Φιλοπατρία/Πατριωτισμός/Εθνισμός: Η άδολη αγάπη για την πατρίδα. Οι έννοιες αυτές δηλώνουν το ενδιαφέρον και την αφοσίωση στην πατρίδα, στο κοινό πολιτισμικό υπόβαθρο, στην κοινή ιστορική μνήμη, στην κοινή γλώσσα.
Εθνικισμός/ σοβινισμός: Στον αντίποδα του ανθρώπινου, «ανοιχτού» πατριωτισμού βρίσκεται ο απάνθρωπος, ο στείρος εθνικισμός. Πρόκειται για μορφή φανατισμού και ρατσισμού, γιατί πρεσβεύει τη λατρευτική προσήλωση στα εθνικά ιδανικά, την τυφλή και αποκλειστική πίστη στην ιδέα της πατρίδας και στα ιδεολογήματα περί εθνικής και πολιτιστικής ανωτερότητας έναντι των άλλων εθνών και λαών («περιούσιος λαός»). Καλλιεργεί, δηλαδή, την αντίληψη της υπεροχής έναντι κάθε άλλου έθνους και ως εκ τούτου ανοίγει το δρόμο του μίσους, της βίας και της διχόνοιας.
Διεθνισμός: Πρόκειται για την τάση που προάγει τη σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στους λαούς, τον περιορισμένο των επιμέρους άγονων εθνικών αντιπαραθέσεων και την ενίσχυση των εποικοδομητικών πολιτιστικών ανταλλαγών στο πλαίσιο της αμοιβαιότητας, της ισοτιμίας και της φιλίας.
Κοσμοπολιτισμός: Πρόκειται για τη θεωρία σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος είναι καταρχάς πολίτης του κόσμου και δευτερευόντως μέλος ενός εθνικού κράτους.
Παγκοσμιοποίηση: Συνιστά ένα σύμπλεγμα διαδικασιών που επηρεάζει προϊόντος του χρόνου τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των σύγχρονων κοινωνιών. Ο όρος εισήχθη από πολιτικούς επιστήμονες και οικονομολόγους ιγ ανα δηλωθεί αρχικά η τάση και στη συνέχεια το φαινόμενο της διεθνοποίησης της οικονομίας. Η διεθνής εξάπλωση των επενδύσεων και η ενοποίηση των αγορών ήταν απόρροια και της αλματώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας και των τηλεπικοινωνιών, που οδήγησε στην πραγμάτωση της ιδέας του «πλανητικού χωριού». Στις μέρες μας η παγκοσμιοποίηση διαμορφώνει συνολικά μια νέα πραγματικότητα προβληματική σε ορισμένα σημεία και ελπιδοφόρα σε άλλα.
Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ): Αποτελείται από εκείνες τις ευρωπαϊκές δημοκρατικές χώρες, οι οποίες έχουν δεσμευτεί να συνεργάζονται για την ειρήνη και την ευημερία. Οι ιστορικές ρίζες της ανάγονται στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σχεδιάστηκε, για να μπορεί να αποτραπεί η επανάληψη ενός παρόμοιου αιματηρού και καταστροφικού πολέμου. Η ιδέα διατυπώθηκε για πρώτη φορά από το Γάλλο υπουργό εξωτερικών Robert Schuman σε ομιλία του στις 9 Μαΐου 1950. Η ημερομηνία αυτή θεωρείται η γενέθλιος της σημερινής ΕΕ και γιορτάζεται κάθε χρόνο ως Ημέρα της Ευρώπης.
Εθνισμός
Η φιλοπατρία ως στάση ζωής
Τον πατριωτισμό δεν αρκεί να τον διακηρύττει κανείς, αλλά οφείλει να τον αποδεικνύει έμπρακτα με τη στάση ζωής του, για να μη θεωρηθεί πατριδοκάπηλος.
- Να έχει εθνική συνείδηση και να αγωνίζεται για τη διαφύλαξη της ταυτότητάς του (γλώσσα, παραδόσεις, ιστορία).
- Να μελετά το παρελθόν και να υιοθετεί κριτική στάση απέναντι στην παράδοση, αποκηρύσσοντας τον εθνικισμό, το ρατσισμό και την ξενομανία, τον άγονο και ισοπεδωτικό κοσμοπολιτισμό.
- Να προωθεί τη διεθνή συνεργασία, να είναι υπέρμαχος της ειρήνης, της ισότητας και της συναδέλφωσης των λαών.
- Να συμμετέχει στις δημοκρατικές διαδικασίες και να στηρίζει έμπρακτα τη δημοκρατία.
- Να τηρεί ενσυνείδητα τους νόμους, να οριοθετεί την ελευθερία του και να αγωνίζεται για τη βελτίωση των όρων της ζωής του.
- Να μάχεται για την αναβάθμιση της παιδείας, του πολιτισμού, της οικονομίας και της επιστήμης, γιατί όλα αυτά προσδίδουν ουσιαστικό κύρος στην πατρίδα του.
- Να σέβεται το φυσικό χώρο, γιατί συνειδητοποιεί ότι αποτελεί εθνικό πλούτο.
- Να μεριμνά για τους συνανθρώπους του και να συνεργάζεται μαζί τους.
Αιτίες άμβλυνσης του πατριωτισμού
Η έλλειψη γνήσιου πατριωτισμού έχει ερείσματα στη σύγχρονη Ελλάδα. Οι αιτίες της άμβλυνσης του πατριωτικού αισθήματος είναι:
- Η παγκοσμιοποίηση και ο ηγεμονισμός του δυτικού πολιτισμού
- Τα συμπλέγματα κατωτερότητας των ασθενέστερων λαών και η ταύτιση ξενόφερτων στοιχείων με το ποιοτικά ανώτερο.
- Ο μιμητισμός και η ξενομανία.
- Ο καταναλωτισμός και η αστικοποίηση.
- Το τεχνοκρατικό πνεύμα και η υπέρμετρη εξειδίκευση
- Η απουσία ολόπλευρης παιδείας.
- Η απογοήτευση των πολιτών από το κράτος, η αναποτελεσματικότητα και η ανηθικότητα των πολιτικών.
Προτάσεις ενίσχυσης του πατριωτισμού
Για να δημιουργηθεί γνήσιο πατριωτικό φρόνημα και να αναπτερωθεί το ηθικό των πολιτών, χρειάζεται επαναπροσδιορισμός του ρόλου και της λειτουργίας των φορέων αγωγής, αλλά και προσπάθεια από τον καθένα ξεχωριστά.
- ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Γεφύρωση του «χάσματος των γενεών» , ουσιαστική επαφή μεταξύ των μελών της. Η οικογένεια ως εστία αναβίωσης ηθών, εθίμων και παραδοσιακών αξιών. Οι γονείς ως πρότυπα πατριωτισμού.
- ΣΧΟΛΕΙΟ: Γνωριμία των μαθητών με τις παραδόσεις και την ελληνικότητα μέσα από τη διδασκαλία της ιστορίας και της γλώσσας ,τις επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, τόπους ιστορικής μνήμης, μουσεία, μέσα από τη μύηση στην ελληνική τέχνη. Οι εθνικές γιορτές είναι αναγκαίο να μην αντιμετωπίζονται τυπολατρικά, αλλά να εμπνέουν και να διδάσκουν στους νέους το αληθινό και το ουσιαστικό περιεχόμενο της φιλοπατρίας. Ανθρωπιστική αγωγή με σκοπό την καλλιέργεια του ήθους, της κριτικής ικανότητας, της πειθαρχίας σε κανόνες.
- Μ.Μ.Ε. / ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ: Έγκυρη ενημέρωση, ανάδειξη των εθνικών ζητημάτων με σοβαρότητα χωρίς εθνικιστικές ακρότητες, αποφυγή του λαϊκισμού. Διαφώτιση και αφύπνιση της κοινής γνώμης, ευαισθητοποίηση των πολιτών στα εθνικά θέματα.
- ΚΡΑΤΟΣ/ ΠΟΛΙΤΕΙΑ: Σεβασμός στον πολίτη, διαρκής και επίμονη προσπάθεια για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής των πολιτών. Θέσπιση δίκαιων νόμων, δημοκρατική λειτουργία του κράτους. Υπεράσπιση των εθνικών δικαίων και του κύρους της χώρας στο εξωτερικό.
- ΑΤΟΜΟ: Διαμόρφωση κοινωνικής και εθνικής συνείδησης, έμφαση στην πνευματικότητα, αντίσταση στην ξενομανία αλλά και την ξενοφοβία.
Αίτια προώθησης του εθνικισμού
Ο εθνικισμός συνιστά ένα νοσηρό φαινόμενο στο σύγχρονο κόσμο, γιατί σχετίζεται με την τυφλή προσήλωση στα εθνικά ιδεώδη, με την προγονοπληξία και την υποτίμηση των άλλων εθνών. Για την ύπαρξη και τη διαιώνιση του εθνικισμού ευθύνονται:
- Η προσπάθεια των ισχυρών κρατών να εξυπηρετήσουν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, αφού μέσω του εθνικισμού «νομιμοποιείται» κάθε επεκτατική πολιτική.
- Η άσκηση προπαγάνδας από τα Μ.Μ.Ε. και τους πολιτικούς παράγοντες.
- Η έξαρση της ανεργίας, η φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης και η έξαρση της εγκληματικότητας, που υποδαυλίζει την ξενοφοβία και το μίσος κυρίως προς τους μετανάστες.
- Το χαμηλό πνευματικό επίπεδο των ανθρώπων, η ακρισία, η κρίση των ανθρωπιστικών αξιών, που καθιστούν τον άνθρωπο ευάλωτο στα εθνικιστικά κηρύγματα.
- Η μυθοποίηση του παρελθόντος, η προγονολατρία, που υποθάλπεται από τα ΜΜΕ, εκκολάπτοντας εθνικιστές.
- Τα αυταρχικά καθεστώτα και οι λαϊκιστές πολιτικοί, που επενδύουν στην εθνικιστική προπαγάνδα προκειμένου να αποπροσανατολίσουν τους πολίτες από τα πραγματικά προβλήματα.
Συνέπειες εθνικισμού
- Διάσπαση της συνεκτικότητας της κοινωνίας (οι πολίτες διαχωρίζονται στους «πατριώτες» και στους «προδότες») που σε ακραίες περιπτώσεις οδηγεί σε εμφύλιο σπαραγμό.
- Εθνική εσωστρέφεια και απομόνωση, απόρριψη γόνιμων στοιχείων άλλων εθνών.
- Πολεμικές εστίες, απειλή για την ειρήνη.
- Έξαρση της ρατσιστικής βίας, παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περιθωριοποίηση των μειονοτήτων, κοινωνική νοσηρότητα.
- Επικράτηση του «δικαίου της πυγμής», δράση παρακρατικών ομάδων, τρομοκρατία, καθεστώς φόβου και διακρίσεων για τους αλλοεθνείς που ζουν στη χώρα, φαλκίδευση της δημοκρατίας.
- Γενικότερα, υποσκάπτει τον ανθρωπισμό, τη συνεργασία, την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων και είναι ταυτισμένος με το συντηρητισμό, την οπισθοδρόμηση και τον πνευματικό σκοταδισμό.
Τρόποι αντιμετώπισης
- Κριτική προσέγγιση της παράδοσης και της ιστορίας
- Ενίσχυση του ανθρωπισμού και της δημοκρατίας.
- Πίστη στον ορθό λόγο, έμφαση στην πνευματικότητα.
- Προώθηση της κοινωνικής αλληλεγγύης και της έμπρακτης φιλαλληλίας.
- Ενίσχυση του γόνιμου διεθνισμού για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων.
- Υγιής κοινωνικοποίηση από τους φορείς αγωγής.
- Κοινωνική μέριμνα από τους πολιτικούς για την προστασία των ευπαθών κοινωνικών ομάδων.
- Ισχυρή πολιτική βούληση για ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και ανιδιοτελή οικονομική ενίσχυση των ασθενέστερων λαών.
- Παγκόσμια αποκήρυξη του ρατσισμού και των ολοκληρωτικών καθεστώτων από πλευρά των διανοούμενων.
Διεθνισμός
Αίτια φαινομένου
- Η ιλιγγιώδης επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος μετέτρεψε την υφήλιο σε «παγκόσμιο χωριό» και διευκολύνει την επικοινωνία και τη γνωριμία των λαών. Απρόσκοπτη ροή πληροφοριών μέσω των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων.
- Η εδραίωση των δημοκρατικών καθεστώτων αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη σύναψη διεθνών σχέσεων. Παγίωση της ειρήνης.
- Η οικονομική αλληλεξάρτηση, η υλική ευημερία και η παγκοσμιοποίηση της αγοράς
- Τα επίκαιρα κοινά παγκόσμια προβλήματα του σύγχρονου κόσμου.
- Η ύπαρξη διακρατικών συνασπισμών (π.χ. Ε.Ε.) και διεθνών οργανισμών (π.χ. ΟΗΕ, ΟΥΝΕΣΚΟ)
- Η διαμόρφωση πολυπολιτισμικών κοινωνιών με μεγάλες ομάδες μεταναστών, ο πολιτισμικός πλουραλισμός.
Τρόποι προώθησης γόνιμου διεθνισμού
- Καλλιέργεια οικουμενικής συνείδησης, που συμβάλλει στην ειρηνική συνύπαρξη και τον περιορισμό των ιμπεριαλιστικών βλέψεων.
- Ενίσχυση των συνεργασιών σε οικονομικό, επιστημονικό, πολιτικό επίπεδο, που ανοίγει το δρόμο της προόδου.
- Διεύρυνση της επικοινωνίας και του γόνιμου διαλόγου ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς που διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες και περιορίζουν τον εθνικισμό και τις προκαταλήψεις.
- Δημιουργική αφομοίωση των υγιών στοιχείων από άλλους λαούς: νόμοι, τεχνογνωσία, νοοτροπίες, πολιτικοί θεσμοί, καλλιτεχνικά ρεύματα.
- Διαφύλαξη της εθνικής παράδοσης και γλώσσας.
- Ενδυνάμωση του συναισθήματος ασφάλειας, αλληλοκατανόησης, αλληλεγγύης, διαλλακτικότητας και ανεκτικότητας.
Παγκοσμιοποίηση
Προωθητικοί παράγοντες της παγκοσμιοποίησης
- Ίδρυση και εκτεταμένη επιχειρηματική δραστηριότητα πολυεθνικών εταιρειών, συνεχής απελευθέρωση των κεφαλαίων και των αγορών.
- Τεχνολογική επανάσταση στους τομείς της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, η οποία υποστηρίζει το δαιδαλώδες δίκτυο οικονομικών συναλλαγών.
- Προώθηση με ιλιγγιώδη ταχύτητα και σε μεγαλύτερη δυνατή εμβέλεια ιδεών και πολιτιστικών προϊόντων. Το «εξαγώγιμο πολιτιστικό προϊόν» είναι δυτικής προέλευσης, αφού η Δύση είναι η κοιτίδα της παγκοσμιοποίησης.
- Οικονομική αλληλεξάρτηση των χωρών, καθώς καμιά χώρα δεν είναι αυτάρκης οικονομικά.
ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
- ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Ανάπτυξη οικονομικής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ενοποίηση των αγορών που επιτρέπει τη διακίνηση των αγαθών σε διεθνές επίπεδο ταχύτερα και φθηνότερα, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου με τη δημιουργία έργων υποδομής.
- ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Δημιουργία και διεύρυνηση διεθνών οργανισμών (Ο.Η.Ε., UNESCO, Διεθνής Αμνηστία) και των διακρατικών ενώσεων (Ευρωπαϊκή Ένωση), θέσπιση διεθνών κανόνων δικαίου, εξάπλωση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, εμβάθυνση των δημοκρατικών θεσμών, ανανέωση των δομών του κράτους πρόνοιας, ισχυροποίηση της παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών (ανταλλαγή απόψεων μέσω των κοινωνικών δικτύων, αντικειμενικότερη πληροφόρηση και διασταύρωση πληροφοριών μέσω των διεθνών μέσων ενημέρωσης).
- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Ευνοείται ο πολιτιστικός συγκρητισμός, ο συγκερασμός των επιμέρους πολιτιστικών ρευμάτων, οι τεχνολογικές εφαρμογές και η καλλιτεχνική δημιουργία καθίστανται κοινό κτήμα, διακινούνται ελέυθερα ιδέες και πληροφορίες, περιορίζεται η αμάθεια, αναδεικνύονται στοιχεία της παράδοσης και της κουλτουρας των λαών.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
- Η αλληλεξάρτηση των οικονομιών οδηγεί στη διεθνοποίηση περιοδικών οικονομικών κρίσεων.
- Διαψεύστηκαν οι προσδοκίες για δικαιότερη κατανομή του πλούτου και καθολική ευημερία. Διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών και στις χώρες του δυτικού κόσμου («νεόπτωχοι στον Πρώτο Κόσμο»)
- Εκδηλώσεις οικολογικής κρίσης, εξάντληση φυσικών πόρων.
- Τα ανίσχυρα εθνικά κράτη παραμένουν ευάλωτα στις έξωθεν επιρροές.
Η παγκόσμια κοινή γνώμη χειραγωγείται από τα διεθνή δίκτυα μαζικής ενημέρωσης.
- Ο κακώς εννοούμενος κοσμοπολιτισμός ισοπεδώνει τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των λαών, διαμορφώνει ένα πληκτικό πολιτιστικό τοπίο με κυρίαρχα στοιχεία την εμπορευματοποίηση και το μιμητισμό.
- Η κυριαρχία του εμπορευματοποιημένου δυτικού πλιτιστικού προτύπου υποβαθμίζει τα αισθητικά κριτήρια των ανθρώπων.
Παγκοσμιοποίηση με ανθρωπιστικό χαρακτήρα
Είναι κοινός τόπος πως η παγκοσιμοποίηση με τον τρόπο που επιχειρίται σήμερα δεν υπηρετεί τον άνθρωπο. Έτσι, προβάλλει η ανάγκη επανακαθορισμού των στόχων της. Ως πυξίδα πρέπει να λειτουργήσουν ανθρωπιστικές αξίες, όπως η δημοκρατία η ισότητα, η κοινωνική και διεθνική αλληλεγγύη, η καθολική ευημερία και πρόοδος.
- Υιοθέτηση ενός γνήσιου δημοκρατικού και οικολογικού μοντέλου ζωής και διακυβέρνησης, βασισμένου στην έλλογη χρήση της τεχνολογίας.
- Εκδημοκρατισμός των νέων τεχνολογιών, εφαρμογή ανθρωποκεντρικής πολιτικής.
- Παραγραφή των χρεών για τις υπανάπτυκτες χώρες.
- Οι διεθνείς οργανισμοί θεματοφύλακες των δικαιωμάτων και της ειρήνης.
- Κριτική στάση των πολιτών απέναντι στα προβαλλόμενα πρότυπα.
- Η παγκοσμιοποίηση, δεν αποτελεί μελλοντολογικό σενάριο ούτε μια προαιρετική κατεύθυνση, αλλά μια πραγματικότητα υπό διαρκή διαμόρφωση. Το μέγα ζητούμενο σήμερα είναι να προσδώσουμε ως κοινωνία σωστό χαρακτηρα στην παγκοσμιοποίηση και να αναιρέσουμε το σενάριο της μονοδιάστατης ανάπτυξης.