| Κατανόηση κειμένου | |
| Χώρος δράσης | · Αναγνωρίζεται από τους προσδιορισμούς τόπου που υπάρχουν στην αφήγηση. Έχει σημασία εάν ο χώρος είναι κλειστός ή ανοικτός ή κλειστός, γνωστός ή άγνωστος, φιλικός ή εχθρικός προς τα πρόσωπα.
· Σε κάποια κείμενα παραμένει απροσδιόριστος. Η αοριστία εξυπηρετεί τη γενίκευση. |
| Χρόνος δράσης | · Ορίζεται γενικά ως το παρόν, το παρελθόν, το μέλλον ή ορίζεται ημερολογιακά. Ο χρόνος της ιστορίας καθορίζει συνήθως σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά των προσώπων. Σε περίπτωση απροσδιοριστίας, τα γεγονότα αποκτούν χαρακτήρα συμβόλου. |
| Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο | · Σύμφωνα με τη μυθοπλασία η δράση των προσώπων . εγγράφεται σε κάποια ιστορική εποχή και σε κάποιο κοινωνικό περιβάλλον που έχει συγκεκριμένη δομη, αξίες, αρχές και προβλήματα. Το περιβάλλον αυτό απαιτεί συγκεκριμένες συμπεριφορές που τα πρόσωπα μπορεί να αποδέχονται ή να αψηφούν. |
| Χαρακτηρισμός των προσώπων | · Λαμβάνουμε υπόψη μας τα εξωτερικά χαρακτηριστικά (ηλικία, φύλο, ιδιαιτερότητες), την οικογενειακή κατάσταση, την κοινωνική και οικονομική κατάσταση.
· Δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στις εσωτερικές καταστάσεις που βιώνουν (επιθυμίες, στόχοι, πάθη, δεσμεύσεις, διλήμματα, αναστολές) · Αξιοποιούμε για να τους χαρακτηρίσουμε: α) Σχόλια του αφηγητή β) Σχόλια των άλλων προσώπων γ) τη συμπεριφορά του προς άλλα πρόσωπα δ) τις πράξεις τους ε) τον λόγο τους, τον τρόπο έκφρασης στ) εκδηλώσεις του εσωτερικού τους εαυτού |
| Βασικό θέμα/ θέματα | · Ενώ ο μύθος είναι η υπόθεση του έργου, τα βασικά θέματά του είναι η αφηρημένη κεντρική ιδέα του λογοτεχνήματος. Για παράδειγμα, στην «Οδύσσεια» μύθος είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, αλλά θέμα είναι ο «νόστος», η επιστροφή στην πατρίδα
· Σε συμβολιστικά ή μοντερνιστικά λογοτεχνήματα το θέμα δεν είναι εμφανές αλλά προκύπτει από τα ερωτήματα που δημιουργούνται στον αναγνώστη κατά την ανάγνωση. · Επειδή τα ερωτήματα που δημιουργούνται στον καθένα αναγνώστη προκαλούνται από τις δικές του προσλαμβάνουσες, τα θέματα είναι ρευστά και ποικίλλουν. |
| Λογοτεχνικό μοτίβο | · Επαναλαμβανόμενεο, ευδιάκριτο, δευτερεύον θέμα ή μια επαναλαμβανόμενη φράση
· Έχει διττή μορφή: ή είναι θεματικό μοτίβο ή είναι φραστικό μοτίβο. · Το μοτίβο είναι έννοια στενότερη από εκείνη του θέματος. Λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη που πυροδοτεί την έναρξη της δράσης και ξεδιπλώνει την πλοκή. Βοηθά στην κατανόηση του θέματος. · Τα φραστικά μοτίβα λειτουργούν ως στοιχεία δομής του έργου. |
| Ιδέες | · Οι ιδέες που προβάλλει ένα λογοτεχνικό κείμενο είναι συχνά πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά.
· Τέτοιες αξίες είναι η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η αγάπη, η ειρήνη, η φιλία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η αλληλεγγύη, η προσφορά, η φύσα κ.ά. · Συχνά προβάλλονται και οι αντίστοιχες έννοιες: η αδικία, η έχθρα, η βία, η μοχθηρία, η απληστία, το πάθος για δύναμη κ.ά. |
| Σύμβολα | · Πρόσωπα, ζώα, πράγματα, γεγονότα που αντιπροσωπεύουν μία αφηρημένη έννοια.
· Τα σύμβολα στη λογοτεχνία πυκνώνουν τον λόγο και διευρύνουν τα νοήματα, προσδίδουν διαχρονικό χαρακτήρα σε πρόσωπα και καταστάσεις, προσφέρουν παραστατικότητα, αμεσότητα και πολυσημία στο λόγο. |
| Φωνές | · Ιδιαίτερα στα ποιητικά κείμενα ακούγεται η φωνή του ποιητικού υποκειμένου (σε α΄, β΄ ή γ’ πρόσωπο)
· Υπάρχει και η περίπτωση να συνυπάρχουν άλλες φωνές (με τη χρήση εισαγωγικών ή ελεύθερου πλάγιου λόγου, ή σε διαλογικά ποιήματα. Εκφράζουν συνήθως διαφορετικές απόψεις. · Η εναλλαγή φωνών προσδίδει θεατρικότητα και παραστατικότητα |
| Σιωπή | · Η σιωπή στα κείμενα αποτυπώνεται με τα αποσιωπητικά. Αποτελεί σχήμα λόγου (αποσιώπηση)
· Το πρόσωπο δε συνεχίζει το λόγο του είτε σκόπιμα είτε εμποδίζεται να μιλήσει από έντονα συναισθήματα. · Η σιωπή εκφράζει με μεγαλύτερη ένταση στάσεις και συναισθήματα, γι’ αυτό συχνά χαρακτηρίζεται ως «ομιλούσα σιωπή» · Το κείμενο αποκτά υπαινικτικότητα και πολυσημία, ενώ ο αναγνώστης εμβαθύνει στην ψυχολογική κατάσταση των προσώπων. |
| Περίληψη λογοτεχνικού κειμένου | · Δεν έχει την τυπική μορφή μιας περίληψης, συνήθως εξυπηρετεί την απλή, γραμμική αφήγηση. Στόχος να αποδοθεί με συντομία η ιστορία.
· Ο τρόπος που οργανώνονται τα γεγονότα (πλοκή) και οι ενότητες που απαρτίζουν την αφήγηση (δομή) αποτελούν τη βάση για την περίληψη · Συμπεριλαμβάνονται: ο χώρος, ο χρόνος, τα πρόσωπα, το πλαίσιο , οι ενεργειες των προσώπων, τα κίνητρά τους και η τελική έκβαση της δράσης |
Εφαρμογές
- Στο παρακάτω απόσπασμα να χαρακτηρίσετε την αφηγήτρια :
- Λοχαγός Γκαβαλέκας Χαράλαμπος, καλησπέρα σας, θα μπορούσα εγώ και ο συνάδελφός μου να σας συνοδεύσουμε στη βόλτα σας;
Έτσι μου συστήθηκε. Σε μένα απηύθυνε το λόγο, όχι στην Ελένη. Παρότι είχα μόλις κλείσει τα δεκαεπτά, ήμουν ψηλή, ευθυτενής, ντυμένη σεμνά και προπάντων σοβαρή. Κακό λόγο για την Ελένη δε θέλω να ειπώ, μα όσο να ΄ναι και κοκκινάδι στο στόμα έβαζε και το μάτι της έπαιζε.
Είναι αλήθεια πως κολακεύτηκα πολύ από τη στολή του. Δεν είχε περάσει βλέπεις, καιρός που ο Εθνικός Στρατός είχε συντρίψει τους άλλους και η φορεσιά του Έλληνος Αξιωματικού ήταν κάτι το υψηλό για εμάς τους απλούς πολίτες. Εκτός αυτού το μυαλό μου δεν πήγε σε κάτιτι το απρεπές κα έτσι δέχτηκα την πρότασή του.
Κουβεντιάσαμε γενικά. Για τη μονάδα που υπηρετούσαν, για το καλοκαίρι, για το σχολείο που τελείωνε.
- Μιλάς ωραία, Σταματία, είπε κάποια στιγμή εκείνος.
Ταράχτηκα από τη φιλοφρόνηση του Χαράλαμπου. Ένιωσα τα μάγουλά μου να καίνε, τα χέρια μου να ιδρώνουν, μα δεν έδειξα τίποτα προς τα έξω.
(Κ. Σωτηρίου, «Σταματία, το γένος Αργυροπούλου»)
- Στο παρακάτω απόσπασμα να αναγνωρίσετε το μοτίβο και τη λειτουργία του :
Άφησέ με να έρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι, δε θα φαίνεται
Που ασπρίσαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι
Θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.
Άφησέ με να έρθω μαζί σου.
Όταν έχει φεγγάρι μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι,
Αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες,
Ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη του πιάνου
Λησμονημένα λόγι, δε θέλω να τ’ ακούσω. Σώπα.
Άφησέ με να έρθω μαζί σου
Λίγο πιο κάτου, ως τη μάντρα του τουβλάδικου (...)
(Γ. Ρίτσος, «Η Σονάτα του Σεληνόφωτος»)
- Στο παρακάτω απόσπασμα να βρείτε: α)το χώρο β) το χρόνο γ) το ιστορικό πλαίσιο δ) τις ιδέες που προβάλλονται
Έξω από την Κω, στην πλαγιά του βουνού, στα ερείπια του Ασκληπιείο. Βράδιαζε. Φθινόπωρο. Σαν αρχίζει να βασιλεύει στην Κω, το φθινόπωρο, γίνεται ένα κίτρινο θαύμα: ο ουρανός, η θάλασσα, η γη, τα δέντρα, τα νησιά. Ταξιδεύουν όλα μες σ’ αυτή την κίτρινη αποθέωση... Ο Αχμέτ, ο Τούρκος ο φύλακας του Ασκληπιείου, βιγλίζει από ψηλά ολόρθος απάνω στα ερείπια του Ναού... Χρόνια τώρα πολλά σ’ όλη του τη ζωή, έκανε αυτό: περιμένει τους ανθρώπους, τους ξένους, που ταξιδεύουν ίσαμε κει να δουν τα ένδοξα ερείπια.
Μπήκε στη δουλειά τούτη, φύλακας, σχεδόν παιδί. Τώρα τα μαλλιά του κοντεύουν να ασπρίσουν. Ο κόσμος στο μεταξύ σείστηκε από σεισμόν μέγα, γίνηκαν δυο πόλεμοι οικουμενικοί, το αίμα χύθηκε ποτάμι, γέμισε τη θάλασσα, τη γη. Οι Τούρκοι που εξουσίαζαν πρώτα το νησί φύγανε, ήρθαν οι Ιταλοί. Οι Ιταλοί φύγαν, ήρθαν οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί φύγαν, ήρθαν οι Έλληνες. Αυτός, ο Αχμέτ, τίποτα. Εκεί. Περιμένει. Το πρόσωπό του όλο καλοσύνη. Χαμογελά και περιμένει. Φυλάει τα ερείπια και περιμένει. Τα ερείπια είναι των Ελλήνων, κι ο Αχμέτ είναι Τούρκος. Ας είναι. Δέθηκε μαζί τους, σα να ‘ναι λείψανα των πατέρων του...
(Ηλίας Βενέζης, «Νύχτα του Ασκληπιείου»)