Γλωσσάρι όρων

ß  Η αναπαράσταση γίνεται με τις επιλογές του συγγραφέα:

ü  λογοτεχνικό είδος

ü  τίτλος

ü  δομή

ü  στοιχεία της πραγματικότητας (συγκείμενο)

ü  συνομιλία με άλλα λογοτεχνικά κείμενα ή συγγραφείς (διακειμενικότητα)

ü  χαρακτήρες

ü  ύφος

ü  ερωτήματα προς αναγνωστική ανταπόκριση

τεχνικές

ü  πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός),

ü  απλός συμμετέχων (ομοδιηγητικός)

ü  αμετοχος (ετεροδιηγητικός)

ß  ΑΦΗΓΗΣΗ:

ü  αναδρομική («ανάληψη»)

ü  προδρομική («πρόληψη»)

ü  από το μέσον (in medias res)

ß  ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ:

ü  επιβράδυνση (π.χ. με περιγραφή ή σχόλια)

ü  επιτάχυνση (με περιλήψεις ή ελλείψεις)

ü  ταύτιση χρόνου ιστορίας και αφήγησης (σκηνή)

ß  ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ:

ü  επαναληπτική αφήγηση (του ίδιου γεγονότος συχνά από διαφορετική οπτική γωνία)

ü  θαμιστική αφήγηση (κάτι που συνέβη πολλές φορές αναφέρεται μόνο μία)

ß  ΕΣΤΙΑΣΗ:

ü  Μηδενική (παντογνώστης αφηγητής)

ü  Εσωτερική (ξέρει όσα και ένα πρόσωπο-ήρωας

ü  Εξωτερική (γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα)

τρόποι

Αφήγηση γεγονότων και πράξεων

ß  Περιγραφή

ß  Διάλογος

ß  Εσωτερικός μονόλογος

ß  Αφηγηματικό σχόλιο (παρεμβολή σχολίων/σκέψεων του αφηγητή)

μέσα

(γλωσσικές

επιλογές)

Συνδέονται λειτουργικά με το νόημα και το ύφος του κειμένου:

ß  Λεξιλόγιο (π.χ. γλωσσικές ιδιοτυπίες, τοπικό ιδίωμα, ιδιόλεκτοι ηρώων)

ß  Γραμματικά χαρακτηριστικά (χρόνοι, εγκλίσεις, ρηματικά πρόσωπα) που δηλώνουν χρόνο, βαθμό βεβαιότητας ή επιθυμίας κ.ά.

ß  Σχήματα λόγου (π.χ. σχήμα κύκλου, ασύνδετο, υπερβατό, μεταφορά, παρομοίωση, αντίθεση κ.ά)

πλοκή

ß  Στα ποιητικά κείμενα είναι η κατασκευή και η στιχουργική (στροφικότητα, ομοιοκαταληξία/ελεύθερος στίχος, μέτρο, ρυθμός)

ß  Στα αφηγηματικά είναι η οργάνωση των γεγονότων (πλοκή). Βασικό για την εξέλιξη η δράση των ηρώων, οι συγκρούσεις με το περιβάλλον, τα εμπόδια και η τελική έκβαση. Ό,τι δίνει ώθηση στην εξέλιξη είναι στοιχείο πλοκής.

ß  Η διαδικασία απόδοσης νοήματος στο κείμενο με τη βοήθεια της δομής και των υπόλοιπων χαρακτηριστικών του κειμένου.

ß  Υπάρχουν διαφορετικές ερμηνευτικές εκδοχές, διότι η ερμηνεία είναι προσωπική σύνδεση του αναγνώστη με το κείμενο.

ß  Η ερμηνεία πηγάζει ως αποτέλεσμα των κειμενικών στοιχείων με τα υποκειμενικά στοιχεία του αναγνώστη.

σχόλιο

Περιλαμβάνει την ανάπτυξη του βασικού ερωτήματος/θέματος και την ανταπόκριση του μαθητή σε αυτό. Δεν περιορίζόμαστε στο «τι λέει το κείμενο» αλλά επεκτεινόμαστε στο «τι σημαίνει για εμάς»

Θέμα κειμένου

ß  Το πιο κρίσιμο θέμα συζήτησης που θέτει το κείμενο (με βάση την άποψη του καθενός)

ß  Το θέμα του κειμένου προσεγγίζεται μέσω της βαθύτερης κατανόησής του

Δείκτες

o   Λογοτεχνικό είδος/γένος

o   γλωσσικές επιλογές

o   αφηγηματικοί τρόποι

o   αφηγηματικές τεχνικές

o   δομή/πλοκοί

o   χαρακτήρες

Ο συνδυασμός τους θα μας οδηγήσει στην απόδοση νοήματος στο κείμενο.

γένος/είδος

ß  Το γένος αναφέρεται στις βασικές μορφές της λογοτεχνίας (ποίηση, πεζογραφία, θέατρο)

ß  Τα είδη είναι υποδιαιρέσεις του γένους ανάλογα με τη δομή, την έκταση, τον σκοπό, το θέμα)

ß  Υπάρχουν και είδη μικτά, π.χ. δοκίμιο, βιογραφία, απομνημονεύματα

ß  Προκύπτει από το πλήθος των λογοτεχνικών αναπαραστάσεων και διαφοροποιείται από το «θέμα»/τη «θεματική,

π.χ. «η ξενιτια» είναι η θεματική, «ο γυρισμός του ξενιτεμένου» είναι το λογοτεχνικό μοτίβο.

ß  Το πλαίσιο αναφοράς του κειμένου:

ü  ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες

ü  χωροχρονική τοποθέτηση

ü  βιογραφικά δεδομένα του συγγραφέα

ü  δεδομένα σχετικά με τον πολιτισμό, την κουλτούρα, τη θρησκεία, τις παραδόσεις

ß  Δηλώνονται με άμεσο ή έμμεσο τρόπο

ß  Είναι βοηθητικά για να νοηματοδοτήσουμε το κείμενο

πρόσωπα

ß  Αναπαριστώνται με:

ü  τη δράση

ü  τα λόγια τους

ü  τις σχέσεις που αναπτύσσουν

ü  την εντύπωση που δίνουν στους άλλους ήρωες

ü  την περιγραφή τους

ü  τα σχόλια του αφηγητή για αυτούς

ü  την κατανόηση της ονοματοδοσίας τους (σε ειδικές περιπτώσεις ηρώων)

ß  Η εξέλιξη ενός χαρακτήρα στην πορεία της πλοκής βασίζεται:

Ø  στις επιθυμίες και τα κίνητρα της δράσης του

Ø  την τακτική που ακολουθεί

Ø  την ηθική διαδρομή του

Ø  τις συγκρούσεις του με άλλους ήρωες

ß  Ο κεντρικός χαρακτήρας μέσα από τον οποίο παρακολουθούμε την πλοκή ονομάζεται «πρωταγωνιστής»

ß  Στις σύγχρονες αφηγήσεις υπάρχουν πολλοί πρωταγωνιστές, τα πρόσωπα συμπληρώνουν το ένα το άλλο.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ

(βάσει λειτουργικής κατηγοριοποίησης)

ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΛΙΚΟΥ, σελ. 165-170

·         Ταξινόμηση σε γένος

·         Παρουσίαση της εμφάνισης των ιδιοτήτων, λειτουργιών κλπ.

(χώρος, σκοπός η ταξινόμηση χαρακτηριστικών)

·         ΕΠΙΘΕΤΑ: ιδιότητες

(ακρίβεια)

·         ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: δηλώνουν χώρο

(κειμενικοί δείκτες, επιρρηματικοί προσδιορισμοί)

·         Καθημερινές περιγραφές

·         Τεχνικές περιγραφές

·         Επιστημονικές αναφορές

·         Ορισμοί

·         Διαδοχή βημάτων, διαδικασιών (χρονική ή αιτιολογική σειρά)

·         Απόδοση του «πώς» και του «γιατί»

(ευρύτερες κατηγορίες φαινομένων)

·         ΡΗΜΑΤΑ: συνήθως σε ενεστώτα, δράσης ή σκέψης

·         ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: χρονικές ή αιτιολογικές σχέσεις

·         ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΟΛΟΓΗΣΗΣ: η εξήγηση παίρνει τον χαρακτήρα των οδηγιών ή επιχειρηματολογίας

·         Εξηγήσεις (γιατί)

·         Πραγματείες

·         Εξηγήσεις μέσω παραδειγμάτων

(διαδικαστικές

μη διαδικαστικές)

·         Σύντομη εισαγωγή

·         Λίστα με τα μέσα και τα συστατικά με τη σειρά χρήσης τους

·         Ακολουθία βημάτων

·         Ρήματα δράσης σε ενεστώτα, προστακτική ή προτρεπτική υποτακτική, α΄πληθυντικό

(διαχρονικότητα, οικειότητα)

·         χρονικοί και αιτιολογικοί προσδιορισμοί

·         επιρρήματα

(τροποποίηση, πρόσθεση πληροφοριών)

·         Συνδετικές φράσεις

(προϋπόθεση)

·         Φράσεις πιθανολόγησης

·         Κοινά ουσιαστικά (συγκεκριμένα)

·         Οδηγίες

·         Εγχειρίδια

·         Συνταγές

·         Κατευθυντήριες οδηγίες

·         Επιχειρήματα, τεκμήρια

·         Ονοματοποίηση

·         Παθητική σύνταξη

·         Διαρθρωτικές λέξεις (χρόνου, αντίθεσης, αιτίου αποτελέσματος, συμπεράσματος)

·         Ρητορικά ερωτήματα

·         Επιστημονική και δεοντική τροπικότητα

·         Πλούσια στίξη

ΡΗΤΟΡΙΚΗ

·         επίκληση στο ήθος του πομπού (και με την επίκληση στην αυθεντία ή την επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

·         επίκληση στο συναίσθημα

·         επίκληση στη λογική

επιχειρήματα (επαγωγές, παραγωγές)

·         εκθέσεις

·         συζητήσεις / αντιπαραθέσεις

·         ερμηνείες

·         αξιολογήσεις

·         Περιπέτεια (εμφάνιση του προβλήματος, γεγονότα που ανατρέπουν την αρχική κατάσταση)

·         Αξιολόγηση (σχολιασμός ρητός ή έμμεσος των γεγονότων από τον αφηγητή

·         Λύση (τελική έκβαση)

·         Κατάληξη (καταληκτικές φράσεις, επιμύθιο)

Διαρθρωτικές λέξεις: χρόνου, αιτίου αποτελέσματος, σκοπού

Ρυθμός: επαναλήψεις, παρηχήσεις, κλπ.

·         Ιστορικές διηγήσεις

·         Ιστορίες

·         Μύθοι

·         Παραμύθια

·         Αφηγήσεις

σχόλια, συνεντεύξεις, επιστολές, ειδήσεις/νέα, άρθρα, ιστοσελίδες,

επιστημονικά πειράματα, επιθεωρήσεις/αξιολογήσεις, ταξιδιωτικές εντυπώσεις