Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας
Επιθετικότητα – Βία – Εγκληματικότητα
Βία είναι η χρησιμοποίηση σωματικής, υλικής και πνευματικής δύναμης, που αποβλέπει στην επιβολή της θέλησης ενός ατόμου σε ένα άλλο μ' εξαναγκασμό.
Εγκληματικότητα είναι ένα σύνολο από πράξεις αντικοινωνικές κι άρα αξιόποινες.
Επιθετικότητα είναι η τάση των ατόμων να επιτίθενται στους άλλους με σκοπό να τους βλάψουν.
Μορφές της βίας
Η βία εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα: διακρατικό, κοινωνικό, διαπροσωπικό, ατομικό, φυλετικό κ.α. και με διάφορες μορφές: επίσημη κρατική βία, ψυχολογική βία,
- επαναστατική βία, που είναι αποτέλεσμα στη βία που ασκεί το κράτος,
- αστυνομική και στρατιωτική βία,
- κοινωνική βία: ληστείες, απαγωγές, απάτες, εγκλήματα, διεθνής τρομοκρατία, αεροπειρατείες, ομηρίες, βομβιστικές ενέργειες, κατάληψη πρεσβειών κ.α.
Ποια είναι τα αίτια που γεννούν τη βία;
- Οικονομικά συμφέροντα και τάση για εύκολο, γρήγορο πλουτισμό (τα εγκλήματα γίνονται πηγή εσόδων: εμπόριο λευκού θανάτου, εμπόριο λευκής σαρκός, λαθρεμπόριο κτλ.),
- υπερκαταναλωτισμός, υλιστικά πρότυπα, άνιση κατανομή υλικών αγαθών ανάμεσα στα κράτη και δημιουργία ανταγωνιστικών τάσεων, επιθυμία των ισχυρών να επιβληθούν στους αδύναμους λαούς και να καθορίσουν τις τύχες του, ανεργία, φτώχεια, οι άνθρωποι ζουν μέσα στην κοινωνία, η οποία λειτουργεί ως πρότυπο γι' αυτούς άρα μαθαίνουν κανόνες συμπεριφοράς, ανάλογα με τα ιδανικά που επικρατούν σ' αυτή και κινούνται με βάση αυτά, ανηθικότητα,
- έλλειψη πίστης σε θεσμούς, ιδανικά κι αξίες, αστυφιλία, συνωστισμός, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, το άγχος, η ανασφάλεια κι η αδιαφορία στις μεγάλες αστικές περιοχές οδηγούν στην εγκληματικότητα που συχνά λειτουργεί ως τρόπος εκτόνωσης, ο ανταγωνισμός των ανθρωπίνων σχέσεων προκάλεσε την αποξένωση, τη μοναξιά, την έλλειψη επικοινωνίας, τον ατομικισμό και τη μη συμμετοχή στα κοινά,
- κρίση του θεσμού της οικογένειας, λανθασμένη ανατροφή των παιδιών, μεγάλες προσδοκίες και καταπίεση που προέρχεται απ' την οικογένεια, το περιβάλλον, το σχολείο κ.α.,
- χαμηλό πνευματικό επίπεδο, τεχνοκρατική παιδεία, τεχνολογική, βιομηχανική ανάπτυξη,
- τα Μ.Μ.Ε. οξύνουν το πρόβλημα, κυρίως με την προβολή σκηνών βίας και την ηρωοποίηση αυτής,μιμητισμός, έλλειψη αξιοκρατίας και δικαιοσύνης, κοινωνική ανισότητα, ψυχολογικά τραύματα, τραυματικές εμπειρίες, συμπλέγματα κατωτερότητας, εκδικητικότητα, φανατισμός (ιδεολογικός, θρησκευτικός, πολιτικός κ.α.), μίσος, βεντέτες, χαλαροί νόμοι, ελλιπής αστυνόμευση,
- ανεκτικότητα της ελεύθερης δημοκρατικής εποχής μας, που ενθαρρύνει τα αντικοινωνικά πρότυπα και αυτούς που τα προκαλούν, αντιδραστικός, παρορμητικός, ανταγωνιστικός, με τάσεις αμφισβήτησης ο χαρακτήρας των νέων, τα προβλήματα της κοινωνίας έχουν αντίκτυπο στα μέλη της, τα οποία επηρεάζονται παράλληλα απ' τις μάστιγες της εποχής (π.χ. ναρκωτικά, χουλιγκανισμός κ.α.).
Ποιες είναι οι συνέπειες του σύνθετου φαινομένου της βίας;
Αίσθημα ανασφάλειας, άγχους και φοβίας τόσο σε διακρατικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Αυτό οδηγεί στην απομόνωση, την έλλειψη επικοινωνίας, τα αυξημένα ψυχολογικά προβλήματα και τη μοναξιά, κοινωνικές αναστατώσεις, αύξηση αντικοινωνικών φαινομένων με συνέπεια την οπισθοδρόμηση της χώρας, προβλήματα στην άσκηση εξουσίας και την ομαλή λειτουργία της πολιτείας, εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων και σκοπιμοτήτων, άσχημη αντιμετώπιση των νέων στα σωφρονιστήρια, διασάλευση της δημοκρατίας, ανάπτυξη επιστημών σχετικών με το έγκλημα.
Πώς αντιμετωπίζεται η βία;
- Αξιοκρατία, κοινωνική ισότητα, δικαιοσύνη, απόκτηση ηθικών αξιών, ιδανικών, σωστών προτύπων, αναθεώρηση των σημερινών πολιτικών κι οικονομικών δομών και προσαρμογή τους στη νέα μορφή κοινωνίας,
- λήψη μέτρων για την αποκέντρωση με την παροχή κινήτρων απ' το κράτος, αντιμετώπιση της ανεργίας με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας,
- ουσιαστική ανθρώπινη επικοινωνία, σωστή καθοδήγηση απ' τους επίσημους φορείς κοινωνικοποίησης (π.χ. πνευματικοί άνθρωποι, εκκλησία κ.α.),
- ορθή διαπαιδαγώγηση των νέων μέσα στην οικογένεια και συνέχεια στο σχολείο (ανθρωπιστική παιδεία), σωστή εκμετάλλευση ελεύθερου χρόνου, ώστε να διοχετευθεί η ενεργητικότητα κι ο δυναμισμός των νέων σε κάτι δημιουργικό:
- ίδρυση αθλητικών συλλόγων, κέντρων νεότητας, βιβλιοθηκών, καλλιτεχνικών και μουσικών εργαστηρίων, καταπολέμηση του μιμητισμού και της ξενομανίας, δραστική αντιμετώπιση των ναρκωτικών,
- αντίσταση απέναντι στο φανατισμό και το δογματισμό, όχι καταστολή της βίας με βία, αλλά με γόνιμο διάλογο κι επικοινωνία, η κοινωνία οφείλει να μην καταδικάζει όσους παρανομούν, να μην τους περιθωριοποιεί, αλλά ν' αφήνει τη δυνατότητα μεταμέλειας, να δείχνει κατανόηση, να τους παρέχει ευκαιρίες, προσεκτική απονομή της δικαιοσύνης, θέσπιση κατάλληλων νόμων, επαρκής αστυνόμευση, παραδειγματικός ο χαρακτήρας της ποινής, όχι εκδικητικός,
- ειδικευμένο προσωπικό (ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι φυλακισμένων, διεθνής συνεννόηση και καταπολέμηση της βίας και επίπεδα. για την σε όλα τα στα σωφρονιστικά ιδρύματα κ.α.), επανένταξη των πρώην προγραμματισμός της εγκληματικότητας
Από πού εξαρτάται η έξαρση της βίας στη σημερινή εποχή;
Από την οικονομική κατάσταση, την ανεργία, την οικογενειακή κ ατάσταση, τους χαλαρούς νόμους, την παιδεία που δε διαπαιδαγωγεί σωστά, το περιθώριο (η κοινωνία περιθωριοποιεί ορισμένα άτομα, μ' αποτέλεσμα αυτά να δρουν εκδικητικά προς αυτή μ' εκδηλώσεις βίας), την πολιτική κατάσταση, το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο.
Βία- Εγκληματικότητα
- «Η έλλειψη συλλογικού οράματος οδηγεί τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους νέους στην ιδιώτευση και στην απάθεια. Η τηλεόραση προβάλλει καθημερινά το ιδιωτικό όραμα. Απευθύνεται σε άτομα και όχι σε πολίτες. Όσο όμως κι αν το ιδιωτικό όραμα γοητεύει το σύγχρονο άτομο, αυτό δεν παύει να νιώθει τη μοναξιά και την κενότητα των προοπτικών αυτού του οράματος. Πρέπει ως κοινωνία να ξαναβρούμε εκείνα τα συλλογικά οράματα που θα κινητοποιήσουν όλες τις κοινωνικές δυνάμεις που θα αποκαταστήσουν την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Και αυτό γιατί τα συλλογικά οράματα λειτουργούν αφενός μεν ως αποχετευτικοί αγωγοί της ανθρώπινης ζωτικότητας και επιθετικότητας και αφετέρου ως ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.»
- «Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της σύγχρονης βίας βρίσκεται μάλλον στην ανατροπή της αποξένωσης και του μοντέλου ζωής που δίνει νόημα μόνο μέσα από την οικονομική επιτυχία και την καταναλωτική δυνατότητα. Η αποκατάσταση της διανθρώπινης επικοινωνίας και των στοιχειωδών κοινωνικών δεσμών και θεσμών θα σημάνει κι έναν αναπροσανατολισμό της συμπεριφοράς των νέων.»
- «Έτσι η βία μεταφέρεται απ' άκρη του πλανήτη, πρώτα σαν είδηση και ύστερα σα μίμηση. Πολύτροπες μέθοδοι και κατεργασμένες εμπειρίες γίνονται κτήμα της ανθρωπότητας. [...] Τηλεοπτικές σειρές, έργα κινηματογράφου που περνούν στην τηλεόραση- όλη αυτή η μαύρη μαγεία της κινούμενης εικόνας τονίζει τη βία. Μέσα σ' ένα κύκλωμα μέσων πληροφόρησης που διαδίδουν την είδηση περί βίας, ταχύτατων μέσων συγκοινωνίας που μεταφέρουν τη βία, εκδόσεων και οπτικοακουστικών μέσων που υποστυλώνουν το πνεύμα της βίας, καταλήγουμε σε μια εξωφρενική διάχυση του φόβου.»
Επιθετικότητα:
Η σκόπιμη πρόκληση βλάβης κάποιας μορφής σε άλλους, [.] Προκειμένου να χαρακτηρίσουμε μια συμπεριφορά ως επιθετική θα πρέπει να συνυπάρχουν δύο βασικά στοιχεία: Πρώτον, θα πρέπει να υπάρχει η πρόθεση, δηλαδή, το άτομο που πραγματοποιεί τη συμπεριφορά θα πρέπει να την πραγματοποιεί σκόπιμα. Δεύτερον, θα πρέπει η συμπεριφορά να συνεπάγεται την πρόκληση βλάβης (κάποιας μορφής), να έχει δηλαδή αρνητικές συνέπειες για τον αποδέκτη της. Η έννοια της βλάβης σε αυτόν τον ορισμό περιλαμβάνει τη σωματική βλάβη, την ψυχολογική βλάβη, την υλική βλάβη κλπ
Παραδείγματα παραβατικής συμπεριφοράς:
- Γήπεδα: Βίαιες πράξεις νέων στα γήπεδα εις βάρος των οπαδών της αντίπαλης ομάδας καθώς και των ατόμων που περιφρουρούν το χώρο. Καταστροφή του τελευταίου με διάφορους τρόπους: διάλυση των καθισμάτων, ρίψη μολότοφ εντός αυτού κλπ
- Σχολείο: Βία στον προαύλιο χώρο εις βάρος των παιδιών που είναι μετανάστες είτε και αυτών που έχουν πιο συνεσταλμένο ύφος
- Διαδηλώσεις: κάψιμο αυτοκινήτων, καταστημάτων, πέταγμα μολότοφ, χρήση αιχμηρών αντικειμένων κλπ ,
Αιτίες εγκληματικής συμπεριφοράς:
- Είναι από πολλούς αποδεκτό ότι η λανθασμένη ιεράρχηση των αξιών, που κυριαρχεί στις ημέρες μας, συμβάλλει στην επικράτηση του εξεταζόμενου θέματος. Στην κοινωνία μας και γενικότερα στο σύγχρονο κόσμο, η πρώτη αξία είναι το χρήμα και η μοναδική φροντίδα του ανθρώπου είναι η προσωπική του ανάδειξη/ έπαρση. Δυστυχώς οι νέοι δε γνωρίζουν το βαθύτερο νόημα της ατομικής ελευθερίας, της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού διότι στην εποχή τους τέτοιες έννοιες έχουν ξεχασθεί. Αντιθέτως, ο καταναλωτισμός που απορρίπτει από την κοινωνία τους μη έχοντες ταυτόχρονα αυξάνει τις πιθανότητες διάπραξης ληστειών, κλοπών από τους ίδιους. Σχετικά με το δεύτερο παράγοντα -την ατομική επιτυχία-, σύμφωνα με τη θεωρία του Απειλούμενου Εγωτισμού, η επιθετικότητα αποτελεί μέσο άμυνας μιας πολύ θετικής αυτο- εικόνας έναντι άλλων ατόμων τα οποία ενδεχομένως επιδιώκουν να την μειώσουν ή να την προσβάλουν.
- Στο σύνολο των παραμέτρων που οδηγούν στη νεανική εγκληματικότητα συγκαταλέγεται η συσσώρευση ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης σε μια μεγαλούπολη. Το μεταναστευτικό κύμα, εμφανές σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, προλειαίνει το έδαφος για το ξέσπασμα ρατσιστικών ανάρμοστων συμπεριφορών. Σε αυτή την περίπτωση, η αίσθηση υπεροχής/ η αδικαιολόγητη εθνική έπαρση του γηγενή και ταυτόχρονα η θέση αδυναμίας του φιλοξενούμενου πολίτη σε πολλές περιστάσεις πυροδοτούν εκδηλώσεις βίας. Ακόμα, η μίζερη ζωή του τελευταίου, η ανέχεια λόγω των ισχνών οικονομικών εσόδων μπορεί να τον ωθήσει σε κλοπές, ληστείες εις βάρος των κατοίκων της χώρας που τον φιλοξενεί, ακόμα και σε ανθρωποκτονίες.
Προχωρώντας, είναι ανάγκη να αναφερθούμε στο συνδυασμό κάποιων παραγόντων που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον σε βίαιες αντιδράσεις.
- Η ανεργία γεμίζει οποιονδήποτε νέο με οργή σε μια εποχή μη αναγνώρισης της αξιοκρατίας.
- Συγχρόνως, η καθημερινή ζωή στις μεγαλουπόλεις αναπόφευκτα φέρνει τον καθένα αντιμέτωπο με πολλές υποχρεώσεις εφόσον οι απαιτήσεις είναι πολυάριθμες, στοιχείο που αυξάνει το άγχος και την ανασφάλεια του σύγχρονου ατόμου.
- Εκτός από αυτά, η ανωνυμία των πολιτών τους καθιστά ακόμα πιο αδιάφορους/ αδίστακτους προς τους άλλους.
- Έτσι, όλα δείχνουν ότι η βία δε γεννιέται στο κενό αλλά οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες προξενούν τέτοια νοσηρά φαινόμενα.
- Μια πρόσθετη αιτία είναι ο μιμητισμός της ξενόφερτης αντικοινωνικής συμπεριφοράς ή και κάθε προκλητικής πράξης εκ μέρους των νέων. Είναι ίδιον γνώρισμα των ανήλικων η άκριτη υιοθέτηση των μοντέρνων τρόπων αντίδρασης ξένων ομηλίκων, όπως ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα, η διάπραξη εγκληματικών πράξεων σε νυχτερινά κέντρα υπό την επήρεια αλκοολούχων ποτών καθώς και η μίμηση των βιαιοτήτων που προβάλλονται στις ξένες ηλεκτρονικές σελίδες.
- Παράλληλα, οι τηλεοπτικές εικόνες βίας, οι ταινίες με πολλές σκηνές επιθετικής συμπεριφοράς σε καθημερινή βάση αυξάνουν τις πιθανότητες μίμησης των ίδιων συμπεριφορών από τους νέους. Βέβαια, είναι αυτονόητο ότι η ακρισία/ οι χαλαρές συνειδήσεις, η επαναστατική φύση των τελευταίων διευκολύνουν την εκδήλωση της συμπεριφοράς ενός σκληρού και ανυπότακτου ήρωα της τηλεόρασης.
- η κρίση του θεσμού της οικογένειας είναι μια πρόσφορη συνθήκη για την εκδήλωση βίας από το παιδί. Τόσο η ελλιπής αγωγή του τελευταίου από τους γονείς όσο και οι κάθε είδους αρνητικές εμπειρίες που μπορεί να αποκτήσει σε ένα δυσμενές οικογενειακό κλίμα είναι παράγοντες που διευκολύνουν την εμφάνιση ανεπίτρεπτων πράξεων του ενηλίκου. Αναφορικά με το πρώτο, η τακτική επικοινωνία είναι ανάγκη να επιδιώκεται από τους ίδιους τους γονείς προκειμένου να εντοπιστούν τα πρώτα δείγματα ολισθήματος του νέου. Παράλληλα, η στοργή, η αγάπη καθώς και η ασφάλεια πρέπει να προσφέρονται και να διασφαλίζονται αντίστοιχα σε καθημερινή βάση από τους γονεϊκή εστία. Σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία, ο ξυλοδαρμός της μητέρας από αλκοολικό πατέρα, η επαναλαμβανόμενη χειροδικία του ιδίου προς το ανήλικο παιδί, ακόμα και ο βιασμός της κόρης από τον επικεφαλής της οικογένειας δεν αποτελούν εντελώς ακραία σενάρια αλλά μια σύγχρονη πραγματικότητα ορισμένων οικογενειών.
- Είναι κοινώς αποδεκτό πως τα ΜΜΕ δεν μπορούν να αποποιηθούν των ευθυνών τους όσο αφορά το καθεστώς της βίας των νέων. Το ίνδαλμα του στυγνού εγκληματία, του ανυπότακτου κουκουλοφόρου που καταστρέφει δημόσια και ιδιωτική περιουσία είναι αυτό που δυστυχώς προσφέρει αφειδώς στους ανήλικους δέκτες η σημερινή τηλεόραση. Επίσης, η τακτική προβολή ταινιών πλούσιων σε σκηνές που θα αποτελούσαν αντικείμενο εγκληματολογίας, τα σήριαλ με ηθοποιούς στο ρόλο του περιθωριοποιημένου ατόμου με πάθη/ βίαια ένστικτα συμβάλλουν στην αύξηση του ποσοστού των νέων που μετατρέπονται σε «θηρία».
Τρόποι περιορισμού αυτής της σύγχρονης κοινωνικής μάστιγας
Οι φορείς κοινωνικοποίησης:
Οι φορείς κοινωνικοποίησης στο σύνολό τους καλούνται να μην αδιαφορήσουν μπροστά στο πρόβλημα της νεανικής παραβατικότητας.
Γονείς:
Ειδικότερα, οι γονείς έχουν υποχρέωση να θέτουν φραγμούς στη θέληση του νέου να είναι απολύτως ανεξάρτητος/ αμέριμνος.
Με τον επιχειρηματικό λόγο τους οφείλουν να τον διαπαιδαγωγούν μεταγγίζοντάς του τον αξιακό κώδικα και όχι την καταναλωτική νοοτροπία. Παράλληλα, πρέπει να φροντίζουν για τη σωστή κοινωνικοποίησή του.
Είναι ανάγκη το οικογενειακό περιβάλλον να αποκαταστήσει την επικοινωνία με τα παιδιά ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα όπως: ο αποπροσανατολισμός τους από τα ΜΜΕ, η προσχώρησή τους σε συμμορίες που προγραμματίζουν συγκεκριμένα απηνή περιστατικά/ βιασμούς.
Σχολείο:
- Μία από τις πρώτιστες φροντίδες των εκπαιδευτικών είναι η εκπλήρωση του ρόλου τους ως παιδαγωγοί.
- Ο σεβασμός προς τους άλλους συμμαθητές αλλά και η αξιοπρεπής στάση προς τους καθηγητές, η αποδοχή των διαφορετικών απόψεων που μπορούν να ακουστούν σε μια σχολική αίθουσα, αποτελούν βασικές αρχές που το σχολείο έχει χρέος να μεταδώσει στους ανήλικους μαθητές. Με δεδομένο, την υγιή λειτουργία του σχολικού θεσμού, η οποία προϋποθέτει τη συνεχή ενημέρωση των καθηγητών σε φλέγονται ζητήματα όπως η ενδοσχολική βία, οι νέοι δε θα προτιμούν την ανάρμοστη συμπεριφορά εντός και εκτός του σχολείου. Αντιθέτως, θα έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν την προσωπική τους ταυτότητα με βασικά χαρακτηριστικά το ήθος και την μη ανταγωνιστική διάθεση προς τους συμμαθητές τους.
Κράτος:
Πριν την απόδοση ποινής στους δράστες, η ηγεσία είναι αναγκαίο να προλαμβάνει με διάφορους τρόπους τις όποιες ειδεχθείς πράξεις. Προς αυτή την κατεύθυνση, η δημιουργία αθλητικών χώρων στους οποίους οι νεαροί μπορούν να διοχετεύουν την ενέργειά τους χωρίς να ζημιώνουν κανένα, η σωστή λειτουργία δημοτικών βιβλιοθηκών που θα αποτελούν κέντρα πνευματικής άσκησης και ψυχικής ωρίμασης σίγουρα θα ελάττωνε τον αριθμό των νέων που βρίσκονται σε κατάσταση εσωτερικής ανελευθερίας.
Παράλληλα, χρέος της πολιτείας είναι και η πάταξη ενός μείζονος προβλήματος, της ανεργίας, η οποία αποτελεί μια ρίζα έξαρσης της βίας.
-Η αντιμετώπιση του εναγόμενου σε δίκη εξαιτίας της διάπραξης κάποιου αδικήματος επιβάλλεται να είναι αυστηρή αλλά συνάμα και αποτελεσματική. Ειδικότερα, δεν πρέπει να είναι προσανατολισμένη όλες τις φορές προς την εξόντωσή του. Επομένως, το σωφρονιστικό σύστημα αποτελεί μια ακόμη αναγκαιότητα η οποία προϋποθέτει την αγαστή συνεργασία των κυβερνώντων με το δικαστικό σώμα και με άλλους ειδήμονες ( πχ κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχίατρους κλπ). Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμη μια ακόμη επισήμανση: βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην ομαλή επανένταξη του «στιγματισμένου» προσώπου στον κοινωνικό ιστό με διάφορα μέτρα, όπως η απορρόφησή του σε κάποιες δημόσιες ή ιδιωτικές θέσεις εργασίας.
Πνευματικοί άνθρωποι:
Είναι απολύτως αναγκαία η αρωγή των πνευματικών ανθρώπων.
Με την παρέμβασή τους μπορούν να καταδικάζουν τη σύγχρονη τάση για εύκολο πλουτισμό, την ιδιοτέλεια και την υπεροψία των ατόμων, την κοινωνική αδικία κλπ. Είναι οι κατάλληλοι άνθρωποι για την αποκατάσταση των ηθών/ την ανάκαμψη των ηθικών συνειδήσεων των νέων.
Είναι αυτοί που μπορούν να αφυπνίζουν τους νέους μέσα από την αρθρογραφία τους, τη μουσική τους, τις θεατρικές τους παραστάσεις κλπ. Συγκεκριμένα, καλούνται να στρέψουν τους νέους προς ποιοτικά καλλιτεχνικά δημιουργήματα
Το άτομο:
Γενικότερα, απαιτείται προσπάθεια από τον καθένα χωριστά για την επαναθεώρηση των αξιών οι οποίες μπορούν να δώσουν συγκεκριμένο νόημα στη ζωή μας. Ο αγώνας για την προσωπική ευημερία, η ακόρεστη μανία για την απόκτηση υλικών αγαθών είτε με εύκολο είτε με επίπονο τρόπο πρέπει να εγκαταλειφθούν. Αντιθέτως, το κάθε άτομο πρέπει να αποκτήσει κοινωνική συνείδηση, να θέσει μέτρο στην κατανάλωση αγαθών, να μην υπονομεύει τον ελεύθερο χρόνο.
Τι προκαλεί στα παιδιά η βία στην οικογένεια;
Τα παιδιά μπορούν να υποβληθούν σε βία στην οικογένεια με βασικά δύο τρόπους. Ο ένας τρόπος είναι να βλέπουν τους γονείς τους να εξασκούν ο ένας πάνω στον άλλο βία. Ο άλλος τρόπος είναι όταν οι γονείς τους τα τιμωρούν υπερβολικά εξασκώντας πάνω σε αυτά βία. Τα παιδιά τα οποία δέχονται τη βία είτε βλέποντας τους γονείς τους ο ένας να κτυπά τον άλλο, είτε διότι οι γονείς τους τα κτυπούν τα ίδια, έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες όταν μεγαλώσουν να εμπλακούν σε καταστάσεις βίας μέσα στις δικές τους σχέσεις και μέσα στη δική τους οικογένεια.
Είναι σημαντικό να αναγνωρισθούν οι παράγοντες εκείνοι οι οποίοι προκαθορίζουν την έκφραση βίας μέσα στα πλαίσια μιας ρομαντικής ή οικογενειακής σχέσης. Ο λόγος είναι ότι όταν μια τέτοια συμπεριφορά υπάρχει είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει.
Για να καταλάβουν καλύτερα τους μηχανισμούς που κάνουν ένα άτομο να εξασκεί βία μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον του ή μέσα στα πλαίσια της σχέσης του με το άτομο της επιλογής του, ψυχολόγοι από τη Νέα Υόρκη παρακολούθησαν 543 παιδιά για 20 χρόνια. Τα παιδιά επιλέγηκαν τυχαία το 1975. Ελήφθησαν υπ' όψη όλα τα δημογραφικά, ψυχο-κοινωνικά και ψυχιατρικά χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης και της κάθε οικογένειας. Κάθε 3 χρόνια γινόταν μια καινούργια αξιολόγηση των παιδιών και των μητέρων τους.
Τα αποτελέσματα της μακροχρόνια αυτής έρευνας έδειξαν ότι τα παιδιά συμπεριφέρονται στις δικές τους μελλοντικές σχέσεις με βάση αυτά που έβλεπαν να γίνονται μέσα τη δική τους οικογένεια. Εάν έβλεπαν να εξασκείται βία μεταξύ των γονιών τους ή εάν υποβάλλονταν σε υπερβολική τιμωρία με βία από τους γονείς τους, τότε και αυτά σαν ενήλικες πλέον είχαν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να πράξουν το ίδιο.
Επίσης οι ερευνητές παρατήρησαν ότι η τιμωρία από τη μητέρα επενεργεί σαν παράδειγμα για τον τρόπο σωματικής έκφρασης του θυμού και χρησιμοποιείται σαν τρόπος επίλυσης διαμάχης και συγκρούσεων στην ενήλικη ζωή. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται ανεξάρτητα από το εάν το παιδί έχει ή όχι μια διαταραχή της συμπεριφοράς.
Ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο που παρατήρησαν οι ερευνητές είναι ότι εκείνο που καθορίζει περισσότερο το κατά πόσο ένα παιδί θα είναι στην ενήλικη ζωή το θύμα βίας μέσα στην οικογένεια ή μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης, δεν είναι το γεγονός ότι το ίδιο σαν παιδί έχει υποστεί βία. Ο καθοριστικός παράγοντας είναι το γεγονός ότι σαν παιδί έβλεπε βία να εξασκείται μεταξύ των γονιών του.
Τα συμπεράσματα αυτά είναι πολύ σημαντικά για την πρόληψη της βίας μέσα στην οικογένεια και μέσα στα ζευγάρια. Η πρόληψη πρέπει να εστιάζεται στα παιδιά προτού ακόμη φτάσουν στην εφηβική ηλικία. Εάν τα παιδιά γίνονται κοινωνοί βίας μέσα στην οικογένεια πριν από την εφηβική ηλικία, τότε υπάρχει ο κίνδυνος η βία να εμπεδωθεί και να καθιερωθεί μέσα στον ψυχικό κόσμο του παιδιού σαν ένας αποδεκτός τρόπος αντιμετώπισης ή επίλυσης προβλημάτων.
Ταυτόχρονα οι επιθετικές μητέρες επιδρούν ουσιαστικά πάνω στη δημιουργία του χαρακτήρα των παιδιών της. Ένας από τους βασικούς άξονες της πρόληψης είναι η αποφυγή δημιουργίας επιθετικών κοριτσιών. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό, οι γονείς να αποφεύγουν με κάθε δυνατό τρόπο να εξασκούν ο ένας πάνω στον άλλο σωματική βία ενώπιον των παιδιών τους.
Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική τιμωρία των παιδιών, ιδιαίτερα με σωματική ή ψυχολογική βία, διότι συμβάλλει στην δημιουργία ενηλίκων που θα συμπεριφερθούν με τον ίδιο τρόπο, εξασκώντας βία πάνω στους άλλους διαιωνίζοντας έτσι το πρόβλημα της βίας μέσα στην οικογένεια.
Λεξιλόγιο:
- απηνής= αυτός που δείχνει σκληρότητα, που δεν έχει οίκτο. Συν.: σκληρός, αμείλικτος αποκατάσταση= η επαναφορά στην προηγούμενη (ομαλή ή αρμόζουσα) κατάσταση ή θέση, διόρθωση βλάβης
- ειδεχθής= αυτός που είναι αποκρουστικός στην όψη και στη θέα, που προκαλεί αηδία και αποτροπιασμό
- εναγόμενος= διάδικος εναντίον του οποίου στρέφεται η αγωγή. Αντίθ.: ενάγων= διάδικος που ασκεί αγωγή
- υποστυλώνω= στηρίζω, στερεώνω με στύλους
- συνεσταλμένος= αυτός που χαρακτηρίζεται από αιδημοσύνη, που δεν έχει θρασύτητα
- ιδιαίτατος= ο κατ' εξοχήν ιδιαίτερος, εντελώς ξεχωριστός
- ολίσθημα= παράπτωμα, ατόπημα
- ολίσθηση= ολίσθημα, κίνηση κάποιου που ολισθαίνει
- παρέμβαση= επέμβαση, ανάμειξη κάποιου σε υπόθεση άλλων (εύσημο) ενώ παρεμβολή (κάκοσημο)
- παρέκβαση= απόκλιση, προσωρινή απομάκρυνση.
Φανατισμός
Φανατισμός: η τυφλή προσήλωση σε ιδέα, πίστη ή πρόσωπο, η οποία οδηγεί στην άρνηση κάθε κριτικής και στο μίσος για όποιον πιστεύει το αντίθετο.
[Μεταφορά του γαλλικού fanatisme < fanatique < λατ. Fanum «ιερό, ναός». Το επίθετο Fanatici προσδιόριζε κυρίως τους ιερείς της Ίσιδος και της Κυβέλης, οι οποίοι κατά τη διάρκεια ιερού παραληρήματος επέφεραν πληγές στο σώμα τους.]
Δογματισμός: η αξιωματική αποδοχή και διατύπωση απόψεων (χωρίς αιτιολόγηση ή απόδειξη), η αναγωγή μιας (προσωπικής συνήθως) θέσης σε απόλυτη, αδιαμφισβήτητη αλήθεια (με παράλληλη απόρριψη κάθε αντίθετης άποψης και αντίρρησης).
Μισαλλόδοξος: αυτός που μισεί όσους πιστεύουν σε διαφορετικές από αυτόν (πολιτικές, ηθικές κ.λπ.) ιδέες. Γενικότερα, αυτός που δεν παραδέχεται ό,τι δεν συμβαδίζει με τις δικές του θέσεις (σε θέματα ηθικής, πολιτικής κ.λπ.).
Προκατάληψη: η γνώμη που διαμορφώνεται εκ των προτέρων, χωρίς επισταμένη μελέτη και εξέταση των πραγμάτων, οπότε είναι συνήθως εσφαλμένη και μεροληπτική.
Ιδεοληψία: η υπερβολική εμμονή σε ιδεολογικά δόγματα. Ενώ, ως όρος της ψυχολογίας αναφέρεται σε μια νοσηρή κατάσταση που εκδηλώνεται με την επίμονη εμφάνιση στη συνείδηση του πάσχοντος ιδεών ή αισθημάτων, έμμονων ιδεών.
Ο φανατισμός αποτελεί μια επικίνδυνη έκφανση της ανθρώπινης υπόστασης και διατρέχει την ανθρώπινη ιστορία, διατηρώντας και κατά καιρούς ενισχύοντας την παρουσία του∙ αποκτά, μάλιστα, ιδιαίτερη δυναμική και στη σύγχρονη εποχή, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μια περίοδο που η ανθρώπινη γνώση έχει προσεγγίσει πρωτόφαντα επίπεδα.
Ο φανατισμός συναντάται σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δράσης και διάνοιας, λαμβάνοντας έτσι διάφορες μορφές. Μεταξύ άλλων, πάντως, μπορούμε να σημειώσουμε τις ακόλουθες μορφές:
Θρησκευτικός φανατισμός: Η έννοια του φανατισμού έχει στενή συσχέτιση με τον θρησκευτικό φανατισμό που έχει αποτελέσει ανά τους αιώνες αιτία φρικτών εγκλημάτων στο όνομα θρησκευτικών δογμάτων. Στις μέρες μας, αν κι έχει μειωθεί η ένταση του φανατισμού στα χριστιανική δόγματα, παρατηρείται έξαρση των εγκλημάτων από πιστούς στης ισλαμικής θρησκείας. Οι ισλαμιστές επιδιώκουν την επικράτηση των αρχών της θρησκείας τους με την ένοπλη βία, την τρομοκρατία και τον «ιερό πόλεμο», προκαλώντας αποστροφή στη διεθνή κοινότητα με την ακρότητα που διακρίνεις τις πράξεις τους.
Κομματικός φανατισμός: Συνήθης μορφή του φανατισμού είναι αυτή του κομματικού, στο πλαίσιο του οποίου τα άτομα τείνουν να υιοθετούν απόλυτα τις απόψεις και την ιδεολογία ενός κόμματος ή ενός πολιτικού προσώπου, θέτοντας ως στόχο τους την με κάθε τρόπο στήριξη και προώθηση των κομματικών θέσεων ή του πολιτικού αυτού προσώπου. Θεωρούν εξ ορισμού απορριπτέες τις απόψεις των άλλων πολιτικών προσώπων και κομμάτων, χωρίς καν να τις εξετάζουν. Κρίνουν κάθε πράξη του δικού τους κόμματος θετικά και την υποστηρίζουν με σθένος, έστω κι αν πρόκειται για μια εξόφθαλμα λανθασμένη επιλογή. Αδυνατούν, μάλιστα, να πραγματοποιήσουν έναν ουσιαστικό πολιτικό διάλογο, εφόσον η μόνη τους μέριμνα είναι η επιβολή των κομματικών απόψεων που υπηρετούν και δεν κατορθώνουν έτσι να αντιληφθούν την αξία των αντίθετων απόψεων και αντεπιχειρημάτων.
Εθνικισμός: Υπερβολική και αποκλειστική προσήλωση προς την ιδέα του έθνους και των εθνικών ιδεωδών, με κύριο χαρακτηριστικό τη διάκριση των εθνών σε ανώτερα και κατώτερα και τη διάθεσης επιβολής των πρώτων στα δεύτερα. Ειδικότερα, η έντονη προβολή της εθνικής ταυτότητας, κυρίως όταν συνδέεται με τάσεις απόσχισης ή επέκτασης.
Πνευματικός / ιδεολογικός φανατισμός: Οι άνθρωποι έχουν συχνά την τάση να στηρίζουν κατά τρόπο φανατικό τις ιδέες και τις απόψεις τους σε ποικίλα θέματα της κοινωνικής πραγματικότητας, αρνούμενοι να λάβουν υπόψη τους τις αντιρρήσεις και τις ενστάσεις των συνομιλητών τους. Διαμορφώνουν, έτσι, μια προσωπική τους ιδεολογία ή υιοθετούν μια υπάρχουσα ιδεολογική τοποθέτηση και την υποστηρίζουν με φανατική προσήλωση.
Αθλητικός φανατισμός: Ο αθλητικός φανατισμός, που ζημιώνει σημαντικά τους αθλητικούς αγώνες (κυρίως τους ποδοσφαιρικούς), αναφέρεται στην υπερβολικά ένθερμη υποστήριξη μιας αθλητικής ομάδας και στην καταφυγή σε βιαιότητες εις βάρος των οπαδών μιας αντίπαλης ομάδας, αλλά και σε καταστροφές στους χώρους διεξαγωγής των αγώνων. Η μορφή αυτή του φανατισμού συναντάται συνήθως σε νέους ανθρώπους, οι οποίοι, μη έχοντας διαμορφώσει ακόμη ένα ουσιαστικό πλαίσιο ενδιαφερόντων και στόχων στη ζωή τους, ανυψώνουν ματαίως την πορεία μιας αθλητικής ομάδας σε πρώτιστο προσωπικό ενδιαφέρον.
Τα αίτια του φανατισμού
Ο φανατισμός προκύπτει συχνά ως αντίβαρο στις ανασφάλειες και στις αβεβαιότητες των ατόμων, που επιζητούν την ύπαρξη κάποιων σταθερών δεδομένων στη ζωή τους προκειμένου να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά τα προβλήματα και τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Ωστόσο, η γένεση και διατήρηση αυτού του φαινομένου βασίζεται σ’ ένα συνδυασμό παθογενειών της κοινωνίας και των ανθρώπων. Ειδικότερα:
- Πολιτικά συμφέροντα & προπαγάνδα. Οι πολίτες πέφτουν πολλές φορές θύματα της συστηματικής προπαγάνδας που γίνεται από τη μεριά πολιτικών παρατάξεων στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την εξουσία. Με τη συνδρομή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και συνήθεις τακτικές του λαϊκισμού, όπως είναι η δημιουργία πόλωσης και διχαστικού κλίματος ανάμεσα στους πολίτες, οι πολιτικές παρατάξεις είναι υπεύθυνες για την έξαρση του κομματικού φανατισμού.
Οι πολίτες παρασύρονται από τη συναισθηματική ένταση που εγείρουν οι διχαστικές τακτικές και φανατίζονται με την ιδεολογία του κόμματός τους, χωρίς να είναι σε θέση να αποτιμήσουν ψύχραιμα και με αντικειμενικότητα τις θέσεις όλων των παρατάξεων. Έτσι, ο προσωπικός εγωισμός και η επιθυμία να δουν την κυριάρχηση του κόμματος που υποστηρίζουν, τους εμποδίζουν να αντικρίσουν καθαρά την πραγματικότητα.
- Η απουσία κριτικής σκέψης. Οι άνθρωποι πολλές φορές αδυνατούν να διαμορφώσουν ένα προσωπικό πλαίσιο απόψεων είτε λόγω ελλιπούς μόρφωσης είτε διότι δεν έχουν την αναγκαία εμπιστοσύνη στο προσωπικό τους κριτήριο∙ παρασύρονται, λοιπόν, από τις τάσεις και τις απόψεις της πλειοψηφίας και προκειμένου να καλύψουν το σαθρό υπόβαθρο της προσωπικής τους ιδεολογίας υιοθετούν κατά τρόπο φανατικό την επιχειρηματολογία της παράταξης, της ιδεολογικής κατεύθυνσης ή του προσώπου, που έχουν επιλέξει να ακολουθήσουν. Εμφανίζονται, έτσι, ως οι πιο ένθερμοι και πιο αφοσιωμένοι υποστηρικτές της εκάστοτε ιδεολογίας, έστω κι αν στην πραγματικότητα δεν υποστηρίζουν δικές τους απόψεις, αλλά τις απόψεις εκείνες που εγκρίνει η πλειοψηφία και θεωρούν πως θα τους αποφέρουν την πολυπόθητη αποδοχή των άλλων.
Η άγνοια, η ελλιπής παιδεία και η αδιαφορία για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, που χαρακτηρίζει μέρος των πολιτών, έχουν ως αποτέλεσμα τη διευκόλυνση της χειραγώγησης και της δημαγωγίας. Οι πολίτες αυτοί, στερούμενοι προσωπικού κριτηρίου και αναγκαίων γνώσεων, τρέπονται εύκολα σε ανδράποδα εκείνων που θα τους παρουσιάσουν μια θελκτική και ευνόητη πολιτική άποψη∙ ιδίως μια άποψη που υπηρετεί τον λαϊκισμό.
Τα άτομα, άλλωστε, ενδιαφέρονται περισσότερο για τη διασφάλιση της αποδοχής και της επιδοκιμασίας από τους άλλους, παρά για την ουσιαστική μελέτη των δεδομένων, ώστε να καταλήξουν σε μια ώριμη και ορθή επιλογή. Επιπροσθέτως, ο φόβος μήπως η προσωπική τους άποψη είναι αντίθετη από την άποψη των πολλών και βρεθούν έτσι στη μεριά της μειοψηφίας, αποτελεί σημαντικό κίνητρο για την εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας διαμόρφωσης μιας προσωπικής θέσης.
- Τα κρίσιμα προβλήματα της οικονομίας. Οι πολίτες δεν μπορούν να διαχειριστούν την οικονομική ανασφάλεια, γεγονός που σημαίνει ότι μια παρατεταμένη περίοδος οικονομικής κρίσης τους εξωθεί σε εκείνες τις ιδεολογικές και κομματικές παρατάξεις που τους προσφέρουν τρόπο να εκφράσουν την αγανάκτηση και το θυμό τους. Μπροστά στο φάσμα της ανεργίας και της επαγγελματικής ανασφάλειας οι πολίτες καταφεύγουν συχνά σε ακραίες πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές, αναζητώντας μια διέξοδο στο άγχος και στις εύλογες ανησυχίες τους.
- Ψυχολογικοί παράγοντες και ανασφάλειες. Η προσήλωση σε ιδέες και πρόσωπα -κάποτε, μάλιστα, η φανατική προσήλωση- προσφέρει στα άτομα την αίσθηση της βεβαιότητας και της σταθερότητας που χρειάζονται για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την αστάθεια που διακρίνουν σε τόσους τομείς της κοινωνικής πραγματικότητας, και ιδίως σε αυτόν της οικονομίας.
Οι πολίτες, συχνά, αναζητούν κάποια ιδεολογία, έναν σκοπό, ένα πολιτικό όραμα, για να αισθανθούν πως έχει κάποιο νόημα η ζωή τους, για να αισθανθούν πως υπηρετούν κάτι υψηλότερο από το εφήμερο και τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Πρόκειται για μια ανάγκη -κρίσιμη για ορισμένα άτομα- που καλύπτεται είτε από τη θρησκεία είτε από μια πολιτική ιδεολογία, και ωθεί -υπό συνθήκες- τους ανθρώπους σε ακραία επίπεδα αφοσίωσης στον εκάστοτε σκοπό (θρησκεία, πολιτικό πρόσωπο κ.λπ.) που επιλέγουν.
Συνέπειες του φανατισμού
Η τάση των ανθρώπων να παρασύρονται κατά τρόπο φανατικό από τις θρησκευτικές, πολιτικές
ή άλλες ιδεολογίες έχει επώδυνες συνέπειες στη λειτουργία και στην πρόοδο των κοινωνιών, ιδίως εφόσον ο φανατισμός οδηγεί συχνά σε βιαιότητες και άκαμπτη μισαλλοδοξία που αδρανοποιούν τις δημιουργικές δυνάμεις κάθε τόπου. Ειδικότερα, στις συνέπειες του φαινομένου μπορούμε να καταγράψουμε:
- Απώλεια αντικειμενικότητας και ηθική αλλοίωση των ατόμων. Οι πολίτες υπό τη διαβρωτική επίδραση του φανατισμού αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε αντίθετη ή διαφορετική άποψη ως εχθρική και αρνούνται να εξετάσουν την ουσία της, προκειμένου να αντιληφθούν τα πιθανά θετικά της στοιχεία. Προκύπτει, άρα, ένα εντελώς ακατάλληλο κλίμα για τη διενέργεια δημοκρατικού και γόνιμου διαλόγου, αφού εκείνο που ενδιαφέρει τον φανατικό είναι η επικράτηση της δικής του άποψης, και όχι η άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων μέσω της συνεξέτασης των αντιτιθέμενων απόψεων.
Η επιθυμία, άλλωστε, του φανατικού να δει τις δικές του απόψεις να επικρατούν, είναι συχνά τέτοιας έντασης, ώστε δεν διστάζει να καταφύγει ακόμη και στη χρήση βίας, θυσιάζοντας έτσι στο βωμό της ιδεολογίας του, την ανθρωπιά του και το σεβασμό του απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Πρόσφατα παραδείγματα ηθικής εξαχρείωσης αποτελούν τα εγκλήματα των φανατικών ισλαμιστών, που δεν διστάζουν να καρατομούν τους αντιπάλους τους ή να διοργανώνουν τρομοκρατικά χτυπήματα ακόμη και σε ξένο έδαφος, προκειμένου να καταστήσουν σαφές πως δεν θα δεχτούν καμία επίκριση για τη δράση και τις απόψεις τους.
- Οδηγεί στην επικράτηση της βίας. Η απάντηση των ακραίων φανατικών σε κάθε αντίπαλη ή αντίθετη ιδεολογία είναι η βία, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τόσο την ειρήνη μεταξύ των κρατών, όσο και τη ζωή των κατοίκων μιας χώρας που τυχαίνει να βρίσκεται υπό το έλεος φανατικών.
Οι δολοφονίες αντιφρονούντων πολιτών, οι απειλές και ο εκφοβισμός, δημιουργούν ένα κλίμα ανυπόφορης τρομοκρατίας, που συχνά εξωθεί τους κατοίκους της χώρας σε μαζική φυγή και, άρα, στην επιλογή να γίνουν πρόσφυγες απ’ το να παραμείνουν υπό το διαρκή έλεγχο των φανατικών.
- Καθιστά τον φανατικό υποχείριο των ισχυρών. Ο φανατικός, μη έχοντας πια τη δυνατότητα μιας ψύχραιμης θεώρησης των δεδομένων, τρέπεται σ’ έναν εύκολα ελέγξιμο «οπαδό» της θρησκευτικής ή της πολιτικής μερίδας που εκπροσωπεί. Κατάσταση που, εύλογα, εξυπηρετεί απόλυτα τις σκοπιμότητες εκείνων που έχουν υποδαυλίσει τα πάθη του διχασμού και του φανατισμού, εφόσον τους επιτρέπει να καθοδηγούν, χωρίς αντιρρήσεις και αμφισβητήσεις, τις κινήσεις και τη δράση σημαντικής μερίδας των πολιτών.
- Αδρανοποίηση της προόδου σε πολιτισμικό και επιστημονικό επίπεδο. Η επικράτηση του φανατισμού και η βίαιη καταστολή οποιουδήποτε προβληματισμού αντίκειται στην ισχύουσα ιδεολογία θέτει ανυπέρβλητα εμπόδια στην ανεξάρτητη και ελεύθερη πνευματική δραστηριότητα που υπηρετεί την επιστήμη και τον πολιτισμό. Ο φόβος αντεκδικήσεων και η διαρκής ανασφάλεια, καταπνίγουν κάθε απόπειρα αντιλόγου και αμφισβήτησης, αποτρέποντας κάθε διάθεση ελεύθερης σκέψης.
- Δηλητηριάζει τις ανθρώπινες σχέσεις και υπονομεύει τη δημοκρατία. Η ένταση των συναισθημάτων που προκαλείται από τον φανατισμό∙ η εμπάθεια και η επιθυμία σύνθλιψης της αντίπαλης άποψης, δημιουργεί ένα νοσηρό κλίμα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Ενώ, συνάμα, η λήψη αποφάσεων υπό την παραμορφωτική επίδραση του φανατισμού, εγείρει καίριους προβληματισμούς σχετικά με την ορθότητα και την αντικειμενικότητα αυτών των αποφάσεων. Το κλίμα πόλωσης και διχασμού, άλλωστε, που επιδιώκουν πάντοτε οι λαϊκιστές πολιτικοί, αποσκοπεί στην εν θερμώ άσκηση του πολιτικού δικαιώματος, ώστε να μην υπάρχουν περιθώρια ουσιαστικής στάθμισης των πολιτικών δεδομένων.
Τρόποι αντιμετώπισης του φανατισμού
Ο αγώνας κατά του φανατισμού, που πρέπει να απασχολεί κάθε κοινωνία, λαμβάνει κρίσιμη σημασία για τις πολιτείες εκείνες που μαστίζονται από οικονομικά προβλήματα και πολιτική αστάθεια, καθώς πρόκειται για παράγοντες που τείνουν να επιτείνουν το φαινόμενο αυτό.
- Καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση του φανατισμού διαδραματίζει η ορθή και ανθρωπιστική παιδεία, που προσφέρει στους νέους αφενός την ικανότητα να κρίνουν με αντικειμενικότητα τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας και αφετέρου τους εξοπλίζει με βαθύ και αδιαπραγμάτευτο σεβασμό για την αξία της ανθρώπινης ζωής.
Βασικά ζητούμενα της παρεχόμενης στους νέους παιδείας, είναι η ανάδειξη της αξίας του διαλόγου στην αναζήτηση της αλήθειας, η ανεκτικότητα στις διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις, η κατανόηση πως η αλήθεια δεν είναι μονοσήμαντη ή μονόπλευρη, αλλά και η αξία της αμφισβήτησης ως μέσο για τη διαρκή βελτίωση των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών. Οι νέοι καλούνται να αντιληφθούν πως ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ελευθερία έκφρασης και σκέψης, η διαλλακτικότητα και η μετριοπάθεια συνιστούν βασικές ποιότητες για τους πολίτες του μέλλοντος.
- Κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση του φανατισμού διαδραματίζει η παροχή έγκυρης και αντικειμενικής ενημέρωσης, όπως και η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης σε πλούσιο πνευματικό υλικό που φανερώνει το πολυποίκιλο της ανθρώπινης διάνοιας και του πλήθους των διαφορετικών ιδεών και απόψεων.
Η αντικειμενική ενημέρωση παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να σταθμίζουν τις διάφορες εξελίξεις και να κατανοούν ορθότερα τις συνέπειες της εκάστοτε πολιτικής επιλογής. Μόνο, άλλωστε, υπό συνθήκες έγκυρης και αντικειμενικής ενημέρωσης μπορούν οι πολίτες να αντιληφθούν την πραγματική προσφορά της κάθε πολιτικής παράταξης, χωρίς να παρασύρονται από επικοινωνιακά τεχνάσματα και από τεχνικές πόλωσης, που θολώνουν την κρίση τους.
Ενώ, η επαφή με ποικίλα δημιουργήματα του πνεύματος, αποκαλύπτει στους πολίτες το πολύπλευρο της αλήθειας και τους ποικίλους τρόπους προσέγγισής της. Η πληθώρα απόψεων και ιδεών φανερώνει το αδόκιμο του δογματισμού, εφόσον στη διαδρομή της ανθρώπινης σκέψης έχουν διατυπωθεί πάρα πολλές και ετερόκλητες θεωρίες για την ερμηνεία και την κατανόηση των κοινωνικών, πολιτικών και θρησκευτικών ζητημάτων, που ενέχουν η κάθε μία στοιχεία αλήθειας και ουσιαστικού προβληματισμού, χωρίς ποτέ η μία να αναιρεί πλήρως την άλλη.
- Η ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών μπορεί να δώσει μια καίρια απάντηση στο φανατισμό, καθώς στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου γίνεται εμφανής η πολυφωνία της κάθε κοινωνίας, και, φυσικά, ο σεβασμός που αναλογεί σε όλες τις πιθανές απόψεις και αντιλήψεις. Η δημοκρατία, άλλωστε, βασίζεται ακριβώς στην ύπαρξη μιας διαρκούς γόνιμης αντιπαράθεσης ιδεών και απόψεων, αφού η δύναμή της έγκειται στη δυνατότητά της να αξιοποιεί στοιχεία από όλες τις αντιτιθέμενες ιδεολογίες και πολιτικές παρατάξεις.
Η υγιής δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που τιμά τη μετριοπάθεια, τον διάλογο, την ελεύθερη έκφραση όλων των απόψεων και την εύρεση εκείνων των συμβιβαστικών λύσεων που μπορούν να κατευνάσουν τις περιττές εντάσεις.
