ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Οι θεσμοί δεν είναι παγιωμένες κοινωνικές μορφές, αμετακίνητες μέσα στη ροή του χρόνου και της ιστορίας. Η μορφή που έχουν και οι λειτουργίες που επιτελούν σχετίζονται άμεσα με τις πολιτισμικές συνθήκες και την εξέλιξη. Αυτή η σχέση είναι διττή, οι θεσμοί επηρεάζονται από την πολιτιστική συγκυρία αλλά και τη διαμορφώνουν. Ένας τέτοιος καθοριστικός θεσμός είναι η οικογένεια. Η κοινωνική της αξία ξεκινάει πολύ χωρίς και μέχρι πρόσφατα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική οργάνωση. Τα χαρακτηριστικά, όμως, της μεταβατικής εποχής αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις, αμφισβήτηση δεδομένων αντιλήψεων, πολυπλοκότητα της συμβίωσης επηρεάζουν και διασαλεύουν τις οικογενειακές σταθερές.
Ο ρόλος της οικογένειας
1. Παραδοσιακά η οικογένεια είναι ο χώρος όπου γεννιούνται και ανατρέφονται τα παιδιά. Η οικογένεια εκτός από τις φροντίδες της επιβίωσης, προσφέρει τρυφερότητα, στοργή, ευνοεί και τη συναισθηματική ανάπτυξη.
2. Στα πλαίσια του σπιτιού δίνονται τα πρώτα ερεθίσματα για την πνευματική ωρίμανση, τη γνωστική πρόοδο, τη μάθηση. Ενισχύονται οι νοητικές ικανότητες του παιδιού, καλλιεργείται η μητρική γλώσσα, σφυρηλατείται η ηθική, επιβάλλονται αρχές και αξίες.
3. Άμεσα συνδεδεμένη με τη διαπαιδαγώγηση είναι και η κοινωνική λειτουργία. Η οικογένεια ευθύνεται για τον ομαλό εγκοινωνισμό των νέων μελών της. Παρέχει πρότυπα ισχυρά σε ορισμένη κοινωνική συγκυρία, εξοικειώνει με το περιεχόμενο κοινωνικών ρόλων που μελλοντικά αναλαμβάνει το παιδί, ασκεί πειθαρχία και έλεγχο αποτρέποντας από την αποκλίνουσα συμπεριφορά. Γενικώς διατηρεί τα μέλη της σε αρμονία με το κοινωνικά αποδεκτό και εμποδίζει την αντικοινωνική συμπεριφορά. Μέσα σε αυτήν πλάθονται πολιτικές και αισθητικές αντιλήψεις που επηρεάζουν τα μέλη της.
4. Κάποτε η οικογένεια, το νοικοκυριό, αποτελούσε παραγωγική μονάδα. Σήμερα περισσότερο προετοιμάζει ή επηρεάζει την επαγγελματική επιλογή και την καταναλωτική συμπεριφορά των μελών της.
Οι μεταβολές της οικογένειας
Στις σύγχρονες συνθήκες, η παραδοσιακή οικογένεια υφίσταται ή πιέζεται από πολλές
αλλαγές.
1. Η χειραφέτηση της γυναίκας, η έξοδός της από τον «οίκο» και η συμμετοχή της στην παραγωγή, η μόρφωση, τα δικαιώματά της αλλάζουν τους υφισταμένους μέχρι σήμερα ρόλους στο σπίτι.
2. Η σύγχρονη οικογένεια χάνει ολωσδιόλου παλαιότερες λειτουργίες της, ενώ άλλες περιορίζονται όπως η διαπαιδαγώγηση και ανατίθενται σε άλλους φορείς.
3. Οι δύο προηγούμενες μεταβολές αντανακλώνται στο ρόλο αλλά και στη συμπεριφορά των παιδιών. Οι νέοι νιώθουν πιο ελεύθεροι και διεκδικούν ωριμότερα τα δικαιώματά τους.
4. Η οικογένεια αποτελεί, όλο και συχνότερα, ελεύθερη επιλογή δύο ανθρώπων, περιορίζονται οι σκοπιμότητες που άλλοτε εξυπηρετούσε. Παράλληλα μικραίνει σε αριθμό μελών, αποτελείται μόνον από τους συζύγους και τα λίγα στις δυτικές κοινωνίες παιδιά τους.
5. Η επιστημονική πρόοδος, ειδικά στην ιατρική και στη βιολογία, επηρεάζει θεαματικά τον οικογενειακό θεσμό, επιμηκύνει την αναπαραγωγική ηλικία, επιτρέπει τον αυστηρό προγραμματισμό, δίνει λύσεις όπου υπάρχουν φυσικές αδυναμίες.
Οι αιτίες της οικογενειακής κρίσης
Πολλές από τις μεταβολές που αναλύθηκαν γίνονται και αιτίες κρίσης του θεσμού.
Βέβαια δεν είναι αιτίες απειλητικές που οδηγούν στην κατάρρευση, είναι όμως
παράγοντες που πιέζουν το θεσμό ώστε να ανανεωθεί. Η γυναικεία χειραφέτηση, η
ωριμότητα των νέων, η αποστέρηση της οικογένειας από παραδοσιακούς ρόλους
προκαλούν εντάσεις και συγκρούσεις, κλυδωνισμούς όσο η οικογένεια εμμένει σε
συντηρητικές αρχές.
Υπάρχουν όμως και αιτίες που πηγάζουν από τη ρευστότητα των καιρών και απειλούν το θεσμό με εξαφάνιση. Είναι αιτίες υπεύθυνες για την υπογεννητικότητα, τις συγκρούσεις και τα διαζύγια, την κακοποίηση, είναι οι λόγοι που συνθλίβουν ψυχικά τους ανθρώπους που παράγουν ερημιά.
1. Οι σύγχρονοι ρυθμοί της ζωής, το άγχος, οι εντάσεις στην εργασία, η αγωνία για την επιβίωση στερούν το χρόνο από τους ανθρώπους, καταργούν τη γαλήνη και την τρυφερότητα.
2. Οι φιλοδοξίες ανδρών και γυναικών διογκώνονται, οι περισσότεροι αφοσιώνονται στη σταδιοδρομία τους, αμελούν τη φροντίδα του συντρόφου και των παιδιών τους ή δεν κάνουν καν οικογένεια.
3. Τα οικονομικά προβλήματα σε συνδυασμό με τα καταναλωτικά πρότυπα περιορίζουν τις οικογενειακές επιλογές ή ευνοούν την οργή, την επιθετικότητα.
4. Οι σχέσεις ιδιοκτησίας, οι εξουσιαστικές τάσεις πνίγουν τα πιο αδύναμα μέλη της οικογένειας, γίνονται όλο και πιο δύσκολα ανεκτές. Συχνά μέσα στην οικογένεια απειλείται η ελευθερία και η αξιοπρέπεια των ανθρώπων που την αποτελούν, κυριαρχεί η καταπίεση και ο εξευτελισμός. Τέτοιες νοσηρές καταστάσεις προκαλούν τη συνειδητή ή υποσυνείδητη άρνηση και ευνοούν τη διάλυση.
5. Καθώς πολλοί οικογενειακοί κανόνες πλάθονται για να εξυπηρετήσουν την κοινωνική συμβατικότητα/σταθερότητα, αγνοούν τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες. Βάσιμη τότε διατυπώνεται η αμφιβολία και εκρήγνυται η αμφισβήτηση του θεσμού
.
Οι λύσεις του προβλήματος
Οι θεσμοί διατηρούνται όσο υπάρχει η ανάγκη να ρυθμίσουν την ανθρώπινη
συμπεριφορά και τις σχέσεις, μετά εκπίπτουν. Είναι πιθανό, λοιπόν, στο μέλλον οι
απαιτήσεις για τη συμβίωση των ανθρώπων να αλλάξουν έτσι ώστε να θεμελιωθεί
ένας ολωσδιόλου άλλος θεσμός από αυτόν της οικογένειας.
1. Ριζική πρόταση για τα αδιέξοδα που μέχρι σήμερα υπάρχουν στο θεσμό είναι η διαρκής ανανέωση και εναρμόνισή του με τα δεδομένα των εποχών. Έτσι δεν ευτελίζεται σε αναχρονιστικό θεσμό, δεν καταπιέζει τα μέλη της.
2. Παράλληλα υγιής οικογένεια βασίζεται στην αγάπη, στην κατανόηση, στο δόσιμο αλλά και στο σεβασμό του άλλου. Η επιλογή για τη δημιουργία οικογένειας δεν μπορεί παρά να είναι ελεύθερη, απαλλαγμένη από συμβατικότητες και υπολογισμούς. Άλλο τόσο προϋποτίθεται η ωριμότητα και η σύνεση των μελών της. Ειδικά οι γονείς επιτυγχάνουν στην αποστολή τους, όταν απέχουν από αυταρχικές, καταπιεστικές συμπεριφορές, όταν εκκινούν από αγάπη και σεβασμό για το παιδί τους.
3. Καθώς η δημιουργία οικογένειας αποτελεί μια από τις πλέον υπεύθυνες ανθρώπινες πράξεις χρειάζεται η παιδεία, η ενημέρωση αλλά και η συμβουλευτική υποστήριξη στον ιδιαίτερα ευαίσθητο ρόλο των γονέων