Ηθικές αξίες
- Μαζοποίηση είναι η αφομοίωση από μέρους ατόμου τρόπων και συμπεριφοράς που δεν είναι αποτέλεσμα κριτικής επεξεργασίας και η εξομοίωσή του με το σύνολο που παίρνει τη μορφή της μάζας , αφού δεν υπάρχει το στοιχείο της ιδιαιτερότητας στα μέλη του. Είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο καταργείται η ατομική βούληση, οι άνθρωποι παθητικοποιούνται, αποκτούν αγελαία νοοτροπία, συνήθως μέσα από έντεχνους μηχανισμούς υποβολής διαβρωτικών μηνυμάτων, που αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση ατομικών συμφερόντων.
- Κομφορμισμός είναι η τάση του ανθρώπου να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του στις αντιλήψεις , τις συνήθειες τα έθιμα κ.λ.π. της κοινωνίας στην οποία ανήκει ακόμη κι αν δεν τον εκφράζουν.
Γενικά στοιχεία
Η πρόοδος της κοινωνίας προϋποθέτει την παρουσία του ανθρώπου που αισθάνεται τον εαυτό του , νιώθει πως ελέγχει τις επιθυμίες του , τη βούληση , τις ιδέες τελικά τις πράξεις του. Μόνο έτσι διαμορφώνεται ένα πλαίσιο δράσης, που θεμελιώνεται στην ατομικότητα κάθε ανθρώπου , στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του , τα οποία συνθέτουν το ψηφιδωτό της κοινωνίας. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν υφίσταται ,όταν κυριαρχεί το φαινόμενο της μαζοποίησης , γιατί καταργείται καθετί που είναι διαφορετικό, το ζητούμενο στη ζωή δεν είναι πλέον το δικαίωμα στη διαφορά αλλά η ανάγκη ταύτισης και προσαρμογής στα πρότυπα που διοχετεύει και επιβάλλει η κοινωνική πραγματικότητα.
Αίτια δημιουργίας του φαινομένου
- Τα προβλεπόμενα πρότυπα, οι γενικότερες αντιλήψεις (πολιτικές, θρησκευτικές), οι αξίες υιοθετούνται συχνά άκριτα από το νέο στο οικογενειακό περιβάλλον, γιατί βρίσκεται σε μια ηλικιακή φάση στην οποία δεν έχει διαμορφώσει σταθερές αξίες και δείχνει εμπιστοσύνη και ευπιστία σε προσφιλή πρόσωπα.
- Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, καθιστά τα άτομα ευάλωτα και εύκολα χειραγωγούμενα από οποιεσδήποτε εξουσίες ,έρμαια των σκοπιμοτήτων τους.
- Η αρνητική λειτουργία των μέσων ενημέρωσης . Η δύναμη του μέσου, η μαγεία του ήχου και της εικόνας, ο εξωραϊσμός της πραγματικότητας , επιδρά αλλοτριωτικά στη συνείδηση του ανθρώπου και επιβάλλει κοινές αποδοχές σε θέματα πολιτικά, ιδεολογικά, αισθητικής κ.λ.π.
- Οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιώντας τη δημαγωγία, το λαϊκισμό , την προπαγάνδα, προβάλλοντας μια μεσσιανική αντίληψη, οπαδοποιούν τους πολίτες , για να εξυπηρετήσουν τους ιδιοτελείς στόχους τους. Επίσης αυταρχικά καθεστώτα επιβάλλουν την ομοιόμορφη σκέψη , καταδικάζοντας κάθε κριτική και αμφισβητική διάθεση τω πολιτών.
- Η μόδα με τα αισθητικά πρότυπα επιβάλλει την ομοιομορφία στην εμφάνιση(ένδυση, κόμμωση, υπόδηση)στην ψυχαγωγία, στη γενικότερη συμπεριφορά και εξομοιώνει τις προτιμήσεις των ατόμων.
- Η μηχανοποίηση στη παραγωγική διαδικασία επιφέρει την τυποποίηση, αμβλύνει τη δημιουργική φαντασία , περιορίζει την έκφραση της ατομικότητας. Επίσης η εξειδίκευση περιορίζει τους ορίζοντες δράσεις , οδηγεί συχνά στη μονομέρεια και διαμορφώνει μονοδιάστατες προσωπικότητες.
- Οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης στα αστικά κέντρα δυσχεραίνουν την επικοινωνία, το διάλογο και ευνοούν την ανωνυμία, την απομόνωση και κατά συνέπεια στην απροσωποποίηση.
- Ο χαρακτήρας της παγκοσμιοποίησης. Η παγκόσμια πολιτιστική βιομηχανία τείνει να καταργήσει την πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Στους τομείς οικονομίας , επικοινωνίας, πολιτικής επιφέρει την ομοιομορφία και την ισοπέδωση του διαφορετικού.
Επιπτώσεις
- Η μαζοποίηση οδηγεί στην αποδυνάμωση των πνευματικών λειτουργιών, την άμβλυνση κριτικής προσέγγισης και προσωπικής θέασης των πραγμάτων, την συρρίκνωση της φαντασίας.
- Το άτομο οδηγείται στην απώλεια της ψυχικής ελευθερίας, στην εξάρτηση, διακατέχεται από ανασφάλεια , αφού δε διαθέτει ένα σταθερό σύστημα αξιών.
- Ο άνθρωπος αδυνατεί να διαμορφώσει προσωπικό αισθητικό κριτήριο και αναπτύσσει μιμητική διάθεση χωρίς τη δυνατότητα αυτοέκφρασης και την επιθυμία προσωπικών καινοτομιών.
- Η μαζοποίηση δυσχεραίνει την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος , καταργώντας την ατομικότητα, την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης, την κριτική στάση στα πολιτικά δρώμενα. Επίσης ευνοεί την ποδηγέτηση του πολίτη από κέντρα εξουσίας, καθιστώντας τον ενεργούμενο επιτήδειων πολιτικών
- Σε κοινωνικό επίπεδο εμποδίζει την επικοινωνία και τη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων. Οι σχέσεις γίνονται επιφανειακές , επιδερμικές , ανούσιες . Επιπρόσθετα τα μαζοποιημένα άτομα, ετεροκαθαριζόμενα εύκολα παρασύρονται σε παθογενή κοινωνική συμπεριφορά (φανατισμό, βία, εγκληματικότητα).
- Επίσης υπάρχουν κίνδυνοι απώλειας της πολιτιστικής ταυτότητας και άμβλυνση της εθνικής συνείδησης.
Συνολική εκτίμηση
Οι σύγχρονοι νέοι επηρεασμένοι από τη διαφήμιση , τη μόδα, την υπερκαταναλωτική μανία , το βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής, την απομάκρυνση από τις αξίες , αποκτούν αγελαία νοοτροπία, επιδιώκουν με κάθε τρόπο την απόκτηση χρήματος, γίνονται πνευματικά μονομερείς και μετατρέπονται σε θύματα του κοινωνικού κομφορμισμού. Εξωθούνται , λοιπόν , στην άγονη μίμηση, την ξενομανία, στο κάπνισμα, στα ναρκωτικά , στην αντικοινωνική συμπεριφορά, επειδή θέλουν την αναγνώριση από τους υπόλοιπους. Σ’ αυτό ίσως συμβάλλουν και ορισμένα εγγενή χαρακτηριστικά τους όπως η επιρρέπεια, η ανωριμότητα και ο παρορμητισμός. Σημαντικό ρόλο παίζει και η κρίση των θεμελιωδών φορέων αγωγής, όπως η οικογένεια και το σχολείο οπότε δεν προσφέρουν ανθρωπιστική παιδεία, που θα εξασφάλιζε τη διαμόρφωση πολύπλευρα καλλιεργημένων προσωπικοτήτων, ικανών να σταθούν σε φαινόμενα συρμού και μαζοποίησης
Τρόποι αντίστασης
- Η ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων όπως είναι η κρίση και αντιληπτική ικανότητα. Η καλλιέργεια της κριτικής και του προβληματισμού και η δημιουργική δεκτικότητα στις νέες ιδέες θέτουν τον άνθρωπο σε εγρήγορση, ώστε να ελέγχει αποτελεσματικά τα μηνύματα που δέχεται και να μην γίνεται θύμα χειραγώγησης.
- Η γόνιμη εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου, η ενίσχυση των διανθρώπινων σχέσεων, η επαφή με την τέχνη και τον αθλητισμό, θα διαμορφώσει μια σφαιρική προσωπικότητα που αποφεύγει την υποδούλωση στη μάζα.
- Η γόνιμη ενδοσκόπηση και αυτοκριτική οδηγούν τον άνθρωπο σε περιορισμό των αδυναμιών του και αξιοποίηση των προτερημάτων του, ώστε να μην υποκύπτει εύκολα σε στερεότυπα και διάφορα φαινόμενα μαζοποίησης .
- Η διαμόρφωση δημοκρατικής συνείδησης για να μην οπαδοποιούνται από την πολιτική δημαγωγία ούτε να υιοθετούν αντιλήψεις ολοκληρωτικών ιδεολογιών.
- Το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί η ελευθερία σκέψης και έκφρασης , ο γόνιμος διάλογος , η μύηση στο πνεύμα της γόνιμης διαφωνίας και της αμφισβήτησης και η αποφυγή του συμβιβασμού και της ενδοτικότητας.
- Η εκπαίδευση που θα εμφυσήσει στους νέους αξίες και ιδανικά ως μέσα αντίστασης στη μαζοποίηση.
- Τα μέσα ενημέρωσης με τη βελτίωση των προγραμμάτων τους και τον ποσοτικό και ποιοτικό έλεγχο των διαφημίσεων.
- Το κράτος μέσα από την ενίσχυση πνευματικών –πολιτιστικών κέντρων, την εξυγίανση των θεσμών, την ανανέωση της δημοκρατίας .Θα συντελέσει στη διαμόρφωση πνευματικά ωριμότερων ανθρώπων- πολιτών.