια της προσοχής, αδυναμία της συγκέντρωσης σε ένα έργο και έντονη παρορμητικότητα. Τα παιδιά που εμφανίζουν αυτές τις διαταραχές, στην πλειονότητά τους, δεν έχουν καλές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους, γιατί φέρονται με τρόπο επιθετικό, ακόμα και καταστροφικό. Ο ανασταλτικός έλεγχος των συναισθηματικών τους αντιδράσεων είναι περιορισμένος κι έτσι τελείως μηδαμινά εμπόδια μπορούν να πυροδοτήσουν ξαφνικά και βίαια ξεσπάσματα οργής, ενώ σε αγχογόνες καταστάσεις μπορεί να επιφέρουν αιφνίδιες κρίσεις πανικού.
Όταν στο παιδί παρουσιάζονται μερικά από τα παραπάνω συμπτώματα σε μικρή ένταση, διάρκεια και συχνότητα, ίσως αυτά τα υπερκινητικά στοιχεία στη συμπεριφορά του να οφείλονται στην ανάγκη του παιδιού να είναι επίκεντρο της προσοχής, στο άγχος, στην ένταση. Όταν, όμως, συναντάμε τα περισσότερα από τα παραπάνω συμπτώματα σε συνδυασμό με νευρωτικές συνήθειες συχνά, σε μεγάλη ένταση και διάρκεια, τότε μιλάμε για «υπερκινητικό σύνδρομο», το οποίο χρήζει ειδικής παρακολούθησης. Το «υπερκινητικό» παιδί εμφανίζει συνήθεις εξελικτικές ανωμαλίες, δηλαδή καθυστέρηση στην ομιλία, αδεξιότητα και αγαρμποσύνη στις κινήσεις του, αντιληπτικές ανεπάρκειες, ελλιπή κατανόηση των σχέσεων των μορφών, δυσκολίες προσανατολισμού στο χώρο (τι βρίσκεται αριστερά και τι δεξιά), καθώς και, αργότερα, δυσκολίες στην εκμάθηση της ανάγνωσης. Τα αίτια αυτού του συνδρόμου μπορεί να είναι σοβαρά συναισθηματικά προβλήματα ή παθολογικά (νευρική ανωριμότητα), όπου είναι πολύ δύσκολη η τροποποίηση της συμπεριφοράς.
Είναι ενδιαφέρον να ειπωθεί ότι το «υπερκινητικό» παιδί συναντά σοβαρά εμπόδια να επιτύχει στο σχολείο, γιατί οι διαταραχές του αντιμάχονται κάθε προσπάθειά του για αποτελεσματική μάθηση. Επίσης, στη μέση και ύστερη παιδική ηλικία αυτό το υπερκινητικό πρότυπο συμπεριφοράς συχνά αντικαθίσταται, σταδιακά, από απάθεια και υποτονικότητα, όπου τα παιδιά συμπεριφέρονται σαν να έχουν χάσει κάθε εσωτερική παρώθηση και πρωτοβουλία. Οι διαταραγμένες σχέσεις με τα άλλα παιδιά συνεχίζονται, ενώ μπορεί να εκδηλωθεί ακόμη και έντονη αντικοινωνική συμπεριφορά. Είναι, λοιπόν, επιτακτική η παρακολούθηση ενός τέτοιου παιδιού από κάποιους ειδικούς, είτε παιδοψυχολόγους, είτε παιδοψυχιάτρους, όσο το δυνατόν νωρίτερα.
Έτσι μόνο θα υποδειχθεί η ενδεδειγμένη μορφή αγωγής για τις τυχόν οργανικές και ψυχολογικές διαταραχές του παιδιού, αλλά ακόμα και η εφαρμογή εξειδικευμένων τεχνικών θεραπευτικής διδασκαλίας, ώσπου να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Τα «υπερκινητικά» παιδιά φέρνουν συχνά σε απόγνωση τον ενήλικα γιατί, όταν το πρόβλημα είναι σοβαρό, δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Οι παρακάτω, λοιπόν, τεχνικές διευθέτησης είναι πολύ δύσκολο να βοηθήσουν τέτοια παιδιά, αφορούν, όμως, τις πιο ήπιες μορφές του προβλήματος, δηλαδή παιδιά με υπερκινητικά στοιχεία
Τεχνικές διευθέτησης του προβλήματος
Καθιερώστε έναν κανόνα: «Μέσα στο σπίτι μόνο περπατάμε». Εξηγήστε ότι ο λόγος για την καθιέρωση του κανόνα είναι να εξασφαλιστεί ότι κανένας δε θα πέσει ή θα τρακάρει με κάποιον άλλον και θα χτυπήσει.
Τακτοποιήστε έτσι τα έπιπλα και τον εξοπλισμό μέσα στον χώρο ώστε να μην υπάρχουν μεγάλοι ανοιχτοί διάδρομοι, που να προκαλούν το τρέξιμο.
Δώστε στα παιδιά αρκετό χρόνο για να εκτονωθούν και να τρέξουν έξω από το σπίτι.
Διαβεβαιώστε τα ότι όταν βρίσκονται έξω, μπορούν να τρέξουν όσο θέλουν.
Αν χρειάζεται η επιβολή μιας λογικής συνέπειας, βάλτε το παιδί να περπατάει κρατώντας το χέρι σας. Την επόμενη φορά που θα προκύψει κάποια παρόμοια κατάσταση ρωτήστε το παιδί αν θέλει να περπατήσει μόνο του ή αν θέλει βοήθεια. Η συνήθης συνέπεια να κάνετε το παιδί να γυρίσει από εκεί που ξεκίνησε, σπάνια φέρνει αποτελέσματα, γιατί είναι τιμωρία και αναγκάζει το παιδί να κάνει ακριβώς το αντίθετο από τις δικές του προθέσεις (να φτάσει γρήγορα). Διδάξτε τη σωστή συμπεριφορά με διαφωτιστικό τρόπο, που να βοηθάει το παιδί να πετυχαίνει αυτό που θέλει με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Υπενθυμίστε του το λόγο για τον οποίο το περπάτημα είναι σημαντικό. Μέσα από παίξιμο ρόλων, δείξτε σε αργή κίνηση πως κάποιος που στρίβει μια γωνία μπορεί να πάθει σοβαρό ατύχημα με ένα παιδί που τρέχει.
Ζευγαρώστε το παιδί που τρέχει και λειτουργεί υπερκινητικά με κάποιον άλλον που είναι καλό όσον αφορά το περπάτημα.
Πείτε στο παιδί, όταν περπατά, πως αναγνωρίζετε τη σωστή του συμπεριφορά. Επιβραβεύστε τα με λόγια, πείτε του μπράβο που περπατά μέσα στην αίθουσα και ξέρει πως να κρατά τον εαυτό του και τους άλλους ασφαλείς.
Αν η αιτία του προβλήματος είναι η ανάγκη του παιδιού να είναι επίκεντρο της προσοχής, αγνοήστε τη συμπεριφορά του.
Τα παιδιά, όπως είναι φυσικό, αποκτούν, καθόλη την πορεία της ανάπτυξής τους, όχι μόνο καλές συνήθειες, χρήσιμες δεξιότητες και απαραίτητες γνώσεις, αλλά και κακές συνήθειες, φόβους και φαντασιώσεις. Ιδιαίτερα στην εποχή μας παρατηρείται πολύ συχνά το φαινόμενο της εμφάνισης διαφόρων προβλημάτων στη συμπεριφορά ορισμένων παιδιών. Τα προβλήματα αυτά είναι ποικίλα και η σοβαρότητά τους διαφορετική κάθε φορά.
Οι τεχνικές διευθέτησης και η γενικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς πρέπει να γίνεται σύμφωνα με αντιαυταρχικές μεθόδους. Είναι σημαντικό, βέβαια, με αγάπη και κατανόηση να αντιμετωπίζονται τα παιδιά που δεν μπορούν να ενταχθούν τόσο εύκολα σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα και που δημιουργούν διαταρακτική συμπεριφορά στις προσπάθειες προσαρμογής τους. Πολλοί υποστηριχτές της δημοκρατικής αγωγής πιστεύουν ότι η αντιμετώπιση του παιδιού σαν αυτόνομη και ισότιμη προσωπικότητα, από μόνη της, τις περισσότερες φορές φτάνει για να προληφθεί η προβληματική συμπεριφορά του.
