Ανθρώπινα δικαιώματα
Ορισμοί:
- Ανθρώπινη αξιοπρέπεια:
Η απόδοση στον άνθρωπο της αξίας που του πρέπει, ως πνευματικής και ηθικής προσωπικότητας καθώς και ως υποκειμένου της Ιστορίας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποτελεί τη βάση όλων των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ο σεβασμός στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου απορρέει από την παραδοχή πως κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και πως αυτή η μοναδικότητα πρέπει να είναι άξια προστασίας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνιστά έννοια και μέγεθος απόλυτου σεβασμού. Γι’ αυτό το λόγο, ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαιτεί να μη χρησιμοποιείται ο άνθρωπος ως αντικείμενο για εξυπηρέτηση οποιασδήποτε σκοπιμότητας.
- Ανθρώπινο δικαίωμα:
Κάθε τεκμηριωμένη αξίωση του ανθρώπου να σέβονται την προσωπικότητά του, ώστε να είναι ελεύθερος και ικανός να αναπτύξει πλήρως και να αξιοποιήσει τις ανθρώπινες αρετές του, τη νοημοσύνη, τα ταλέντα και τη συνείδησή του, να ικανοποιήσει τις πνευματικές και βιοτικές του ανάγκες και να δημιουργεί, να επιδιώκει την ευτυχία.
- Ισότητα: Το δικαίωμα της ίσης (χωρίς διακρίσεις) αντιμετώπισης των ανθρώπων (πολιτών) από τα θεσμικά όργανα της πολιτείας.
- Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών: Η ωρίμαση του φιλειρηνικού πνεύματος μετά τις βαρβαρότητες του Β΄ΠΠ εκδηλώθηκε με τη δημιουργία νομικών θεσμών οι οποίοι θέλησαν να συμπεριλάβουν όλα τα κράτη της υφηλίου και επεδίωκαν ειρηνική διευθέτηση των διακρατικών διαφορών. Ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ υπογράφηκε το 1945 ορίζει ότι οι σκοποί του ΟΗΕ είναι: η διαφύλαξη της ειρήνης, της διεθνούς ασφάλειας και της παγκόσμιας ισορροπίας, η ανάπτυξη σχέσεων φιλίας, η διεθνής συνεργασία για την αντιμετώπιση διεθνών ζητημάτων (άνοδος βιοτικού επιπέδου, κατοχύρωση δικαιωμάτων, εξάλειψη αναλφαβητισμού, οικολογικού προβλήματος, προστασία προσφύγων κ.ά. Ο ΟΗΕ ανταποκρίνεται στο ρόλο του παγκόσμιου θεματοφύλακα και εγγυητή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών με ενέργειες όπως η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας και ειρηνευτικών δυνάμεων, η έκδοση ψηφισμάτων που συνάδουν με το διεθνές δίκαιο, η επιβολή κυρώσεων σε όσους διαπράττουν ανθρωπιστικά εγκλήματα. Ωστόσο, κάποιοι αμφισβητούν την αποτελεσματικότητά του, του καταλογίζουν πως ασκεί ρόλο εποπτικά και αρκείται στη φραστική καταδίκη της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επομένως, για να αποκαταστήσει το ρόλο του οφείλει:
- Να Απαγκιστρωθεί από κάθε λογής συμφέροντα και να εξασφαλίσει οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία
- Να εργαστεί συστηματικά για την πρόληψη νέων παγκόσμιων προβλημάτων
- Να αγωνιστεί με όπλο τη διπλωματία με μεγαλύτερο σθένος και αποφασιστικότητα για την καταστολή των πολεμικών συγκρούσεων
- Να κερδίσει την εμπιστοσύνη και το σεβασμό των πολιτών σε ολόκληρο των κόσμο με την προάσπιση εμπράκτως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Γενιές δικαιωμάτων
Το 1948 ψηφίστηκε από τον ΟΗΕ η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Με την πράξη αυτή τα δικαιώματα αναγορεύονται σε παγκόσμια αξία και έχουν οικουμενική ισχύ. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανατίθεται στη διεθνή κοινότητα, στην οποία λογοδοτούν τα επιμέρους κράτη. Τα τριάντα άρθρα της Διακήρυξης κατοχυρώνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα, τα οποία διακρίνονται σε:
- Ατομικά (1η γενιά δικαιωμάτων): Βασικά, απορρέουν από το Διαφωτισμό, τη Γαλλική Επανάσταση, π.χ. ζωή, ιδιοκτησία, πολιτικό άσυλο, απαραβίαστο ιδιωτικής ζωής, δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι κ.ά.
- Οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά (2η γενιά): Απόρροια των σοσιαλιστικών ιδεών. Στόχος η προστασία του ανθρώπου από τη στέρηση και η επιβολή θετικών υποχρεώσεων στα ισχυρά κράτη, π.χ. παιδεία, υγεία, εργασία, κοινωνική ασφάλιση, άσκηση συνδικαλιστικών ελευθεριών κ.ά΄
- 3η γενιά: Απαραίτητη η προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες, συμπλήρωση της «magna carta” των δικαιωμάτων, π.χ. δικαιώματα μειονοτήτων, ευπαθών κοινωνικά ομάδων, δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού, υγιές περιβάλλον, προστασία φυσικών πόρων αειφορία, δικαίωμα στην επικοινωνία και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς των λαών.
Βασικα δικαιώματα
- Ζωή, ελευθερία, προσωπική ασφάλεια
- Απαγόρευση δουλείας και υποτέλειας
- Απαγόρευση βασανιστηρίων και σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης
- Ίση προστασία από το νόμο
- Απαγόρευση αυθαίρετης σύλληψης, κράτησης ή εξορίας
- Δίκαιη εκδίδκαση και δημόσια ακρόαση από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο
- Απαγόρευση της αυθαίρετης επέμβασης στην ιδιωτική ζωή, την οικογένεια, την κατοικία, την αλληλογραφία
- Ελευθερία διακίνησης και εγκατάστασης σε οποιοδήποτε χώρα
- Σύναψη γάμου και δημιουργία οικογένειας
- Ιδιοκτησία
- Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας
- Ελευθερία γνώμης και έκφρασης
- Ελευθερία ειρηνικών συγκεντρώσεων και συμμετοχή του καθενός στη διακυβέρνηση της χώρας του
- Κοινωνική ασφάλιση
- Εργασία και ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος
- Ίση αμοιβή για ίση εργασία
- Δίκαιη και ικανοποιητική αμοιβή, που να διασφαλίζει έναν τρόπο ζωής που αρμόζει στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια
- Ίδρυση και συμμετοχή σε συνδικάτα
- Ανάπαυση και ελεύθερος χρόνος
- Βιοτικό επίπεδο ικανοποιητικό για την υγεία και την ευημερία
- Ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, αρρώστιας, αναπηρίας, χηρίας, γεροντικής ηλικίας
- Προστασία της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας
- Εκπαίδευση
- Συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή της κοινότητας
Οικουμενικότητα των ανθρώπινων δικαιωμάτων
Υπέρτατο κριτήριο αξιολόγησης της ποιότητας του πολιτισμού είναι το κατά πόσο σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, από τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας επιβεβαιώνεται η βίαιη και ασύστολη παραβίαση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών κυρίως στον υπανάπτυκτο κόσμο. Επιπλέον, η οικουμενικότητα των δικαιωμάτων τίθεται υπό αίρεση (αμφισβητείται) βάσει του ρόλου των Δυτικών κρατών (οικονομική βοήθεια που αποσκοπεί στην οικονομική διείσδυση, ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και του φθηνού εργατικού δυναμικού, στρατιωτική επέμβαση με πρόσχημα την καταπολέμηση της τρομοκρατίας). Ωστόσο, τη στιγμή που αυταρχικά καθεστώτα διατηρούν και ενισχύουν τη σκοταδιστική δράση τους, οι δυτικές κοινωνίες, αν επιμένουν πως εμφορούνται από ανθρωπιστικές αξίες, συναισθανόμενες την ευθύνη που οφείλουν να καλλιεργήσουν την παιδεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Κατάφωρη και ασύστολη σε πολλές υπανάπτυκτες χώρες, όπου δεν υπάρχει συνταγματική κατοχύρωση και νομική προστασία των δικαιωμάτων
- Θνησιμότητα, έλλειψη στοιχειωδών μέσων υγιεινής, έλλειψη νερού, υποσιτισμός, επιδημικές ασθένειες
- Συνθήκες άθλιας διαβίωσης, φτώχεια, απουσία υποδομών
- Απάνθρωπες συνθήκες εργασίας (ακόμα και για τα παιδιά), δουλεμπόριο, οικονομική εκμετάλλευση (π.χ. human trafficking = εμπορία ανθρώπων)
- Τραγικά ποσοστά αναλφαβητισμού
- Διώξεις, βασανιστήρια, πόλεμοι, γενοκτονίες
- Κρατική βία (ολοκληρωτικά καθεστώτα) ή τρομοκρατία από παρακρατικές οργανώσεις, στρατολόγηση παιδιών
Στις αναπτυγμένες το πρόβλημα είναι λιγότερο οξύ, λόγω της συνταγματικής προστασίας. Ωστόσο, τίθεται θέμα σεβασμού και προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
- Χιλιάδες άνθρωποι πλήττονται από την ανέχεια και την ανεργία, διαβιούν ανέστιοι, επιβιώνουν επαιτώντας. Πρόκειται για τον λεγόμενο «τέταρτο κόσμο».
- Στα «γκέτο μεταναστών» επικρατούν παρόμοιες συνθήκες εξαθλίωσης.
- Υψηλά ποσοστά ανεργίας και καταστρατήγηση του εργατικού δικαίου.
- Αδικίες, ανισότητες, αναξιοκρατία, βία, εγκληματικότητα, αναζωπύρωση του φυλετικού και κοινωνικού ρατσισμού.
- Άδικες συλλήψεις, έντεχνη λογοκρισία, λαϊκισμός και διαφθορά της εξουσίας.
- Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος
Αιτίες παραβίασης
Στον υποανάπτυκτο κόσμο:
- Ολοκληρωτικά ή θεοκρατικά καθεστώτα, αυταρχισμός, βία, τρομοκρατία.
- Η δυτική καταναλωτική κοινωνία βασίζει τον καταναλωτισμό της στους ανήλικους εργάτες στην Ασία και την Αφρική, οι οποίοι περιγράφονται με τον όρο «φτηνά εργατικά χέρια».
- Οικονομική εξάρτηση των υπανάπτυκτων κρατών από τους πλούσιους δανειστές και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των ασθενέστερων χωρών.
- Ολιγωρία των διεθνών οργανισμών, ιδιαιτέρως του ΟΗΕ, αδικαιολόγητη ανοχή για τις ανθρωπιστικές τραγωδίες που εκτυλίσσονται στον κόσμο (π.χ. Συρία, Παλαιστίνη)
- Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Η αμάθεια ευθύνεται για την υιοθέτηση στερεοτύπων που οδηγούν στην καταπάτηση των δικαιωμάτων κάποιας κοινωνικής ομάδας. Εξάλλου, η έλλειψη πληροφόρησης είναι δυνατό να κάνει την κοινή γνώμη να μη συνειδητοποιεί πότε παραβιάζονται τα δικαιώματα κάποιων πολιτών ή να αποτρέπει από τη δυναμική διεκδίκησή τους
Στα ανεπτυγμένα κράτη:
- Η άναρχη απελευθέρωση των αγορών, η επικράτηση της κερδοσκοπίας, του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης και του αδυσώπητου οικονομικού ανταγωνισμού στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης πλέον οικονομίας.
- Η ανικανότητα ή η αδυναμία των πολιτικών να άρουν τα κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα, η υποχώρηση των δομών του κράτους πρόνοιας.
- Η βαθύτατη πολιτιστική και ανθρωπιστική κρίση. Τα υψηλά ιδανικά και η ουμανιστική παράδοση της Ευρώπης που τροφοδότησαν τα πολιτικά και κοινωνικά οράματα και ενέπνεαν τη στάση ζωής του ώριμου και υπεύθυνου πολίτη μοιάζουν χρεοκοπημένα και αντικαθίστανται από το τεχνοκρατικό πνεύμα.
- Κρίση αξιών που οδηγεί στον αμοραλισμό. Η πρόταξη ιδιοτελών σκοπιμοτήτων οδηγεί τους ισχυρούς σε κάθε τομέα δράσης να υπονομεύουν τη θέση των κατά συνθήκη ασθενεστέρων, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους. Παράλληλα, για τον ίδιο λόγο κάποια άτομα παραμένουν αδρανή, προκειμένου να μη πληγούν τα συμφέροντά τους από τη σύγκρουση με τα κατεστημένα συμφέροντα.
- Η αστικοποίηση και οι φρενήρεις ρυθμοί της σύγχρονης ζωής απευαισθητοποιούν τον άνθρωπο, ο οποίος αντιμετωπίζει με απάθεια και αδιαφορία κάθε μορφή παραβίασης των δικαιωμάτων.
Προτάσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
- Παροχή ανθρωπιστικής παιδείας. Για την αποτροπή των κρουσμάτων παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, απαιτείται η ηθική καλλιέργεια που προσφέρει η παιδεία με ανθρωπιστικό χαρακτήρα. Ειδικότερα, η ηθικοπνευματική ολοκλήρωση ενισχύει τον συνειδησιακό έλεγχο της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το άτομο συνειδητοποιεί την ευθύνη του απέναντι στην κοινωνία, με συνέπεια τη δυναμική παρέμβαση για έλεγχο κάθε καπηλευτή των ατομικών ελευθεριών και τη διασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος.
- Ένας κόσμος που θα θέτει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο και τις ανάγκες του είναι η μόνη ελπίδα για το μέλλον, η μόνη επιλογή που θα διασφαλίσει πολυδιάστατη πρόοδο και καθολική ευημερία.
- Σε πρώτη φάση, οικονομική αρωγή της Δύσης για ανακούφιση των προβλημάτων στον Τρίτο Κόσμο. Αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας αλλά και έλεγχος κατά τη διαδικασία διάθεσης του ανθρωπιστικού υλικού και των χρημάτων. Παροχή υλικοτεχνικής υποδομής, ώστε οι χώρες αυτές να μη εξαρτώνται από τη φιλανθρωπία των δυτικών χωρών, καθοδήγηση προς το σταδιακό εκδημοκρατισμό, ενίσχυση του αγώνα των πολιτών για δημοκρατία και ελευθερία.
- Περιφρούρηση των δημοκρατικών κατακτήσεων των πολιτών, βελτίωση των θεσμών και της ποιότητας ζωής, ανασυγκροτηση του κράτους πρόνοιας, εκδημοκρατισμός των νέων μέσων της τεχνολογίας και θετική , υπεύθυνη αξιοποίηση των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας προς όφελος του ανθρώπου.
- Ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά, συστηματική εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η εισαγωγή της «γλώσσας» των δικαιωμάτων στην εκπαίδευση σχετίζεται με σοβαρές ανακατατάξεις που παρατηρούνται στη Σύγχρονη Ευρώπη, κάτω από το βάρος της παγκοσμιοποιημένης οικονομάς, των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών, της διαρκούς ενσωμάτωσης πολιτισμικών ομάδων, που συνεχώς αυξάνονται και ζητούν αναγνώριση. Οι οργανώσεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία, αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην εκπαίδευση των δικαιωμάτων του ανθρώπου: «Η εκμάθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου πρέπει να κατέχει κεντρική θέση στο σχολικό πρόγραμμα, όπως η ανάγνωση, το γράψιμο και η αριθμητική».
- Ο σχεδιασμός ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για τα δικαιώματα θα πρέπει να έχει τους εξής άξονες: α) Γνώσεις για τα δικαιώματα, ενημέρωση, κατανόηση, διεθνή νομικά κείμενα β) Ικανότητες για ανάπτυξη δράσης με στόχο την προστασία και την προαγωγή των δικαιωμάτων. Οι μαθητές αποκτούν ικανότητες αλληλεπίδρασης, αυτογνωσίας, κατανόηση της σχέσης με τους άλλους. 3) Οικοδόμηση της κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που αντανακλά τις αξίες της στις μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης. Αναθεώρηση των στάσεων και των συμπεριφορών στο σύνολο των σχολικών δραστηριοτήτων (διαπολιτισμική αγωγή, συμμετοχή σε προγράμματα ανταλλαγής μαθητών, επικοινωνία μέσω διαδικτύου, τάξεις υποδοχής μαθητών για παιδιά αλλοδαπών, ενισχυτική διδασκαλία).
- Προσωπική επαγρύπνηση: Ας μη θεωρούμε τις κατακτήσεις των δικαιωμάτων ούτε δεδομένες ούτε αυτονόητες. Είμαστε υποχρεωμένοι να διαπραγματευτούμε ξανά τη φύση της δημοκρατίας μας, να επαναπροσδιορίσουμε το σύνολο των σχέσεων. Επόμενο εξελικτικό στάδιο μετά την κατοχύρωση των δικαιωμάτων είναι ο «πολιτισμός της ανθρωπιάς», ο οποίος συνδέεται με την καθημερινή μας πρακτική, την «ανοικτή» σκέψη, την ανοικτή κοινωνία, την αναγνώριση και αποδοχή του δικαιώματος της διαφοράς.
- Δραστηριοποίηση πνευματικών ανθρώπων. Προς την κατεύθυνση αυτή, χρειάζεται να δράσουν και οι πνευματικοί ταγοί. Πιο αναλυτικά, η πνευματική ηγεσία χρειάζεται να λάβει μέριμνα για την επικράτηση των ανθρωπιστικών αξιών, την ορθή διαμόρφωση της κοινής γνώμης και την ευαισθητοποίηση των ατόμων σχετικά με τα φαινόμενα καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ)
- Αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας ή έμψυχου υλικού (π.χ. Γιατροί χωρίς σύνορα)
- Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την ανάγκη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Ειρηνικές διαδηλώσεις για την άσκηση πίεσης στις κυβερνήσεις κρατών που εφαρμόζουν πολιτικές αυταρχισμού και διακρίσεων.
- Δικαστικοί αγώνες για τη ματαίωση οποιουδήποτε σχεδίου που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
- Εκπόνηση μελετών και στατιστικών ερευνών μέσω των οποίων να αξιολογείται η έκταση και η οξύτητα της παραβίασης των δικαιωμάτων.
- Διάδοση της κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της αρθρογραφίας, τη συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο και του ακτιβισμού.
Δικαιώματα του παιδιού
Ο κόσμος δε μας προσφέρθηκε απ’ τους γονείς μας, μας τον δάνεισαν τα παιδιά μας.
(Αφρικανική παροιμία)
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι ο πρώτος παγκόσμιος νομικά δεσμευτικός κώδικας για τα δικαιώματα που όλα τα παιδιά πρέπει να απολαμβάνουν.
Καλύπτονται το δικαίωμα στις βασικές ανάγκες για επιβίωση (επαρκές επίπεδο διαβίωσης, στέγη, διατροφή και πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες). Απαιτείται η προφύλαξη από κάθε είδους κακοποίηση, αμέλεια ή εκμετάλλευση. Επίσης, εμπεριέχονται τα δικαιώματα ανάπτυξης – εξέλιξης, που συμπεριλαμβάνουν όλα όσα χρειάζονται τα παιδιά για να μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους (εκπαίδευση, παιχνίδι και αναψυχή, πολιτιστικές εκδηλώσεις, πρόσβαση σε πληροφορίες, ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας). Τέλος, επιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν ενεργό ρόλο στις κοινωνίες και στα έθνη τους (ελευθερία να εκφράζουν γνώμη, να έχουν λόγο για ζητήματα που αφορούν στη ζωή τους, να συμμετέχουν σε οργανώσεις και να συναθροίζονται ειρηνικά).