3.4. Η χρήση των μετάλλων κατά την αρχαιότητα
Αυτοφυή μέταλλα (χρυσός, άργυρος και χαλκός)
Από τη Νεολιθική περίοδο στην Ελλάδα έχουν διασωθεί μεταλλικά κοσμήματα κατασκευασμένα από αυτοφυή χρυσό, άργυρο και χαλκό. Σ’ αυτή την περίοδο ανήκουν και τα 53 κλεμμένα χρυσά αντικείμενα (Ο Νεολιθικός Θησαυρός) των οποίων η επαναφορά στο Αρχαιολογικό Μουσείο έγινε στις 3 Οκτωβρίου 1997. Τα αντικείμενα αυτά χρονολογούνται προς το τέλος της Νεολιθικής περιόδου (4500-3300 π.Χ.).
Χάρη στην ελατότητα και την ολκιμότητά τους, τα αυτοφυή μέταλλα -σε αντίθεση με τα εργαλεία- μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στα αρχαία χρόνια για διακοσμητικούς σκοπούς.
Χρυσός και ασήμι
Ο χρυσός και το ασήμι χρησιμοποιήθηκαν από τους Αρχαίους Έλληνες για την κατασκευή νομισμάτων.
Η παραγωγή αργυρών αντικειμένων, ειδικά από τους Αθηναίους τον 5ο αιώνα π.Χ., μπορεί να συνδεθεί με τα μεταλλεία του Λαυρίου.
Έχουν βρεθεί πλούσια χρυσά ευρήματα από το Μυκηναϊκό πολιτισμό, όπως δύο χρυσά κύπελλα από τον τάφο του Βαφειού (Λακωνία, 1500 π.Χ.), νεκρικά προσωπεία και στολίδια από τάφους (Εικόνα 3.3.). Επίσης από τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας (3ος αιώνας π.Χ.) έχουν βρεθεί αντικείμενα, όπως χρυσά στεφάνια, λάρνακες και δίσκοι που φέρουν το αστέρι της Μακεδονίας.
Χαλκός και κράματα χαλκού
Το αρσενικό χρησιμοποιήθηκε για να βελτιώσει τη σκληρότητα του χαλκού. Μπρούντζοι με χαμηλή περιεκτικότητα κασσίτερου (3%) εμφανίζονται μόλις τη Μέση Μινωική περίοδο I (περί το 2000 π.Χ.). Κατά τη Μέση Μινωική περίοδο III (1700 π.Χ.) ο κασσίτερος προσετίθετο σκόπιμα στον μπρούτζο για την παραγωγή εγχειριδίων και μαχαιριών (περιεκτικότητα κασσίτερου περίπου 9%). Η προσθήκη κασσίτερου στον μπρούντζο πρέπει να συνδεθεί με την εισαγωγή αυτού του μετάλλου στον ελλαδικό χώρο, αποτέλεσμα της ανάπτυξης του εμπορίου.
Κατά την Αρχαϊκή και την Κλασική περίοδο στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε κασσίτερος για την κατασκευή χυτών μπρούντζων. Ο μπρούντζος χρησιμοποιήθηκε εκείνη την εποχή για την κατασκευή αντικειμένων, όπως οινοχοών, αγαλματιδίων, καθρεπτών, μεταλλίων, κρανών κτλ.
Σίδηρος
Πριν από την Εποχή του Σιδήρου ο “μετεωρίτης” σίδηρος χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή εγχειριδίων και μαχαιριών (με περιεκτικότητα νικελίου >5%). Στην Ελλάδα, όμως, υπάρχουν πηγές μεταλλευμάτων σιδήρου-νικελίου, τα οποία δεν είναι “μετεωριτικά” αλλά αυτοφυή μεταλλεύματα. Έτσι, στα ελληνικά αντικείμενα μπορεί να υπάρχουν χαμηλές περιεκτικότητες νικελίου. Ωστόσο, η παρουσία νικελίου δυσκολεύει την τήξη και το διαχωρισμό, καθώς και τη σφυρηλάτηση κατά την κατασκευή αντικειμένων.
Μόλυβδος
Στην Αρχαία Ελλάδα ο μόλυβδος χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή συνδετήρων, αγκυρών, βαριδιών και για επικάλυψη του πυθμένα των πλοίων. Χρησιμοποιήθηκε επίσης για την κατασκευή αγωγών νερού, τεχνική που αναπτύχθηκε κυρίως από τους Ρωμαίους, οι οποίοι χρησιμοποίησαν μόλυβδο για την κατασκευή σωληνώσεων.