Κλωνοποίηση

για την κλωνοποίηση

ερωτήσεις 9 απαντήσεις

Αλαχιώτης Σταμάτης Ν.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 02/03/1997, 00:00 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 02/03/1997, 00:00

­ Ξαφνικά η λέξη «κλωνοποίηση» μπήκε στο λεξιλόγιό μας. Για όλους εμάς, τους μη ειδικούς, είναι κάτι καινούργιο. Στον χώρο της γενετικής υπάρχει προηγούμενο με τη μέθοδο της κλωνοποίησης;

«Πριν από 37 χρόνια ο γάλλος βιολόγος Gourdon εφήρμοσε τη μέθοδο της κλωνοποίησης (κλωνισμού) σε έναν βάτραχο και δημιούργησε έναν πανομοιότυπο. Το πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορούσε να επαναληφθεί το πείραμα. Σήμερα η επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Ρόσλιν του Εδιμβούργου δημιούργησε το πρώτο κλωνοποιημένο θηλαστικό από κύτταρο ζώντος ενήλικου ζώου».

­ Σε τι έγκειται αυτή η μέθοδος;

«Η μέθοδος που ακολούθησαν στο πείραμα του Εδιμβούργου είναι η εξής: πήραν κύτταρο από τον μαστό ενός ενήλικου προβάτου και το επεξεργάστηκαν έτσι ώστε να μπορεί να γίνει δεκτό από το ωάριο ενός θηλυκού προβάτου. Υστερα έγινε λήψη ωαρίου και κατέστρεψαν τον πυρήνα του ωαρίου, όπου υπάρχουν όλες οι γενετικές πληροφορίες. Εμφυτεύοντας λοιπόν το κύτταρο στο ωάριο αντικατέστησαν το DNA του ωαρίου με το DNA του δότη. Η συγχώνευση γίνεται με ηλεκτρικό σπινθήρα και επέρχεται σύντηξη. Στη συνέχεια τοποθέτησαν το έμβρυο που προέκυψε στη μήτρα μιας προβατίνας. Ετσι γεννήθηκε η "Ντόλι", το κλωνοποιημένο πρόβατο κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του προβάτου από το οποίο είχε ληφθεί το κύτταρο. Είναι ένα πρόβατο γενετικά πανομοιότυπο με το ζώο από το οποίο προήλθε το αρχικό κύτταρο».

­ Θεωρητικά, με την ίδια τεχνική θα μπορούσε να ληφθεί ένα ανθρώπινο κύτταρο και να χρησιμοποιηθεί το DNA του για να δημιουργηθεί ένας πανομοιότυπος άνθρωπος;

«Αυτό μπορεί να είναι το επόμενο βήμα. Τότε το άτομο που θα δημιουργηθεί με τη μέθοδο της κλωνοποίησης θα έχει τα ίδια γενετικά χαρακτηριστικά με το πρότυπο. Θα μοιάζει στην εξωτερική εμφάνιση, όπως συμβαίνει με τα δίδυμα, συγχρόνως όμως θα έχει ταυτόσημες ιδιότητες στα γονίδιά του. Στόχος των πειραμάτων της κλωνοποίησης είναι η επικράτηση θετικών χαρακτηριστικών με την επιλογή προς αναπαραγωγή ατόμων με αυτές τις ιδιότητες».

­ Δεν θα μπορούσε να γίνει το ίδιο με τη διαδικασία της συμβατικής γονιμοποίησης δύο ατόμων που έχουν θετικές ιδιότητες στα γονίδιά τους;

«Όχι, γιατί στην περίπτωση αυτή τα γονίδια του ενός συνδυάζονται με του άλλου και το αποτέλεσμα δεν είναι προβλέψιμο. Ας πούμε, δύο ευφυείς άνθρωποι δεν είναι σίγουρο ότι θα γεννήσουν ένα ευφυές παιδί, ενώ από μετρίας ευφυΐας γονείς μπορεί να γεννηθεί ένα εξαιρετικών διανοητικών ικανοτήτων παιδί».

­ Με τη μέθοδο της κλωνοποίησης δηλαδή, αν μπορούσαμε να πάρουμε ένα κύτταρο του Αϊνστάιν, θα βλέπαμε γύρω μας πολλούς Αϊνστάιν;

«Δεν θα συμβεί αυτό ακριβώς. Γιατί μπορεί να έχουν πανομοιότυπες γενετικές ιδιότητες, η εξέλιξη όμως των κλωνοποιημένων Αϊνστάιν εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο κινούνται. Αν έχουν διαφορετικά ερεθίσματα, θα έχουν και διαφορετική εξέλιξη».

­ Επομένως η κλωνοποίηση θα μπορούσαμε να πούμε ότι κληροδοτεί το ταλέντο.

«Θα λέγαμε σωστότερα: τις κλίσεις του ατόμου σε κάποιον τομέα».

­ Θα ήταν «άχρωμος» ένας κόσμος όπου επικρατεί η ομοιομορφία;

«Η φύση στηρίζεται στην ποικιλομορφία. Η ζωή είναι η ίδια η ποικιλομορφία. Η ιδιαιτερότητα εμπεριέχει το ενδιαφέρον και την ουσία της ζωής. Μια παρέα ανθρώπων που σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, που έχουν τα ίδια αισθήματα, πόσο ανιαρή συνεύρεση θα ήταν... Ή αν υπήρχαν μόνο γυναίκες τύπου Μπριζίτ Μπαρντό ή Ντέμι Μουρ... Στη φύση η ομορφιά δεν κρύβεται στη σχέση του καλού με το κακό, αλλά του καλύτερου με το χειρότερο».

­ Ποιος μπορεί να βάλει χαλινάρι στην παραγωγή ανθρώπινων αντιτύπων; Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να γεννηθεί ένας μελλοντικός εφιάλτης από κάποιους που θα χρησιμοποιήσουν τη μέθοδο για να φτιάξουν «ρεπλίκες» με σκοπούς ιδιοτελείς;

«Η επιστήμη δεν μπορεί να φρενάρει. Και η κλωνοποίηση είναι μια νέα μέθοδος που μοιάζει με... μαχαίρι: μπορείς να το χρησιμοποιήσεις για να κόψεις ψωμί αλλά και για να σκοτώσεις. Εκείνο που πρέπει να γίνει είναι να καθοριστούν από την επιστημονική κοινότητα και εν γένει από την κοινωνία κανόνες δεοντολογίας που θα διέπουν την κατεύθυνση των ερευνών ώστε να καθορίζονται από κανόνες ηθικής».

­ Και όσον αφορά την κλωνοποίηση σε φυτά και ζώα;

«Η κλωνοποίηση ειδών ζώων και φυτών μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στον αφανισμό τους, με την επικράτηση των μονοκαλλιεργειών και την ακύρωση της φυσικής επιλογής. Δηλαδή, αν επικρατήσουν με τη μέθοδο της κλωνοποίησης πρόβατα που θα παράγουν, επί παραδείγματι, πολύ γάλα ή μαλλί, τότε σε περίπτωση εισβολής ενός ιού ή μικροβίου μπορεί να εξαλειφθεί το είδος αφού τα πανομοιότυπα άτομα θα έχουν πανομοιότυπους τρόπους άμυνας ή αδυναμία άμυνας». Από τα βιβλία στις ταινίες

 

Φρανκενστάιν, το τέρας

Καρέ από την ταινία «Φρανκενστάιν». Ο ήρωας αυτός είναι δημιούργημα της Μαίρης Σέλεϊ: πρόκειται για τέρας κατασκευασμένο με ανταλλακτικά που παίρνουν από πτώματα. Πρόκειται για ανθρωποειδές έρμαιο των παθών και των πόθων του, που στερείται όμως ψυχής και γι' αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί άνθρωπος...

Το DNA των δεινοσαύρων

Η ταινία «Τζουράσικ Παρκ» του Στίβεν Σπίλμπεργκ από το μυθιστόρημα του Μάικλ Κράιτον. Αμερικανός εκατομμυριούχος χρηματοδοτεί επιστημονικό πρόγραμμα για αναβίωση των δεινοσαύρων, όπου αναπαράγεται ζωντανό πλάσμα με κλωνοποίηση (κλωνισμό) ενός ψήγματος DNA που βρέθηκε εγκλωβισμένο μέσα σε κεχριμπάρι. Η Φύση όμως εκδικείται...

Η προφητεία του Χάξλεϊ

Εν έτει 1932 ο βρετανός συγγραφέας Αλντους Χάξλεϊ περιγράφει στο μυθιστόρημά του «Νέος Κόσμος» ένα πείραμα κλωνοποίησης. Σε κάποιον πλανήτη όπου γίνονται μόνο επιστημονικά πειράματα, οι άνθρωποι αναπαράγονται τεχνητά σε δοκιμαστικό σωλήνα και τα γονίδιά τους υποβάλλονται σε ειδική επεξεργασία για να μπορούν να χρησιμεύσουν σαν σκλάβοι...

Δίδυμα κατά παραγγελία

Στο μυθιστόρημά του «Κατ' εικόνα» ο Ντέιβιντ Ρόρβικ διηγείται την ιστορία ενός εκατομμυριούχου που αποφασίζει να αποκτήσει τον δίδυμό του νεότερο κατά 70 χρόνια, χρησιμοποιώντας ένα κύτταρο από το μπράτσο του, το οποίο τοποθετείται στο εσωτερικό ωοκυττάρου από το οποίο έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας.

Αντιπροσωπεύει μια αξιοθαύμαστη επιστημονική ανακάλυψη, η οποία όμως δημιουργεί σημαντικά ερωτηματικά. Επιθυμώ μια πλήρη έκθεση των ηθικών και νομικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση αυτής της τεχνολογίας καθώς και συστάσεις για τα πιθανά μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν ώστε να αποφευχθεί η κακή χρησιμοποίησή της. Μπιλ Κλίντον Πρόεδρος των ΗΠΑ, απευθυνόμενος στα μέλη
της Αμερικανικής Επιτροπής Βιοηθικής

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις λόγοι για τους οποίους η κλωνοποίηση ανθρώπων δεν έχει καμιά πρακτική αξία. Πρώτον, γιατί διαφορετική διαπαιδαγώγηση δημιουργεί διαφορετικούς ανθρώπους. Ακόμη και αν επιτύχει κανείς να φέρει τον νεκρό πατέρα του πίσω, το νέο άτομο δεν θα έχει τις αναμνήσεις αυτού του πατέρα... Δεύτερον, ακόμη και αν δημιουργήσει κανείς ένα άτομο με συγκεκριμένες δυνατότητες, το άτομο αυτό μπορεί να μην επιθυμεί να τις αναπτύξει. Και τρίτον, με δεδομένο ότι από τη στιγμή της γέννησης ως τη στιγμή της ενηλικίωσης παρέρχεται μία εικοσαετία, ο αρχικός λόγος της δημιουργίας ενός ατόμου μπορεί να μην υφίσταται πια. Η ανησυχία της κοινής γνώμης οφείλεται στο γεγονός ότι αισθάνεται πως χάνει τον έλεγχο. Η νέα τεχνολογία γίνεται με τόσο «επιστημονικό» τρόπο ώστε δεν μας μένει παρά να υπακούσουμε στη γνώμη των επιστημόνων σχετικά με τις εφαρμογές της, αφού δεν την καταλαβαίνουμε. Μαίρη Μίτζλεϊ Καθηγήτρια της Φιλοσοφίας
στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ της Αγγλίας

Ο φόβος μου είναι πως άλλα επιστημονικά επιτεύγματα άλλων τομέων θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για μαζικές καταστροφές τύπου πυρηνικών όπλων. Η γενετική μηχανική θα μπορούσε να είναι ένας τέτοιος τομέας με όλες αυτές τις τρομερές εξελίξεις. Τζόζεφ Ρότμπλατ Άγγλος φυσικός, βραβείο Νομπέλ 1995

Δεν θα επιτρέψουμε η κλωνοποίηση να χρησιμοποιηθεί με καταστρεπτικά αποτελέσματα και ειδικότερα δεν θα επιτρέψουμε να χρησιμοποιηθεί σε ανθρώπους. Αντιθέτως, η τεχνική της κλωνοποίησης μπορεί να προσφέρει μυριάδες καινούργιους τρόπους για την ανακούφιση των ανθρώπων. Καθηγητής Γκράχαμ Μπούλφιλντ Διευθυντής του Ινστιτούτου Ρόσλιν

Είναι γελοίο! Δεν υπάρχει κανένας ιατρικός λόγος για τον οποίο θα έπρεπε να κλωνοποιηθούν άνθρωποι και επιπλέον δεν υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι. Είναι σαφές από άλλα πειράματα ότι η μεταφορά γενετικού υλικού δεν είναι απολύτως ασφαλής. Δεν πιστεύω πως υπάρχει κανείς που νομίζει σοβαρά ότι υπάρχει κάποιο όφελος από την κλωνοποίηση ανθρώπων. Λόρδος Ουίνστον Διευθυντής του προγράμματος τεχνητής γονιμοποίησης
στο Νοσοκομείο του Χάμερσμιθ της Αγγλίας

Θεωρώ ότι προς το παρόν η κοινωνία έχει δυνατότητα ελέγχου. Υπάρχει πρώιμη ενημέρωση, προτού τα προϊόντα τέτοιων πειραμάτων φτάσουν στο κοινό, και μέσα από δημοκρατικές κοινωνικές διαδικασίες παίρνονται αποφάσεις. Για παράδειγμα, στην Ελβετία πρόκειται σύντομα να διεξαχθεί δημοψήφισμα προκειμένου να αποφασιστεί αν θα σταματήσει ή θα συνεχιστεί η έρευνα σε διαγονιδιακά ζώα. Γιώργος Κόλλιας Ινστιτούτο Παστέρ της Αθήνας

Το συγκεκριμένο πείραμα δεν έδωσε παρά ακόμη ένα επιστημονικό δεδομένο, μια δυνατότητα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με καλό ή κακό τρόπο. Η χρησιμοποίηση είναι η λέξη - κλειδί. Πάρτε για παράδειγμα το νερό. Απαραίτητο στη ζωή μας. Αν όμως βάλεις μια μάνικα στο στόμα και προσπαθήσεις να πιεις χωρίς ανάσα, θα πνιγείς... Οι μέθοδοι και τα αποτελέσματα τέτοιων πειραμάτων δεν πρέπει να είναι απόρρητα. Αντιθέτως θα πρέπει να περνούν από το κοινωνικό μικροσκόπιο. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να υφίσταται πλήρης έλεγχος και ενημέρωση της κοινής γνώμης, αλλά χωρίς να παρεμποδίζεται το επιστημονικό έργο. Δεν μιλάμε ούτε για μυστικισμό από την πλευρά των επιστημόνων ούτε για αστυνομοκρατία, αλλά για διαπαιδαγώγηση ολόκληρης της κοινωνίας. Μίλτος Τύπας Αναπλ. καθηγητής Γενετικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Η Ντόλι στη ζωή μας

Ο άγνωστος στον πολύ κόσμο όρος της κλωνοποίησης φιγουράρει πια για τα καλά στις οθόνες της τηλεόρασης και στα πάσης φύσεως έντυπα. Πέρυσι, τέτοια περίπου εποχή, δύο κλωνοποιημένα πρόβατα αναδείκνυαν το Εδιμβούργο σε πρωταγωνιστή και Μέκκα της κλωνοποίησης. Τώρα, πάλι το Εδιμβούργο παρουσιάζει μια νέα μέθοδο κλωνοποίησης, πολύ πιο αποτελεσματική, και γεννά την Ντόλι, το πρόβατο για το οποίο μιλά όλος ο κόσμος σήμερα.

Η Ντόλι γεννήθηκε χωρίς γονιμοποίηση, όπως πριν από 37 χρόνια (1965) ο Gurdon «δημιουργούσε» με ανάλογο τρόπο τον πρώτο κλωνοποιημένο βάτραχο, πάλι χωρίς γονιμοποίηση, για να απαντήσει σε ένα βασικό επιστημονικό ερώτημα, διαφορετικό από αυτό που είχαν οι ερευνητές του Εδιμβούργου. Από τότε ως σήμερα χρειάστηκε πολύς δρόμος για να επιτευχθεί η κλωνοποίηση στα θηλαστικά. Η μέθοδος απλή στη σύλληψή της. Ένα αγονιμοποίητο ωάριο, από το οποίο αφαιρέθηκε ο πυρήνας, συντήκεται με ένα κύτταρο από το άτομο που θα κλωνοποιηθεί και προκύπτει ένα έμβρυο, το οποίο εμφυτεύεται στη μήτρα ενός άλλου ζώου, για να αναπτυχθεί και να γεννηθεί. Βέβαια το κάθε βήμα είναι ένας ερευνητικός γρίφος, που στο Εδιμβούργο τον έλυσαν.

Το επίτευγμα αυτό φέρνει πολύ πιο κοντά τον χρόνο όπου η κλωνοποίηση στον άνθρωπο θα είναι εφικτή. Η φαντασία φαίνεται να εξαργυρώνεται πολύ πιο φτηνά απ' ό,τι αναμενόταν. Η κλωνοποίηση στα ανώτερα ζώα, στα θηλαστικά και πιθανόν σύντομα και στον άνθρωπο, αν αυτό γίνει στόχος, θα αλλάξει πλήρως το σκηνικό της ζωής στον πλανήτη μας. Τα πιο ενδιαφέροντα είδη, από οικονομικής πλευράς, θα υποβάλλονται σε κλωνοποίηση για αύξηση της παραγωγικότητάς τους και της αντοχής τους. Πρόβατα, αγελάδες, καλαμπόκια, σιτάρια κ.ά. θα ξεφύγουν από τον παγκόσμιο νόμο της φυσικής επιλογής και θα είναι στο έλεος των εργαστηρίων γενετικής. Ο ανταγωνισμός των ατόμων και των ειδών, για να επιβιώνει το καταλληλότερο, θα έχει μειωθεί. Επικίνδυνα βέβαια παιχνίδια με τη φύση, η οποία δεν ασχολείται με το καλό ή το κακό, αλλά με το καλύτερο ή το χειρότερο, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.

Η κλωνοποίηση θα οδηγήσει στις μονοκαλλιέργειες και αυτές μπορεί μεν να ανταποδώσουν το τίμημα προσωρινά, αλλά θα μοιάζουν πήλινοι γίγαντες, ανίσχυροι στις πρώτες αναποδιές της φύσης, καθώς δεν θα είναι τέκνα της φυσικής επιλογής και έτσι θα καταρρέουν εύκολα στις πρώτες δυσκολίες. Ήδη υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις κλασικών υβριδίων καλαμποκιού που συνιστούσαν μονοκαλλιέργεια, η οποία καταστράφηκε από έναν μύκητα, καταστρέφοντας ταυτόχρονα και την οικονομία ολόκληρης χώρας.

Ο άνθρωπος είχε πάντα την τάση να παρεμβαίνει στον άνθρωπο. Ο Προκρούστης, ο Φρανκενστάιν και ο Μέγκελε εκφράζουν τέτοιες ανομολόγητες επιθυμίες. Τα pogrom των ναζί είχαν γίνει με το πρόσχημα της ευγονικής, της γενετικής βελτίωσης, δηλαδή, του ανθρώπου μέσα από επιλεγμένους και κατευθυνόμενους γάμους, οι οποίοι αντανακλούσαν μια ρατσιστική διάθεση. Και εδώ είναι το επικίνδυνο σημείο. Γιατί μπορεί να υπάρξει νομική αναστολή τέτοιων επιθυμιών, αλλά δεν θα είναι δύσκολο να συμβεί κλωνοποίηση και στον άνθρωπο με απρόβλεπτες προεκτάσεις. Φλερτάρουμε δηλαδή ήδη με μια νέα ηθική και ίσως προσεγγίζουμε με πολύ γοργούς ρυθμούς τη μεγαλύτερη ηθική κρίση από τη γέννηση της ανθρωπότητας. Γιατί μια πιθανή μαζική παραγωγή πανομοιότυπων γενετικά αντιγράφων, κλώνων δηλαδή, θα προκαλέσει ακαριαία την κατάρρευση πολλών παραδοσιακών αξιών που οδήγησαν την ανθρωπότητα στον πολιτισμό του σήμερα.

Βέβαια αυτή είναι η γκρίζα περιοχή. Γιατί ο στόχος των επιστημόνων δεν είναι αυτός. Αλλά η ανάπτυξη κλωνοποιημένων ζώων για αύξηση της παραγωγής, για τη μελέτη της γήρανσης και των γενετικών ασθενειών, για την παραγωγή φαρμάκων κ.ά. Βέβαια μια πιθανή εφαρμογή στον άνθρωπο θα μπορούσε να οδηγήσει και στην παραγωγή δικτατόρων και κακοποιών. Γιατί και ο Αϊνστάιν δεν φανταζόταν ότι η εξίσωσή του για την ισοδυναμία μάζας και ενέργειας θα μετατρεπόταν, σε ελάχιστα χρόνια, σε ατομική βόμβα. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι στη δεκαετία του '70 πολλά εργαστήρια Μοριακής Γενετικής στην Αμερική είχαν βανδαλιστεί απ' αυτούς που είχαν τον φόβο ότι τα πειράματα για το ανασυνδυασμένο DNA είναι πολύ επικίνδυνα, αν και είχαν ήδη θεσπιστεί κάποιοι κανόνες λειτουργίας των σχετικών εργαστηρίων. Σήμερα δεν ασχολείται κανείς με αυτά τα πειράματα. Το ίδιο ίσως συμβεί και με τους κανόνες για την κλωνοποίηση, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς πρέπει να θεσπιστούν.

Αλλά και σε πιο πρακτικό τόνο, η ύπαρξη και η ομορφιά της ζωής βασίζεται στην ποικιλότητα. Και αυτό αφορά όλα τα είδη. Ακόμη και τον άνθρωπο. Γιατί, π.χ., αν όλες οι γυναίκες ήταν τύπου Κλόντια Σίφερ και οι άνδρες τύπου Τομ Κρουζ θα ήταν πιο όμορφη η ζωή μας; Ασφαλώς όχι. Και αν πάλι όλοι οι άνθρωποι ήταν της ευφυΐας του Αϊνστάιν θα ήταν καλύτερος ο κόσμος μας; Και πάλι όχι. Γιατί χρειάζονται όλοι. Και οι κακομούτσουνοι και τα μοντέλα. Και οι χειρώνακτες και οι επιτελείς. Η ζωή είναι πολυσύνθετη, προϊόν αμέτρητων δοκιμών της φυσικής επιλογής. Πώς είναι δυνατόν ένα ή έστω αμέτρητα εργαστήρια γενετικής να την βελτιώσουν και να την αλλάξουν; «Η όγδοη μέρα της δημιουργίας» που κάθε «μικρούλης θεός» ονειρεύεται δεν είναι παρά μια διαδικασία μεταβατικότητας στο ταξίδι της προόδου που ο άνθρωπος είναι «καταδικασμένος» να κάνει. Και είναι γνωστό ότι κάθε πρόοδος περνά και τις παιδικές της αρρώστιες. Αυτό θα συμβεί και με τους νεωτερισμούς της κλωνοποίησης. Γιατί ο άνθρωπος δύσκολα θα παίξει την ύπαρξή του στα ζάρια οποιασδήποτε οργουελιανής φαντασίας.

Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.

[πηγή: εφημ. Το Βήμα, 2/3/1997 <www.tovima.gr>]

 

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Ντόλι, το πρώτο κλωνοποιηµένο πρόβατο – Η γέννηση, το επιστημονικό θαύμα και η ευθανασία.

 

Εικοσιδύο χρόνια πριν, στις 5 Ιουλίου 1996, γεννήθηκε η διάσημη προβατίνα «Ντόλι», αποτέλεσμα επιτυχημένης διαδικασίας κλωνοποίησης.

Η Ντόλι κλωνοποιήθηκε μέσω της διαδικασίας μεταφοράς πυρήνα από ζωντανά ενήλικα κύτταρα, από τους Ίαν Γουΐλμουτ, Κιθ Κάμπελ και τους συναδέλφους τους στο ινστιτούτο Ρόσλιν, κοντά στο Εδιμβούργο της Σκωτίας. Η Ντόλι δηµιουργήθηκε από κύτταρο που ελήφθη από θηλαστικό αδένα. Το υπόλοιπο δείγµα ιστού καταψύχθηκε µε σκοπό να χρησιµοποιηθεί αργότερα, όπως κι έγινε.

Ήταν η πρώτη επιτυχηµένη απόπειρα κλωνοποίησης θηλαστικού από ενήλικο κύτταρο, η γέννηση της Ντόλι,το 1996, στο Ινστιτούτο Ρόσλινκοντά στο Εδιµβούργο, και όπως ήταν φυσικό έγινε πρώτη είδηση σε όλα τα διεθνή µέσα ενηµέρωσης.

Μάλιστα χαρακτηρίστηκε επιστηµονικό θαύµα, αν και αρκετοί επιστήµονες άσκησαν κριτική στην τεχνική λόγω των πολλών αποβολών – κατά την πρώτη κλωνοποίηση χρησιµοποιήθηκαν 277 ωάρια, εκ των οποίων επέζησε µόνο ένα, η Ντόλι. Ακόµη και στις περιπτώσεις που τα ζώα γεννιούνταν, παρουσίαζαν σοβαρά προβλήµατα υγείας ή πέθαιναν πρόωρα.

Για την Ντόλυ η ζωή δεν υπήρξε τόσο ήρεμη. Το πρόβατο γέρασε πρόωρα. Υπέφερε από αρθρίτιδα και εμφάνισε μια ασθένεια των πνευμόνων με αποτέλεσμα να του γίνει ευθανασία το 2003. Ταριχεύτηκε και το σώμα της βρίσκεται σήμερα σε κοινή θέα στο εθνικό μουσείο της Σκωτίας.

 Θέμα χρόνου ο πρώτος ανθρώπινος κλώνος

 

Θύελλα αντιδράσεων προκαλεί ελληνοκύπριος ερευνητής που υποστηρίζει ότι είναι κοντά στην παραγωγή του πρώτου κλωνοποιημένου ανθρώπου

Ο Δρ Ζαβός είχε προκαλέσει το 2004 τις αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας όταν ανακοίνωσε ότι είχε εμφυτεύσει ένα κλωνοποιημένο ανθρώπινο έμβρυο στη μήτρα μιας γυναίκας, ισχυρισμός που ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε.

Ο κυπριακής καταγωγής Παναγιώτης Ζαβός, που πλέον είναι Αμερικανός πολίτης, δήλωσε, σε συνέντευξή του στη βρετανική εφημερίδα “Independent”, ότι δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις νέες του προσπάθειες να δημιουργήσει τον πρώτο κλωνοποιημένο άνθρωπο.

Αργότερα, ο επιστήμονας επέστρεψε στο προσκήνιο, υποστηρίζοντας ότι δημιούργησε 14 έμβρυα-κλώνους και μετέφερε τα 11 από αυτά στις μήτρες τεσσάρων γυναικών, με πρόβλημα γονιμότητας, που δήλωσαν πρόθυμες να πάρουν μέρος στις προσπάθειές του.

Το πείραμα δεν οδήγησε σε πετυχημένες εγκυμοσύνες, ο ίδιος δήλωσε όμως ότι δεν απέχει πολύ από την επιτυχία: «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Ίσως να μην είμαι εγώ αυτός που θα το κάνει, αλλά το κλωνοποιημένο έμβρυο είναι ζήτημα χρόνου. Είναι αδύνατο να μη συμβεί. Αν εντείνουμε τις προσπάθειές μας, μπορούμε να έχουμε ένα κλωνοποιημένο βρέφος μέσα σε ένα ή δύο χρόνια. Δεν μας πιέζει όμως κανείς να δημιουργήσουμε απλώς ένα κλωνοποιημένο έμβρυο. Η πραγματική πίεση είναι να δημιουργήσουμε ένα υγιές κλωνοποιημένο έμβρυο».

Είπε επίσης ότι έχει δημιουργήσει κλωνοποιημένα έμβρυα τριών νεκρών ανθρώπων, μεταξύ άλλων της Κάντι, ενός δεκάχρονου κοριτσιού που σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα στις ΗΠΑ. Ο Ζαβός ανέμιξε κύτταρα από τα νεκρά σώματα όχι με ανθρώπινα ωάρια, αλλά με ωάρια από αγελάδες, από όπου είχε αφαιρεθεί το γενετικό υλικό.    Τα πειράματα – που βιντεοσκοπήθηκαν για λογαριασμό του Discovery Channel από τον παραγωγό ντοκιμαντέρ Πίτερ Γουίλιαμς (που επιβεβαίωσε την αλήθεια των ισχυρισμών του Ζαβού) και επρόκειτο να προβληθούν , πιστεύεται ότι λαμβάνουν χώρα σε μυστικό εργαστήριο κάπου στη Μέση Ανατολή (όπου δεν υπάρχει νομική απαγόρευση), καθώς στις ΗΠΑ και στις περισσότερες χώρες της ΕΕ η αναπαραγωγική κλωνοποίηση απαγορεύεται.

ΟΡΙΣΜΟΣ

 

Κλωνοποίηση είναι η διαδικασία δημιουργίας ενός ή περισσοτέρων ομοίων αντιγράφων από ένα πρότυπο. Στο χώρο της Βιολογίας αυτό το πρότυπο μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα μόριο (π.χ. DNA ή RNA) ή ένα γονίδιο,ένα κύτταρο (π.χ. βακτήριο, λεμφοκύτταρο), ή ακόμη και ένα πολυκύτταρο οργανισμό.   Με τη μοριακή κλωνοποίηση επιδιώκεται η αντιγραφή μορίων ή γονιδίων με σκοπό την ευχερέστερη μελέτη τους ή εκμετάλλευσή τους. Με την κλωνοποίηση μικροοργανισμών επιδιώκεται η παραγωγή πολλαπλών αντιγράφων ενός μικροοργανισμού, στον οποίο έχει εισαχθεί ένα ευνοϊκό για τα προϊόντα του γονίδιο.

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

Ας δούμε όμως τα είδη της κλωνοποίησης. Έτσι, έχουμε την αναπαραγωγική κλωνοποίηση και την θεραπευτική κλωνοποίηση.

Α. Αναπαραγωγική κλωνοποίηση

Στην κλωνοποίηση για σκοπούς αναπαραγωγής, ο πυρήνας ενός σωματικού κυττάρου από ένα οργανισμό, αφαιρείται και μεταμοσχεύεται σε ένα ωάριο από το οποίο πρωτύτερα, έχει αφαιρεθεί ο δικός του πυρήνας. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται πυρηνική μεταμόσχευση.

Στη συνέχεια το νέο τροποποιημένο ωάριο, αφού υποβληθεί σε μια τεχνική που δραστηριοποιεί το DNA (τεχνική με χρήση ηλεκτρικού ρεύματος ή χημικού διαλύματος), εμφυτεύεται στη μήτρα ενός θηλυκού ζώου. Εκεί πολλαπλασιάζεται, δημιουργεί τη βλαστοκύστη, μετά το έμβρυο και μπορεί να οδηγήσει στη γέννηση ενός κλώνου.

Β. Θεραπευτική κλωνοποίηση

 

Η θεραπευτική κλωνοποίηση, σε αντίθεση με την κλωνοποίηση για σκοπούς αναπαραγωγής, χρησιμοποιεί τον κλώνο που δημιουργείται με τις ίδιες τεχνικές (πυρηνική μεταμόσχευση) μόνο μέχρι το στάδιο της  βλαστοκύστης.

Όταν δημιουργηθεί το κλωνοποινημένο ωάριο, οι επιστήμονες κατά τη θεραπευτική κλωνοποίηση το αφήνουν  να εξελιχθεί μόνο μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης και δεν το εμφυτεύουν σε μήτρα.

Στο στάδιο της βλαστοκύστης, λαμβάνουν τα κύτταρα τα οποία ονομάζονται αρχέγονα πολυδύναμα εμβρυϊκά κύτταρα και τα καλλιεργούν. Με ειδικές τροποποιήσεις, τουλάχιστο θεωρητικά, τα κύτταρα αυτά μπορούν να εξελιχθούν σε κύτταρα οποιασδήποτε μορφής (καρδίας, εγκεφάλου, νεφρών, κλπ).        Τα κύτταρα αυτά θα μπορούσαν να είναι πολύτιμα για θεραπείες ασθενών με σοβαρές παθήσεις διαφόρων συστημάτων του οργανισμού (νευρικό, καρδιακό, νεφρικό, ανοσοποιητικό, κλπ).

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΑ ΖΩΑ

Η κλωνοποίηση των ζώων έδειξε ότι η διαδικασία που χρησιμοποιείται είναι ανεπαρκής.   Για κάθε 100 δοκιμές για παραγωγή ενός νέου κλωνοποιημένου οργανισμού, πετυχαίνουν μόνο οι 2. Από τις κυήσεις που θα προκύψουν από τις πετυχημένες προσπάθειες, μόνο ένα μικρό ποσοστό θα επιβιώσει μετά την γέννηση.   Το ποσοστό των κλωνοποιημένων ζώων που επιβιώνουν μετά από τη περιγεννητική περίοδο είναι πολύ μικρό.  Οι κίνδυνοι για το κλωνοποιημένο ζώο δεν έχουν σχέση μόνο με τα προβλήματα κατά τον τοκετό.

Οι συχνότερες ανωμαλίες που έχουν περιγραφεί σε κλωνοποιημένα ζώα είναι οι ακόλουθες:

• Τα ζώα αυτά έχουν συνήθως πολύ μεγάλο μέγεθος κατά την εμβρυική τους ζωή, προβλήματα στον πλακούντα ,στούς πνεύμονες και στην καρδιά.
• Παρουσιάζουν επίσης , ανωμαλίες στον εγκέφαλο και στούς νεφρούς.
• Συχνά,ανωμαλίες του ανοσοποιητικού συστήματος που αποτελεί το βασικό σύστημα άμυνας του οργανισμού.
• Η διαδικασία μπορεί να οδηγήσει παράλληλα στη δημιουργία γενετικά τροποποιημένων ιών και μικροβίων, δύσκολα αντιμετωπίσιμων.
• Επίσης,τα κλωνοποιημένα είδη θα είναι στάσιμα,αφού θα βρίσκονται στο τέλος της εξελικτικής τους πορείας, διότι θα στερούνται της δυνατότητας βελτίωσής τους με τους μηχανισμούς της προσαρμογής και της φυσικής επιλογής.
• Παρά το γεγονός ότι στα ζώα είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν, εντούτοις έχουν παρατηρηθεί αλλαγές στη συμπεριφορά και στη ψυχολογία των κλωνοποιημένων ζώων
• Εκτός από τους κινδύνους για το νέο οργανισμό, έχουν παρατηρηθεί και πολλοί θάνατοι στα ζώα τα οποία έχουν προσφέρει τη μήτρα τους, για την ανάπτυξη και γέννηση του κλωνοποιημένου οργανισμού.
• Οι λόγοι για τους οποίους παρατηρούνται όλες αυτές οι σοβαρές ανωμαλίες στον κλώνο και στη μητέρα, οφείλονται σε ανωμαλίες που δημιουργούνται στο DNA του σωματικού κυττάρου που χρησιμοποιείται για σκοπούς πυρηνικής μεταμόσχευσης.
• Οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι γενεσιουργές ανωμαλίες, προκύπτουν κατά τη διαδικασία δραστηριοποίησης του DNA του δότη.

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

 

Με βάση τα πιο πάνω στοιχεία γίνεται εύκολα κατανοητό ότι οι κίνδυνοι της κλωνοποίησης στον άνθρωπο είναι μεγάλοι. Ένα τέτοιο εγχείρημα θα μπορούσε να δημιουργήσει σωρεία αποτυχιών με θανάτους νεογνών, πολλών συγγενών ανωμαλιών σε παιδιά και ακόμη θανάτων των γυναικών που θα γεννούσαν τους κλώνους.

Οι αποτυχίες αυτές μπορούν να δημιουργήσουν ένα πολύ αρνητικό κλίμα εναντίον της γενετικής επιστήμης. Παράλληλα θα σταματούσε και τις εξελίξεις σε ένα άλλο τομέα, στον τομέα της θεραπευτικής κλωνοποίησης.

Και βεβαίως ,ένα τέτοιο εγχείρημα, θέτει πολύ σημαντικά ηθικά ,θρησκευτικά και νομικά διλήμματα.

ΗΘΙΚΑ – ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ – ΝΟΜΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Τα ηθικά διλήμματα εστιάζονται κυρίως στην δημιουργία ολοκλήρου εμβρύου, στη δημιουργία δηλαδή ενός ανθρώπου ολόιδιου γονιδιακά με τον δότη, ενός ανθρώπου ολόιδιου με τον γονέα του.

Εξυπηρετεί βέβαια το ναρκισσισμό του γονέα, η δυνατότητα να είναι το παιδί του ολόιδιο με αυτόν, αλλά οφείλει και να σκεφθεί ότι έτσι του στερεί την δυνατότητα να γίνει καλύτερο από τον ίδιο.

Σίγουρα η μητέρα του νεαρού νεκρού παιδιού είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στο να δημιουργήσει έναν κλώνο του παιδιού της και να του δώσει μια δεύτερη ευκαιρία, οφείλει όμως να σκεφθεί ότι αυτό δεν θα είναι Ανάσταση Νεκρών και Δεύτερη Ευκαιρία, αλλά η ευκαιρία μιάς άλλης ψυχής να κατοικήσει στο δεδομένο γενετικό υλικό.

Σίγουρα τρέφει την ματαιοδοξία του ανθρώπου η προοπτική μιάς θεραπείας στα όρια του Θαύματος και μιας αναστολής της γήρανσης στα όρια της Αθανασίας, οφείλει όμως να σκεφθεί ότι με αυτόν τον τρόπο σταματά την Εξέλιξή του.

Εύκολα γίνεται αντιληπτό πως η δυνατότητα δημιουργίας κλώνων στα χέρια ενός πολεμοχαρούς δικτάτορα θα ήταν ο μεγαλύτερος εφιάλτης για την Ανθρωπότητα.

Τέλος , για την αναπαραγωγή του είδους απαιτείται μόνο το  ωάριο, δηλαδή μία γυναίκα, και το ερώτημα που προκύπτει από αυτό , είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης των ανδρών.

  Η Χριστιανική άποψη για την διαδικασία της κλωνοποίησης του ανθρώπου μπορεί να δηλωθεί  υπό το φως πολλών βιβλικών αρχών. Πρώτον, οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν κατ΄ εικόνα Θεού   και ως εκ τούτου είναι μοναδικοί. Τα εδάφια στη Γένεση 1:26-27 ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ΄ εικόνα και ομοίωση του Θεού και είναι μοναδικός ανάμεσα σε όλες τις δημιουργίες. Σαφώς, η ανθρώπινη ζωή είναι κάτι που πρέπει να αποτιμάται και να μην αντιμετωπίζεται σαν ένα εμπόρευμα που μπορεί να αγοράζεται και να πωλείται

Μερικοί άνθρωποι προωθούν την κλωνοποίηση του ανθρώπου για το σκοπό της  δημιουργίας οργάνων αντικατάστασης για τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη μοσχευμάτων και δεν μπορούν να βρουν ένα κατάλληλο δότη. Το σκεπτικό είναι ότι παίρνοντας το DNA ενός ατόμου και δημιουργώντας ένα αντίγραφο οργάνου που αποτελείται από το δικό του DNA θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τις πιθανότητες απόρριψης του οργάνου. Ενώ αυτό μπορεί να είναι αλήθεια, το πρόβλημα είναι ότι κάτι τέτοιο εξευτελίζει την ανθρώπινη ζωή. Η διαδικασία της κλωνοποίησης απαιτεί την χρήση ανθρώπινων εμβρύων. Ενώ τα κύτταρα μπορούν να δημιουργηθούν για να κάνουν νέα όργανα, είναι αναγκαίο να πεθάνουν αρκετά έμβρυα για να αποκτηθεί το απαιτούμενο DNA. Στην ουσία η κλωνοποίηση θα «πετάξει» πολλά ανθρώπινα έμβρυα ως «άχρηστο υλικό», εξαλείφοντας την πιθανότητα αυτά τα έμβρυα να αναπτυχθούν σε πλήρη ωριμότητα.

Από νομικής άποψης ,  ο λόγος για τον οποίο ο νομοθέτης θέλησε να ρυθμίσει αυτά τα τόσο σοβαρά ζητήματα προκύπτει αφενός από τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση, την οποία απαγορεύει και αφετέρου στην αναγκαιότητα της θεραπευτικής κλωνοποίησης για λόγους έρευνας και θεραπείας των ανθρώπων,  την οποία και επιτρέπει.

Έτσι, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση καθορίζει την προσωπικότητα του ατόμου και ετεροκαθορίζει το άτομο ως ένα είδος κατά παραγγελία ενώ καταστρατηγείται κάθε έννοια φυσικής αναπαραγωγικής διαδικασίας και ιδιαιτερότητας του ατόμου, οπότε ο νομοθέτης αποφάσισε να την απαγορεύσει. Αντίθετα, η αναγκαιότητα της θεραπευτικής κλωνοποίησης για λόγους έρευνας, επιστημονικής εξέλιξης και ίασης του ατόμου την καθιστά επιτρεπτή επιστημονική μέθοδο, αλλά και μέσο προάσπισης τόσο της ατομικής όσο και της κοινωνικής υγείας.

Σε αυτό το πλαίσιο, θα λέγαμε ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση θεωρείται ότι προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια διότι καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου κι αναιρεί το στοιχείο του τυχαίου στη δημιουργία του ανθρώπινου γονιδιώματος, χαρακτηριστικό που εξασφαλίζεται με τη φυσική διαδικασία αναπαραγωγής.

Αυτό που προβληματίζει ιδιαίτερα είναι ότι μέσω της κλωνοποίησης, το άτομο μετατρέπεται σε είδος «κατά παραγγελία», όπως προαναφέραμε. Δηλαδή, η κλωνοποίηση υποτιμά τη γενετική ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου και στερεί το άτομο από το δικαίωμα της άγνοιας σε ένα ανοικτό μέλλον. Πέραν του ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση υποτιμά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τη φυσική αναπαραγωγική διαδικασία, εκφράζεται και η ανησυχία για την πιθανότητα στο μέλλον να χρησιμοποιηθεί η ανθρώπινη κλωνοποίηση από εμπορικά συμφέροντα για οικονομικό κέρδος, δηλαδή για πώληση κυττάρων για κλωνοποίηση, αύξηση της ζήτησης ωαρίων, πράξεις που αντίκεινται στην αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και προσβάλλουν κατάφωρα τη φυσική αναπαραγωγική διαδικασία.

Πέραν των ηθικών και συνταγματικών προβληματισμών,  στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι που αφορούν στη σωματική υγεία και ακεραιότητα του κλώνου. Επιστήμονες που επικρίνουν την ανθρώπινη κλωνοποίηση τόνισαν ότι το ένα τρίτο των κλωνοποιημένων θηλαστικών παρουσιάζουν ανωμαλίες στην ανάπτυξή τους και παρουσιάζουν,  επίσης, μεγάλα εσωτερικά όργανα και έχουν αναπνευστικά και κυκλοφορικά προβλήματα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

 

Επομένως , στο θέμα της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης και ιδιαίτερα αυτής του ανθρώπου ,όλοι σχεδόν συμφωνούν στη μη αποδοχή της, λόγω των  πολλών βιολογικών κινδύνων για το νέο οργανισμό και τη μητέρα του, όπως επίσης των άλυτων ηθικών προβλήματων που θέτει.

Η  θεραπευτική κλωνοποίηση , δεν γίνεται αποδεκτή από τη Χριστιανική Θρησκεία,λόγω της ιερατικής  αντίληψης πως η ζωή  ξεκινά δυνητικά  από το στάδιο των  δύο κυττάρων, προσφέρει όμως σημαντικές δυνατότητες ίασης σοβαρών ασθενειών με τη χρήση κλωνοποιημένων  αρχέγονων κυττάρων,γι’ αυτό και στις περισσότερες χώρες υιοθετείται από την επιστημονική κοινότητα.

Τελικά ,μια σημαντική προσέγγιση σε όλα αυτά τα διλήμματα, μας δίνει ο Jean Paul Sartre με τη φράση του <κάθε άνθρωπος είναι φτιαγμένος από όλους τους ανθρώπους>, εννοώντας  ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο το γενετικό του υλικό,αλλά παράλληλα το σύνολο της προσωπικής ,της συλλογικής ,της κοινωνικής και της φυλετικής μνήμης.

Αναστάσιος Ι.  Μαρινάκης

Ιωάννης Α. Μαρινάκης

 

 

MEPOΣ ΔEYTEPO - Aτομικά και κοινωνικά δικαιώματα

'Αρθρο 5: (Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, προσωπική ελευθερία)

1. Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.
   2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Eλληνική Eπικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Eξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο.
   Aπαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας.
   3. H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος.
   **4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ’ αυτήν. Τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν μόνο ως παρεπόμενη ποινή με απόφαση ποινικού δικαστηρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανάγκης και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων, όπως νόμος ορίζει.
   **5. Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε προσώπου έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων.

Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

Του
Γεωργίου Κατσιμίγκα
Νοσηλευτού ΠΕ κ΄ ΤΕ, Θεολόγος,
Υποψήφιου Διδάκτορος Ιατρικής,
Νοσοκομείου Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού,
Δρακοπούλειο Κέντρο Αιμοδοσίας, Αθήνα.
Συνεργάτου της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ειδικών Ποιμαντικών Θεμάτων και Καταστάσεων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο όρος κλωνοποίηση χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη μη σεξουαλική, μονογονική αναπαραγωγική διαδικασία από την οποία παράγονται πανομοιότυποι οργανισμοί (Ressent 1997). Καθοριστικό σημείο για την εξέλιξη της κλωνοποίησης υπήρξε, η ανακοίνωση από τον εμβρυολόγο Ian Wilmut και των συνεργατών του, ότι κλωνοποίησαν ζώο από τον πυρήνα κυττάρου ενήλικου έμβιου όντος, το Φεβρουάριο του 1997 ( Wilmut 1997). Η διαδικασία που ακολουθήθηκε είναι η εξής: Μετέφεραν τον πυρήνα ενός μαστικού κυττάρου από ενήλικο θηλυκό πρόβατο, (ο πυρήνας περιέχει όλο το κληρονομικό γενετικό υλικό του κυττάρου που βρίσκεται κωδικοποιημένο με τη μορφή του D.N.A) και τον εμφύτευσαν σε ένα ωάριο ενός άλλου προβάτου από το οποίο έχει αφαιρεθεί ο δικός του πυρήνας και κατά συνέπεια το δικό του D.N.A. Στη συνέχεια κάτω από ειδικές εργαστηριακές συνθήκες δημιούργησαν ένα έμβρυο, το οποίο κυοφορήθηκε και γεννήθηκε από ένα άλλο πρόβατο. Βάση των παραπάνω στοιχείων, η κλωνοποίηση ανάλογα με το στόχο της δύναται να διακριθεί σε α) αναπαραγωγική και β) θεραπευτική. Στην θεραπευτική κλωνοποίηση ακολουθείται ακριβώς η ίδια διαδικασία μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης, αλλά αντί η βλαστοκύστης να εμφυτευτεί στη μήτρα για να εξελιχθεί σε έμβρυο, λαμβάνονται κύτταρα από αυτήν και καλλιεργούνται στο εργαστήριο. Η χρήση της θεραπευτικής κλωνοποίησης αφενός θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο στον τομέα των μεταμοσχεύσεων, λύνοντας το πρόβλημα της ασυμβατότητας αφετέρου θα προωθήσει μια σημαντική λύση για το απαράδεκτο ζήτημα της εμπορίας ανθρωπίνων οργάνων (Χατζηνικολάου 2000).

Επίσης, ο διαχωρισμός αυτός της κλωνοποίησης κρίνεται αναγκαίος, γιατί επηρεάζει άμεσα τις ηθικές, θεολογικές, φιλοσοφικές και νομικές προεκτάσεις του όλου θέματος. Θα πρέπει να επισημανθεί, ότι οι περισσότερες ηθικές επιφυλάξεις εγείρονται αναφορικά με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Από τη μια πλευρά υπάρχουν μελετητές, που αναφέρονται στα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης και από την άλλη μελετητές που αντιμετωπίζουν το όλο θέμα με περισσότερη επιφύλαξη και σκεπτικισμό, επισημαίνοντας τις ηθικές, τις κοινωνικές άλλα και τις νομικές προεκτάσεις που προκύπτουν.

Β. ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Οι συνέπειες που θα επιφέρει η κλωνοποίηση, μέσω της μεταφοράς πυρήνα σωματικού κυττάρου, αφορούν τη βιολογική, κοινωνική, ψυχολογική και τέλος την πνευματική σφαίρα του ανθρώπου. Η Ορθόδοξη ποιμαντική όμως, ενδιαφέρεται πρωτίστως για την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αγνοεί τις υπόλοιπες μορφές της ζωής του. Εξάλλου στην Ορθόδοξη θεολογία, υπάρχει οργανική σύνδεση ύλης και πνεύματος. Ο ίδιος ο Χριστός ερχόμενος στη γη , ήταν τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος (Ματθαιόπουλος 1913).

Έτσι, η Ορθόδοξη ποιμαντική δεν μπορεί να μείνει αμέτοχη και χωρίς να εκφέρει τον πνευματικό της λόγο για ένα τέτοιο ζήτημα. Στην έλλειψη πνευματικότητας βρίσκεται και η ρίζα πολλών από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος της εποχής μας. Η Εκκλησία ως κοινωνία προσώπων και όχι ως απρόσωπη μάζα θρησκευόμενων ατόμων, προβάλλει την αξία του ανθρώπινου προσώπου, τονίζει το κατ’ εικόνα και ομοίωση, που φέρει ο άνθρωπος, επισημαίνει την ψυχοσωματική ενότητα και αρμονία του. Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν τη βάση της διδασκαλίας της για τον άνθρωπο και τον προορισμό του, δια μέσου των οποίων γίνεται η ορθόδοξη θεώρηση της κλωνοποίησης.

Θα πρέπει να επισημανθεί εδώ, ότι με την κλωνοποίηση αντιγράφεται μόνο η γονιδιακή έκφραση ενός οργανισμού, το ανθρώπινο πρόσωπο δεν μπορεί να καταργηθεί ούτε να αντιγραφεί (Γρινεζάκης 2005). Με την κλωνοποίηση δεν προκύπτουν ταυτόσημοι και παρόμοιοι άνθρωποι. Ο άνθρωπος μορφοποιείται και με την πρόσληψη πολλών στοιχείων από το περιβάλλον, (φυσικό, παιδαγωγικό, κοινωνικό περιβάλλον) από εμπειρίες, από ερεθίσματα που αξιοποιούνται ή απορρίπτονται από τον ίδιο. Έτσι η έννοια του αντιγράφου περιορίζεται μόνο στο γενετικό του υλικό. Αλλά ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ περισσότερο από τα γονίδια του (Γιούλτση 1999). Η ανθρώπινη προσωπικότητα στοιχειοθετείτε από μια ανεπανάληπτη μοναδικότητα. Η ανθρώπινη υπόσταση φέρνοντας το κατ’ εικόνα μέσα της, στηρίζει την ανεπανάληπτη ιδιαιτερότητά της όχι στα γονίδια που φέρει, αλλά στις σχέσεις που αναπτύσσει με τους άλλους συνάνθρωπους και με το θεό. Η οποιαδήποτε εξέλιξη στην ιατρική ή στην βιολογία, δεν μπορεί να αναιρέσει τη μοναδικότητα του ανθρώπινου προσώπου. Για παράδειγμα, το μονάκριβο παιδί ενός υπερήλικου ζευγαριού πεθαίνει σε μια Μ.Ε.Θ, αφού υπέστη θανατηφόρο τροχαίο δυστύχημα. Λίγο πριν πεθάνει οι γονείς του απευθύνονται σε μια κλινική γενετικής ζητώντας να κλωνοποιηθεί το πεθαμένο παιδί τους, ακόμα και να μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, η σχέση του παιδιού που πεθαίνει με του γονείς του είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Η ίδια σχέση δεν μπορεί να υπάρξει ξανά. Ο σκοπός στην περίπτωση αυτή είναι ωφελιμιστικός, επιδιώκει να πληρώσει το κενό του χαμένου παιδιού. Το νέο παιδί που θα γεννηθεί από αυτή τη διαδικασία, θα είναι ένας διαφορετικός άνθρωπος με το ίδιο γονιδίωμα.

Η γενετική και ειδικότερα η κλωνοποίηση, που θεωρείται ως μία από τις εφαρμογές της, κατά την ορθόδοξη θεολογία διαδραματίζεται στα όρια της κτιστής φύσης και αφορά πράξεις που γίνονται από προϋπάρχουσα ύλη. Δεν μπορεί να δημιουργήσει γενετικά αντίγραφα “εκ του μη όντος”, ούτε έχει τη δυνατότητα ν` απαλλάξει τον άνθρωπο από τη θνητότητα με την οποία γεννιέται (Πορίσματα Θ΄ Θεολογικού Συνεδρίου, 1998). Για τον Kαθηγητή Γιούλτση «…η αναπαραγωγική κλωνοποίηση καταστρατηγεί την αξία του ανθρώπινου προσώπου και διαρρηγνύει τη σχέση του με το Θεό. Το κατ’ εικόνα Θεού που πλάστηκε ο άνθρωπος, μετατρέπεται σε μηχανιστική αναπαραγωγή αντιγράφων ενός θεοποιημένου προσώπου…» (Γιούλτση 1998).

Σύμφωνα με άλλους ορθόδοξους μελετητές, με την κλωνοποίηση διασαλεύεται η φυσική τάξη της αναπαραγωγής, η τεκνοποιία γίνεται προϊόν εργαστηριακής προελεύσεως. Στη διδασκαλία των Πατέρων, η τεκνοποιία δεν είναι έργο της φύσης, ούτε της συνουσίας και πολύ περισσότερο δεν είναι έργο κάποιου εξειδικευμένου εργαστηρίου, αλλά έργο της πρόνοιας του Θεού για τον άνθρωπο. Είναι οι δημιουργικοί λόγοι του Θεού «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε», οι οποίοι ενεργοποιήθηκαν μετά την πτώση του ανθρώπου. Έτσι, η τεκνοποιία δεν εντάσσεται στο σεξουαλικό ένστικτο αλλά στην ενέργεια του Θεού και στην συνέργεια του ανθρώπου (Ιερόθεου 2002). Η κλωνοποίηση επίσης, ως αναπαραγωγική διαδικασία έρχεται να επιλύσει ένα πρόβλημα, που στην ουσία του δεν υπάρχει στην ορθόδοξη διδασκαλία, αφού υπογονιμότητα δεν θεωρείται ασθένεια ή αναπηρία αλλά δοκιμασία, η οποία ενδεχομένως εντάσσεται στο σχέδιο σωτηρίας, που ο θεός έχει για τον κάθε άνθρωπο (Γρινεζάκης 2005).

Άλλος ένας λόγος που η εκκλησία τηρεί επιφυλακτική στάση έναντι στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση, συναφής με τον πρώτο, είναι η πιθανότητα διάσπασης και αλλοίωσης της οικογένειας. Το παιδί που θα γεννηθεί μέσω της κλωνοποίησης, θα έχει γενετικό υλικό του ενός γονέα, ενώ δεν θα πρέπει να αγνοηθούν και οι ψυχολογικές επιπτώσεις στο κλωνοποιημένο παιδί , το οποίο θα έχει μη φυσιολογική γενετική προέλευση. Η κλωνοποίηση επίσης, ως μονογονικός τρόπος δημιουργίας οργανισμών, μειονεκτεί έναντι του διφελετικού, εξ’ του ότι δεν παρέχει τη δυνατότητα συνδυασμού γενετικών πληροφοριών και κληρονομικότητας. Έτσι όμως πλήττεται η ποικιλομορφία στο ανθρώπινο είδος (Γρινεζάκης 2005).

Ηθικά μη αποδεκτή επίσης θεωρείται από τη χριστιανική ηθική, η χρησιμοποίηση της κλωνοποίησης από ομοφυλόφιλα ζευγάρια για την επίτευξη τεκνογονίας. Σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις η εκκλησία διακρίνει την προβολή του εγωισμού και του ωφελιμισμού των γονέων, ενώ συγχρόνως παραγνωρίζονται οι ανάγκες των παιδιών και η ψυχική τους ισορροπία. Τα παιδιά αυτά κατά την Ορθόδοξη άποψη, γίνονται ακούσια θύματα του ατομισμού των ίδιων των γονέων τους, ενώ τα ίδια δεν έχουν την δυνατότητα να αντισταθούν στις επιθυμίες των μεγάλων. Η παρουσία της μητέρας και του πατέρα είναι αναγκαία στην οικογένεια. Κοινωνικά και εκκλησιαστικά μια οικογένεια θεωρείται ότι δοκιμάζεται, όταν απουσιάζει ένας από τους δυο γονείς, είτε σωματικά είτε πνευματικά. Μέσα στους κόλπους της οικογένειας το παιδί θα αναπτυχθεί συναισθηματικά και κοινωνικά. Η υγεία της οικογένειας, που επιτυγχάνεται με την παρουσία και των δυο γονέων και τη φυσιολογική ανατροφή των νέων μελών, εξασφαλίζει υγεία και στην κοινωνία γενικότερα (Μαντζαρίδη 1995).

Οι Πατέρες όμως της εκκλησίας, που πόνεσαν τον άνθρωπο και για την πνευματική του ευτυχία κατανάλωσαν την ίδια τη ζωή τους, έδωσαν σ’ αυτόν περίφημους χαρακτηρισμούς τον ονόμασαν «εν σμικρώ μέγα» (Μ. Βασίλειος), επίσης «θεό περιπολούντα εν σαρκί» (Μ. Αθανάσιος) (Παρασκευαΐδη 2000). Η αναγνώριση αυτή εκ μέρους των Πατέρων, συνεπάγεται ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να απολαμβάνει το σεβασμό την τιμή και την αξιοπρέπεια σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση προσβάλλει το ανθρώπινο πρόσωπο και υποβιβάζει την ιερότητά του (Κωνσταντόπουλος 1993). Ο άνθρωπος ακόμα και στην κατάσταση της πτώσεως, όσο και αν ζει ατομοκεντρικά, δεν χάνει τον προσωπικό του χαρακτήρα, αφού είναι εικόνα του προσωπικού τριαδικού θεού. Για το λόγο αυτό άλλωστε, η ποιμαντική διακονία της Εκκλησίας είναι καθαρά προσωπική και συγκεκριμένη.

Όσον αφορά τη θεραπευτική κλωνοποίηση, η εκκλησία αντιμετωπίζει και την περίπτωση αυτή με αρκετή επιφύλαξη. Η κλωνοποίηση αρχέγονων κυττάρων υπόσχεται την ίαση πολλών ασθενειών, όπως τη νόσο Πάρκισον, τη νόσο Alzheimer, λύνοντας επίσης και το πρόβλημα της αντιγονικής ασυμβατότητας στις μεταμοσχεύσεις. Για το λόγο αυτό, η επιστημονική κοινότητα αλλά και πολλοί ασθενείς έχουν αντιμετωπίσει το θέμα με πολύ ενθουσιασμό και ελπίδα. Με την επίτευξη όμως του συγκεκριμένου σκοπού, θα απαιτηθεί ο πειραματισμός και η καταστροφή πολλών χιλιάδων ανθρώπινων εμβρύων. Το ερώτημα που τίθεται εδώ, είναι αν το έμβρυο είναι αληθινός άνθρωπος ή μια δυνητικά ανθρώπινη ζωή. Το να είναι κάποιος αληθινός άνθρωπος, σημαίνει ταυτόχρονα ότι είναι και μοναδικό πρόσωπο (Breck 2002).

Η Ορθόδοξη εκκλησία απαντώντας στο παραπάνω ερώτημα, διδάσκει ξεκάθαρα, ότι η εμψύχωση του ανθρώπινου εμβρύου γίνεται “εξ άκρας συλλήψεως”, που χρονικά ταυτίζεται με την ολοκλήρωση της γονιμοποιήσεως (Βασιλειάδης 1995). Έτσι, σε κανένα άλλο σημείο εκτός της γονιμοποιήσεως δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί η αρχή της ανθρώπινης ζωής.

Το έμβρυο από την ώρα της γονιμοποιήσεως του ωαρίου, θεωρείται ότι αποτελεί “εν εξελίξει άνθρωπος”, συνεπώς μοναδικό πρόσωπο. Ως πρόσωπο θα πρέπει να απολαμβάνει τον απαιτούμενο σεβασμό. Έτσι η εκκλησία δεν μπορεί να δεχτεί ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες που ο στόχος είναι η θεραπεία ασθενειών, η παραγωγή φαρμάκων κ.ά, αν ο στόχος αυτός δεν μπορεί να δικαιωθεί ηθικά και απαιτείται η δημιουργία, ο χειρισμός και η καταστροφή ανθρώπινων εμβρύων, αυτομάτως καθίσταται απορριπτέος από την Ορθόδοξη εκκλησία (Breck 2002). O ορθόδοξος Αμερικάνος Βιοηθικός Herman Engerhaldt, αναφέρει, ότι η άρνηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων στο έμβρυο, με το πρόσχημα ότι αυτό δεν έχει συνείδηση, δεν ευσταθεί, γιατί με την ίδια λογική θα έπρεπε να αρνηθούμε τα ίδια δικαιώματα και την αξιοπρέπεια και σε όποιον άνθρωπο κοιμάται ή βρίσκεται σε κώμα (Engerhaldt 1986). Η άποψη της Ορθόδοξης θεολογίας για το σεβασμό της ανθρώπινης ζωής από την ώρα της γονιμοποιήσεως, έρχεται σε πλήρη συμφωνία με τις απόψεις τόσο της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας όσο και μ`αυτές των περισσοτέρων προτεσταντικών ομολογιών (Παρασκευαΐδη 2003).

Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ολοκληρώνοντας την Ορθόδοξη θεώρηση για την κλωνοποίηση, συνοπτικά μπορούν ν` αναφερθούν τα εξής: Η εκκλησία διάκειται αρνητικά τόσο στην αναπαραγωγική όσο και στην θεραπευτική κλωνοποίηση. Η αιτία που τηρεί μια τέτοια στάση, είναι διότι με τους πειραματισμούς στα έμβρυα παραμερίζεται η αρχή του ανθρώπινου προσώπου και παραβιάζεται η ιερότητα της ανθρώπινης ζωής στο ξεκίνημά της. Όσον αναφορά τις περιπτώσεις θανάτωσης των εμβρύων για οποιοδήποτε σκοπό, αντιμετωπίζονται ως περιπτώσεις φόνων και καταδικάζονται όπως οι αμβλώσεις. Ωστόσο, μια θετική στάση της Ορθόδοξης θεολογίας σχετικά με την θεραπευτική κλωνοποίηση θα μπορούσε να υπάρξει, αν μέσω της επιστημονικής προόδου ήταν δυνατό ν` αποφευχθεί η καταστροφή των εμβρύων και οι πειραματισμοί πάνω σ’ αυτά. Επίσης, υπό το πρίσμα της ορθόδοξη διδασκαλίας, θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή, η χρήση εμβρυικών βλαστικών κυττάρων προερχόμενα από ενήλικες.