Δημοκρατία – ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Δημοκρατία

Πολιτική συνείδηση / πολιτικοποίηση: Η επίγνωση του πολίτη ότι ο ίδιος είναι υπεύθυνος - με τις επιλογές, τις αποφάσεις και τις πράξεις του - για τη διαμόρφωση της δημόσιας ζωής στη χώρα του. Η διαδικασία με την οποία ένα κοινωνικό ον μεταβάλλεται σε πολιτικό ον, μέσω της μεταβίβασης αξιών, γνώσεων, στάσεων (πολιτικής κουλτούρας).

Δημοκρατία: Πολίτευμα που θεμελιώνεται στην ελευθερία των πολιτών. Η πολιτική και κοινωνική ζωή διέπεται από αρχές, όπως: λαϊκή κυριαρχία (πηγή όλων των εξουσιών ο λαός), ισότητα (όλοι ίσοι χωρίς διακρίσεις), η πλειοψηφία κυβερνά και η μειοψηφία ελέγχει, πλουραρισμός (πολυφωνία, πολυκομματισμός), αξιοκρατία (ανάδειξη σε θέσεις και αξιώματα με αξιοκρατικά κριτήρια), διαφάνεια (διαφανείς διαδικασίες άσκησης εξουσίας)

Συμμετοχή του πολίτη στα κοινά: Η συμμετοχή σε όλες εκείνες τις διαδικασίες από τις οποίες εξαρτάται το παρόν και το μέλλον της πολιτείας. Προϋποθέτει δημοκρατικούς θεσμούς και πολίτες ικανούς να ανταποκρίνονται στην αποστολή τους ως δρώντων υποκειμένων της ιστορίας. Αποτελεί δικαίωμα αλλά και υποχρέωση. Η αδιαφορία ισοδυναμεί με αυτοαχρήστευση, ενώ η μετάθεση του φορτίου της συμμετοχής σε άλλους σημαίνει παρασιτική αχρειοσύνη. Ένας συνδυασμός αντιπροσωπευτικών θεσμών και θεσμών άμεσης δημοκρατίας, με επιστέγασμα την καθολική ψηφοφορία, μπορούν να εξασφαλίσουν τη λειτουργική συμμετοχή στα κοινά.

Λαϊκισμός / λαϊκιστής: Εκθειάζει το λαό και ό,τι απορρέει από αυτόν. Συνδέεται με οποιαδήποτε μορφή δημαγωγίας και κολακείας των αδυναμιών και ελαττωμάτων του λαού. Φαινομενικά υπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα, όμως στην πραγματικότητα εξαπατά και χειραγωγεί τα λαϊκά στρώματα. Ο όρος αντίκειται στην έννοια της λαϊκότητας, η οποία είναι «η δικαίωση του λαού και η ανύψωσή του σε καθοριστικό παράγοντα της ιστορίας του. Ο λαϊκισμός αποτελεί εξαπάτηση του λαού, πολιτιστική υποβάθμιση και υποκατάσταση του στον ιστορικό του ρόλο. (Ι. Μανωλεδάκης)

Μεσσιανισμός (προσώλατρία): Η τυφλή πίστη μιας κοινωνικής ομάδας σ’ έναν ηγέτη-μεσσία με την φρούδα ελπίδα να την λυτρώσει από τα συσσωρευμένα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Ο μεσσιανισμός γενικότερα τρέφεται με τη δουλική αναμονή λύτρωσης από εξωτέρικούς παράγοντες.

Ολοκληρωτισμός: Σύστημα συγκεντρωτικής διακυβερνήσης που επιδιώκει να έλεγξει όλες τις πτύχες της κοινωνικής και προσωπικής ζώης των πολιτών, να τους χειραγώγησει με προπαγανδίστικούς μηχανισμούς.

Γνωρίσματα δημοκρατίας	Γνωρίσματα ολοκληρωτισμού
Λαϊκή κυριαρχία, ελεύθερη βούληση ενεργός συμμετοχή, αιρετοί άρχοντες βάσει της λαίκής εντολής, διάκριση εξουσιών	Αμέτοχος λαός, συγκέντρωση εξουσιών, νοθευμένες κάλπες, κυριαρχία ενός κόμματος
Απρόσκοπτη λειτουργία των ΜΜΕ, πολυφωνία, ελευθερία έκφρασης	Λογοκρισία και φίμωση των ΜΜΕ, χειραγώγηση της κοινής γνώμης, έλεγχος στη ροή των πληροφοριών
Αρχή της πλειοψηφίας, σεβασμός στη μειοψηφία, πολυκομματισμός	Κατάργηση της αρχής της πλειοψηφίας, πολιτικές διώξεις, εξουσιαστικός μονόλογος
Σύνταγμα που ορίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις, ισότητα, ισονομία, ευνομία	Αυθαίρετοι και άδικοι νόμοι, επικράτηστη του δίκαιου της πυγμής, κατάλυση ισονομίας
Αξιοκρατία	Αναξιοκρατία, ευνοιοκρατία
Κοινωνική ομαλότητα, κράτος δικαίου, κοινωνική ευαισθησία, σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα	Κρατική βία (αστυνομική, στρατιωτική), διώξεις, κοινωνικές συγκρούσεις, κοινωνική αναλγησία, τρομοκρατία, καθεστώς φόβου

Η αξία της δημοκρατίας

εξασφάλιση-προάσπιση ελευθερίας (κάθε μορφής)
ελευθερία έκφρασης άσκηση κριτικής στην κάθε μορφής εξουσία
σεβασμός στη γνώμη των πλειόνων (αρχή πλειοψηφίας)
ομαλή λειτουργία των θεσμών
κοινωνική ομαλότητα, αρμονία, τάξη...
αποτροπή κοινωνικών αναταραχών/αντιθέσεων διάλογος
εχέγγυο για απονομή δικαιοσύνης/ισονομία
σεβασμός στον άνθρωπο/πολίτη
εμπιστοσύνη/σεβασμός μεταξύ των πολιτών
προστασία ανθρώπινων δικαιωμάτων
μέριμνα για καθολική κάλυψη βιοτικών αναγκών
αξιοκρατία
μέριμνα για καθολική παιδεία
προαγωγή πολιτισμού: επιστήμες, τέχνες, γράμματα...
προϋποθέσεις για πρόοδο, ανάπτυξη, ευημερία... (ατομική & κοινωνική)
προάσπιση ειρηνικής συνύπαρξης πολιτών/λαών
ωρίμανση συνθηκών για μελέτη ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων: οικολογική καταστροφή, πυρηνική απειλή, φτώχεια, πείνα...

[Σε καθεστώς δημοκρατίας τα ως άνω έχουν περισσότερες πιθανότητες επίτευξης· δεν επιτυγχάνονται όμως αυτόματα και αυτοδικαίως. Απλώς το δημοκρατικό πολίτευμα δημιουργεί το κατάλληλο υπόστρωμα στήριξης...]

Προϋποθέσεις εδραίωσης της δημοκρατίας

συνεργασία
σεβασμός στην πλειοψηφία
συμμετοχή στα κοινά, υποταγή στην πλειοψηφία, εγρήγορση
σεβασμός στους θεσμούς
διάκριση εξουσιών ανεξαρτησία δικαιοσύνης
ισότητα-ισονομία-ισοπολιτεία
σωστοί νόμοι εφαρμογή τους
αξιοκρατία
εκλογές, δικαίωμα εκλέγειν & εκλέγεσθαι
σωστή & πλουραλιστική ενημέρωση/πληροφόρηση
πολυφωνία-ελευθεροτυπία
ανεξαρτησία (οικονομική, πολιτική...) Μ.Μ.Ε.
πολυκομματισμός, κόμματα αρχών κι όχι προσώπων
κοινοβουλευτισμός -αντιπολίτευση-άσκηση κριτικής στην εξουσία
συχνή έκφραση της λαϊκής ετυμηγορίας
αποκέντρωση
σωστή παιδεία κριτική ικανότητα, πνευματική ελευθερία...
εξασφάλιση βιοτικών αναγκών/οικονομική ελευθερία-ευημερία
ομαλή κοινωνική ζωή, απουσία βίας, καταναγκασμού
ειρήνη
διάλογος

Κίνδυνοι για τη δημοκρατία

φτώχεια, ανεργία
αδιαφορία, συμμετοχής στα κοινά δυσλειτουργία δημοκρατικών διαδικασιών, θεσμών...
παρερμηνεία δικαιώματος ελευθερίας/απουσία ασφαλιστικών δικλείδων ασυδοσία...
οικονομικά συμφέροντα ολιγοπωλιακός έλεγχος Μ.Μ.Ε./πληροφόρησης έλεγχος συνειδήσεων, χειραγώγηση, υπονόμευση συλλογικού συμφέροντος
αυθαιρεσία εξουσίας έλλειψη δημοκρατίας ανελεύθερα καθεστώτα
εφησυχασμός
υπέρμετρος διοικητικός συγκεντρωτισμός/γραφειοκρατία υπονόμευση δημοκρατικών θεσμών, κατάργηση δημοκρατικών διαδικασιών
έλλειμμα παιδείας/μόρφωσης έλλειμμα κριτικής ικανότητας υπήκοοι ανελεύθερα καθεστώτα
προβλήματα στην απονομή δικαιοσύνης κοινωνικές αδικίες, αναταραχές...
ατομικισμός προβλήματα στη συλλογική/κοινωνική λειτουργία
αδιαφορία για τα κοινά
κοινωνικές ανισότητες
διχόνοια διάλυση συνεργασίας, ομοψυχίας...
αμοραλισμός, ατομικές φιλοδοξίες υπονόμευση δημοκρατικών θεσμών, συλλογικότητας
απληστία, ωφελιμισμός, υλιστικές τάσεις, καταναλωτισμός...
υπέρμετρα τεχνοκρατικός πολιτισμός κρίση (ανθρωπιστικών) ιδανικών

Προβλήματα της σύγχρονης δημοκρατίας

Η δημοκρατία δεν είναι διαχρονικώς δεδομένη, στατική και αμετάβλητη αλλά μια διαρκής κατάκτηση στο πλαίσιο μια διαρκώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας. Με εγγενείς αδυναμίες, ως πολίτευμα λεπτών ισορροπιών και εναρμόνισης αντιθέσεων, το μόνο που σέβεται ακόμη και τους εχθρούς του, είναι άκρως ευαίσθητη και έκθετη σε κινδύνους;

Παγκοσμιοποίηση: Οι λειτουργίες των παραδοσιακών εθνών-κρατών έχουν αρχίσει να συρρικνώνονται, ενώ οι κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονται από υπερεθνικά όργανα, στα οποία η αντιπροσώπευση των κρατών-μελών δεν είναι ισότιμη.
ΜΜΕ: Δείγματα παθογένειας στο χώρο της ενημέρωσης. Υπηρετούν την παραπληροφόρηση, τον αποπροσανατολισμό και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Υπονόμευση του πολιτικού διαλόγου. Ασύδοτη, ανεξέλεκτη υπερεξουσία.
Ηθική κατάπτωση της κοινωνίας και των πολιτικών: Βαθιά ηθικοπνευματική κρίση της σύγχρονης εποχής, παραγκωνισμός των ανθρώπινων αξιών, αμοραλισμός και ατομικισμός, διαφθορά. Στην πολιτική ζωή επικρατεί ο κομματισμός, οι πελατειακές σχέσεις, ο λαϊκισμός και η δημαγωγία.
Οικονομική κρίση: Διεύρυνση των ανισοτήτων ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές ζώνες της γης συνεπάγεται κοινωνική παθογένεια (περιθωριοποίηση, εξαθλίωση, κοινωνικό αποκλεισμό, αναλφαβητισμό) που υπονομεύουν τις δημοκρατικές κατακτήσεις.
Απολιτική στάση: Η προϊούσα αδιαφορία των πολιτών για τα κοινά, η ατομοκεντρική θεώρηση της ζωής που συνδέεται με την απογοήτευση από την πολιτική και τους εκπροσώπους της και τη γενικότερη κρίση της τυπικής και απονευρωμένης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Έλλειμμα παιδείας: Ο προσανατολισμός και η λειτουργία της εκπαίδευσης κυρίως, αλλά και της οικογένειας, δεν οδηγούν σε δημοκρατικά βιώματα. Κομματικός φανατισμός, απαξίωση της πολιτικής. Στο σχολείο το έλλειμμα δημοκρατικής αγωγής αντικατοπτρίζται στην απαξίωση του θεσμού των μαθητικών κοινοτήτων και στην απουσία ισότιμου διαλόγου.