Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας
Βία είναι η χρησιμοποίηση σωματικής, υλικής και πνευματικής δύναμης, που αποβλέπει στην επιβολή της θέλησης ενός ατόμου σε ένα άλλο μ' εξαναγκασμό.
Εγκληματικότητα είναι ένα σύνολο από πράξεις αντικοινωνικές κι άρα αξιόποινες.
Επιθετικότητα είναι η τάση των ατόμων να επιτίθενται στους άλλους με σκοπό να τους βλάψουν.
Μορφές της βίας
Η βία εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα: διακρατικό, κοινωνικό, διαπροσωπικό, ατομικό, φυλετικό κ.α. και με διάφορες μορφές: επίσημη κρατική βία, ψυχολογική βία,
- επαναστατική βία, που είναι αποτέλεσμα στη βία που ασκεί το κράτος,
- αστυνομική και στρατιωτική βία,
- κοινωνική βία: ληστείες, απαγωγές, απάτες, εγκλήματα, διεθνής τρομοκρατία, αεροπειρατείες, ομηρίες, βομβιστικές ενέργειες, κατάληψη πρεσβειών κ.α.
Ποια είναι τα αίτια που γεννούν τη βία;
- Οικονομικά συμφέροντα και τάση για εύκολο, γρήγορο πλουτισμό (τα εγκλήματα γίνονται πηγή εσόδων: εμπόριο λευκού θανάτου, εμπόριο λευκής σαρκός, λαθρεμπόριο κτλ.),
- υπερκαταναλωτισμός, υλιστικά πρότυπα, άνιση κατανομή υλικών αγαθών ανάμεσα στα κράτη και δημιουργία ανταγωνιστικών τάσεων, επιθυμία των ισχυρών να επιβληθούν στους αδύναμους λαούς και να καθορίσουν τις τύχες του, ανεργία, φτώχεια, οι άνθρωποι ζουν μέσα στην κοινωνία, η οποία λειτουργεί ως πρότυπο γι' αυτούς άρα μαθαίνουν κανόνες συμπεριφοράς, ανάλογα με τα ιδανικά που επικρατούν σ' αυτή και κινούνται με βάση αυτά, ανηθικότητα,
- έλλειψη πίστης σε θεσμούς, ιδανικά κι αξίες, αστυφιλία, συνωστισμός, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, το άγχος, η ανασφάλεια κι η αδιαφορία στις μεγάλες αστικές περιοχές οδηγούν στην εγκληματικότητα που συχνά λειτουργεί ως τρόπος εκτόνωσης, ο ανταγωνισμός των ανθρωπίνων σχέσεων προκάλεσε την αποξένωση, τη μοναξιά, την έλλειψη επικοινωνίας, τον ατομικισμό και τη μη συμμετοχή στα κοινά,
- κρίση του θεσμού της οικογένειας, λανθασμένη ανατροφή των παιδιών, μεγάλες προσδοκίες και καταπίεση που προέρχεται απ' την οικογένεια, το περιβάλλον, το σχολείο κ.α.,
- χαμηλό πνευματικό επίπεδο, τεχνοκρατική παιδεία, τεχνολογική, βιομηχανική ανάπτυξη,
- τα Μ.Μ.Ε. οξύνουν το πρόβλημα, κυρίως με την προβολή σκηνών βίας και την ηρωοποίηση αυτής,μιμητισμός, έλλειψη αξιοκρατίας και δικαιοσύνης, κοινωνική ανισότητα, ψυχολογικά τραύματα, τραυματικές εμπειρίες, συμπλέγματα κατωτερότητας, εκδικητικότητα, φανατισμός (ιδεολογικός, θρησκευτικός, πολιτικός κ.α.), μίσος, βεντέτες, χαλαροί νόμοι, ελλιπής αστυνόμευση,
- ανεκτικότητα της ελεύθερης δημοκρατικής εποχής μας, που ενθαρρύνει τα αντικοινωνικά πρότυπα και αυτούς που τα προκαλούν, αντιδραστικός, παρορμητικός, ανταγωνιστικός, με τάσεις αμφισβήτησης ο χαρακτήρας των νέων, τα προβλήματα της κοινωνίας έχουν αντίκτυπο στα μέλη της, τα οποία επηρεάζονται παράλληλα απ' τις μάστιγες της εποχής (π.χ. ναρκωτικά, χουλιγκανισμός κ.α.).
Ποιες είναι οι συνέπειες του σύνθετου φαινομένου της βίας;
Αίσθημα ανασφάλειας, άγχους και φοβίας τόσο σε διακρατικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Αυτό οδηγεί στην απομόνωση, την έλλειψη επικοινωνίας, τα αυξημένα ψυχολογικά προβλήματα και τη μοναξιά, κοινωνικές αναστατώσεις, αύξηση αντικοινωνικών φαινομένων με συνέπεια την οπισθοδρόμηση της χώρας, προβλήματα στην άσκηση εξουσίας και την ομαλή λειτουργία της πολιτείας, εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, άσχημη αντιμετώπιση των νέων στα σωφρονιστήρια, διασάλευση της δημοκρατίας, ανάπτυξη επιστημών σχετικών με το έγκλημα.
Πώς αντιμετωπίζεται η βία;
- Αξιοκρατία, κοινωνική ισότητα, δικαιοσύνη, απόκτηση ηθικών αξιών, ιδανικών, σωστών προτύπων, αναθεώρηση των σημερινών πολιτικών κι οικονομικών δομών και προσαρμογή τους στη νέα μορφή κοινωνίας,
- λήψη μέτρων για την αποκέντρωση με την παροχή κινήτρων απ' το κράτος, αντιμετώπιση της ανεργίας με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας,
- ουσιαστική ανθρώπινη επικοινωνία, σωστή καθοδήγηση απ' τους επίσημους φορείς κοινωνικοποίησης (π.χ. πνευματικοί άνθρωποι, εκκλησία κ.α.),
- ορθή διαπαιδαγώγηση των νέων μέσα στην οικογένεια και συνέχεια στο σχολείο (ανθρωπιστική παιδεία), σωστή εκμετάλλευση ελεύθερου χρόνου, ώστε να διοχετευθεί η ενεργητικότητα κι ο δυναμισμός των νέων σε κάτι δημιουργικό:
- ίδρυση αθλητικών συλλόγων, κέντρων νεότητας, βιβλιοθηκών, καλλιτεχνικών και μουσικών εργαστηρίων, καταπολέμηση του μιμητισμού και της ξενομανίας, δραστική αντιμετώπιση των ναρκωτικών,
- αντίσταση απέναντι στο φανατισμό και το δογματισμό, όχι καταστολή της βίας με βία, αλλά με γόνιμο διάλογο κι επικοινωνία, η κοινωνία οφείλει να μην καταδικάζει όσους παρανομούν, να μην τους περιθωριοποιεί, αλλά ν' αφήνει τη δυνατότητα μεταμέλειας, να δείχνει κατανόηση, να τους παρέχει ευκαιρίες, προσεκτική απονομή της δικαιοσύνης, θέσπιση κατάλληλων νόμων, επαρκής αστυνόμευση, παραδειγματικός ο χαρακτήρας της ποινής, όχι εκδικητικός,
- ειδικευμένο προσωπικό (ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι φυλακισμένων, διεθνής συνεννόηση και καταπολέμηση της βίας και επίπεδα. για την σε όλα τα στα σωφρονιστικά ιδρύματα κ.α.), επανένταξη των πρώην προγραμματισμός της εγκληματικότητας
Από πού εξαρτάται η έξαρση της βίας στη σημερινή εποχή;
Από την οικονομική κατάσταση, την ανεργία, την οικογενειακή κ ατάσταση, τους χαλαρούς νόμους, την παιδεία που δε διαπαιδαγωγεί σωστά, το περιθώριο (η κοινωνία περιθωριοποιεί ορισμένα άτομα, μ' αποτέλεσμα αυτά να δρουν εκδικητικά προς αυτή μ' εκδηλώσεις βίας), την πολιτική κατάσταση, το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο.
Βία- Εγκληματικότητα
- «Η έλλειψη συλλογικού οράματος οδηγεί τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους νέους στην ιδιώτευση και στην απάθεια. Η τηλεόραση προβάλλει καθημερινά το ιδιωτικό όραμα. Απευθύνεται σε άτομα και όχι σε πολίτες. Όσο όμως κι αν το ιδιωτικό όραμα γοητεύει το σύγχρονο άτομο, αυτό δεν παύει να νιώθει τη μοναξιά και την κενότητα των προοπτικών αυτού του οράματος. Πρέπει ως κοινωνία να ξαναβρούμε εκείνα τα συλλογικά οράματα που θα κινητοποιήσουν όλες τις κοινωνικές δυνάμεις που θα αποκαταστήσουν την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Και αυτό γιατί τα συλλογικά οράματα λειτουργούν αφενός μεν ως αποχετευτικοί αγωγοί της ανθρώπινης ζωτικότητας και επιθετικότητας και αφετέρου ως ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.»
- «Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της σύγχρονης βίας βρίσκεται μάλλον στην ανατροπή της αποξένωσης και του μοντέλου ζωής που δίνει νόημα μόνο μέσα από την οικονομική επιτυχία και την καταναλωτική δυνατότητα. Η αποκατάσταση της διανθρώπινης επικοινωνίας και των στοιχειωδών κοινωνικών δεσμών και θεσμών θα σημάνει κι έναν αναπροσανατολισμό της συμπεριφοράς των νέων.»
- «Έτσι η βία μεταφέρεται απ' άκρη του πλανήτη, πρώτα σαν είδηση και ύστερα σα μίμηση. Πολύτροπες μέθοδοι και κατεργασμένες εμπειρίες γίνονται κτήμα της ανθρωπότητας. [...] Τηλεοπτικές σειρές, έργα κινηματογράφου που περνούν στην τηλεόραση- όλη αυτή η μαύρη μαγεία της κινούμενης εικόνας τονίζει τη βία. Μέσα σ' ένα κύκλωμα μέσων πληροφόρησης που διαδίδουν την είδηση περί βίας, ταχύτατων μέσων συγκοινωνίας που μεταφέρουν τη βία, εκδόσεων και οπτικοακουστικών μέσων που υποστυλώνουν το πνεύμα της βίας, καταλήγουμε σε μια εξωφρενική διάχυση του φόβου.»
Επιθετικότητα:
Η σκόπιμη πρόκληση βλάβης κάποιας μορφής σε άλλους, [.] Προκειμένου να χαρακτηρίσουμε μια συμπεριφορά ως επιθετική θα πρέπει να συνυπάρχουν δύο βασικά στοιχεία: Πρώτον, θα πρέπει να υπάρχει η πρόθεση, δηλαδή, το άτομο που πραγματοποιεί τη συμπεριφορά θα πρέπει να την πραγματοποιεί σκόπιμα. Δεύτερον, θα πρέπει η συμπεριφορά να συνεπάγεται την πρόκληση βλάβης (κάποιας μορφής), να έχει δηλαδή αρνητικές συνέπειες για τον αποδέκτη της. Η έννοια της βλάβης σε αυτόν τον ορισμό περιλαμβάνει τη σωματική βλάβη, την ψυχολογική βλάβη, την υλική βλάβη κλπ
Παραδείγματα παραβατικής συμπεριφοράς:
- Γήπεδα: Βίαιες πράξεις νέων στα γήπεδα εις βάρος των οπαδών της αντίπαλης ομάδας καθώς και των ατόμων που περιφρουρούν το χώρο. Καταστροφή του τελευταίου με διάφορους τρόπους: διάλυση των καθισμάτων, ρίψη μολότοφ εντός αυτού κλπ
- Σχολείο: Βία στον προαύλιο χώρο εις βάρος των παιδιών που είναι μετανάστες είτε και αυτών που έχουν πιο συνεσταλμένο ύφος
- Διαδηλώσεις: κάψιμο αυτοκινήτων, καταστημάτων, πέταγμα μολότοφ, χρήση αιχμηρών αντικειμένων κλπ ,
Αιτίες εγκληματικής συμπεριφοράς:
- Είναι από πολλούς αποδεκτό ότι η λανθασμένη ιεράρχηση των αξιών, που κυριαρχεί στις ημέρες μας, συμβάλλει στην επικράτηση του εξεταζόμενου θέματος. Στην κοινωνία μας και γενικότερα στο σύγχρονο κόσμο, η πρώτη αξία είναι το χρήμα και η μοναδική φροντίδα του ανθρώπου είναι η προσωπική του ανάδειξη/ έπαρση. Δυστυχώς οι νέοι δε γνωρίζουν το βαθύτερο νόημα της ατομικής ελευθερίας, της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού διότι στην εποχή τους τέτοιες έννοιες έχουν ξεχασθεί. Αντιθέτως, ο καταναλωτισμός που απορρίπτει από την κοινωνία τους μη έχοντες ταυτόχρονα αυξάνει τις πιθανότητες διάπραξης ληστειών, κλοπών από τους ίδιους. Σχετικά με το δεύτερο παράγοντα -την ατομική επιτυχία-, σύμφωνα με τη θεωρία του Απειλούμενου Εγωτισμού, η επιθετικότητα αποτελεί μέσο άμυνας μιας πολύ θετικής αυτο- εικόνας έναντι άλλων ατόμων τα οποία ενδεχομένως επιδιώκουν να την μειώσουν ή να την προσβάλουν.
- Στο σύνολο των παραμέτρων που οδηγούν στη νεανική εγκληματικότητα συγκαταλέγεται η συσσώρευση ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης σε μια μεγαλούπολη. Το μεταναστευτικό κύμα, εμφανές σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, προλειαίνει το έδαφος για το ξέσπασμα ρατσιστικών ανάρμοστων συμπεριφορών. Σε αυτή την περίπτωση, η αίσθηση υπεροχής/ η αδικαιολόγητη εθνική έπαρση του γηγενή και ταυτόχρονα η θέση αδυναμίας του φιλοξενούμενου πολίτη σε πολλές περιστάσεις πυροδοτούν εκδηλώσεις βίας. Ακόμα, η μίζερη ζωή του τελευταίου, η ανέχεια λόγω των ισχνών οικονομικών εσόδων μπορεί να τον ωθήσει σε κλοπές, ληστείες εις βάρος των κατοίκων της χώρας που τον φιλοξενεί, ακόμα και σε ανθρωποκτονίες.
Προχωρώντας, είναι ανάγκη να αναφερθούμε στο συνδυασμό κάποιων παραγόντων που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον σε βίαιες αντιδράσεις.
- Η ανεργία γεμίζει οποιονδήποτε νέο με οργή σε μια εποχή μη αναγνώρισης της αξιοκρατίας.
- Συγχρόνως, η καθημερινή ζωή στις μεγαλουπόλεις αναπόφευκτα φέρνει τον καθένα αντιμέτωπο με πολλές υποχρεώσεις εφόσον οι απαιτήσεις είναι πολυάριθμες, στοιχείο που αυξάνει το άγχος και την ανασφάλεια του σύγχρονου ατόμου.
- Εκτός από αυτά, η ανωνυμία των πολιτών τους καθιστά ακόμα πιο αδιάφορους/ αδίστακτους προς τους άλλους.
- Έτσι, όλα δείχνουν ότι η βία δε γεννιέται στο κενό αλλά οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες προξενούν τέτοια νοσηρά φαινόμενα.
- Μια πρόσθετη αιτία είναι ο μιμητισμός της ξενόφερτης αντικοινωνικής συμπεριφοράς ή και κάθε προκλητικής πράξης εκ μέρους των νέων. Είναι ίδιον γνώρισμα των ανήλικων η άκριτη υιοθέτηση των μοντέρνων τρόπων αντίδρασης ξένων ομηλίκων, όπως ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα, η διάπραξη εγκληματικών πράξεων σε νυχτερινά κέντρα υπό την επήρεια αλκοολούχων ποτών καθώς και η μίμηση των βιαιοτήτων που προβάλλονται στις ξένες ηλεκτρονικές σελίδες.
- Παράλληλα, οι τηλεοπτικές εικόνες βίας, οι ταινίες με πολλές σκηνές επιθετικής συμπεριφοράς σε καθημερινή βάση αυξάνουν τις πιθανότητες μίμησης των ίδιων συμπεριφορών από τους νέους. Βέβαια, είναι αυτονόητο ότι η ακρισία/ οι χαλαρές συνειδήσεις, η επαναστατική φύση των τελευταίων διευκολύνουν την εκδήλωση της συμπεριφοράς ενός σκληρού και ανυπότακτου ήρωα της τηλεόρασης.
- η κρίση του θεσμού της οικογένειας είναι μια πρόσφορη συνθήκη για την εκδήλωση βίας από το παιδί. Τόσο η ελλιπής αγωγή του τελευταίου από τους γονείς όσο και οι κάθε είδους αρνητικές εμπειρίες που μπορεί να αποκτήσει σε ένα δυσμενές οικογενειακό κλίμα είναι παράγοντες που διευκολύνουν την εμφάνιση ανεπίτρεπτων πράξεων του ενηλίκου. Αναφορικά με το πρώτο, η τακτική επικοινωνία είναι ανάγκη να επιδιώκεται από τους ίδιους τους γονείς προκειμένου να εντοπιστούν τα πρώτα δείγματα ολισθήματος του νέου. Παράλληλα, η στοργή, η αγάπη καθώς και η ασφάλεια πρέπει να προσφέρονται και να διασφαλίζονται αντίστοιχα σε καθημερινή βάση από τους γονεϊκή εστία. Σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία, ο ξυλοδαρμός της μητέρας από αλκοολικό πατέρα, η επαναλαμβανόμενη χειροδικία του ιδίου προς το ανήλικο παιδί, ακόμα και ο βιασμός της κόρης από τον επικεφαλής της οικογένειας δεν αποτελούν εντελώς ακραία σενάρια αλλά μια σύγχρονη πραγματικότητα ορισμένων οικογενειών.
- Είναι κοινώς αποδεκτό πως τα ΜΜΕ δεν μπορούν να αποποιηθούν των ευθυνών τους όσο αφορά το καθεστώς της βίας των νέων. Το ίνδαλμα του στυγνού εγκληματία, του ανυπότακτου κουκουλοφόρου που καταστρέφει δημόσια και ιδιωτική περιουσία είναι αυτό που δυστυχώς προσφέρει αφειδώς στους ανήλικους δέκτες η σημερινή τηλεόραση. Επίσης, η τακτική προβολή ταινιών πλούσιων σε σκηνές που θα αποτελούσαν αντικείμενο εγκληματολογίας, τα σήριαλ με ηθοποιούς στο ρόλο του περιθωριοποιημένου ατόμου με πάθη/ βίαια ένστικτα συμβάλλουν στην αύξηση του ποσοστού των νέων που μετατρέπονται σε «θηρία».
Τρόποι περιορισμού αυτής της σύγχρονης κοινωνικής μάστιγας
Οι φορείς κοινωνικοποίησης:
Οι φορείς κοινωνικοποίησης στο σύνολό τους καλούνται να μην αδιαφορήσουν μπροστά στο πρόβλημα της νεανικής παραβατικότητας.
Γονείς:
Ειδικότερα, οι γονείς έχουν υποχρέωση να θέτουν φραγμούς στη θέληση του νέου να είναι απολύτως ανεξάρτητος/ αμέριμνος.
Με τον επιχειρηματικό λόγο τους οφείλουν να τον διαπαιδαγωγούν μεταγγίζοντάς του τον αξιακό κώδικα και όχι την καταναλωτική νοοτροπία. Παράλληλα, πρέπει να φροντίζουν για τη σωστή κοινωνικοποίησή του.
Είναι ανάγκη το οικογενειακό περιβάλλον να αποκαταστήσει την επικοινωνία με τα παιδιά ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα όπως: ο αποπροσανατολισμός τους από τα ΜΜΕ, η προσχώρησή τους σε συμμορίες που προγραμματίζουν συγκεκριμένα απηνή περιστατικά/ βιασμούς.
Σχολείο:
- Μία από τις πρώτιστες φροντίδες των εκπαιδευτικών είναι η εκπλήρωση του ρόλου τους ως παιδαγωγοί.
- Ο σεβασμός προς τους άλλους συμμαθητές αλλά και η αξιοπρεπής στάση προς τους καθηγητές, η αποδοχή των διαφορετικών απόψεων που μπορούν να ακουστούν σε μια σχολική αίθουσα, αποτελούν βασικές αρχές που το σχολείο έχει χρέος να μεταδώσει στους ανήλικους μαθητές. Με δεδομένο, την υγιή λειτουργία του σχολικού θεσμού, η οποία προϋποθέτει τη συνεχή ενημέρωση των καθηγητών σε φλέγονται ζητήματα όπως η ενδοσχολική βία, οι νέοι δε θα προτιμούν την ανάρμοστη συμπεριφορά εντός και εκτός του σχολείου. Αντιθέτως, θα έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν την προσωπική τους ταυτότητα με βασικά χαρακτηριστικά το ήθος και την μη ανταγωνιστική διάθεση προς τους συμμαθητές τους.
Κράτος:
Πριν την απόδοση ποινής στους δράστες, η ηγεσία είναι αναγκαίο να προλαμβάνει με διάφορους τρόπους τις όποιες ειδεχθείς πράξεις. Προς αυτή την κατεύθυνση, η δημιουργία αθλητικών χώρων στους οποίους οι νεαροί μπορούν να διοχετεύουν την ενέργειά τους χωρίς να ζημιώνουν κανένα, η σωστή λειτουργία δημοτικών βιβλιοθηκών που θα αποτελούν κέντρα πνευματικής άσκησης και ψυχικής ωρίμασης σίγουρα θα ελάττωνε τον αριθμό των νέων που βρίσκονται σε κατάσταση εσωτερικής ανελευθερίας.
Παράλληλα, χρέος της πολιτείας είναι και η πάταξη ενός μείζονος προβλήματος, της ανεργίας, η οποία αποτελεί μια ρίζα έξαρσης της βίας.
-Η αντιμετώπιση του εναγόμενου σε δίκη εξαιτίας της διάπραξης κάποιου αδικήματος επιβάλλεται να είναι αυστηρή αλλά συνάμα και αποτελεσματική. Ειδικότερα, δεν πρέπει να είναι προσανατολισμένη όλες τις φορές προς την εξόντωσή του. Επομένως, το σωφρονιστικό σύστημα αποτελεί μια ακόμη αναγκαιότητα η οποία προϋποθέτει την αγαστή συνεργασία των κυβερνώντων με το δικαστικό σώμα και με άλλους ειδήμονες ( πχ κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχίατρους κλπ). Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμη μια ακόμη επισήμανση: βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην ομαλή επανένταξη του «στιγματισμένου» προσώπου στον κοινωνικό ιστό με διάφορα μέτρα, όπως η απορρόφησή του σε κάποιες δημόσιες ή ιδιωτικές θέσεις εργασίας.
Πνευματικοί άνθρωποι:
Είναι απολύτως αναγκαία η αρωγή των πνευματικών ανθρώπων.
Με την παρέμβασή τους μπορούν να καταδικάζουν τη σύγχρονη τάση για εύκολο πλουτισμό, την ιδιοτέλεια και την υπεροψία των ατόμων, την κοινωνική αδικία κλπ. Είναι οι κατάλληλοι άνθρωποι για την αποκατάσταση των ηθών/ την ανάκαμψη των ηθικών συνειδήσεων των νέων.
Είναι αυτοί που μπορούν να αφυπνίζουν τους νέους μέσα από την αρθρογραφία τους, τη μουσική τους, τις θεατρικές τους παραστάσεις κλπ. Συγκεκριμένα, καλούνται να στρέψουν τους νέους προς ποιοτικά καλλιτεχνικά δημιουργήματα
Το άτομο:
Γενικότερα, απαιτείται προσπάθεια από τον καθένα χωριστά για την επαναθεώρηση των αξιών οι οποίες μπορούν να δώσουν συγκεκριμένο νόημα στη ζωή μας. Ο αγώνας για την προσωπική ευημερία, η ακόρεστη μανία για την απόκτηση υλικών αγαθών είτε με εύκολο είτε με επίπονο τρόπο πρέπει να εγκαταλειφθούν. Αντιθέτως, το κάθε άτομο πρέπει να αποκτήσει κοινωνική συνείδηση, να θέσει μέτρο στην κατανάλωση αγαθών, να μην υπονομεύει τον ελεύθερο χρόνο