Παράδοση – Τέχνη
- Τέχνη: Όρος που προέρχεται από το ρήμα «τίκτω», σημαίνει την ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί. Ως τέτοια, είναι κατά βάση εμπειρική και διαφέρει από την επιστημονική γνώση. Έχει επικρατήσει με τον όρο να εννοούνται συλλήβδην οι καλές τέχνες. Στο πλαίσιο αυτό έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η τέχνη αποτελεί αυτοσκοπό. Σύμφωνα με άλλες θεωρίες, η τέχνη σκοπό έχει την έκφραση των συναισθημάτων του καλλιτέχνη ή την αναπαράσταση της κοινωνικής πραγματικότητας.
- Αισθητικές αξίες: Τα γνωρίσματα εκείνα (π.χ. αρμονία των μερών, καθαρότητα της μορφής, ακεραιότητα, αποσπασματικότητα) βάσει των οποίων ένα αντικείμενο κρίνεται αξιόλογο από αισθητική άποψη.
- Λαϊκή/Λόγια τέχνη: Τα κύρια χαρακτηριστικά της λαϊκής τέχνης είναι η συλλογικότητα, η ανώνυμία, η προφορικότητα, η επανάληψη και η άρρηκτη σχέση με το φυσικό περιβάλλον και τους παραδοσιακούς κοινωνικούς θεσμούς ενός τόπου. Η λόγια τέχνη εκφράζει ατομικές εμπειρίες και φέρει τη σφραγίδα του δημιουργού.
ΤΕΧΝΗ
Η αξία της τέχνης
- Η αισθητική αγωγή συνιστώσα της πνευματικής καλλιέργειας, ολοκληρώνει πνευματικά τον άνθρωπο.
- Η επαφή με την τέχνη διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, συμβάλλει στη διαμόρφωση σκεπτόμενων ανθρώπων.
- Ο άνθρωπος διαμορφώνει αισθητικά κριτήρια που του επιτρέπουν να αναγνωρίζει, να σέβεται και να αναζητά την καλαισθησία.
- Οι γνώσεις του εμπλουτίζονται, με αποτέλεσμα να κατακτά σταδιακά την ικανότητα μια πολυπρισματικής θέασης και ερμηνείας του κόσμου.
- Εξευγενίζει και εκπολιτίζει τον άνθρωπο, του προσφέρει μια ευκαιρία να αυτοαξιολογηθεί, ψυχαγωγείται ουσιαστικά, υπερβαίνοντας τη στιγμιαία εκτόνωση, την εφήμερη επιφανειακή ευδαιμονία. (ψυχ. τομέας)
- Αδιαμφισβήτητη η ενοποιητική δύναμη της τέχνης. Μπροστά σε ένα έργο τέχνης πλήθος ανθρώπων είναι δυνατόν να βιώσουν κοινά συναισθήματα ή να μοιραστούν προβληματισμούς. Έτσι ο άνθρωπος επιστρέφει στη συλλογικότητα, αποκτά κοινωνική συνείδηση και ευαισθησία. Η μελέτη των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων είναι ένας τρόπος προσέγγισης των θεμελιωδών προβλημάτων και αγωνιών που απασχόλησαν διαχρονικά τον άνθρωπο. (κοιν. τομέας)
- Τα έργα τέχνης αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός λαού. Επιπλέον, η τέχνη συνιστά μια πανανθρώπινη γλώσσα, που καταργεί τις διακρίσεις με την ικανότητά της να συγκινεί, να συνεπαίρνει και να προσφέρει αισθητική απόλαυση.
Αποστασιοποίηση του κοινού από την τέχνη
Παρόλο που στις μέρες μας οι συνθήκες είναι ευνοϊκότερες παρά ποτέ για την ανάπτυξη καλλιτεχνικών ενδιαφερόντων (βελτίωση βιοτικού επιπέδου, εκπαίδευση, ανάπτυξη τεχνολογίας, πολιτιστική και καλλιτεχνική αποκέντρωση) παρατηρείται απουσία ενδιαφέροντος για την ποιοτική τέχνη:
- Στροφή στην ανούσια διασκέδαση
- «Κατανάλωση» καλλιτεχνικών υποπροϊόντων που παράγονται μαζικά από τη βιομηχανία του θεάματος.
- Περιφρόνηση και υποτίμηση της τέχνης (θεωρείται περιττή πολυτέλεια).
Αίτια αποστασιοποίησης
- ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Ο γνωσιολογικός και τεχνοκρατικός προσανατολισμός της σύγχρονης εκπαίδευσης αποτρέπει τους μαθητές να ασχοληθούν με την τέχνη. Η αισθητική αγωγή μοιάζει να είναι απαξιωμένη στις συνειδήσει εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων.
- ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Η καλλιέργεια της αισθητικής αντίληψης δεν αποτελεί προτεραιότητα των γονέων, το παιδί είναι εκτεθειμένο σε χαμηλής αισθητικής ερεθίσματα και σε εμπορευματοποιημένες μορφές τέχνης.
- ΜΜΕ: Στο πλαίσιο της κερδοσκοπικής τους λειτουργίας τα ΜΜΕ και η «βιομηχανία του θεάματος» με όχημα τη διαφήμιση εθίζουν τους ανθρώπους σε μια εφήμερη αισθητική της απόλαυσης. Οι αυθεντικοί καλλιτέχνες βιώνουν έναν ιδιότυπο αποκλεισμό, με αποτέλεσμα να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητς για αναβάθμιση των αισθητικών κριτηρίων.
- ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ: Καταναλωτισμός, αντιπνευματικός χαρακτήρας της σύγχρονης εποχής, έντονα οικονομικά προβλήματα, γρήγοροι ρυθμοί ζωής.
Εμπορευματοποιημένη τέχνη
- Κίνητρο και σκοπός είναι μόνο το κέρδος, οπότε υποβαθμίζεται η καλλιτεχνική δημιουργία τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το περιεχόμενο.
| ΓΝΗΣΙΑ ΤΕΧΝΗ | ΝΟΘΗ ΤΕΧΝΗ |
| Μήνυμα ηθικό, κοινωνικό υψηλές αξίες | Ασαφές ή ανύπαρκτο μήνυμα που αναδίδει ρηχότητα |
| Πρωτοτυπία, ευρηματικότητα | Κοινότοπο, τετριμμένο έργο, ξενομανία |
| Καλοδουλεμένο έργο | Προχειροφτιαγμένο, ευτελές |
| Ελεύθερη, δημιουργική έκφραση | Τυποποιημένη μαζική παραγωγή |
| Αισθητική συγκίνηση, καλαισθησία | Ακαλαισθησία, ασχήμια |
| Ευπρέπεια, λιτότητα | Χυδαία, πομπώδης, βαρύγδουπη |
| Κλασικό, διαχρονικό | Επικαιρικό, του συρμού |
| Ψυχαγωνία, διαπαιδαγώγηση | Πολιτιστική υποβάθμιση, κερδοσκοπία |
«Η τέχνη για την τέχνη»
Σόφισμα και ιδεολόγημα, αφού η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πράξη πολιτική και κοινωνική. Ο καλλιτέχνης ζει σε μια εποχή, επηρεάζεται από αυτή και ως εκ τούτου, έστω και έμμεσα την αντανακλά. Η πρόθεση προδίδει ουσιαστικά ναρκισσισμό και εσωστρέφεια
Στράτευση της τέχνης (εξυπηρέτηση ενός απάνθρωπου κοινωνικού κατεστημένου)
Η τέχνη είναι πασιφανώς πολιτικοποιημένη, γι’ αυτό και αποτελεί μέγιστη αναγκαιότητα η στράτευσή της στην υπηρεσία του ανθρώπου. Ένας ολοκληρωμένος καλλιτέχνης μέσα από το έργο του εκφράζει ανώτερες μορφές πολιτισμού, θίγει «κακώς κείμενα». Η κακώς νοούμενη στρατευμένη τέχνη εξυπηρετεί ένα κοινωνικό κατεστημένο που αντιμάχεται τον άνθρωπο και τις υψηλές αξίες. Πρόκειται για τέχνη που τίθεται στην υπηρεσία κομματικών σκοπιμοτήτων και μετατρέπεται σε όργανο προπαγάνδας και χειραγώγησης.
Προτάσεις για την αποκατάσταση της σχέσης ατόμου-τέχνης:
- Πολιτεία: Χάραξη εθνικής πολιτικής για τον πολιτισμό και την τέχνη, χρηματοδότηση/επιχορηγήσεις, κατασκευή υποδομών στην περιφέρεια και κινητοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης, εκσυγχρονισμός καλλιτεχνικών θεσμών, ενίσχυση της αισθητικής αγωγής, διεθνείς συνεργασίες με χώρους τέχνης.
- Εκπαίδευση: Ισότιμη αντιμετώπιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων, εκσυγχρονισμός των μεθόδων διδασκαλίας, ενίσχυση των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στο σχολείο, κατασκευή υποδομών για την καλλιτεχνική έκφραση στο χώρο του σχολείου, δημιουργικοί και ευαισθητοποιημένοι εκπαιδευτικοί, επαφή μαθητών με αξιόλογους καλλιτέχνες.
- ΜΜΕ: Αναβάθμιση της αισθητικής των εκπομπών και των διαφημίσεων, εκπομπές ενημερωτικές σχετικά με τις καλές τέχνες, διαφήμιση ποιοτικών πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, περιορισμός της εμπορευματικής λειτουργίας και στροφή στη γνήσια τέχνη.
- Πολιτιστικοί φορείς, καλλιτέχνες: Απάρνηση της εμπορευματοποίησης, του λαϊκισμού, της στράτευσης, διαφωτισμός και ορθός προσανατολισμός του κοινού, απόρριψη της ελιτίστικης τάσης.\
- Άτομο: Έμφαση στην πνευματικότητα, αντίσταση στον υλισμό και την κακώς νοούμενη μονομέρεια, κριτική ματιά, γόνιμη διάθεση του ελεύθερου χρόνου, αυτογνωσία και αυτοκριτική (ανίχνευση κλίσεων, ενίσχυση δημιουργικότητας).